1

A U T O R E F E R A T

Iwona Wowro

Uniwersytet Śląski

Wydział Filologiczny

Instytut Filologii Germańskiej

Zakład Glottodydaktyki i Translatoryki

Katowice 2014

2

Spis treści:

1. Przebieg kariery naukowej………………………………………………………….

2. Wskazanie osiągnięcia ……………………………………………………………..

3. Ogólna charakterystyka dorobku naukowego………………………………………

3.1 Działalność naukowo-badawcza przed uzyskaniem stopnia doktora……………..

3.2 Działalność naukowo-badawcza po uzyskaniu stopnia doktora…………………..

3.2.1 Aspekty humorologiczne .....................................................................................

3.2.2 Aspekty translacyjne ............................................................................................

3.2.3 Aspekty słowotwórcze .........................................................................................

3.2.4 Aspekty dydaktyczne ...........................................................................................

3.1 Prezentacja monografii……………………………………………………………

4. Działalność dydaktyczna……………………………………………………………

5. Działalność na rzecz instytutu ……………………………………………………...

6. Staże, projekty i stypendia zagraniczne …………………...………………………

7. Konferencje i szkolenia……………………………………………………………..

3

3

3

4

5

5

10

13

14

17

19

19

20

21

3

1. Przebieg kariery naukowej

W latach 1988-1993 studiowałam germanistykę na Wydziale Filologicznym

Uniwersytetu Śląskiego. Pracę magisterską pt. „Die deutschen auf-Verben und ihre

polnischen Entsprechungen” napisałam pod kierunkiem pana prof. zw.dr. hab. Jana Iluka. W

1993 roku uzyskałam stopień magistra filologii germańskiej.

Po ukończeniu studiów zostałam zatrudniona na stanowisku asystenta w Instytucie

Filologii Germańskiej w Zakładzie Glottodydaktyki i Translatoryki. Tym samym zostałam

włączona w prace naukowo-badawcze prowadzone w tym Zakładzie.

W 1995 roku podjęłam studia doktoranckie na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu

Śląskiego. Rozprawę doktorską napisaną pod kierunkiem pana prof. zw. dr. hab. Jana Iluka pt.

„Die deutschen weg-Verben und ihre polnischen Äquivalente. Versuch einer konfrontativen

Analyse“ obroniłam w 1999 roku. Decyzją Rady Wydziału została ona wyróżniona. Na

podstawie tej pracy uchwałą Rady Wydziału uzyskałam stopień doktora w zakresie

językoznawstwa.

1 października 1999 roku zostałam zatrudniona na stanowisku adiunkta w Instytucie

Filologii Germańskiej w Zakładzie Glottodydaktyki i Translatoryki Uniwersytetu Śląskiego,

gdzie pracuję do dnia dzisiejszego.

2. Wskazanie osiągnięcia wynikającego z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o

stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz.

U. nr 65, poz. 595 ze zm.):

Jako osiągnięcie stanowiące podstawę do wszczęcia postępowania habilitacyjnego wskazuję

cały mój dotychczasowy dorobek naukowy oraz monografię: Specyfika neologizmów

nieustabilizowanych w języku niemieckim. Elementy ironii, agresji i gry. Wrocław, 2014.

3. Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Mój aktualny dorobek naukowy obejmuje 31 artykułów i 20 recenzji (3 kolejne

artykuły znajdują się obecnie w przygotowaniu). Jeden artykuł i dwie recenzje ukazały się

przed obroną doktoratu, 30 artykułów i 18 recenzji opublikowanych zostało po uzyskaniu

stopnia doktora. Spośród wszystkich artykułów 18 opublikowanych zostało w czasopismach

naukowych znajdujących się na liście czasopism filologicznych i z dziedzin pokrewnych,

punktowanych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz na międzynarodowej liście

4

ERIH (European Reference Index for the Humanities), takich jak Neofilolog, Poradnik

Językowy, Język Polski, Studia Niemcoznawcze, Orbis Linguarum, Linguistica Silesiana,

Studia Germanica Gedanensia, Convivium. Inne w czasopismach zagranicznych lub w

monografiach stanowiących pokłosie konferencji, w których brałam czynny udział.

Przedmiot moich zainteresowań naukowych wpisuje się w szeroki nurt badań nad

językiem. Ogólnie rzecz biorąc, interesują mnie przede wszystkim wybrane aspekty

językoznawstwa konfrontatywnego, możliwości badania stereotypów oraz elementy

stereotypizacji w dydaktyce języków obcych. Szczególne miejsce pośród prowadzonych

badań zajmuje szeroko rozumiana problematyka humoru, którego wielowymiarowość

podkreśla interdyscyplinarny, ale i pograniczny charakter tego ciekawego i kompleksowego

zjawiska. Taka złożoność umożliwia jego ekscerpcję na wielu płaszczyznach systemu

językowego, a także komunikacji, oraz otwiera wielorakie możliwości odbioru i opisu treści

humorystycznych. Odrębny krąg moich zainteresowań naukowych stanowią badania nad

słowotwórstwem niemieckim (w szczególności czasownikowym), wybrane problemy teorii i

praktyki przekładu, jak również niektóre aspekty z zakresu psycholingwistyki związane z

metodyką uczenia się i nauczania języków obcych.

3.1 Działalność naukowo-badawcza przed uzyskaniem stopnia doktora

W tym okresie opublikowałam w czasopiśmie zagranicznym jeden artykuł, który

podejmuje analizę semantyczną wybranej i stosunkowo mało zbadanej grupy czasowników

prefiksalnych w języku niemieckim (czasowniki z przedrostkiem weg-). Wpisuje się on tym

samym w nurt słowotwórczy mojej działalności naukowo-badawczej. W wyżej wymienionej

publikacji omawiam strukturę semantyczną tej grupy czasowników, wskazując na

realizowane przez nie znaczenia słowotwórcze, co pozwala na dokonanie ich podziału na

poszczególne grupy semantyczne. Ów podział zasadniczo uzupełnia i poszerza

dotychczasowe klasyfikacje, dostępne w literaturze przedmiotu. Wykazałam, że niemieckie

czasowniki z przedrostkiem weg- cechuje bardzo bogata struktura semantyczna oraz duże

zagęszczenie treści. Zawierają one wiele ukrytych komponentów znaczeniowych oraz

presupozycji, które dekodowane są dopiero przy zastosowaniu syntaktycznych parafraz.

Opublikowane w tym okresie recenzje dotyczą natomiast szeroko pojętych kwestii

związanych z metodyką nauczania języków obcych (dzieci i dorosłych).

W dalszym przebiegu pracy naukowo-badawczej moje zainteresowania koncentrowały

się wokół aspektów słowotwórstwa niemieckiego. Zaowocowały one powstaniem rozprawy

doktorskiej, w której odnosząc się do wielorakich trudności i rozbieżności w zakresie

5

prowadzenia badań zjawisk słowotwórczych, dokonałam analizy morfologicznej,

semantycznej i konfrontatywnej mało zbadanej, ale niezwykle produktywnej grupy

niemieckich czasowników prefiksalnych z przedrostkiem weg-. Dyskusje, badania i analizy

zawarte w pracy doktorskiej prowadziłam w oparciu o obszerną i zróżnicowaną literaturę

przedmiotu z zakresu morfologii, semantyki, pragmatyki oraz językoznawstwa kognitywnego

i konfrontatywnego.

3.2 Działalność naukowo-badawcza po uzyskaniu stopnia doktora

Po uzyskaniu stopnia doktora w zakresie nauk humanistycznych moja działalność i

aktywność naukowa poszerza się o kilka wzajemnie przenikających się aspektów i wątków

tematycznych. Główny nurt stanowią szeroko zakrojone badania zjawiska humoru, jego form

i możliwości ekscerpcji z różnego rodzaju tekstów. Kolejne obszary moich zainteresowań

dotyczą natomiast wybranych zagadnień translacyjnych, słowotwórczych i dydaktycznych.

3.2.1 Aspekty humorologiczne

Prace badawcze na temat humoru stanowią jedno z moich centralnych zainteresowań.

Mają one charakter przekrojowy i wpisują się w szeroki wachlarz teorii i postulatów

związanych z analizą zjawisk komicznych oraz ich recepcją. Opierają się o szeroką gamę

zagadnień teoretycznych, które znajdują swój wyraz w prowadzonych analizach, a te

ukierunkowane są na konkretne zagadnienia i nacechowane humorystycznie zjawiska

językowe.

Jedną z nich jest analiza językowych wykładników ekspresywności i humoru

zawartych w felietonach H. Martenki. Felietony te, jako krótkie formy publicystyczne będące

reakcją na aktualne wydarzenia z życia publicznego zawierają rozliczne środki językowo-

komiczne. W artykule dokonałam analizy ekspresywnych form komizmu i wykazałam, że

dominuje wśród nich gra intelektualno-językowa, dowcip (kontrastowy), satyra, ironia,

szyderstwo i kpina. Nierzadko występują także paradoksy logiczne, dysharmonia stylistyczna,

groteskowa stylizacja oraz elementy czarnego humoru. Stwierdziłam ponadto, że analizowany

materiał charakteryzuje się dużym bogactwem i zagęszczeniem leksyki nacechowanej

emocjonalnie, co służy przede wszystkim wyrażeniu dezaprobaty bądź też uwydatnia

określony rodzaj wartościowania.

Zamierzeniem kolejnej prowadzonej przeze mnie analizy w obszarze zjawisk

komicznych jest ukazanie obrazu rozwodu w różnych formach humorystycznych. Jest to o

6

tyle ciekawe i nowatorskie podejście, że zjawisko to, mimo rosnącej powszechności, znajduje

swój wyraz w stosunkowo nielicznych aforyzmach, dowcipach czy powiedzonkach, a co za

tym idzie, jest rzadko przedmiotem opisów i analiz. Tematyzując najważniejsze wyznaczniki

charakterystyczne dla aforyzmów i dowcipów, ukazuję ironiczny, czasem satyryczny, wymiar

tego zjawiska zawarty w przedstawionym materiale. Wskazuję przy tym na fakt, że

problematyka ta jest dość różnie profilowana, począwszy od ujęć zdecydowanie

negatywnych, poprzez subtelne charakterystyki, a skończywszy na ujęciach, które ukazują

rozwód jako nieuchronną konsekwencję, a nawet wydarzenie o zbawiennym wpływie na

dalszą jakość życia. Przedstawienie tego wydarzenia w krzywym zwierciadle ironii i żartu

pozwala bowiem zredukować negatywne emocje z nim związane, a ponadto postrzegać je

jako nowy początek i zrzucenie jarzma wszelkich czynników obciążających. W tym bowiem

zawiera się jedna z funkcji humoru, który rzeczy z natury trudne czy nieprzyjemne pozwala

przyjmować z pogodą ducha i pewną niefrasobliwością.

Analizując zjawiska komiczne, nie sposób pominąć aspektów związanych z ich

interpretacją. Na ten wymiar wskazuję we wspomnianym powyżej artykule, a dokładniej

omawiam w kolejnym przyczynku, podejmującym kwestię recepcji oraz oceny zabawności

krótkich tekstów humorystycznych. Odwołuję się w nim do kilku koncepcji teoretycznych

(teoria kodu, teoria stapiania, bisocjacja, cykliczny model przetwarzania informacji) i próbuję

odnieść je do interpretacji tekstów humorystycznych, które w przeważającej mierze tworzone

są na zasadzie inkongruencji, wieloznaczności, nonsensu lub niedopowiedzenia czy też tzw.

niepełnego rozwiązania. Część analityczną wspomnianego artykułu stanowi ewaluacja

badania, które miało na celu uzyskanie informacji na temat oceny śmieszności przedłożonych

tekstów humorystycznych oraz łatwości lub też trudności w zakresie ich interpretacji.

Szczególną uwagę zwróciłam na strukturę, tematykę oraz treści interpretowanego materiału

językowego. Pozwoliło mi to skonstatować, że na zrozumienie oraz ocenę zabawności

obcojęzycznego tekstu nacechowanego humorystycznie istotny wpływ ma znajomość

zastosowanego słownictwa, stwierdzenie i rozwiązanie istniejącej inkongruencji, struktura,

treść, jego tematyka, zakres posiadanej wiedzy językowej, wiedzy deklaratywnej i

proceduralnej, znajomość stereotypów, jak również umiejętność ich reprodukcji. Zauważyłam

jednak, że samo dostrzeżenie zawartych w tekście stereotypów, elementów dwuznaczności

czy presupozycji nie gwarantuje ich poprawnej interpretacji. Tę ostatnią współtworzą bowiem

jeszcze inne czynniki, takie jak odpowiednia kompetencja językowa umożliwiająca

sformułowanie i przekazanie myśli oraz umiejętność abstrahowania i klasyfikowania, która

7

pozwala dostrzec związki zachodzące między elementami tworzącymi strukturę dowcipu oraz

przywoływanymi kontekstami.

Aspekt trudności interpretacyjnych podejmuję również w innym artykule mówiącym o

rozumieniu tekstu w kontekście twórczości aforystycznej, która to twórczość nader często

wykazuje nacechowanie humorystyczne (ironiczne) i stanowi przykład swoistego

mikrotekstu. Odnosząc się do wybranych modeli rozumienia tekstu (Rohrer, Wendt, Wolff,

Kintsch/Van Dijk) rozważam różnice pomiędzy procesem rozumienia a stopniem

zrozumiałości samego tekstu, zarówno w języku ojczystym jak i obcym, oraz wskazuję na

rolę presupozycji, a także strategii metakognitywnych, elaboracji i inferencji oraz wielu

innych czynników w tym procesie. Analizie interpretacyjnej poddałam 24 aforyzmy S.J. Leca,

która wykazała, że istniejące trudności recepcyjne tego rodzaju tekstu powstają z reguły na

skutek niewystarczającej wiedzy deklaratywnej oraz są wynikiem konfliktu kognitywnego,

który uniemożliwia ujednolicenie propozycji, właściwą interpretację treści niejawnych,

blokuje zatem połączenie zawartych w aforyzmie konceptów w logiczną całość.

W nurt rozważań o charakterze interpretacyjnym wpisuje się także artykuł, w którym

po krótkim opisie struktury formalnej oraz płaszczyzn generowania komizmu dokonuję próby

interpretacji jednolinijkowych tekstów humorystycznych (tzw. Zündsätze), odwołując się do

teorii skryptów Raskina. Wskazuję w nim na fakt, że za powstawanie efektów

humorystycznych odpowiedzialne są przede wszystkim opozycje semantyczne na

płaszczyźnie leksykalnej, wzajemne nakładanie się skryptów, a czasem także brak ich

kompatybilności. Ukazuję również, że niektóre przykłady nie generują efektów komicznych,

gdyż poszukiwanie inkongruencji bądź sensu w pozornym bezsensie trwa w nich za długo i

nie prowadzi do satysfakcji odbiorcy z uzyskanego rozwiązania.

Powszechność, a także stale rosnące zainteresowanie naukowców przejawami agresji

werbalnej oraz podejmowanie prób jej opisu stało się inspiracją do podjęcia tego wątku w

prowadzonych przeze mnie analizach w obszarze zjawisk komicznych. W ten krąg

tematyczny wpisują się 4 artykuły, których ogólnym celem jest poszukiwanie i opis

elementów humoru agresywnego i czarnego. W dwóch artykułach moja uwaga koncentruje

się na analizie konstruowanych z przymrużeniem oka językowych aktów deprecjonujących w

języku polskim i niemieckim w kontekście agresji językowej oraz jej przejawów. Analizie

poddałam również topikę przybierających najczęściej krótką formę obelgi bądź riposty

wyrażeń deprecjonujących, a także ich formułę i przynależność kategorialną

współtworzących je elementów. Przeprowadzone analizy doprowadziły mnie do wniosku, że

wyrażenia tego typu łączy przede wszystkim dość trywialny charakter, a także niezbyt

8

wysublimowany sposób konceptualizowania i kategoryzowania rzeczywistości, wynikający

prawdopodobnie z ich potocznego nacechowania oraz stosowanych zabiegów eufemizacji.

Stwierdziłam ponadto, że językowy repertuar deprecjacji jest w obydwu językach bardzo

duży. Należą do niego zarówno mechanizmy leksykalne, tekstotwórcze, jak i mechanizmy

bardziej wyrafinowane, polegające na przemycaniu treści uwłaczających zawartych w

presupozycjach lub implikaturach. Szczególnie interesowały mnie stosowane zabiegi oraz

środki językowe prowadzące do osiągnięcia efektów humorystycznych. W wielu przykładach

stwierdziłam jednak brak jakichkolwiek znamion komizmu, gdyż są to sformułowania

obraźliwe, wręcz wulgarne, silnie nacechowane emocjonalnie i aksjologicznie. Zauważyłam

ponadto, że występujący tutaj rodzaj humoru to zarówno humor natury językowej, w którym

do głosu dochodzi przeważnie gra słów oparta na wieloznaczności, jak również humor

sytuacyjny, którego zrozumienie warunkuje pozajęzykowa wiedza o świecie, a nie znajomość

struktur leksykalno-gramatycznych.

Kolejne dwa artykuły podejmują kwestie związane z ekscerpcją elementów czarnego

humoru. W jednym z nich przedstawiam rys historyczny czarnego humoru, jego specyfikę i

najważniejsze funkcje oraz ujmuję go jako zjawisko pograniczne, czerpiące z innych form

komizmu, takich jak ironia, sarkazm, groteska, parodia czy absurd. Część analityczna

koncentruje się natomiast wokół różnorodności formalnej oraz tematycznej tych form

komizmu.

Jako dość specyficzny przejaw także czarnego humoru przedstawiam krótkie formy

humorystyczne funkcjonujące we współczesnym języku niemieckim i mające na celu

deprecjację wizerunku matki. Stanowią one materiał analityczny kolejnego artykułu, w

którym podejmuję polemikę z silnie utrwalonym w świadomości społecznej i tendencyjnie

pozytywnym stereotypem matki. Ukazując postać matki w badaniach językoznawczych (np.

Lakoff, Kardela, Habrajska, Karwatowska), które przeważnie odwołują się do modeli

kognitywnych, umożliwiających ustalenie zespołu cech stereotypowych, jak również

wystarczających i koniecznych, desygnujących kobietę na matkę, profiluję obraz tej postaci w

oparciu o system wybranych domen. Dowodzę, że tworzone w większości przez młodzież

pejoratywnie nacechowane teksty, będące dowodem subiektywizmu aksjologicznego,

przewartościowania utrwalonych paradygmatów w obszarze systemu wartości oraz

przekraczalności granic (np. dobrego smaku lub taktu), prowadzą do całkowitej rekonstrukcji

czy rewizji skonwencjonalizowanego stereotypu matki.

W szeroko pojętym obszarze analizy specyficznych zjawisk komicznych sytuuje się

także cykl 3 jednotematycznych artykułów, których centrum rozważań stanowi bardzo rzadko

9

podejmowana w literaturze przedmiotu problematyka palindromów, tworów

niekonwencjonalnych, równie oryginalnych, co kuriozalnych, z pogranicza literatury i

absurdu, które wykazują nacechowanie humorystyczne. Jest to tematyka o tyle ciekawa, że

palindromy oferują swemu odbiorcy coś więcej niż sam opis otaczającej rzeczywistości.

Stanowią także przykład kreatywnej zabawy w obszarze ludycznej funkcji języka, co czyni je

godnym uwagi obiektem rozważań.

Nowatorskim przyczynkiem w tym zakresie jest artykuł, w którym dokonuję analizy

porównawczej palindromów polskich i niemieckich. W literaturze przedmiotu nie znalazłam

bowiem żadnych podobnych ujęć. Celem moich badań w tym obszarze było przede

wszystkim przedstawienie krótkiej historii palindromów, nakreślenie obszarów ich

występowania, ukazanie ich różnorodności, znajdujących się w nich elementów

humorystycznych, jak również porównanie ich cech morfologiczno-semantycznych. Wnioski,

które wysnułam po analizie zasobu echozdań w obydwu językach, dotyczą przede wszystkim

tego, że paleta rodzajowa jest bardzo duża (wiersze, historyjki, tytuły). Najczęstszą formą

palindromów w obydwu językach są palindromy jednolinijkowe. Zauważyłam jednak, że

tworzenie palindromów w języku niemieckim jest operacją trudniejszą, gdyż jego system i

specyfika wykazuje więcej ograniczeń niż w przypadku innych języków. Tematyka

palindromów oscyluje najczęściej wokół takich kwestii, jak polityka, religia, kulinaria oraz

sfera erotyki, a ich urok często bierze się z gry sensem i nonsensem.

Dwa kolejne artykuły podejmują problematykę palindromu, zawężając ją do polskiego

materiału językowego. Analizuję tutaj to zjawisko językowe, ukazując jego specyfikę pod

kątem wyrażanych treści oraz zawartych w nim różnego rodzaju nazw własnych. Moje

rozważania mają charakter przeglądowy i skupiają się na ogólnym przedstawieniu najczęściej

stosowanych w echozdaniach onimów przy jednoczesnym uwzględnieniu różnorodności

konstrukcji palindromicznych. Stwierdziłam, że wyzyskiwane w palindromie nazwy własne

pojawiają się w różnych jego postaciach, począwszy od palindromów dwuwyrazowych,

poprzez bardziej rozbudowane konstrukcje zdaniowe lub równoważnikowe, a skończywszy

na palindromaderach, w których występuje większe nagromadzenie nazw własnych jednego

typu bądź też występują różnego rodzaju onimy. Ciekawym miejscem występowania nazw

własnych są także palindromy niesymetryczne, dwuwymiarowe, wiersze palindromiczne oraz

zagadki z palindromem. Po przeprowadzonej analizie zauważyłam również, że z jednej strony

elementom onimicznym palindromy oferują dość dużo przestrzeni, z drugiej natomiast fakt,

że rodzaj występujących dość licznie w konstrukcjach palindromicznych nazw własnych

ogranicza się jedynie do antroponimów różnego rodzaju, toponimów oraz kilku akronimów,

10

etnonimów lub dość nielicznych zoonimów. Poza tym spotykane w konstrukcjach

palindromicznych nazwy własne użyte są przeważnie w ich pierwotnej i prymarnej funkcji

(identyfikacyjno-dyferencjacyjnej).

Problematykę zawartych w konstrukcjach palindromicznych różnorakich deformacji

omawiam w kolejnym artykule, który jest również nowatorskim przyczynkiem w obszarze

badań zarówno palindromów, jak i solecyzmów. Ukierunkowana na ekscerpcję deformacji

solecystycznych analiza pozwoliła mi wykazać, że w konstrukcjach palindromicznych często

występuje owo wykroczenie przeciwko utartym związkom słów, które z jednej strony

postrzegać można jako błąd, z drugiej natomiast jako zaletę stylu. W palindromach widzieć je

należy jednak nie jako wykolejone przypadki uchybień językowych, lecz raczej jako

zamierzone działanie w celu przydania elementów innowacyjnych skamieniałym regułom

poprawnościowym. Zauważyłam ponadto, że deformacje te powstają w konstrukcjach

palindromicznych przede wszystkim poprzez wymianę lub podmianę poszczególnych

elementów, w wyniku transmutacji, stosowania neologizmów, jak również na skutek błędnej

detrakcji lub adjekcji oraz odstąpienia od normatywnych reguł (selekcyjnych lub

subkategoryzacyjnych) w zakresie budowy zdań, fleksji czy łączliwości wyrazów, ale przy

jednoczesnym uwzględnieniu zasad ornatus. Stwierdziłam także, że rolą wszystkich tych

deformacji jest generowanie efektów humorystycznych oraz zaskoczenie odbiorcy, który

skonfrontowany z częstym brakiem logicznej spójności całego palindromu oraz zwięzłą

formą nierzadko odczuwa znudzenie bądź poirytowanie zastaną niedorzecznością.

3.2.2 Aspekty translacyjne

W swoich badaniach nierzadko podejmuję również wybrane zagadnienia z zakresu

translacji. W ten nurt wpisuje się 6 artykułów mojego autorstwa. W 5 z nich wskazuję na

potencjalne trudności tłumaczeniowe wynikające ze specyfiki tekstu wyjściowego oraz

uwarunkowań języka docelowego (i/lub kultury docelowej).

Prowadząc analizę konfrontatywną niemieckich czasowników z przedrostkiem weg-,

wskazuję na różnorodne, ale najbardziej transparentne możliwości lub niemożności

ekwiwalentnego bądź adekwatnego przekładu, które w dużej mierze wynikają ze

skomplikowanej struktury semantycznej tej grupy czasowników. Znaczenie realizowane przez

tę grupę czasowników często nie jest sumą znaczeń przedrostka i podstawy, lecz zazwyczaj

wychodzi poza tę relację. Na podstawie analizy stwierdziłam, że w wielu przypadkach

występują presupozycje leksykalne oraz duże zagęszczenie treści. Jako kondensaty treści

czasowniki te zawierają wiele ukrytych komponentów znaczeniowych, które wyrażane są w

11

języku polskim za pomocą różnych środków językowych. Ekwiwalenty polskie są najczęściej

kilkuczłonowe, złożone z czasowników prefiksalnych, które przeważnie nie oddają w pełni

znaczenia leksemu niemieckiego, stąd też muszą zostać uzupełnione o okolicznik sposobu lub

miejsca, eksplikujący implicytne elementy znaczeniowe. Znaczenie niektórych czasowników

może zostać oddane w języku polskim jedynie za pomocą dość złożonej i rozbudowanej frazy

(przyimkowo-rzeczownikowej). Zauważyłam również, że tłumaczenie tej grupy czasowników

sprawia problemy szczególnie tam, gdzie nie istnieje morfologiczno-semantyczna

ekwiwalencja podstaw między leksemem niemieckim i polskim. Główne strategie

tłumaczeniowe odnośnie do tej grupy czasowników muszą polegać zatem na wzbogaceniu

ekwiwalentu polskiego o dodatkowe elementy w postaci okoliczników miejsca lub sposobu,

na dodaniu odpowiedniego czasownika (wyzerowanego w leksemie niemieckim przez

przedrostek weg-) łączliwego z treścią podstawy oraz na analizie kontekstualnej.

Rozważając wybrane aspekty translacyjne, koncentruję się w swoich badaniach

przeważnie na możliwościach przekładu krótkich tekstów o nacechowaniu humorystycznym.

Przykładem tego jest artykuł, w którym przedstawiam specyfikę tego rodzaju tekstu, jak

również omawiam problem ekwiwalencji. Odnosząc ją do przedmiotu analizy, ukazuję

możliwości tłumaczeniowe bardzo specyficznego rodzaju tekstów, jakim są graffiti.

Podejmuję próbę tłumaczenia polskich graffiti na język niemiecki i konstatuję, że

występujące trudności związane są przeważnie z umiejętnością odpowiedniego doboru słów

oraz zachowania zbieżności konotacyjnej, gdyż ten rodzaj humoru, polegający na grze

słownej, charakteryzuje się szczególną kondensacją niesionych treści przy jednoczesnej

obligatoryjnej zwięzłości formy. Zastosowanie odpowiednich strategii tłumaczeniowych (np.

tłumaczenie dosłowne, zmiana denotatu) pozwala na adekwatny przekład tego rodzaju

wyrażeń na język obcy, umożliwia zachowanie często występujących rymów,

wzmacniających efekt komiczny, i zapewnia, mimo często rozbieżnych konotacji, pożądaną

reakcję u odbiorcy, a tym samym jest gwarantem zachowania komunikatywno-funkcjonalnej

roli translatu.

Kolejny artykuł z tego kręgu podejmuje próbę analizy aforyzmów jako specyficznego

gatunku z zakresu wyrażeń humorystycznych. Po omówieniu specyfiki, cech

charakterystycznych oraz licznych prób definicyjnych pojęcia aforyzmu przedstawiam

również możliwości ich tłumaczenia na język obcy. Odwołuję się przy tym do granic

przetłumaczalności. Aforyzmy jako wyrażenia nacechowane zwięzłością formalną,

dwudzielnością niesionych treści, wieloznacznością, aspektem humorystycznym przy

jednoczesnej obecności przesłania uniwersalnego stanowią bardzo ciekawy problem

12

analityczny. Porównując aforyzmy Stanisława J. Leca z ich tłumaczeniem na język niemiecki

autorstwa Karla Dedeciusa, stwierdziłam, że trudności ich tłumaczenia wynikają między

innymi z konieczności zachowania zwięzłej formy oraz oddania paradoksalnej treści, często

zakorzenionej w kulturze i systemie języka wyjściowego. Trudności te, mogą jednak zostać

choćby częściowo przezwyciężone poprzez zastosowanie odpowiednich strategii

tłumaczeniowych, do których w tym przypadku zaliczam przede wszystkim komprymację

treści, ekspansję, tłumaczenie antonimiczne, transpozycję, a także zaniechanie tłumaczenia.

Problem granic przetłumaczalności podejmuję również w kolejnym artykule, w

którym wskazuję najpierw na specyfikę tekstów nacechowanych humorystycznie w

kontekście translacyjnym, następnie omawiam problem inwariantu i ekwiwalencji w

tłumaczeniu, by skoncentrować się na możliwościach tłumaczenia gry słów z języka

niemieckiego na język polski. Analizując niezwiązane tematycznie, krótkie teksty

humorystyczne, wskazuję na możliwe strategie tłumaczeniowe, które pozwalają odwzorować

charakterystyczne dla języka wyjściowego operacje kognitywno-językowe, a przez to

zachować spójność obrazowania. Należą do nich takie strategie, jak tłumaczenie dosłowne,

opierające się o zgodność obrazu i struktury, tłumaczenie z zachowaniem rymu, modulacja,

mutacja, parafraza czy ekspansja, jak również takie umiejętności, jak bogactwo skojarzeniowe

oraz znajomość horyzontu poznawczego odbiorcy. Omawiam także problem

przetłumaczalności homofonów oraz treści komicznych, usytuowanych na płaszczyźnie

kolokacyjnej lub idiomatycznej.

Kolejny artykuł podejmuje zagadnienia związane z procesem tłumaczenia w

kontekście dydaktycznym. Przedstawiam w nim specyfikę procesu tłumaczenia w świetle

różnych teorii i podejść, ze szczególnym uwzględnieniem roli i specyfiki tłumaczenia na

język ojczysty. Pokazuję ponadto konieczność rozwijania kompetencji w zakresie języka

ojczystego w kontekście nauczania/uczenia się języków obcych. Rozważania teoretyczne

poddałam weryfikacji empirycznej, której cel stanowiło przetłumaczenie przez studentów

germanistyki niemieckich tekstów humorystycznych na język polski (ojczysty) przy

zachowaniu ich ludycznej funkcji. Na tej podstawie wyodrębniłam i sklasyfikowałam

najczęstsze błędy oraz niedociągnięcia tłumaczeniowe, jak również wykazałam konieczność

prowadzenia ćwiczeń tłumaczeniowych (na język ojczysty) w celu doskonalenia kompetencji

nie tylko tłumaczeniowej, ale także tej w zakresie języka obcego i ojczystego.

W kontekście aspektów związanych z problematyką tłumaczeniową w swojej

działalności naukowo-badawczej uwagę zwróciłam także na sferę wymogów formalnych i

prawnych związanych z wykonywaniem zawodu tłumacza przysięgłego. Stąd też kolejny

13

artykuł powstały przy współpracy z dr hab. Arturem Kubackim podejmuje kwestie

teoretyczne dotyczące ustanawiania i działalności tłumaczy przysięgłych. Porusza on również

problem kompetencji tłumacza i możliwości jej weryfikacji oraz kształcenia w warunkach

akademickich. Uwaga koncentruje się tutaj przede wszystkim na omówieniu obowiązujących

modeli oraz kryteriów dopuszczających do wykonywania zawodu tłumacza w wybranych

krajach Unii Europejskiej. Przeprowadzona analiza pozwoliła wyciągnąć wniosek, że nie

istnieje właściwie żaden ujednolicony system w zakresie obowiązujących ustaw i procedur

dopuszczających do wykonywania zawodu tłumacza przysięgłego, chociaż widoczne jest

powszechne dążenie do wprowadzenia wspólnych standardów, oraz że status samego zawodu

jest stosunkowo niski.

3.2.3 Aspekty słowotwórcze

Poza badaniami związanymi ze specyfiką zjawisk komicznych interesuje mnie jeszcze

wiele innych problemów naukowych. Jednym z nich są aspekty słowotwórcze współczesnego

języka niemieckiego, a w szczególności zagadnienia związane ze słowotwórstwem

czasownika. W ten nurt wpisują się 4 artykuły. Dwa z nich mają charakter syntetyczny i

dotyczą ogólnych aspektów teoretycznych związanych z metodologią badań słowotwórstwa

(por. Deutsche (verbale) Wortbildung im Spiegel der Forschung (Teil 1 i 2)). Dokonuję w

nich przeglądu różnych koncepcji, a także rozbieżności w zakresie umiejscowienia zjawisk

słowotwórczych w polu naukowych ujęć. Wskazuję ponadto na kierunki analiz oraz

różnorodność metodologicznych podejść, jak na przykład koncepcje syntaktyczne,

leksykalistyczne czy ujęcia kognitywne w opisie formacji słowotwórczych.

Jestem także autorką dwóch innych artykułów, które mają charakter analityczny i

analizują kwestie związane z morfologicznym i konfrontatywnym opisem niemieckich

czasowników z przedrostkiem weg-. W pierwszym poruszam takie zagadnienia, jak status

samego przedrostka, produktywność realizowanego modelu słowotwórczego, rodzaj

motywacji podstaw, w drugim natomiast przedstawiam metodologię badań konfrontatywnych

w obszarze słowotwórstwa, a następnie analizuję pod kątem ilościowym i jakościowym

specyfikę ekwiwalentów w języku polskim. Wskazuję ponadto na rozbieżności w zakresie

możliwości wyrazu w obydwu językach, a co za tym idzie na trudności tłumaczeniowe

wynikające w dużej mierze z dysproporcji pomiędzy znaczeniem przedrostka i znaczeniem

realizowanym przez derywat, jak również z polisemicznego charakteru i użyć

warunkowanych kontekstowo.

14

Interesują mnie także zagadnienia słowotwórcze w kontekście dydaktycznym, czyli

wybrane aspekty związane z rolą słowotwórstwa w nauczaniu. Problematykę tę rozważam w

kolejnym artykule, w którym przedstawiam kryteria dotyczące sposobu pracy nad

umiejętnością tworzenia bądź dekodowania treści konstrukcji słowotwórczych w warunkach

szkolnych. Dokonuję analizy jakościowej i ilościowej wybranych podręczników do nauczania

języka niemieckiego pod kątem zawartych w nich ćwiczeń przeznaczonych do kształcenia

kompetencji słowotwórczej na poziomie początkującym i średnim.

3.2.4 Aspekty dydaktyczne

W prowadzonych badaniach swą uwagę kieruję ponadto na wybrane aspekty

dydaktyczne. Jednym z nich jest analiza treści humorystycznych pod kątem ich roli w

procesie glottodydaktycznym. W tym celu analizie poddałam kilkanaście podręczników do

nauczania języka niemieckiego przeznaczonych dla dzieci i młodzieży. Na podstawie

prowadzonych badań wykazałam, że w przypadku treści humorystycznych ich rola

wspomagająca proces uczenia się i nauczania jest niezaprzeczalna, choć podręczniki te w

sposób dość oszczędny odwołują się do tego typu treści. Paleta prezentowanych rodzajów i

form jest raczej skromna. Dla dzieci obejmuje ona bowiem zaledwie piosenki, rymowanki,

komiksy, dla grupy młodzieżowej natomiast dowcipy i gry językowe. Zauważyłam jednak, że

systematycznie rośnie ilość zamieszczanych w podręcznikach treści humorystycznych,

aczkolwiek nie jest to przyrost równomierny. Podręczniki starszej daty nie zawierały bowiem

prawie wcale treści humorystycznych, podczas gdy w podręcznikach nowszych, choć może

nie obfitują jeszcze w komizm dydaktyczny (humor pedagogiczny), coraz częściej znaleźć

można ciekawe i bardzo przydatne treści i formy humorystyczne.

Cel moich dalszych badań o nacechowaniu dydaktycznym wiąże się z omówieniem

najważniejszych zagadnień dotyczących problematyki autonomii w warunkach szkolnych.

Aspekt ten stanowi bardzo ważny i aktualny element dzisiejszej dydaktyki (także języków

obcych), gdyż jak pokazują prowadzone badania i obserwacje, wcześniejsza tradycja szkolna

oraz sztywne ramy instytucjonalne nie przewidywały miejsca dla postaw i zachowań

autonomicznych. Ważnym i nowatorskim przyczynkiem w tym zakresie jest część

empiryczna jednego z moich artykułów, która stanowi opis przebiegu oraz uzyskanych

wyników projektu w zakresie podejścia autonomicznego na zajęciach specjalistycznych dla

przyszłych nauczycieli, gdzie wykształcenie zachowań i postaw autonomicznych nabiera

szczególnego znaczenia. Postawione przeze mnie pytania badawcze dotyczyły zbadania

przekonań uczących się odnośnie do możliwości i zachowań autonomicznych oraz tego, czy

15

przedmiot specjalistyczny (historia języka) takich zachowań i możliwości nie wyklucza. W

celu zobiektywizowania oraz zachowania rzetelności prowadzonego badania zastosowałam

tzw. triangulację metodologiczną, czyli jednoczesne użycie kilku narzędzi badawczych. Na

podstawie zebranych danych stwierdziłam, że deklarowane przez badanych generalnie

pozytywne nastawienie do zjawiska własnej autonomii nie przekłada się w pełni na konkretne

zachowania autonomiczne, o czym świadczą dane zebrane w przeprowadzonych ankietach.

Zaprezentowana w ramach prowadzonego badania eksploracyjno-opisowa metoda badawcza

stanowiła jedynie punkt wyjścia, który miał na celu identyfikację oraz krótką charakterystykę

działań autonomicznych na zajęciach specjalistycznych w języku obcym. Otwiera ona jednak

nowe możliwości badawcze, prowadzące do postawienia oraz weryfikacji nowych hipotez

dotyczących przykładowo aproksymacji zależności i związków zachodzących między

różnymi zmiennymi glottodydaktycznymi.

Kolejny aspekt sytuujący się w nurcie dydaktycznym prowadzonych przeze mnie

badań i obserwacji stanowi omówienie i porównanie treści tematycznych oraz stosowanej

terminologii w zakresie przedmiotu „Wstęp do językoznawstwa”, który to przedmiot uważany

jest za jeden z trudniejszych, a trudności w jego realizacji spowodowane są złożonym

charakterem i sprzecznościami interpretacyjnymi fenomenu, jakim jest język. Szczegółowej

ewaluacji poddałam wybrane publikacje z tego zakresu oraz programy nauczania w/w

przedmiotu, zasady ich konstruowania, stosowaną terminologię, cele nauczania, dobór treści i

ich uszeregowanie oraz metody realizacji. W obliczu niemożności omówienia wszystkich

aspektów językoznawstwa istnieje, co prawda, konieczność dokonania wyboru, a ten pozwala

na indywidualne, a więc dowolne rozłożenie akcentów. W analizowanych programach

zauważalna jest jednak duża rozbieżność czy też dowolność w zakresie terminologii

metodycznej i językoznawczej, a także w obszarze omawianych zagadnień oraz form i metod

pracy, co z pewnością nie przyczynia się do pożądanej unifikacji formy sporządzania

programu oraz wiadomości i osiągnięć słuchaczy. Przeprowadzona ewaluacja doprowadziła

mnie do wniosku, że brak poszczególnych części składowych programu (cele, rodzaj zajęć,

metody pracy i inne) oraz ogólnikowe formułowanie zagadnień, jak również ich ogromny

zakres (od fonetyki i morfologii aż po stereotypy, normy i błędy językowe czy też aspekty

akwizycji języka) wskazują z jednej strony na brak ogólnej i jednorodnej koncepcji

prowadzenia tego przedmiotu, dostosowanej do ram czasowych, z drugiej natomiast na

istnienie nieostrych granic między poszczególnymi dziedzinami nauki, takimi jak wstęp do

językoznawstwa, gramatyka opisowa, gramatyka konfrontatywna, teoria uczenia się i

nauczania czy też akwizycja języka. Wykazałam ponadto, że są to w zasadzie programy

16

opracowane na zasadzie inwentarza programowego, a więc listy treści kształcenia, które

powinny zostać zrealizowane w określonym czasie. Ograniczają się one do prezentacji celów

(najczęściej ogólnych czy też ogólnikowych) w nieujednoliconej formie i wyliczenia treści

nauczania bez określenia metod pracy, doprecyzowania spodziewanych rezultatów czy też

sposobów motywowania słuchaczy.

Kolejny dydaktyczny aspekt badawczy dotyczy specyfiki stereotypów oraz ich roli w

procesie nauczania (języków obcych). Kierując swą uwagę na to zagadnienie, przedstawiłam

pokrótce literaturę przedmiotu w zakresie możliwości definicyjnych i interpretacyjnych

pojęcia stereotypu, a także w obszarze jego funkcji (funkcje kognitywne, socjalne, afektywne)

oraz roli w kształceniu kompetencji interkulturowej. Interesowały mnie ilościowe i

jakościowe proporcje treści stereotypowych zawartych w podręcznikach do nauczania języka

niemieckiego. W tym celu analizie poddałam kilka współczesnych podręczników.

Prowadzone badania doprowadziły mnie do wniosku, że w nowszych podręcznikach do nauki

języka niemieckiego kwestie związane z problematyką stereotypu pojawiają się coraz

częściej, są także różnie tematyzowane. Najczęściej przedstawiane są w sposób neutralny,

nierzadko porównawczy, co umożliwia stworzenie nowej perspektywy w ich ocenie,

zazwyczaj nawiązującej do stereotypizacji występujących w kulturze rodzimej.

Opisane nurty badawcze uwidaczniają się także w recenzjach mojego autorstwa.

Recenzowane przeze mnie publikacje dotyczą bowiem w przeważającej mierze zagadnień

związanych z psycholingwistycznymi uwarunkowaniami procesów uczenia się i nauczania

języków obcych, szerokiej problematyki humoru i jego odbioru, jak również wybranych

aspektów z zakresu językoznawstwa.

Zainteresowanie problematyką stereotypu oraz przekazywaniem treści niejawnych

znalazło swój wyraz w pełnieniu przeze mnie funkcji promotora pomocniczego w doktoracie

pana mgra Mariusza Jakosza pt. Wartościowanie w internetowych komentarzach do artykułów

prasowych dotyczących stosunków niemiecko-polskich. Próba analizy pragmalingwistycznej.

Chętnie dzieliłam się z doktorantem swoją wiedzą i wynikami prowadzonych badań, jak

również pomagałam mu w konceptualizacji zarysu badań. Służyłam także pomocą w pracach

związanych z powstawaniem kilku innych doktoratów w moim zakładzie.

Byłam ponadto kilkakrotnie cytowana, na przykład w takich publikacjach, jak:

Martenka, Henryk (2011): Herosi i łachudry czyli z życia sfer polskich. Bydgoszcz, Kubacki,

Artur Dariusz (2012): Tłumaczenie poświadczone. Status, kształcenie, warsztat i

odpowiedzialność tłumacza przysięgłego. Warszawa, Barniškienne, Sigita (2007): Das

Wortspiel in Manfred Peter Heine Gedichten. W: Literatura 49/5, Kromp, Ilona (2008):

17

Eigennamen in der deutschen und polnischen Kinderliteratur unter textlingiustischem und

translatorischem Aspekt. Frankfurt a/M.

3.3 Prezentacja monografii

Studia nad humorem, jego specyfiką i funkcją pragmatyczną motywują mnie do

ciągłego rozwoju naukowego. Przejawem tego, a jednocześnie swoistym zwieńczeniem

mojego dorobku naukowego, jest monografia pt. „Specyfika neologizmów

nieustabilizowanych w języku niemieckim. Elementy ironii, agresji i gry”. Stanowi ona

klamrę spinającą moje dotychczasowe badania. W niej bowiem odzwierciedlenie znajdują

niektóre aspekty omawiane w przedstawionych powyżej publikacjach naukowych. Podejmuje

ona zagadnienia nieporuszane do tej pory w literaturze przedmiotu na tak szeroką skalę i

chociaż odwołuje się do znanej aparatury pojęciowej oraz teorii z zakresu wzajemnych relacji

języka i kultury, humoru, ironii, agresji językowej, a także szerokiej problematyki

stereotypizacji, stanowi ujęcie nowe, intrygujące i kompleksowe zarazem. Omawiana

problematyka stanowi przedmiot refleksji lokującej się na styku różnych poddyscyplin

językoznawstwa, a także socjo- czy pragmalingwistyki.

Szeroko pojętym celem tej monografii jest przedstawienie współczesnego zjawiska

(poza) językowego, charakterystycznego dla języka niemieckiego. Jej innowacyjny charakter

polega na pierwszej, kompleksowej i wielostronnej analizie neologicznych nazw

subiektowych, stanowiących rodzaj neologizmów nieustabilizowanych w systemie, które do

dziś nie doczekały się jeszcze dokładnego naukowego zgłębienia ani też leksykograficznego

opisu.

Materiał do analizy zebrałam z różnych stron i forów internetowych. Obejmuje on

ponad 3300 wyrażeń, choć zaznaczyć trzeba, że jest to zbiór otwarty, charakteryzujący się w

zasadzie stałym przyrostem. Fakt ten świadczy o powszechności opisywanego zjawiska oraz

o daleko idącej kreatywności autorów omawianych wyrażeń, a także o wysokim stopniu

produktywności stosowanych modeli słowotwórczych, które umożliwiają prawdziwą i

przedziwną zarazem ekwilibrystykę na granicy słowa.

Moje rozważania doprowadziły do ukazania czynników składających się na specyfikę

jednostek leksykalnych, tzw. Kalt- i Warmduschersprüche (określenia przedstawicieli grupy

twardzieli i mięczaków), występujących we współczesnym języku niemieckim. Wykazałam,

że dla tych krótkich i dość nietypowych form na płaszczyźnie i granicy słowa znamienne jest

przede wszystkim silne nacechowanie emocjonalne. Źródeł ekspresywności oraz komizmu

omawianych wyrażeń dopatrzyłam się w ich nowości czy neologicznym charakterze.

18

Zauważyłam ponadto, że zebrany materiał językowy jest szczególnie ciekawy i przydatny do

analizy, ponieważ stanowi odbicie wielu czynników (poza) językowych oraz swoiste

zwierciadło czasów, w których żyjemy, a więc przede wszystkim współczesnej kultury i

językowego obrazu świata, co pozwala pogłębić wiedzę o sposobach budowania wyobrażeń

co do osób godnych naśladowania lub zasługujących na ośmieszenie. Dogłębna analiza

podstawy materiałowej odtwarza ponadto w pewnym stopniu sposób widzenia i

konceptualizacji otaczającej rzeczywistości przez współczesnych (często młodych wiekiem)

użytkowników języka, dla których charakterystyczna jest między innymi oscylacja pomiędzy

nastrojami krańcowymi, wzmożona emocjonalność, nieposkromiona fantazja, chęć dobrej

zabawy za wszelką cenę oraz wzrost krytycyzmu i subiektywizm aksjologiczny. Wszystko to

znajduje odbicie w zbiorze tych niekonwencjonalnych wyrażeń, będących dowodem daleko

idącej językowej kreatywności ich twórców, którzy z jednej strony respektują powszechne

reguły normatywne, zaś z drugiej wykazują dążność do ich przekraczania.

Omawiany materiał językowy poddałam wielostronnej analizie, która ukazała duże

rozbieżności w obszarze jego struktury formalnej oraz przynależności kategorialnej

elementów współtworzących omawiane wyrażenia. Obejmują one nieskomplikowane

formalnie i przejrzyste znaczeniowo derywaty bądź złożenia, złożenia lub zestawienia o

bardzo rozbudowanej strukturze, często parodiującej konstrukcje zdaniowe, oraz konstrukcje

metaforyczne i twory zleksykalizowane. W analizie przedstawiłam ponadto ich stronę

semantyczną, całą paletę treści niejawnych, a także omówiłam zawarte w nich czynniki

aksjologiczne, wybrane mechanizmy generowania efektów humorystycznych, elementy ironii

oraz te, które pozwalają uznać analizowane wyrażenia za językowe akty deprecjonujące. Inny

ważny aspekt prowadzonych rozważań stanowi problematyka stereotypizacji. Analiza

występujących w przedstawionym materiale stereotypów umożliwiła mi (re)konstrukcję

wizerunku (profilu) opisywanych desygnatów, który pozwolił utworzyć pewien paradygmat

ich opisu, często opierający się na zestawie cech opozycyjnych.

Zawarte w ramach poszczególnych rozdziałów pracy analizy oparte są o obszerne

podłoże teoretyczne, będące zestawieniem różnych, często konkurencyjnych, teorii, które

prezentuję w sposób komplementarny, uwypuklając niektóre z ich założeń i postulatów.

Rozważania i analizy umożliwiły mi sformułowanie wielu refleksji i wniosków.

Okazuje się bowiem, że występujący tutaj rodzaj potocznej typizacji opiera się na kryteriach

zarówno poznawczych i obiektywnych, jak i emocjonalno-aksjologicznych. Większość

określeń ma charakter silnie wartościujący, można by rzec, że z zasady zawarta jest w nich

ocena negatywna, chociaż w analizowanym zbiorze są i takie, które odwołują się do cech czy

19

właściwości zwyczajowo wartościowanych jako dodatnie. Cechy te ukazywane są jednakże w

zwierciadle ironii, a nawet kpiny i szyderstwa. Wybrane do analizy wyrażenia są dowodem

nieustannie zachodzących w zasobach leksykalnych zmian, których podłożem są głównie

czynniki pozajęzykowe. To etykiety tworzone w oparciu o consensus danej społeczności

językowo-kulturowej, w których do głosu dochodzą aspekty poznawcze, a w szczególności

aksjologiczne i emocjonalne. Często uwidaczniają się w nich także liczne uprzedzenia oraz

stany emocjonalne ich autorów. Ironiczny (czasem wręcz cyniczny) charakter analizowanych

wyrażeń tłumaczy naruszenie różnych konwencji: językowej, bowiem nagminne jest tutaj

świadome wykraczanie przeciwko granicom systemowym (przy jednoczesnej pozornej chęci

ich przestrzegania), oraz społeczno-kulturowej, gdyż prezentują one szczególny rodzaj etyki i

estetyki. Mamy tu także do czynienia ze specyficznym rodzajem ekspresji oraz pewną

dwulicowością zachowań i wartości. Nietypowa łączliwość/struktura oraz wynikające z

ironicznego nacechowania opozycje sensu są odbiciem dość niekonwencjonalnego obrazu i

sposobu widzenia świata, a także dowodem specyficznej twórczości oraz językowej

kreatywności, która swój jakże oryginalny wyraz znajduje w omówionym materiale

językowym.

4. Działalność dydaktyczna

Moja działalność dydaktyczna jest bardzo zróżnicowana. Od wielu lat prowadzę

zajęcia z praktycznej znajomości języka niemieckiego (gramatyka, konwersacje, praca z

tekstem) i angażuję się w prace związane ze stworzeniem optymalnego programu nauczania

w tym zakresie. Prowadzę również zajęcia teoretyczne z psycholingwistyki, których celem

jest uwypuklenie aspektów związanych z teorią uczenia się i nauczania, jak również seminaria

specjalizacyjne i magisterskie, dotyczące zwłaszcza problematyki humoru czy to w

kontekście translacyjnym, czy też w zakresie stereotypów bądź treści niejawnych. Na

specjalności translatorycznej od wielu lat prowadzę wykłady z zakresu teorii i praktyki

przekładu. Regularnie recenzuję także prace licencjackie i magisterskie na studiach

dziennych. Moja działalność dydaktyczna co rok podlega ewaluacji i jak pokazują wyniki

przeprowadzanych wśród studentów ankiet, jest ona wysoko oceniana (4,82).

5. Działalność na rzecz instytutu

Oprócz działalności naukowej i dydaktycznej na uwagę zasługuje także moja

działalność na rzecz jednostki, której jestem pracownikiem, tj. Instytutu Filologii Germańskiej

Uniwersytetu Śląskiego. Dotyczy ona między innymi takich przedsięwzięć, jak organizacja

20

wykładów gościnnych dla pracowników i studentów IFG oraz współorganizacja tzw. Dni

Otwartych (wygłaszanie wykładów, przygotowywanie i przeprowadzanie warsztatów dla

polskich licealistów oraz grup gimnazjalistów z Niemiec).

W minionych latach pełniłam także liczne funkcje i wykonywałam różne prace

organizacyjne na rzecz instytutu. W latach 1998-2005 oraz 2013-2014 byłam konsultantem w

zakresie parametryzacji osiągnięć naukowych pracowników Zakładu Glottodydaktyki i

Translatoryki, a także konsultantem harmonogramu zajęć na studiach dziennych I i II stopnia

dla specjalności nauczycielskiej oraz kulturoznawczej (w latach 2007-2011). Powierzono mi

również funkcję koordynatora zajęć z praktycznej nauki języka niemieckiego na studiach

magisterskich pierwszego stopnia oraz sekretarza naboru na studia dzienne i zaoczne, jak

również sekretarza przy egzaminie na stopień licencjata. Wielokrotnie byłam przewodniczącą

komisji egzaminacyjnych na egzaminach z praktycznej nauki języka, a także egzaminatorem

na egzaminach wewnętrznych, jak też egzaminatorem z metodyki na egzaminie licencjackim.

Dodatkowo kilkakrotnie pełniłam funkcję opiekuna roku, jestem także opiekunem

studenckich praktyk zawodowych.

6. Staże, projekty i stypendia zagraniczne

W czasie studiów dwukrotnie studiowałam w Niemczech (od marca do lipca 1991 r. –

studia semestralne w Pädagogische Hochschule w Erfurcie i od 1.10. 1992 r. do 30.08.1993 r.

– studia na Bergische Universität w Wuppertalu).

Po uzyskaniu stopnia doktora otrzymałam dwumiesięczne stypendium naukowe na

Uniwersytecie w Trewirze (od 3.07. do 10.09. 2000 - Universität Trier).

Odbyłam ponadto dwa staże naukowe na Martin-Luther-Universität w Halle (od

20.08. do 30.08.2003 r. i od 20.08. do 30.08.2005 r.), których opiekunem naukowym był prof.

dr hab. Gerd Antos. Staże te były częścią projektu „Textstruktur und Wissenstransfer.

Einfluss der Textstruktur auf die Effizienz des Wissenstransfers in der polnischen Sprache

und im Deutschen (als Fremdsprache)“, kierowanego przez prof. zw. dra hab. Jana Iluka, w

którym brałam czynny udział. Wymienione powyżej stypendia i staże umożliwiły mi

nawiązanie kontaktów naukowych, a także dostęp do najnowszej literatury dotyczącej

interesującej mnie problematyki badawczej.

21

7. Konferencje i szkolenia

Wzięłam udział w 13 konferencjach i szkoleniach krajowych oraz w 2 konferencjach

zagranicznych. Na 8 konferencjach wygłosiłam referaty, które spotkały się z dużym

zainteresowaniem i przychylną recepcją. Moje wystąpienia konferencyjne nie powielały treści

zawartych w pracy doktorskiej (z wyjątkiem jednego artykułu, w którym wskazuję na

potencjalne trudności tłumaczeniowe niemieckich czasowników z przedrostkiem weg-).

Dotyczyły one nowych kwestii i zawierały nowe analizy, tworzone w oparciu o różnorodne

metodologie.