A p i s W i k iapiswiki.pl/archive/pub/apiswiki/apw_poklosie1988.pdf · M i c h a ª G r o m i s z...

M i c h a ª G r o m i s z

Pokªosie wdra»ania masowej hodowli

pszczoªy kaukaskiej 1988 � 1990

apis.gromisz.org.plA p i s W i k i

M i c h a ª G r o m i s z

Pokªosie wdra»ania masowej hodowli

pszczoªy kaukaskiej 1988 � 1990

Puªawy 2012

Pokªosie wdra»ania masowej hodowli pszczoªy kaukaskiej 1988 � 1990Edycja pierwsza, Puªawy, 2001.Copyright c© 2001 by Michaª Gromisz

Edycja 2.0 poprawiona, Puªawy, czerwiec 2012.Copyright c© 2012 by Michaª Gromisz

001

Niniejsza publikacja w formie elektronicznej dost¦pna jest w internecie pod ad-resem http://apis.gromisz.org.pl na warunkach licencji Creative Commons PublicLicense Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 Unported (CC BY-NC-ND 3.0)http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/legalcode.

Spis tre±ci

1 Opis wdro»enia 3

1.1 Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31.2 Zaªo»enia organizacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51.3 Zaªo»enia metodyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

1.3.1 Ocena warto±ci u»ytkowej . . . . . . . . . . . . . . . . 61.3.2 Ocena morfologiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71.3.3 Klasy�kacja matek pszczelich . . . . . . . . . . . . . . 9

1.4 Organizacja populacji zachowawczej . . . . . . . . . . . . . . . 111.5 Struktura hodowlana populacji . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

1.5.1 Zakªadanie i zaprowadzanie linii . . . . . . . . . . . . . 141.5.2 Reprodukcja linii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141.5.3 Dobór rodziców do kojarzenia . . . . . . . . . . . . . . 16

1.6 Kwali�kacje adaptacyjne populacji . . . . . . . . . . . . . . . 191.7 Ewidencja i dokumentacja hodowlana . . . . . . . . . . . . . . 20

1.7.1 Procedura wpisu do rejestru . . . . . . . . . . . . . . . 201.7.2 Wpis do rejestru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221.7.3 Systematyka hodowlana . . . . . . . . . . . . . . . . . 231.7.4 Rodowody matek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

1.8 Ilo±ciowy zakres wdro»enia w latach 1988-1990 . . . . . . . . . 261.9 Spis pasiek wdro»eniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261.10 Po 1990 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

2 Rejestr matek pszczelich 33

2.1 Tabele metrykalne matek pszczelich . . . . . . . . . . . . . . . 362.2 Indeks numerów hodowlanych matek . . . . . . . . . . . . . . 125

Skorowidz 127

1

Rozdziaª 1

Opis wdro»enia

1.1 Wprowadzenie

Krajowa produkcja pszczelarska przynajmniej od lat siedemdziesi¡tych opierasi¦ gªównie na wykorzystaniu pszczóª miesza«ców mi¦dzyrasowych. W dobo-rze ras do krzy»owania wa»ne miejsce zajmuje pszczoªa kaukaska. atwo±¢importu matek pszczelich tej rasy z byªego ZSRR sprzyjaªa temu kierunkowihodowli, który mógª si¦ realizowa¢ praktycznie na szczeblu ka»dej pasiekiprodukcyjnej. W ten sposób praca selekcyjna hodowców radzieckich spo»yt-kowana byªa przez polskich pszczelarzy, bez wi¦kszej troski o wªasne rezerwyhodowlane pszczóª tej rasy. Dominowaª program prosty: czystorasowe kau-kaskie matki, córki matek importowanych z ZSRR, unasienione w warunkachpasiecznych tworzyªy roje miesza«ce F1. Strona ojcowska rekrutowaªa si¦ za-tem z populacji pszczóª miejscowych, wedªug zasi¦gu geogra�cznego nale»¡-cych do rasy ±rodkowoeuropejskiej, która w tym procederze traciªa stopniowoswój pierwotny czystorasowy charakter, a jej znaczenie jako komponentu dokrzy»owania malaªo.

W takiej sytuacji wypadaªo zatroszczy¢ si¦ o ochron¦ genetyczn¡ naszejrodzimej pszczoªy ±rodkowoeuropejskiej, co te» uczyniono1. Sprawa si¦ skom-plikowaªa równie» z powodu drugiego komponentu do krzy»owania: pszczoªykaukaskiej. W latach osiemdziesi¡tych wstrzymano import matek tej rasyz powodu rozprzestrzeniania si¦ paso»yta Varroa jacobsoni, co groziªo zaªa-maniem programu u»ytkowego wykorzystania miesza«ców. Podj¦cie zatemkroków w kierunku gromadzenia rezerw genetycznych pszczóª tej rasy staªosi¦ nieodzowne. Najprostszy wydawaª si¦ sposób oparty na opracowaniachOddziaªu Pszczelnictwa ISK z zakresu hodowli zachowawczej maªych popu-

1Gromisz M. (1977) � Zamkni¦ty rejon hodowli pszczoªy le±nej. Pszczelarstwo, 28(11):4-5. Gromisz M. (1983) � Zaªo»enia hodowli zachowawczej pszczoªy kampinoskiej. Pszcze-larstwo, 34(12):5-7.

3

4 Rozdziaª 1. Opis wdro»enia

lacji pszczóª drog¡ tak zwan¡ pasieczno-laboratoryjn¡.

Prace badawcze na ten temat zostaªy w zasadzie rozpocz¦te w poªowie latsiedemdziesi¡tych, od roku 1981 gªównie orientowane na pszczoª¦ kaukask¡.Chodziªo o metody hodowlane i o pszczeli materiaª. Dzi¦ki temu przedsi¦-wzi¦ciu ju» w 1988 roku Oddziaª Pszczelnictwa ISK mógª przekaza¢ praktycepierwsz¡ pul¦ matek pszczelich oraz przepis na reprodukcj¦ populacji psz-czoªy kaukaskiej. W ten sposób kryzys w wytwarzaniu pszczóª miesza«cówu»ytkowych zostaª za»egnany, a ±rodki przeciwdziaªania takim sytuacjom wprzyszªo±ci � opisano jasno w instrukcji wdro»eniowej Masowa hodowla za-chowawcza pszczoªy kaukaskiej.

Instrukcja wdro»eniowa zawiera opracowanie merytoryczne funkcjonowa-nia systemu hodowli zachowawczej, opartego na wspóªdziaªaniu hodowców wskali krajowej. W systemie tym przewidziano rozpowszechnianie nieodpªatnemateriaªu hodowlanego pszczoªy rasy kaukaskiej, b¦d¡cego w posiadaniu Od-dziaªu Pszczelnictwa ISK, jak i materiaªu, który mog¡ udost¦pni¢ hodowcypodejmuj¡cy wspóªprac¦. Oddziaª Pszczelnictwa ISK dysponowaª wówczaspoka¹nym zasobem pszczóª rasy kaukaskiej, w którym kluczowa rola przypa-dªa matkom ±wie»o pozyskanym z radzieckiego Instytutu Pczeªowodstwa wRybnem w ramach wynegocjonowanego w 1987 roku porozumienia o wspóª-pracy naukowej (strona polska zrewan»owaªa si¦ matkami rasy ±rodkowoeu-ropejskiej).

Tak pomy±lane wdro»enia wnosiªy szans¦ utworzenia na terenie kraju za-mkni¦tej pod wzgl¦dem rozrodczym populacji pszczoªy rasy kaukaskiej, wktórej utrzymaniu mo»e uczestniczy¢ nieokre±lona liczba hodowców wspóª-pracuj¡cych ze sob¡ na tym odcinku. Liczono si¦ z tym, »e do tego przed-si¦wzi¦cia mo»e przyst¡pi¢ ka»dy pszczelarz, je»eli jest w stanie zaprowadzi¢w swojej pasiece pszczoªy kaukaskie i t¦ populacj¦ reprodukowa¢ w czysto±cirasowej z pomoc¡ sztucznego uansieniania matek pszczelich. Kwesti¦ metodhodowli, selekcji i doboru, potraktowano liberalnie, zarówno co do zakresui zaanga»owania jak i efektu w sferze wykorzystywania matek pszczelich irojów tej populacji pod wzgl¦dem hodowlanym i u»ytkowym. Znaczy to,»e licencja hodowlana nie warunkuje uczestnictwa w tym przedsi¦wzi¦ciu,ani nie przeszkadza. W systemie ogólnokrajowym wdro»enia ka»dy hodowcamiaª wi¦c otwart¡ drog¦ do korzystania z materiaªu hodowlanego innych ho-dowców tej sieci, udost¦pniaj¡c przy tym swój dorobek hodowlany.

W okresie trzech lat, od 1988 do 1990 roku, Oddziaª Pszczelnictwa ISKwniósª do krajowej puli 935 matek pszczelich nie licz¡c wªasnych zasobów.Ten materiaª genetyczny, przetworzony i zintegrowany z tym, który byª wposiadaniu polskich hodowców, jest ¹ródªem ich obecnych sukcesów w postacilinii pszczóª, uznanych i cenionych w krzy»owaniu. Ci¡gªo±¢ rodowodów jesttutaj oczywista. W niniejszej publikacji zebrano dokumentacj¦ hodowlan¡

1.2 Zaªo»enia organizacyjne 5

zr¦bów tej ¹ródªowej populacji zachowawczej.

1.2 Zaªo»enia organizacyjne

Zgodnie z zaªo»eniami prac wdro»eniowych Oddziaª Pszczelnictwa ISK prze-kazaª w 1988 roku pasiekom wspóªpracuj¡cym pul¦ matek rasy kaukaskiejnieunasienionych2. Matki te zostaªy unasienione u nowych wªa±cicieli:

- albo bez dobierania trutni rasy kaukaskiej i w tym przypadku stanowiªyobsad¦ pni ojcowskich okre±lonej linii ojcowskiej,

- albo z zapewnieniem doboru trutni kaukaskich, je»eli pasieka takowe

- posiadaªa i wtedy staªy si¦ kontynuatorkami linii matecznych.

W roku 1989 i 1990 ten proceder zostaª powtórzony i pasieki wdro»eniowestaªy si¦ posiadaczami populacji pszczóª rasy kaukaskiej, któr¡ mogªy repro-dukowa¢ i wykorzystywa¢ stosownie do wªasnego programu hodowlanego. Dopraktyki tra�ªa równie» pewna pula matek ju» unasienionych.

W tym okresie poza merytorycznym nadzorem Oddziaª Pszczelnictwa ISKzbieraª informacje na temat ilo±ciowego zagospodarowania matek pszczelichi ich przydatno±ci u»ytkowej, co uªatwiaªo kierowanie pracami wdro»enio-wymi. Przede wszystkim jednak twardo egzekwowano prowadzenie ewiden-cji rodowodowej matek pszczelich. Przewidywano bowiem wpis do rejestruhodowlanego ka»dej matki pszczelej, która wyda pªodne potomstwo »e«skie,niezale»nie od jej klasy

Za podstawow¡ jednostk¦ operacyjn¡ w materiaªach do rodowodów przy-j¦to grup¦ matek. Dan¡ grup¦ tworz¡ matki siostry, czyli córki jednej matki.Jako znak rozpoznawczy w ewidencji nadaje si¦ grupie matek numer, któryjest numerem (symbolem) hodowlanym matki, od której one pochodz¡.

1.3 Zaªo»enia metodyczne

W systemie hodowli zachowawczej kªadziemy gªówny nacisk na utrzymanierasowej ró»norodno±ci puli genów populacji, mniej interesuj¡c si¦ doskona-leniem genetycznym czyli selekcj¡. W praktyce pszczelarskiej rozdzielenietych dwóch kierunków pracy hodowlanej jest obecnie raczej niemo»liwe zpowodów utylitarnych. W konfrontacji interesów wygrywa zawsze dora¹nakalkulacja ukierunkowana na wysoki zysk selekcyjny. W instrukcji hodow-lanej liczono si¦ z tymi realiami i je akceptowano aby nie kr¦powa¢ pod

2Gromisz M. (1988) � Masowa hodowla zachowawcza pszczoªy kaukaskiej. Prace Insty-tutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa, seria F, nr 37. Instrukcja wdro»eniowa.


tym wzgl¦dem poszczególnych hodowców, którzy realizuj¡ swój program ho-dowlany oparty na selekcji pszczoªy rasy kaukaskiej. Nie obci¡»ano zatemkontrahentów wdro»eniowych rygorystycznymi obwarowaniami co do formyi ostro±ci selekcji, wskazuj¡c jednak »e w tym konkretnym przypadku ostryjej model nie jest stosowny. W selekcji grupowej apelowano zatem o elimino-wanie na przykªad z 3-grupowej populacji matek nie dwóch grup ale jednej.Tego rodzaju przedkªadanie racji hodowcy nad racjami producentów dobrzesªu»y populacji zachowawczej i skutecznie wspomaga podstawowe mechani-zmy przeciwdziaªania utracie zmienno±ci genetycznej, wskazane w instrukcjiwdro»eniowej, mianowicie taki jak:

- rozbudowa ilo±ciowa populacji zachowawczej,

- stosowanie odpowiednie zró»nicowanego doboru rodziców do kojarze-nia,

- wymiana materiaªu hodowlanego pomi¦dzy pasiekami wdro»eniowymi,

- okresowy dopªyw materiaªu genetycznego spoza populacji zachowaw-czej, hodowli krajowej i zagranicznej.

1.3.1 Ocena warto±ci u»ytkowej

W hodowli krajowej pszczóª selekcj¦ opiera si¦ na ocenie u»ytkowo±ci rodzinpszczelich. Pasiekom licencjonowanym sªu»¡ do tego celu ujednolicone wzory.W instrukcji wdro»eniowej zaakceptowano ten profesjonalny sposób oceny,ale nie na prawie wyª¡czno±ci.

Je»eli selekcja nie warunkuje hodowli zachowawczej, to twarde egzekwo-wanie w instruktarzu oceny u»ytkowo±ci w jakiejkolwiek formie jest bez sensu.Niemniej nale»¡ si¦ pszczelarzowi-hodowcy pewne wskazania, na którychmo»e rozbudowa¢ swój system oceny. Upowszechniano je w uproszczonejpostaci.

Okres oceny warto±ci u»ytkowej matek w grupie selekcyjnej przewidy-wano na jeden rok, w podstawowym ukªadzie od jesieni w roku zaªo»eniagrup selekcyjnych do jesieni przyszªego roku. Okres ten obejmuje zatemprzygotowanie rodzin pszczelich do zazimowania, przebieg zimowania, ichrozwój wiosenny i wykorzystanie po»ytków.

W zakresie doboru cech do oceny u»ytkowo±ci rodzin pszczelich nie sta-wiano specjalnych wymaga« i przekazano te uprawniania poszczególnym ho-dowcom, którzy mog¡ kierowa¢ si¦ tutaj swoimi potrzebami hodowlanymii skal¡ mo»liwo±ci technicznych, jakimi dysponuj¡ do pomiaru cech. Spo-dziewano si¦ jednak, »e w komplecie oznaczonych cech znajdzie si¦ miodno±¢rodzin pszczelich.

1.3 Zaªo»enia metodyczne 7

W praktyce pszczelarskiej oznaczanie warto±ci poszczególnych cech ro-dziny pszczelej jest przeprowadzane z ró»n¡ dokªadno±ci¡ w zale»no±ci odtego jaki cel wywoªuje t¦ czynno±¢ oraz jakie mo»liwo±ci techniczne i ch¦ciwarunkuj¡ jej wykonanie. W systemie hodowli zachowawczej liczono si¦ z t¡ró»norodno±ci¡ i j¡ uznawano. Rozró»niono zatem trzy stopnie oceny podwzgl¦dem jej dokªadno±ci:

1◦ na podstawie opinii jak¡ ka»dy pszczelarz mo»e uksztaªtowa¢ dla po-szczególnych rojów w toku caªorocznego dogl¡du pasieki,

2◦ na podstawie powierzchownych obserwacji, jakie s¡ notowane w ksi¡»cepasiecznej, która sªu»y wyª¡cznie do tego celu,

3◦ na podstawie dokªadnego pomiaru cech roju, podobnie jak jest to wy-magane w hodowli zarodowej pszczóª.

Instrukcja wdro»eniowa preferuje selekcj¦ opart¡ na indeksie selekcyjnym.Zatem wyniki pomiaru poszczególnych cech roju nale»y sprowadza¢ do jed-nego wska¹nika liczbowego, który ma wyra»a¢ jego lokat¦ w±ród innych ro-jów w grupie i ewentualnie w podgrupach selekcyjnych. Ten sposób umo»li-wia prowadzenie selekcji masowej lub grupowej czy kombinowanej grupowo-masowej. Ten ostatni wariant uwa»ano za godny polecenia w pasiekach za-sobnych w roje obj¦te selekcj¡.

W obliczeniach wska¹nika warto±ci u»ytkowej matki pszczelej na pod-stawie pomiaru wi¦cej ni» jednej cechy, niezb¦dne staje si¦ okre±lenie wagiposzczególnych cech w przeliczeniach na punkty. W tym zakresie nie ustalonojednolitego systemu dla populacji zachowawczej, co koresponduje z poprzed-nimi zaªo»eniami na temat metod hodowlanych. Mo»na zatem si¦ga¢ powzory z hodowli zarodowej, jak i opiera¢ si¦ na innych opracowaniach i wªa-snych przemy±leniach. Gdy o to chodzi, nadzór hodowlany uznawaª ka»d¡wybran¡ do reprodukcji matk¦, nie wdaj¡c si¦ w szczegóªy jakie jej zaletyprzes¡dziªy ten wybór.

1.3.2 Ocena morfologiczna

W hodowli zarodowej wa»n¡ rol¦ odgrywa ocena morfologiczna pszczóª, jakosprawdzian ich przynale»no±ci rasowej. We wdro»eniowej hodowli zachowaw-czej morfologia mniej znaczy w identy�kacji rasowej, gªównie za± sªu»y jakowska¹nik procesu adaptacyjnego obcej rasy pszczóª w nowym dla niej ±rodo-wisku hodowlanym. Gwarancje czysto±ci rasowej oparto przede wszystkimna dokªadnej ewidencji rodowodowej i ±ci±le kontrolowanym doborze podwzgl¦dem technicznym.


Badaniom morfologicznym poddajemy pszczoªy robotnice pobrane z ro-dzin pszczelich i wyniki bada« tej próby konfrontujemy z modelem rasowym.W hodowli licencjonowanej post¦powanie tego rodzaju jest niezb¦dne w sto-sunku do rojów grupy selekcyjnej, z której rekrutuj¡ si¦ matki klasy zaro-dowej. We wdro»eniach przydaj¡ si¦ one przede wszystkim w przypadkumatek, które kwali�kuj¡ si¦ do wpisu w rejestrze hodowlanym. W instrukcjiwdro»eniowej wymieniono sze±¢ oznaczonych cech: szeroko±¢ IV tergitu od-wªokowego, dªugo±¢ j¦zyczka, indeks kubitalny, dªugo±¢ przedniego skrzydªa,powierzchnia lusterka woskowego oraz forma zako«czenia »yªki ±rodkowej natylnym skrzydle. Ich warto±¢ ±rednia arytmetyczna i standardowe odchyleniesªu»¡ jako dane wyj±ciowe do analizy, która obejmuje:

- ocen¦ osobniczej zmienno±ci wewn¡trz roju,

- wery�kacj¦ roju jako skªadnika populacji modelowej .

Charakterystyk¦ zmienno±ci osobniczej oparto na standardowym odchy-leniu, przyjmuj¡c »e jego warto±¢ wzrasta wraz z pogª¦bianiem si¦ ró»nicpomi¦dzy osobnikami badanej populacji roju a» do wyczerpania pewno±ci,»e s¡ to genotypy czystorasowe. Graniczne pod tym wzgl¦dem zapropono-wano nast¦puj¡ce warto±ci standardowego odchylenia:

0,0800 mm dla szeroko±ci IV tergitu odwªokowego0,1800 mm dla dªugo±ci j¦zyczka8,00 dla indeksu kubitalnego0,1200 mm2 dla powierzchni lusterka woskowego0,1500 mm dla dªugo±ci przedniego skrzydªa1,00 dla formy zako«czenia »yªki ±rodkowej na tylnym skrzydle.Pozytywny wynik oceny zmienno±ci osobniczej populacji w obr¦bie roju

upowa»nia do nast¦pnego sprawdzianu, tym razem jego przynale»no±ci raso-wej. W tym celu posªugujemy si¦ warto±ci¡ znormalizowan¡ cech , przyjmu-j¡c przedziaª od −3 do +3 jako granice pozytywnego wska¹nika3. Warto±¢znormalizowan¡ (z ) poszczególnych cech roju obliczamy z wzorów modelo-wych przez podstawienie w miejsce x warto±ci ±redniej arytmetycznej cechy,któr¡ stwierdzono w badaniach. Posta¢ wzorów modelowych dla pszczóª rasykaukaskiej jest nast¦puj¡ca:z = 24,2718 x - 54,4175 szeroko±¢ IV tergitu odwªokowegoz = 10,2041 x - 71,3878 dªugo±¢ j¦zyczkaz = 0,311 x - 16,983 indeks kubitalnyz = 13,1234 x - 30,3018 powierzchnia lusterka woskowegoz = 9,4518 x - 88,1474 dªugo±¢ skrzydªa przedniegoz = 1,9806 x - 5,9814 forma zako«czenia »yªki ±rodkowej na tylnym skrzydle.

3Gromisz M. (1980) � Morfologiczna ocena populacji rojów w pasiekach zarodowych.Pszczeln. Zesz. Nauk., 25:51-66.

1.3 Zaªo»enia metodyczne 9

Negatywny wynik oceny w zakresie którejkolwiek z cech dyskwali�kujematk¦ pszczel¡ jako kontynuatork¦ linii licencjonowanej w hodowli zarodo-wej, gdy» jej czystorasowo±¢ nie zostaªa potwierdzona. Prawdopodobie«stwopomyªki pod tym wzgl¦dem jest maªa, gdy chodzi o pojedyncz¡ cech¦ wynosi0,3%. W systemie hodowli zachowawczej pszczoªy kaukaskiej w zasadzie re-spektowano ten mechanizm, ale nie akceptowano automatyczno±ci jego dzia-ªania, je»eli racje rodowodowe i ich gwarancje s¡ nie do podwa»enia.

Ogólnie przyj¦to, »e podstawowa analiza morfologiczna obejmuje trzy ce-chy: szeroko±¢ IV tergitu odwªokowego, dªugo±¢ j¦zyczka i indeks kubitalny.Oznaczanie trzech pozostaªych cech mo»na traktowa¢ jako badania uzupeª-niaj¡ce, przede wszystkim przydatne wtedy, gdy chcemy u±ci±li¢ prawdo-podobie«stwo zgodno±ci z modelem rasowym. Dla celów praktycznych ta-kie post¦powanie znajduje uzasadnienie, gdy warto±¢ znormalizowana z cechpodstawowych jest nast¦puj¡ca:

z < −0, 6 dla szeroko±ci IV tergitu−2, 2 < z dla dªugo±ci j¦zyczka−1, 0 < z < +1, 0 dla indeksu kubitalnego.

1.3.3 Klasy�kacja matek pszczelich

W reprodukowaniu populacji zachowawczej ±wiadomie zrezygnowano z jejniekr¦powanego biegu, mody�kowanego jedynie przez selekcj¦ naturaln¡. Zre-zygnowano równie» z egzekwowania losowego charakteru wyboru matek doremontu populacji zachowawczej na rzecz selekcji. W takiej sytuacji funkcjamatek pszczelich w populacji si¦ ró»nicuje w zale»no±ci od nabywanych kwali-�kacji hodowlanych. Podstawow¡ charakterystyk¦ matek pod tym wzgl¦demsprowadzono do okre±lenia ich kategorii i klasy, które okre±laj¡ rol¦ hodow-lan¡.

Kategoria matek

Populacj¦ zachowawcz¡ pszczóª mo»na przedstawia¢ jako zbiór ró»nego ro-dzaju linii, przede wszystkim rodowodowych i hodowlanych, do którychka»d¡ z matek udaje si¦ ªatwo przyporz¡dkowa¢. Zaªo»enie i funkcjonowanielinii opiera si¦ na matkach nast¦puj¡cych kategorii:

- matki zaªo»ycielki linii,

- matki reproduktorki linii.

W stosunku do matek zaªo»ycielek podstawowe wymagania sprowadzaj¡ si¦do czystorasowego pochodzenia, zarówno genotypu matki, jak i genotyputrutni, które je unasieniªy. Ten warunek dotyczy tak»e matek reprodukto-rek, z reguªy musz¡ one jednak poza tym wykaza¢ si¦ dodatnimi cechami


w stosunku do innych matek w grupie, któr¡ reprezentuj¡ (bo stosujemyselekcj¦). S¡ one dobierane w klasie matek zarodowych.

Klasy matek

Klasy�kacja ta opiera si¦ na zró»nicowaniu przydatno±ci hodowlanej matek wsystemie wdra»anej hodowli zachowawczej. Nawi¡zuj¡c do terminologii sto-sowanej w krajowej hodowli elitarnej wprowadzono nast¦puj¡ce rozró»nieniew±ród matek pszczelich:

- matka reprodukcyjna � ka»da matka, która pochodzi od matki zarodo-wej i zostanie unasieniona przez trutnie produkowane w pniu ojcowskimprzez matk¦ córk¦ matki zarodowej, funkcjonuj¡cej w pniu protoojcow-skim; matki tej klasy stanowi¡ gªówny trzon populacji zachowawczej,

- matka zarodowa � matka wyró»niona w gronie matek reprodukcyjnychdzi¦ki swoim wybitnym walorom wedªug uznania hodowcy; jej statuswi¡»e si¦ z reguªy z pewnym okresem obserwacji grupy matek kandy-duj¡cych do tego wyró»nienia; w praktyce s¡ to wszystkie matki, którekwali�kuj¡ si¦ do wpisania w rejestrze hodowlanym,

- matki pozareprodukcyjne � córki matki zarodowej unasienione przeztrutnie innej rasy lub z niekontrolowanym czy nie w peªni kontrolowa-nym unasienieniem,

- matki spoza systemu � ka»da z matek, która nale»y do rasy kaukaskieji nosi ªadunek nasienia wyª¡cznie trutni tej samej rasy, ale nie speªniawarunków zaliczenia jej do której± z wymienionych wy»ej klas.

Kwali�kacja matek

W systemie hodowli zachowawczej funkcjonowanie populacji opiera si¦ nawªa±ciwym wykorzystaniu matek pszczelich, stosownie do ich klasy hodow-lanej. Matki tej samej klasy mog¡ jednak speªnia¢ w procesie reprodukcjipopulacji ró»norakie funkcje, najcz¦±ciej nie wykluczaj¡ce si¦ nawzajem upojedynczej matki. Kwali�kacja matek pod tym wzgl¦dem jest nast¦puj¡ca:

- matki reprodukcyjne, swój status nabywaj¡ z momentem udanego una-sienienia. Ich rola hodowlana sprowadza si¦ przede wszystkim do kan-dydowania na matki zarodowe. Poza tym mog¡ by¢ wykorzystywanejako matki w pniach ojcowskich;

1.4 Organizacja populacji zachowawczej 11

- matki zarodowe, gªówne ich przeznaczenie to funkcja reproduktorek,czyli dawczyni czerwiu do wychowu nowego pokolenia matek linii ma-tecznych i wychowu matek obsadzanych w pniach ojcowskich. Pozatym odpowiadaj¡ wymaganiom, jakie s¡ stawiane matkom w pniachojcowskich i matkom zaªo»ycielkom linii;

- matki pozareprodukcyjne, ich rola ogranicza si¦ jedynie do produkowa-nia trutni w pniach ojcowskich;

- matki spoza systemu, mog¡ by¢ wykorzystywane tylko jako zaªo»ycielkilinii matecznych i linii ojcowskich.

Mo»liwo±ci równolegªego wykorzystania tej samej matki do ró»norakichfunkcji przynosi spore oszcz¦dno±ci w zakresie ilo±ciowej rozbudowy popu-lacji. Linie mateczne i ojcowskie mo»na bowiem prowadzi¢ na tym samympszczelim materiale hodowlanym. Matka reprodukcyjna jest wtedy nosicielk¡materiaªu genetycznego linii matecznej i linii ojcowskiej, gdy» mo»na j¡ trak-towa¢ jako kandyduj¡c¡ na status matki zarodowej i jako funkcjonuj¡c¡ wpniu ojcowskim czyli produkuj¡c¡ trutnie. Matka zarodowa przyjmuje nato-miast w tym schemacie rol¦ reproduktorki linii matecznej nast¦pnego pokole-nia matek oraz rol¦ matki w pniu protoojcowskim okre±lonej linii ojcowskiej.Ten kompleksowy sposób wykorzystania materiaªu hodowlanego nie jest wa-runkiem prowadzenia tego systemu hodowli. Mo»na równie» piel¦gnowa¢linie mateczne i linie ojcowskie oddzielnie.

1.4 Organizacja populacji zachowawczej

Pod poj¦ciem populacji rozumiemy zbiór rojów pszczelich zintegrowany przezjaki± czynnik, na przykªad genetyczny, geogra�czny, gospodarczy czy hodow-lany. Moc scalaj¡ca populacj¦ zachowawcz¡ przedstawionego tutaj modelu,opiera si¦ na wspóªdziaªaniu tych czterech czynników. Dwa z nich, gene-tyczny i hodowlany s¡ najistotniejsze.

Stosuj¡c selekcj¦ i dobór hodowlany hodowcy s¡ w stanie dowolnie segre-gowa¢ pul¦ genów populacji zbiorczej. W ten sposób w jej obr¦bie mo»natworzy¢ podzbiory rojów, które �guruj¡ w terminologii wdro»eniowej jako po-pulacje symbolizowane dla wyró»nienia ich z masy pozostaªych rojów okre±lo-nych mianem populacji zerowej. Populacji symbolizowanej odpowiada wi¦cka»da grupa matek pszczelich, je»eli zostanie odci¦ta w reprodukcji kolejnychpokole« od dopªywu materiaªu genetycznego z zewn¡trz. Kontynuowanietego rodzaju reprodukcji przy selekcji na u»ytkowo±¢ prowadzi z czasem doutworzenia linii hodowlanej, a w dalszej perspektywie linii wsobnej. Kryteriatej systematyki hodowlanej opieraj¡ si¦ na ró»nicach stopnia pokrewie«stwa,


które w takiej izolowanej rozrodczo populacji wzrasta z pokolenia na poko-lenie. W osi¡ganiu kolejnych etapów, które rozgranicza si¦ umownie, widzisi¦ coraz to wy»sze zaawansowanie hodowlane.

W systemie hodowli zachowawczej przemieszczanie materiaªu genetycz-nego z populacji symbolizowanej do zerowej jest po»¡dane bo j¡ wzbogaca.Ma to miejsce w ka»dym przypadku doboru rodziców pomi¦dzy tymi popula-cjami. Podobnego wzbogacania populacji symbolizowanej instrukcja wdro»e-niowa nie przewiduje. Mo»na natomiast w ten sposób wzbogaca¢ pul¦ genówlinii hodowlanych, ale wówczas ich zbiór genotypów po cz¦±ci speªnia warunkipopulacji symbolizowanej i populacji zerowej. Oznacza to, »e grupa matekjako linia mo»e funkcjonowa¢ tak»e w obr¦bie populacji zerowej, jak i równie»populacj¦ symbolizowan¡ mo»e tworzy¢ wi¦cej ni» jedna linia. Nawi¡zujemyw ten sposób bezpo±rednio do struktur hodowlanych hodowli elitarnej, któres¡ wyrazem wysokiego stopnia zaanga»owania w doskonalenie genetyczne po-pulacji. Wychodzimy bowiem z populacji zerowej, jako zasobów substancjigenetycznej w naszym przypadku pszczoªy rasy kaukaskiej, by poprzez selek-cj¦ i dobór tworzy¢ drobniejsze populacje o znacz¡cej warto±ci hodowlaneji u»ytkowej, co jest atrakcyjne dla praktyki pszczelarskiej. Przy czym wzamierzeniach wdro»eniowych populacja, któr¡ okre±lamy jako zerow¡, po-winna funkcjonowa¢ nadal, równolegle.

Zaawansowanie pracy wdro»eniowej w okresie 1988-1990 osi¡gn¦ªo etaptworzenia populacji zerowej. Populacje symbolizowane oparto na importach,uto»samiaj¡c je z liniami pszczóª selekcjonowanych w radzieckim o±rodkuhodowlanym w Krasnej Polanie. Wyªoniªy si¦ tak»e zacz¡tki nowych popu-lacji symbolizowanych. Wy»sze stopnie pracy hodowlanej nie zmie±ciªy si¦ wtym czasokresie, o ile nie liczy¢ dorobku na tym odcinku pasieki SHiUZ wBrzesku i pasieki ODR w Ko«skowoli, których to pszczeli materiaª selekcjo-nowany rasy kaukaskiej funkcjonowaª wówczas poza wdro»eniow¡ populacj¡pszczóª, jakkolwiek miaª miejsce przypªyw substancji genetycznej. Chodzitu o uj¦cie w jednolity system rejestru krajowego materiaªu hodowlanego tejrasy pszczóª.

1.5 Struktura hodowlana populacji

Podstawow¡ systematyczn¡ jednostk¡ hodowlan¡ ewidencjonowan¡ w skalikrajowej jest linia. Pod poj¦ciem linii rozumiemy tutaj grup¦ matek psz-czelich, zwi¡zanych pochodzeniem od wspólnego przodka, nie ograniczonychobszarem i czasem wyst¦powania. Wspólny przodek oznacza, »e ±cie»ki ro-dowodowe wszystkich matek prowadz¡ do niego, a t¦ rol¦ zawdzi¦cza kwa-li�kacjom, które odziedziczone charakteryzuj¡ lini¦. Wdro»eniowa popula-cja zachowawcza mo»e obejmowa¢ ró»ne wyspecjalizowane linie pszczóª, ale

1.5 Struktura hodowlana populacji 13

podstawow¡ rol¦ w jej strukturze hodowlanej odgrywaj¡ linie rodowodowemateczne i linie rodowodowe ojcowskie.

Linia mateczna opiera si¦ na zachowaniu pomi¦dzy pokoleniami prostejzale»no±ci matka-córka. Zostaje zatem uznany jedynie ci¡g przodków »e«-skich, czyli ze strony matecznej, pocz¡wszy od matki zaªo»ycielki linii. Liniaojcowska obejmuje natomiast drog¦ genetyczn¡ strony ojcowskiej i jest kon-struowana na podobnej zasadzie jak linia mateczna z niewielk¡ ró»nic¡ zpowodu haploidalnego genotypu trutni.

Na rycinie 1.1 przedstawiono schemat funkcjonowania linii matecznej ilinii ojcowskiej. Obie wychodz¡ od matek zaªo»ycielek. W pierwszym przy-padku jest to matka dostarczaj¡ca larw na wychów córek-matek, w±ród któ-rych znajduj¡ si¦ przyszªe matki zarodowe, reproduktorki kolejnego pokoleniamatek tej linii. Natomiast w drugim przypadku jest to matka zaªo»ycielka,która dostarcza matek-córek do obsadzenia pni ojcowskich produkuj¡cychtrutnie. Trutnie te s¡ wykorzystywane do unasieniania matek z linii matecz-nych i do reprodukcji linii ojcowskich. W toku dalszej reprodukcji matki tejkategorii jak matka zaªo»ycielka nazywamy w systemie linii ojcowskiej pro-toojcowskimi, s¡ one bowiem nosicielkami genetycznego materiaªu tych linii,który przechodzi do genotypu matek ich córek, kwali�kuj¡cych si¦ z tego po-wodu do obsadzenia w pniach ojcowskich. W przypadku matek kaukaskichimportowanych, peªni¡cych u nas rol¦ obsady pni ojcowskich, przyj¦to zbior-czy pie« protoojcowski odpowiadaj¡cy selekcjonowanej tu linii pszczóª, doktórej nale»aªy te matki.

M ORyc. 1.1: Schemat reprodukcji linii matecznej(M) i ojcowskiej (O)

• matki zaªo»ycielki linii◦ matki reproduktorki linii5 pnie ojcowskie⊕ pnie protoojcowskie

W populacji zachowawczej ka»da matka pszczela jest przyporz¡dkowanajakiej± linii rodowodowej, matecznej i ojcowskiej, i nosi jej materiaª gene-tyczny, reprodukowany w toku wymiany pokole«. Je»eli wymiana oparta


jest na selekcji, to mamy do czynienia z lini¡ mateczn¡ selekcjonowan¡ lublini¡ ojcowsk¡ selekcjonowan¡. We wdro»eniach nie kªadziono specjalnegonacisku na piel¦gnowanie linii selekcjonowanych, ale w instrukcji podano sto-sowne obja±nienia, bo mog¡ si¦ one przyda¢.

1.5.1 Zakªadanie i zaprowadzanie linii

Zacz¡tkiem ka»dej linii jest matka zaªo»ycielka , lecz istnienie linii staje si¦faktem, gdy zostanie utworzona z matek-córek grupa selekcyjna w przypadkulinii matecznej lub grupa pni ojcowskich w przypadku linii ojcowskiej. Kwali-�kacje genetyczne matek zaªo»ycielek instrukcja wdro»eniowa okre±la bardzoogólnie, sprowadzaj¡c je tylko do warunku czystorasowo±ci genotypu matki itrutni, które j¡ unasieniªy. Natomiast w zakresie kwali�kacji hodowlanychmatkom tym s¡ stawiane formalne wymagania:

a) ka»da matka pszczela, która jest wykorzystywana w reprodukcji danejlinii zgodnie ze swoj¡ funkcj¡, nie kwali�kuje si¦ do zaªo»enia nowejlinii w obr¦bie tej samej pasieki hodowlanej,

b) matka, o której mowa w punkcie a, mo»e sta¢ si¦ zaªo»ycielk¡ nowej liniiu innego hodowcy, je»eli oka»e si¦ niemo»liwe zdublowanie tej samej liniiw nowych warunkach,

c) matka nale»¡ca do IV pokolenia danej linii mo»e by¢ wykorzystana jakozaªo»ycielka nowej linii, je»eli przemawiaj¡ za tym wzgl¦dy hodowlanelub inne.

Nawi¡zuj¡c do punktu b podkre±lamy, »e jedn¡ i t¦ sam¡ lini¦ mo»e rów-nolegle prowadzi¢ wi¦cej ni» jeden hodowca, który byª twórc¡ tej linii. Trans-lokacja linii na inny grunt mo»e nast¦powa¢ poprzez:

a) matk¦ zarodow¡ reproduktork¦ lub w pniu protoojcowskim,

b) grup¦ selekcyjn¡ matek lub grup¦ pni ojcowskich.

W celach identy�kacji poszczególnym liniom nale»y przypisywa¢ znakewidencyjny. Do oznakowania przyj¦to cyfry arabskie, które s¡ numeremewidencyjnym matki zaªo»ycielki linii.

1.5.2 Reprodukcja linii

Lini¦ wyprowadzamy od matki zaªo»ycielki. Pierwsz¡ czynno±ci¡ jest od-hodowanie od niej matek pierwszego pokolenia linii. Z ich grona zostaj¡wybrane matki zarodowe, które dadz¡ pocz¡tek drugiemu pokoleniu. Wy-mian¦ pokole« przewiduje si¦ co 2 lata. Licz¡c pocz¡tek tego dwuletniego


okresu od poddania do rodzin pszczelich mªodych matek w poªowie sezonupasiecznego, ko«czy si¦ on w trzecim kolejnym sezonie. W mi¦dzyczasie jestprzeprowadzana ocena warto±ci matek pszczelich w celu wyªowienia z ichgrona matek kwali�kuj¡cych si¦ na zarodowe. Tego rodzaju selekcj¦ opierasi¦ na nast¦puj¡cych kryteriach:

- dostatecznej liczbie matek w grupie ocenianej, któr¡ nazywamy grup¡selekcyjn¡; jako optymaln¡ liczb¦ przyjmuje si¦ okoªo 10 matek, mini-maln¡ okre±la si¦ za± na 3 matki w ko«cowej fazie oceny,

- oznaczanie cech u»ytkowych rodzin pszczelich, jako wska¹nika ró»ni-cuj¡cego warto±¢ matek w grupie selekcyjnej oraz pomi¦dzy grupamiselekcyjnymi,

- wielko±¢ niezb¦dnego remontu populacji; w celu odnowienia grupy se-lekcyjnej jako optymalne rozwi¡zanie przyjmuje si¦ nadanie dla okoªo20% matek statusu zarodowej, a przy grupach o mniejszej liczebno±cido 30%,

- morfologicznego sprawdzianu przynale»no±ci rasowej; wymóg ten

- dotyczy przede wszystkim matek zarodowych.

W prostym modelu reprodukcyjnym liczba grup selekcyjnych odpowiadaliczbie linii, które utrzymuje dany hodowca. Dysponuje on zatem zespoªemgrup selekcyjnych, tworz¡cych populacj¦ pszczóª kaukaskich w jego pasiece.Ta sama linia mo»e by¢ równolegle utrzymywana i reprodukowana na podob-nych zasadach tak»e przez innych hodowców. W takim przypadku populacj¦reprodukcyjn¡ tej linii tworzy w skali krajowej wiele grup selekcyjnych, przy-najmniej tyle, ilu jest hodowców piel¦gnuj¡cych t¦ lini¦. Lecz jest mo»liwe,by poszczególni hodowcy zakªadali wi¦cej ni» jedn¡ grup¦ selekcyjn¡ w ob-r¦bie tej samej linii, gdy to wynika z ich wªasnych inwencji hodowlanych,wtedy w ogólnym systemie hodowli zachowawczej grupy te mo»na traktowa¢oddzielnie albo sumarycznie jako jedn¡ grup¦ selekcyjn¡. To drugie rozwi¡za-nie opiera si¦ na tolerancyjnych wymaganiach co do jednorodno±ci strukturygenetycznej grupy selekcyjnej. Grup¦ selekcyjn¡, gdy jest to linia mateczna,mog¡ bowiem tworzy¢ zarówno matki siostry jak i matki pochodz¡ce oddwóch lub wi¦kszej liczby matek zarodowych, za± do ich unasieniania mo»nawykorzystywa¢ trutnie z jednej lub z kilku rodzin ojcowskich, nawet nale»¡-cych do ró»nych linii ojcowskich. Natomiast w reprodukcji linii ojcowskiejpodstawowym warunkiem jest pochodzenie trutni z tej samej linii, ale nieko-niecznie zwi¡zanych z jedn¡ matk¡ zarodow¡ protoojcowsk¡, a co si¦ tyczymatek przez te trutnie unasienionych, czyli matek kandyduj¡cych do obsa-dzenia pni protoojcowskich, to mo»na je dobiera¢ nawet w ró»nych liniach


matecznych. Szeroki zakres mo»liwo±ci w konstruowaniu linii jest jednakmo»liwy do wykorzystania w peªni wtedy, gdy linie mateczne i linie ojcow-skie tworz¡ niezale»ne populacje pszczoªy. Sprowadzenie pracy hodowlanejdo jednej populacji, w której przeplataj¡ si¦ oba rodzaje linii, przynosi sporeograniczenia w doborze rodziców do kojarzenia.

1.5.3 Dobór rodziców do kojarzenia

T¦ cz¦±¢ pracy hodowlanej w instrukcji wdro»eniowej okre±lono bardzo ogól-nie, stawiano jedynie warunek utrzymania czysto±ci rasowej reprodukowanejpopulacji. Nie zajmowano si¦ wi¦c stron¡ genetyczn¡ doboru w szczegóªach,poprzestaj¡c na zagadnieniach technicznych organizacji produkcji matek itrutni w celu utrzymania ci¡gªo±ci linii, przede wszystkim ojcowskich.

Reprodukcja linii matecznej jak i ojcowskiej jest poprzedzona selekcj¡, wpierwszym przypadku w±ród matek kandyduj¡cych na reproduktorki linii, aw drugim - na funkcj¦ w pniu protoojcowskim, który jest ¹ródªem czerwiu nawychów matek do pni ojcowskich. W normalnym ukªadzie do wyhodowanianowego pokolenia matek mija wi¦c dwa lata, natomiast trutni � 3 lata. Tezale»no±ci przedstawiamy schematycznie na rycinie 1.2. Grupa selekcyjnalinii matecznej zaªo»ona w roku 1 mo»e by¢ odnowiona w roku 3, nast¦p-nie w 5 i 7. W tych latach reprodukcji mamy wi¦c partie mªodych matekdo unasieniania. Natomiast grupa pni ojcowskich zaªo»ona w 1 roku, mo»epraktycznie najwcze±niej dostarczy¢ trutni w 2 roku, a nast¦pne ich pokole-nie po odnowieniu linii b¦dzie dopiero w kolejnym 5 roku, czyli po upªywie3 lat. Ten brak synchronizacji czasowej w toku reprodukcji linii matecznej iojcowskiej mo»na wprawdzie w rozmaity sposób naprawia¢, jak na przykªadutrzymywa¢ wi¦ksz¡ liczb¦ linii ojcowskich lub u»ytkowa¢ pnie ojcowskietak»e w trzecim a nawet i czwartym roku »ycia matki, ale s¡ to ±rodki zacie-raj¡ce klarowno±¢ systemu doboru. W realizacji hodowli zachowawczej tegorodzaju przypadkowo±¢ nie nale»y ocenia¢ ujemnie, ale jest to sposób raczejniewygodny dla hodowcy i wymaga zwi¦kszenia nakªadów w liczbie rojówpszczelich.

Przedstawiamy schemat utrzymania i reprodukcji linii ujmuj¡cy w spo-sób optymalny mo»liwo±ci pasiek pod tym wzgl¦dem. Schemat ten obejmujekompleksowe prowadzenie 4 linii matecznych i 6 linii ojcowskich w popu-lacji licz¡cej okoªo 40 rodzin pszczelich. Mo»na go adoptowa¢ w zasadziedo ka»dych warunków, które wynikaj¡ z liczby pni przeznaczonych na tencel. Adaptacja polega na zwi¦kszeniu lub zmniejszeniu albo liczby linii alboliczby rojów w grupach selekcyjnych. Zanim zapoznamy si¦ ze schematem wcaªo±ci, omówimy jego fragment w celu ilustracji mechanizmu dziaªania tegosystemu selekcji i doboru (ryc. 1.3).

W pierwszym roku zakªadamy grup¦ pni ojcowskich reprezentuj¡cych li-


O

10

9

8

7

6

5

4

3

1

2

MrokKolejny

Ryc. 1.2: Wymiana pokole« linii matecznej (M) i linii ojcowskiej (O) (Obja±nieniaw tek±cie)

ni¦ ojcowsk¡ 0-1. W nast¦pnym drugim roku formujemy grup¦ matek liniimatecznej M-1, zostaj¡ one unasienione przez trutnie linii 0-1 i tworz¡ grup¦selekcyjn¡, w której matki kandyduj¡ na zarodowe. Po roku oceny u»yt-kowo±ci czyli kolejnym 3 roku, w grupie selekcyjnej zostaj¡ wybrane matkizarodowe, które nale»y traktowa¢ jednocze±nie jako matki reproduktorki liniiM-1 i matki w pniach protoojcowskich linii 0-1. Z czerwiu tych matek w kolej-nym 4 roku zostaje odchowane nowe pokolenie matek, które po unasienieniuich przez trutnie ±wie»o wprowadzonej linii 0-5, tworz¡ grup¦ selekcyjn¡ liniimatecznej M-1 i równocze±nie pretenduj¡ do roli matki w pniu protoojcow-skim linii ojcowskiej 0-5. Równolegle mog¡ one peªni¢ tak»e funkcje matekw pniach ojcowskich linii 0-1 i w tym charakterze zostaj¡ wykorzystane doprodukcji trutni w celu unasienienia matek drugiego pokolenia linii M-3 w 5kolejnym roku. Natomiast matki grupy selekcyjnej tego drugiego pokoleniamaj¡ nast¦puj¡ce kwali�kacje:

- jako kandyduj¡ce na status matki zarodowej, której przypadnie funkcjamatki reproduktorki nowego pokolenia matek (w 7 roku) linii matecznejM-3 oraz funkcja matki w pniu protoojcowskim linii ojcowskiej 0-1.

- jako matki w pniach ojcowskich (wszystkie bez wyj¡tku) linii


O-5 M-3

O-3

O-1

M-1

6

7

5

4

3

1

2

Kolejnyrok

�� ±cie»ka linii matczynej- - - - ±cie»ka linii ojcowskiej

Ryc. 1.3: Ilustracja selekcji i doboru linii matecznych i ojcowskich w systemiekompleksowym (Obja±nienia w tek±cie)

- ojcowskiej 0-3.

W podobny sposób mo»na rekonstruowa¢ przebieg linii ojcowskiej 0-3lub matecznej M-3, czy ojcowskiej 0-5, które uwidoczniono na rycinie 1.3.Caªkowicie rozwini¦ty schemat przewiduje wprowadzenie w obieg hodowlanywszystkich linii w ci¡gu 3 lat, jak przedstawiono na rycinie 1.4. W pierwszymroku zostaj¡ utworzone dwie grupy pni ojcowskich linii 0-1 i 0-2, w drugimroku wprowadza si¦ dwie grupy selekcyjne linii matecznych M-1 i M-2 oraznast¦pne dwie grupy pni ojcowskich 0-3 i 0-4. Trzeci rok przynosi dwie dalszelinie mateczne M-3 i M-4 oraz ojcowskie 0-5 i 0-6. Od tego momentu obiegmateriaªu hodowlanego w tej populacji zostaje zamkni¦ty. Przy zachowaniujej ilo±ciowych parametrów, wprowadzenie z zewn¡trz materiaªu hodowlanegomo»e mie¢ miejsce poprzez wyzbycie si¦ której± linii i zast¡pienie jej inn¡.

1.6 Kwali�kacje adaptacyjne populacji 19

O-4

O-2

1

2

3

4

5

10

9

8

7

6

O-1

O-6O-6

O-2

O-4

rokKolejny

M-4

O-4M-2

O-6M-3

O-2

O-3

O-5

M-1

Ryc. 1.4: Schemat reprodukcji 4 linii matecznych i 6 linii ojcowskich w systemiekompleksowym

1.6 Kwali�kacje adaptacyjne populacji

Potrzeby hodowlane na pszczoªy rasy kaukaskiej jak dot¡d zaspokajaª im-port. Prace wdro»eniowe maj¡ na celu zadomowienie pszczóª tej rasy napolskim gruncie, w innym dla niej ±rodowisku przyrodniczym i hodowla-nym. Ta translokacja geogra�czna mo»e wpªywa¢ na ksztaªtowanie si¦ fe-notypu pszczóª i rodzin pszczelich, zarówno w zakresie zmienno±ci ±rodo-wiskowej jak i genetycznej. W praktyce hodowlanej chodzi przede wszyst-kim o eksterier pszczóª, charakteryzowany cechami morfologicznymi, któresªu»¡ do identy�kacji rasy. Z konkretn¡ ras¡ kojarz¡ si¦ odpowiednie przy-mioty pszczóª, zatem wszelkie odchylenia od standardu podwa»aj¡ wiary-godno±¢ hodowcy. Do testowania pod tym wzgl¦dem populacji roju sªu»ymatematyczno-morfologiczny model rasy.

Opis morfologiczny pszczóª kaukaskich, na którym oparto konstrukcj¦modelu rasy dla potrzeb hodowli elitarnej, dotyczy potomstwa czerwi¡cychmatek importowanych4. Te modelowe kryteria przyj¦to jako odniesieniew sprawdzaniu eksterieru pszczóª nast¦pnych pokole« reprodukowanej ju»w Polsce populacji zachowawczej. Uproszczona interpretacja jest nast¦pu-

4Gromisz M. (1978) � Charakterystyka morfologiczna pszczóª kaukaskich importowa-nych w latach 1965-1975. Pszczeln. Zesz. Nauk., 22:85-93.


j¡ca:zgodno±¢ z modelow¡ populacj¡ � typ populacji standardowyniezgodno±¢ z modelem populacji � typ populacji ekologiczny.

1.7 Ewidencja i dokumentacja hodowlana

W ogólnej skali wdro»enia ewidencj¦ matek zarodowych ma prowadzi¢ Od-dziaª Pszczelnictwa ISK w postaci rejestru hodowlanego. Wpis do rejestrunast¦puje na wniosek wªa±ciciela matki i poprzedza go odpowiednia proce-dura. Na wªa±cicielu spoczywa te» ci¦»ar zgromadzenia dokumentacji ho-dowlanej typu operacyjnego:

- metryki urodzenia matki � wystawia hodowca

- metryki unasienienia matki � wystawia inseminator, parafuje hodowcab¡d¹ wªa±ciciel matki,

oraz w razie potrzeby i mo»liwo±ci uzupeªnienie dodatkowe:

- wyniki oceny morfologicznej

- wyniki oceny u»ytkowo±ci.

Metryka urodzenia ma zawiera¢ dat¦ urodzenia matki, okre±lenie grupydo której ona nale»y oraz dane ewidencyjne rodziców ze strony matecznej iojcowskiej (pie« ojcowski i protoojcowski).

Metryka unasienienia matki jest dopeªnieniem metryki urodzenia; po-twierdza zatem to»samo±¢ matki i wnosi:

- dat¦ unasienienia,

- ewidencj¦ hodowlan¡ pnia (pni) ojcowskiego i protoojcowskiego,

- nadany jej numer hodowlany.

1.7.1 Procedura wpisu do rejestru

Jak wynikaªo z ukªadu partnerskiego podczas wdro»enia tego systemu ho-dowli, metryki urodzenia matek wypeªniaª Oddziaª Pszczelnictwa ISK jakohodowca, natomiast nowy wªa±ciciel matki uzupeªniaª ten dokument me-tryk¡ unasienienia matki. Staªy kontakt roboczy hodowcy i wªa±ciciela matekwdro»eniowych bagatelizowaª nieco formaln¡ stron¦ ich wpisu do rejestru, aleprocedur¦ speªniono do ko«ca. Rozró»niano tutaj zasadnicze dwa wariantynarzucone sposobem wykorzystania matek: z selekcj¡ na u»ytkowo±¢ i beztego rodzaju selekcji.

1.7 Ewidencja i dokumentacja hodowlana 21

W tym pierwszym przypadku przewidziano, »e spraw¦ wywoªuje wªa±ciciel-hodowca matek w roku zaªo»enia grupy selekcyjnej, zgªaszaj¡c ten fakt doOddziaªu Pszczelnictwa ISK z odpowiednim udokumentowaniem co do ilo±cii jako±ci materiaªu selekcjonowanego. W okoªo rok pó¹niej po zako«czeniuoceny warto±ci u»ytkowej rodzin pszczelich, przedkªada on wniosek o uzna-nie wytypowanych przez niego matek zarodowych, doª¡czaj¡c dokumentacj¦hodowlan¡ i próbki pszczóª robotnic pochodz¡cych od tych matek. Próbkiprzeznaczone s¡ do bada« morfologicznych, przeprowadzanych w laborato-rium Oddziaªu Pszczelnictwa ISK, natomiast dokumentacja hodowlana do-tyczy:

- numeru matki wedªug ewidencji stosowanej przez zgªaszaj¡cego,

- metryki urodzenia matki,

- metryki unasienienia matki,

- rodzaj i numer linii, do której nale»y zgªoszona matka; chodzi tu przedewszystkim o linie hodowlane i linie mateczne lub ojcowskie selekcjono-wane,

- dane na temat warto±ci u»ytkowej matki, gdy na niej opiera si¦ ich

- wybór.

O wynikach bada« morfologicznych i zatwierdzeniu b¡d¹ nie zatwierdze-niu awansu matki na zarodow¡ w systemie hodowli zachowawczej, hodowcazostaje powiadomiony w formie odpowiedzi na jego wniosek. Pomy±lny wer-dykt jest równoznaczny z wpisaniem matki do rejestru hodowlanego z wa»-no±ci¡ od daty jej zgªoszenia, czyli w normalnym ukªadzie po zamkni¦ciuokresu oceny u»ytkowo±ci w drugim roku »ycia matki. Rok pó¹niej licz¡c odtej daty matka zostaje automatycznie skre±lona jako funkcjonuj¡ca w obieguhodowlanym, a jej wpis w rejestrze nabiera jedynie charakteru dokumentacjirodowodowej. W przypadku wykorzystania hodowlanego tej matki w czwar-tym roku jej »ycia nale»y wpis w rejestrze odnowi¢, co nast¦puje na wniosekhodowcy.

Formalny wpis matki zarodowej do rejestru upowa»nia hodowc¦ do od-nowienia grupy selekcyjnej linii, któr¡ to matka reprezentuje. W razie brakuzgªoszenia tego faktu do Oddziaªu Pszczelnictwa ISK, jak podano na po-cz¡tku rozdziaªu, linia zostaje skre±lona w rejestrze jako funkcjonuj¡ca wobiegu hodowlanym jednostka zootechniczna.

Rezygnacja z linii pszczóª selekcjonowanych znacznie upraszcza procedur¦awansu matek na zarodowe. Zmiany dotycz¡ dwóch punktów:

- odpada przygotowanie dokumentacji oceny u»ytkowo±ci,


- przeklasy�kowanie matki reprodukcyjnej na zarodow¡ mo»e nast¡pi¢nawet w roku jej urodzenia; w takich sytuacjach automatyczne skre±le-nie matki z rejestru nast¦puje po dwóch latach od daty wpisu.

1.7.2 Wpis do rejestru

Wyci¡g z rejestru hodowlanego jest twierdz¡c¡ odpowiedzi¡ hodowcy na zgªo-szon¡ matk¦ do wpisu. Zawiera on numer pozycji wpisu i tre±ciwy opis matki.Zbiór tego rodzaju opisów w rejestrze hodowlanym ma dla praktyka nieba-gatelne znaczenie:

- jest swego rodzaju inwentaryzacj¡ materiaªu zarodowego w systemiehodowli zachowawczej,

- zawiera informacje o matkach pszczelich jako elicie populacji zacho-wawczej,

- daje rodowodowy przegl¡d historyczny reprodukowanej populacji, co

- si¦ przydaje przy planowaniu doboru.

W opisie matki wykroczono nieco poza tradycje hodowlane, w którychgªówn¡ rol¦ odgrywa potomstwo matki pszczoªy-robotnice. Uwa»ano, »e naj-bli»sz¡ ocen¦ genotypu matki daje charakterystyka morfologiczna jej sióstr-robotnic, a matki w pniu ojcowskim � robotnic w rodzinie protoojcowskiej.T¦ innowacj¦ wprowadzono tylko w ograniczonym zakresie, poprzestaj¡c naich opisie rodowodowo-hodowlanym. W ocenie na poziomie potomstwa po-dano równie» charakterystyk¦ rodowodowo-hodowlan¡ robotnic i po±rednioich sióstr przyszªych matek oraz trutni. T¦ rodowodow¡ kalkulacj¦ mo»nawprawdzie wyprowadzi¢ z opisu na poziomie matek, ale gotowy wynik jestdla przeci¦tnego hodowcy strawniejszy.

W rejestrze hodowlanym pod t¡ sam¡ pozycj¡ jest wpisana matka zaro-dowa i matka pnia ojcowskiego, który produkowaª trutnie do unasieniania.Matka w pniu ojcowskim, gdy posiada jedynie tylko te kwali�kacje, nie jestoddzielnie wpisywana do rejestru. W rejestrze, który zamieszczono w dalszejcz¦±ci publikacji, przytªaczaj¡co przewa»aj¡ matki hodowli Oddziaªu Pszczel-nictwa ISK, co jest zrozumiaªe bo na tym polegaª sens pracy wdro»eniowej.Z powodu tego wst¦pu w formowaniu populacji zachowawczej, w zasadzie niewyst¦puj¡ w rejestrze linie pszczóª oparte na selekcji pod wzgl¦dem u»ytko-wo±ci. Nadzór wdro»eniowy spodziewaª si¦ poszerzenia rejestru na dalszychetapach rozwoju hodowli zachowawczej w tym systemie lub mu podobnym.


1.7.3 Systematyka hodowlana

Ta kwestia byªa ju» wielokrotnie dotykana w tej publikacji. Na u»ytek pracywdro»eniowej zostaªy wprowadzone poj¦cia dla oznaczania struktur hodow-lanych, które stanowi¡ konstrukcj¦ populacji zachowawczej. Uªatwiaj¡ onew¦drówk¦ ±cie»kami rodowodowymi i po stopniach zaanga»owania hodowla-nego.

Wst¦pna informacja tkwi w symbolice linii. W przypadku linii rodowo-dowej zawiera ona rok jej powstania i numer matki zaªo»ycielki. Podobniejest przy liniach selekcjonowanych matecznych i ojcowskich. Takie sugestiezawarto w instrukcji wdro»eniowej i nadzór je egzekwowaª. Symbolizowanielinii hodowlanych przedstawiono ich twórcom.

W jakim± stopniu ukªad taksomów hodowlanych jest zhierarchizowany.Wypªywa to mi¦dzy innymi z technicznych zakresów pracy hodowlanej. Caªynasz zasób krajowy pszczóª rasy kaukaskiej uwa»amy za populacj¦ zbiorcz¡,o nieograniczonych mo»liwo±ciach reprodukcyjnych w jej obr¦bie. Je»eli ja-k¡± cz¦±¢ tej populacji odizolujemy od reszty pod wzgl¦dem rozrodczym,powstanie populacja drobniejsza, któr¡ dla odró»nienia od innych jej podob-nych oznaczamy jakim± symbolem. Dalsza praca hodowlana mo»e prowadzi¢do wytworzenia linii hodowlanych, których wi¡»e wspólne pochodzenie, ja-kim jest przynale»no±¢ do tej samej populacji symbolizowanej. Natomiastwszystkie zwi¡zki reprodukcyjne, które wychodz¡ poza obr¦b poszczególnychpopulacji symbolizowanych s¡ cech¡ populacji tak zwanej zerowej.

Praktycznie rzecz bior¡c w naszych pracach wdro»eniowych obracamy si¦obecnie w obr¦bie populacji zerowej. Instytut w populacji zbiorczej wyró»niajednak trzy populacje symbolizowane, oznaczone numerami 6, 34 i 36. Od-powiadaj¡ one liniom pszczóª selekcjonowanych przez hodowców rosyjskichw Krasnej Polanie i nosz¡ numery tych linii. Poza tym rysuj¡ si¦ ju» mo»-liwo±ci wyodr¦bnienia populacji symbolizowanej, która powstaje jako wynikdziaªania wtórnego naszej krajowej hodowli.

O ile wyodr¦bnienie populacji symbolizowanych typu standardowego przy-najmniej w pierwszej fazie opiera si¦ na rodowodach, a zró»nicowanie biolo-giczne i morfologiczne przychodzi pó¹niej, to w przypadku populacji typuekologicznego dzieje si¦ odwrotnie. Wyst¦powanie u grupy matek (rojów)cech je wyró»niaj¡cych od pozostaªych matek, uwa»amy za wystarczaj¡ce douznania tej grupy za populacj¦ ekologiczn¡. W±ród reprodukowanych u naspszczóª rasy kaukaskiej zarysowuje si¦ ju» tego rodzaju zró»nicowanie podwzgl¦dem morfologicznym. Przyjmujemy je jako wynik adaptacji w naszym±rodowisku hodowlanym, nie wykluczaj¡c tak»e niedoskonaªo±ci z zakresudoboru.

Du»¡ u»yteczno±¢ nale»y przypisa¢ jednostce operacyjnej jak¡ stanowigrupa matek, przede wszystkim w obrocie matkami nieunasienionymi. Jako


przykªad przytoczymy tutaj sugestie nadzoru wdro»eniowego z 1991 roku,zach¦caj¡cego hodowców do podj¦cia wysiªku utrzymania populacji symbo-lizowanych numer 6, 34 i 36. W posiadaniu hodowców byªy wówczas przy-najmniej pnie ojcowskie, z których trutnie zawieraªy w genotypie cechy tychpopulacji. Natomiast odpowiadaj¡ce im genotypem matki do unasienianiamógª dostarczy¢ Oddziaª Pszczelnictwa ISK. Wymieniam grupy matek, któremogªy by¢ wykorzystane do tego celu w pniach ojcowskich:

populacja nr 6grupy matek: 201, 233, 252, 266, 301, 921

populacja nr 34grupy matek: 184, 188, 189, 197

populacja nr 36grupy matek: 213, 214, 291, 324, 523.

1.7.4 Rodowody matek

Dokumentami hodowlanymi o znaczeniu operacyjnym s¡ rodowody matek.Konstruuje si¦ je na podstawie zapisów w rejestrze hodowlanym. T¦ czynno±¢mo»e wykona¢ ka»dy hodowca, je»eli posiada egzemplarz rejestru hodowla-nego. Tak te» post¦puj¡ hodowcy, je»eli jest im potrzebny ten dokumentw celach hodowlanych i handlowych. Uwierzytelniony egzemplarz rodowodumo»e jednak sporz¡dzi¢ tylko prowadz¡cy rejestr hodowlany.

S¡ znane i u»ywane ró»ne pod wzgl¦dem gra�cznego rozwi¡zania drukirodowodów. W instrukcji wdro»eniowej opracowano prosty sposób szerego-wania przodków matki zarodowej i partnerskiej matki pnia ojcowskiego.

Na rycinie 1.5 podano rodowód matki nr cau.280.84 i matki pnia ojcow-skiego nr cau.B.43.81. Ta para zostaªa oznaczona cyfr¡ 0 i liter¡ a. Jej rodzicenosz¡ numer pokolenia 1 i litery a b (matka) i a c (ojciec). W podobny spo-sób rozwini¦to dane przodka pokolenia 2-giego pokolenia pod literami b d, b e(rodzice matki a b) oraz c f i c g (rodzice matki a c). Na pokoleniu przodkówz cyfr¡ 3 mo»na w zasadzie si¦ zatrzyma¢, ale nie ma takiego obowi¡zku.

Przy ka»dej matce w rodowodzie zostaje podany jej numer hodowlanyoraz pozycja zapisu w rejestrze, uj¦ta w nawiasy kwadratowe. Ten kompletdanych nie obowi¡zuje matki w pniu ojcowskim pokolenia 0, je»eli nie maona oddzielnej pozycji w rejestrze. Gdy w produkowaniu trutni uczestniczyªowi¦cej pni ni» jeden, wszystkie mo»na zapisa¢, jak na rycinie 1.6.


1.8 Ilo±ciowy zakres wdro»enia w latach 1988-

1990

W roku 1988 Oddziaª Pszczelnictwa ISK rozprowadziª w sumie 326 matekpszczelich do 20 pasiek. W tej liczbie byªo 76 matek unasienionych sztucz-nie z doborem trutni kaukaskich, pozostaªe za± byªy nieunasienione. Z pulimatek nieunasienionych 96 sztuk zostaªo w pasiekach odbiorców unasienionesztucznie z doborem odpowiednich trutni. Zatem 52,8% matek puli wdro-»eniowej otrzymaªo kwali�kacje reprodukcyjne ze strony matecznej. Matkinale»aªy do 24 grup.

W roku 1989 pasiekom wdro»eniowym przekazano ª¡cznie 347 matek, wtym prawie wszystkie byªy nieunasienione. Poza pasiekami wdro»eniowymi,w liczbie 14, otrzymaªy tak»e 150 matek pasieki tak zwane wspomagaj¡ce (15pasiek), które wªasnymi ±rodkami raczej nie byªy w stanie podj¡¢ reprodukcjirasowej populacji hodowlanej. Matki nale»aªy do 14 grup, w tym byªo 7 grupnowych.

W roku 1990 rozprowadzono 262 matki (w tym sztucznie unasienione 9)do 21 pasiek, z których 8 potraktowaªo to przedsi¦wzi¦cie raczej koniunk-turalnie, jako ªatwe ¹ródªo materiaªu hodowlanego kaukaskiego. Rozprowa-dzone matki nale»aªy do 11 grup, w±ród nich 7 nowych.

Dane liczbowe, które przytoczono, dotycz¡ matek rozprowadzonych. Przyich zagospodarowywaniu i nast¦pnie eksploatacji u nowych wªa±cicieli, sporow±ród nich ubyªo. Informacje nasze na ten temat s¡ wyrywkowe.

Po roku 1990 nale»aªo si¦ spodziewa¢ mniejszego zapotrzebowania namatki wdro»eniowe ni» w latach poprzednich. To si¦ potwierdziªo. Pasieki,które na trwaªe zawi¡zaªy wspóªprac¦ z Instytutem, byªy ju» mniej chªonnena kaukaski materiaª hodowlany z zewn¡trz, bo miaªy wªasne rezerwy. Uwa-»amy, »e chocia» tej kategorii pasiek jest sporo, to w skali krajowej ich nie-dostaje.

1.9 Spis pasiek wdro»eniowych

Sporo pasiek ch¦tnie dobijaªo si¦ po udziaª w puli wdro»eniowej matek psz-czelich rasy kaukaskiej. W przedstawionym tu spisie uwzgl¦dniono tylko te znich, które byªy ±ci±le zwi¡zane z Odziaªem Pszczelnictwa ISK na podstawieumowy wdro»eniowej (tab. 1.1). W wyszczególnieniu pasiek podano tak»eobok ilo±ciowy zakres zró»nicowania genetycznego matek, które tam tra�aªyw latach 1988-90. Chodzi o liczb¦ grup matek oraz o liczb¦ linii rodowodo-wych matecznych (Lrm) i ojcowskich (Lro). Wi¦kszo±¢ tych matek zostaªaunasieniona u nowych wªa±cicieli i byªa reprodukowana, a wi¦c kwali�kowaªasi¦ do wpisu w rejestrze hodowlanym. Nie wszystkie pasieki korzystaªy jed-

1.9 Spis pasiek wdro»eniowych 27

nak z tej szansy. Tylko cztery o±rodki hodowlane wyró»niaªy si¦ pod tymwzgl¦dem: Oddziaª Pszczelnictwa ISK, SHiUZ Brzesko, SHiUZ Kocierzowyi ODR Ko«skowola. W tych o±rodkach w¡tek genetyczny wniesiony przezmatki wdro»eniowe przewija si¦ w rodowodach populacji selekcjonowanej wroku 2000, na którym urwano rejestr matek podany w Rozdziale 2 tego opra-cowania.

Tabl. 1.1: Spis pasiek wdro»eniowych

Pasieka GrupaLp wdro»eniowa matek Rocznik Kwali�kacje Hodowca

(wªa±ciciel) (nr) Lrm Lro1 2 3 4 5 6 7

1 AR Lublin 197 1990 197 34 OP ISK184 1990 184 34 OP ISK

2 Stanisªaw Gªadys 401 1988 268 6782 OP ISKD¦bówka Maªa 266 1989 266 266 OP ISK

201 1989 201 6 OP ISK301 1990 201 6 OP ISK252 1989 252 6 OP ISK324 1990 324 36 OP ISK189 1990 189 34 OP ISK

3 ODR Ko«skowola KP 1989 KP KP ODR Ko«skowolaM 1989 M M ODR Ko«skowola252 1989 252 6 OP ISK233 1989 233 6 OP ISK523 1989 523 36 OP ISK175 1989 268 0 OP ISK214 1989 214 36 OP ISK158 1989 268 0 OP ISK213 1989 213 36 OP ISK197 1990 197 34 OP ISK184 1990 184 34 OP ISK

kontynuacja tabeli na nast¦pnej stronie


Tabl. 1.1 kontynuacja ze strony 27

1 2 3 4 5 6 7

4 ODR Sitno 252 1989 252 6 OP ISK301 1989 301 6 OP ISK188 1990 188 34 OP ISK197 1990 197 34 OP ISK184 1990 184 34 OP ISK

5 PAN Wielki Las 188 1990 188 34 OP ISK214 1990 214 36 OP ISK

6 Prac. Fiz. OP ISK 159 1990 268 0 OP ISK184 1990 184 34 OP ISK214 1990 214 36 OP ISK

7 PZD Górna Niwa 189 1990 189 34 OP ISK214 1990 214 36 OP ISK

8 Mirosªaw Sawicz 184 1990 184 34 OP ISKMr¡gowo 189 1990 189 34 OP ISK

176 1990 268 0 OP ISK

9 Wiktor Sokóª 324 1990 324 36 OP ISKOlsztyn

10 SHiUZ Brzesko 0187 1988 0187 0 OP ISK201 1989 201 6 OP ISK301 1989 301 6 OP ISK1/15 1989 241 6 SHHiUZ Brzesko324 1990 324 36 OP ISK

11 SHiUZ Brze±cie 266 1989 266 6 OP ISK201 1989 201 6 OP ISK523 1989 523 36 OP ISK

12 SHiUZ Kocierzowy 201 1988 201 6 OP ISK291 1988 291 36 OP ISK252 1989 252 6 OP ISK921 1989 921 6 OP ISK184 1990 184 34 OP ISK176 1990 268 0 OP ISKM-04 1990 268 620 OP ISK

kontynuacja tabeli na nast¦pnej stronie

1.9 Spis pasiek wdro»eniowych 29

Tabl. 1.1 kontynuacja ze strony 28

1 2 3 4 5 6 7

13 SHiUZ elków 523 1989 523 36 OP ISK174 1989 198 0 OP ISK159 1990 268 0 OP ISK184 1990 184 34 OP ISK

14 Apolinary Suwaªa 184 1990 184 34 OP ISKBiaªopole 197 1990 197 34 OP ISK

188 1990 184 34 OP ISK

15 Dariusz ci¦gosz 523 1989 523 36 OP ISKWyszków 201 1989 201 6 OP ISK

252 1989 252 6 OP ISK197 1990 197 34 OP ISK

16 Technikum Pszczelarskie 188 1990 188 34 OP ISKPszczela Wola 214 1990 214 36 OP ISK

17 Józef Warowicki 197 1990 197 34 OP ISKOlsztyn

18 Zakªad Hodowli OP ISK 6 1987 6 6 import36 1988 36 36 import34 1989 34 34 import401 1989 268 6782 OP ISK175 1989 268 0 OP ISK174 1989 198 0 OP ISK523 1989 523 36 OP ISK397 1989 268 6782 OP ISK266 1989 266 6 OP ISK453 1990 453 6 OP ISK176 1990 176 0 OP ISK293 1990 293 0 OP ISK189 1990 189 34 OP ISK159 1990 159 0 OP ISK214 1990 214 36 OP ISK


1.10 Po 1990 roku

Populacja pszczoªy kaukaskiej, której hodowl¦ wdra»ano, wywodzi si¦ odmatek sprowadzonych z byªego ZSRR w latach 1970-1989. W±ród matekpuli wdro»eniowej, które rozprowadzono, przewa»aªy matki pochodz¡ce bez-po±rednio po importach. W sezonie pszczelarskim 1991 znacznie zmalaªozapotrzebowanie na matki typu wdro»eniowego. Nasycona hodowla krajowatrawiªa nabytek pszczóª tej rasy.

Od tamtych czasów pi¡te pokolenie matek cieszy naszych hodowców.Zmieniªo si¦ sporo. W hodowli elitarnej okrzepªy linie pszczoªy kaukaskiej.Instytucka pasieka do±wiadczalna, która byªa ¹ródªem pszczóª tej rasy, prze-ksztaªciªa si¦ w licencjonowan¡ pasiek¦ zarodow¡. Oferuje mi¦dzy innymimatki rasy kaukaskiej. Wzbogaciªa tak»e rezerwy genetyczne pszczóª tej rasyimportem matek selekcji litewskiej. Inne pasieki zarodowe prze±cigaj¡ si¦ wzachwalaniu swojego kaukaskiego produktu. Osi¡gni¦to peªni¦ rozkwitu. Na-gromadzenie genetycznych rezerw pszczoªy kaukaskiej, na których bazuj¡ tesukcesy, si¦ opªaciªo.

Piel¦gnuj¡c swoje osi¡gni¦cia pasieki zarodowe izoluj¡ si¦ od siebie. Kra-jowa populacja zatraca w ten sposób komunikatywny jednolity charakter narzecz samograniczaj¡cych si¦ reprodukcyjnie enklaw, co grozi w perspekty-wie przyspieszeniem utraty zmienno±ci genetycznej. W jakim± stopniu mog¡przeciwdziaªa¢ temu funkcjonuj¡ce w pasiekach zarodowych zachowawczestada podstawowe matek jako rezerwa genetyczna. S¡ one z zasady pieczo-ªowicie piel¦gnowane, ale przewa»nie nie reprodukowane. ywot ich upªywawi¦c na toczku rezerwowych matek i nie maj¡ one wi¦kszych szans tra�eniado rejestru hodowlanego, chyba »e jako uzupeªnienie dora¹nych ubytków wkomplecie matek zarodowych, z którymi z reguªy s¡ blisko spokrewnione. Wten sposób zmierzamy do sytuacji z lat osiemdziesi¡tych, gdy zabrakªo ma-teriaªu pszczelego tej rasy do selekcji. Ten problem ju» sygnalizuj¡ pasiekihodowlane, które funkcjonuj¡ poza systemem licencji.

Z rozwoju wydarze« na odcinku hodowli pszczóª staje si¦ jasne, »e wdro-»enia z lat 1988-1990 zostaªy potraktowane przez praktyk¦ jako ob�te ¹ródªozaopatrzenia w matki hodowlane pszczoªy kaukaskiej. Nie zostaª jak dot¡dzdecydowanie podj¦ty drugi ich w¡tek, który oferowaª mechanizm utrwale-nia tego ¹ródªa na przyszªo±¢. Zostaªa utworzona populacja zachowawczapszczoªy rasy kaukaskiej, z której wywodz¡ si¦ korzenie linii pszczóª obecnieselekcjonowanych; ale nie dostaje jednak woli zarzucenia konsumpcyjnegosposobu uprawiania hodowli. Sprzyja temu izolowanie si¦ hodowli elitar-nej od masowej, jako wtajemniczenie wy»szego rz¦du �rmowanego licencj¡.Z punktu widzenia licencjonowanych pasiek zarodowych jest to wygodne iutwierdza w wyª¡czno±ci na specjalno±¢ hodowlan¡, ale w skali krajowejpraktyki hodowlanej wypada co najmniej kontrowersyjnie. Pasieki polskie

1.10 Po 1990 roku 31

s¡ charakteru amatorskiego, co nie oznacza, »e ich wªa±cicielom brak przygo-towania zawodowego, hodowl¦ zatem mog¡ uprawia¢ w nienaganny sposób iamatorzy-hodowcy, jako dopeªnienie i zaplecze specjalizacji licencjonowanej.Na nich mo»na oprze¢ sie¢ pasiek, podobn¡ tej, któr¡ zorganizowano w ra-mach wdro»enia z lat 1988-1990. Korzy±ci wydaj¡ si¦ tutaj wszechstronne,przede wszystkim realizowane w zakresie sprz¦»enia zwrotnego mi¦dzy urz¦-dow¡ hodowl¡ licencjonowan¡ i hodowl¡ masow¡, co stwarza szanse wzrostuzysku selekcyjnego i popraw¦ warto±ci u»ytkowej pszczóª na szerok¡ skal¦,osi¡gane przy raczej niewielkich nakªadach na funkcjonowanie tego systemu.Temu rozwi¡zaniu dobrze robi komercjalizacja rynku, gdy chodzi o przepªywmateriaªu hodowlanego, bo stwarza jasne sytuacje i umo»liwia rzeteln¡ ocen¦osi¡gni¦¢ hodowców czy to z bran»y profesjonalnej czy typu niezawodowego.

Rozdziaª 2

Rejestr matek pszczelich

W programie wdro»e« przewidziano wpis matek pszczelich do rejestru jakoelity hodowlanej. Wpis ten, b¦d¡cy wyró»nieniem matki pod wzgl¦dem ge-netycznym, zawiera tak»e jej metrykalne dane, niezb¦dne do odtworzenia ro-dowodu. W opracowaniu tym przyj¦to tabelaryczny sposób prezentacji tychinformacji (ryc. 2.1). Obja±nimy tu kolejne segmenty tabeli metrykalnej:

� pozycja rejestru (kolejny numer wpisu), numer hodowlany matki, roknabycia kwali�kacji, to znaczy speªnienia warunku wpisu, wªa±cicielmatki, zgªaszaj¡cy wniosek o jej uznanie;

� powtórnie: numer hodowlany matki i pozycja rejestru uj¦ta w nawiasykwadratowe, dalej opisane jest pochodzenie matki: numer matki rodzi-cielki wraz z pozycj¡ jej wpisu do rejestru, nast¦pnie: rok urodzenia isystematyka hodowlana: populacja hodowlana, linia rodowodowa ma-teczna, linia rodowodowa ojcowska i ewentualnie linia hodowlana czylinia wsobna, i wreszcie: hodowca;

� numer matki pnia ojcowskiego, z podobnym rozwini¦ciem jak dla matkiwpisywanej, ten segment mo»e w tabeli metrykalnej wyst¡pi¢ kilkukrot-nie, je±li w produkowaniu trutni uczestniczyªo wi¦cej pni ni» jeden;

� opis populacji roju, potomstwa diploidalnego matki, w szczególno±cidotycz¡cy systematyki hodowlanej, morfologii dla konfrontacji z mode-lem rasy i z tego wynikaj¡cej kwali�kacji adaptacyjnej (populacja typustandardowego lub typu ekologicznego); w tej cz¦±ci opisu jest miejscetak»e na wyniki oceny u»ytkowej i hodowlanej matki;

� ewentualne uwagi.

33

34 Rozdziaª 2. Rejestr matek pszczelich

W opisie morfologii podano warto±¢ ±redni¡ (x ) oraz odchylenie standar-dowe (s) warto±ci nast¦puj¡cych cech: szeroko±ci IV tergitu (mm), dªugo±cij¦zyczka (mm), indeksu kubitalnego (%), pola powierzchni lusterka wosko-wego (mm2) oraz w nielicznych przypadkach: dªugo±ci skrzydªa przedniego(mm), liczby haczyków, u»yªkowania skrzydªa tylniego; x i s obliczano dlapróby 30 robotnic, przy zaªo»eniu, i» warto±ci cech podlegaj¡ rozkªadowinormalnemu.

Dla przejrzysto±ci zapisu posªu»ono si¦ symbolami, ich znaczenie jest na-st¦puj¡ce:

~ � matka pszczela| � matka pszczela w pniu ojcowskim(�) � brak informacjiLh � linia hodowlanaLrm � linia rodowodowa matecznaLro � linia rodowodowa ojcowskaLw � linia wsobnaPh � populacja hodowlanaRnk � rok nabycia kwali�kacji

równie» nazwy hodowców zapisano w postaci nast¦puj¡cych skrótów:

Krasna Polana � o±rodek hodowli matek rosyjskiegoInstytutu Pszczelarskiego

Muchursk � o±rodek hodowli matek w GruzjiODR � O±rodek Doradztwa RolniczegoOP ISK � Oddziaª Pszczelnictwa Instytutu Sadownictwa

i KwiaciarstwaPAN � Polska Akademia NaukPrac. Fiz. OP ISK � Pracownia Fizjologii Oddziaªu Pszczelnictwa ISKPrac. Gen. OP ISL � Pracownia Genetyki Oddziaªu Pszczelnictwa ISKRRZD � Rejonowy Rolniczy Zakªad Do±wiadczalnyWOPR � Wojewódzki O±rodek Doradztwa RolniczegoSHiUZ � Stacja Hodowli i Unasieniania Zwierz¡t

35

041 cau.792.75 Rnk: 1978 Wªa±ciciel: OP ISK

Nr hodowlany Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca~ cau.792.75 [041] cau.452.72 [013] 1975 Prac. Gen. OP ISK

Ph: 36 Lrm: 268.70 Lro: 29.69 Lh/lw: (�)

Nr matki pnia ojc. Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca| cau.711.74 cau.620.73 [016] 1974 Prac. Gen. OP ISK

Ph: 36 Lrm: (�) Lro: 0.73 Lh/Lw: (�)

Ph: 36 Lrm: 268.70 Lro: 620.73 Lh/Lw: (�)Cechy Szeroko±¢ IV tergitu Dªugo±¢ j¦zyczka Indeks kubitalny Pow. lusterka wosk.roju(1) x=2.293 s=0.0642 x=7.039 s=0.1529 x=57.0 s=7.792 (�)

Typ populacji: standardowy

Uwagi (1) Potomstwo diploidalne

164 cau.M.15.91 Rnk: 1992 Wªa±ciciel: OP ISK

Nr hodowlany Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca~ cau.M.15.91 [164] cau.M.01.89 [148] 1991 Prac. Gen. OP ISK

Ph: 0 Lrm: 268.70 Lro: 53.85 Lw: 397.87

Nr matki pnia ojc. Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca1.| cau.287.88 cau.397.87 [120] 1988 Prac. Gen. OP ISK

Ph: 0 Lrm: (�) Lro: 53.85 Lh: 397.87Nr matki pnia ojc. Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca

2.| lig.153.90(1) (�) 1990 Prac. Gen. OP ISKPh: (�) Lrm: (�) Lro: 124.89 Lh/Lw: (�)

Ph: 0 Lrm: 268.70 Lro: 53.85 Lw: 397.87Cechy Szeroko±¢ IV tergitu Dªugo±¢ j¦zyczka Indeks kubitalny Pow. lusterka wosk.roju(2) x=2.294 s=0.0538 x=6.529 s=0.1709 x=50.8 s=8.060 (�)

Dªg. skrzyd. przed. Liczba haczyków U»yªk. skrzyd. tyl.x=9.289 s=0.1276 x=20.0 s=1.762 x=4.283 s=0.3889Typ populacji: ekologiczny

Uwagi (1) Matka rasy wªoskiej pomocnicza w reprodukcji linii wsobnej 397.87(2) Potomstwo diploidalne

Ryc. 2.1: Przykªady tabel metrykalnych matek pszczelich


Z puli wdro»eniowej wiele matek uzyskaªo kwali�kacje do uwidocznieniasi¦ w rejestrze hodowlanym. Wywarªy one znaczny wpªyw na uksztaªtowanieu»ytkowych populacji pszczóª. Ale stosunkowo niewiele z nich wniosªo w¡-tek genetyczny, którego ±lady przetrwaªy w rodowodach populacji roku 2000.Dziaªaªa tutaj w mniejszym stopniu selekcja, ni» jej brak. Na pocz¡tkuzawsze byª import, zreszt¡ wznawiany cyklicznie, ale ch¦ci wykorzystaniau»ytkowego tego materiaªu pszczelego, górowaªy nad wol¡ inwestowania wdoskonalenie genetyczne pogªowia pszczóª rasy kaukaskiej przeniesionych donaszych pasiek. Ten trud nie byª jednak naszym hodowcom zupeªnie obcy.Pocz¡tki zaªo»e« genetycznych populacji roku 2000, w które wplótª si¦ wkªadwdro»eniowy, si¦gaj¡ ko«ca lat sze±¢dziesi¡tych ubiegªego wieku, czasu pierw-szych znaczniejszych importów matek rasy kaukaskiej. Spis matek, który po-dajemy dalej, obejmuje tylko matki zamieszane w ksztaªtowanie genetycznetej elitarnej populacji.

2.1 Tabele metrykalne matek pszczelich

2.1 Tabele metrykalne matek pszczelich 37

001 cau.K5.68 Rnk: 1969 Wªa±ciciel: SHiUZ Brzesko

Nr hodowlany Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca~ cau.K5.68 [001] import z b. ZSRR 1968 Krasna Polana

Ph: 6 Lrm: K5.68 Lro: 0 Lh/lw: (�)

Nr matki pnia ojc. Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca| (�) (�) (�) (�)

Ph: 6 Lrm: (�) Lro: 0 Lh/Lw: (�)

Cechy Ph: 6 Lrm: K5.68 Lro: K5.68 Lh/Lw: (�)roju Typ populacji: (�)

002 cau.10.69 Rnk: 1970 Wªa±ciciel: SHiUZ Brzesko

Nr hodowlany Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca~ cau.10.69 [002] cau.K5.68 [001] 1969 SHiUZ Brzesko

Ph: 6 Lrm: K5.68 Lro: K5.68 Lh: K5

Nr matki pnia ojc. Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca| cau.K5.68 import z b. ZSRR 1968 Krasna Polana

Ph: 6 Lrm: (�) Lro: 0 Lh/Lw: (�)

Cechy Ph: 6 Lrm: K5.68 Lro: K5.68 Lh: K5roju Typ populacji: (�)


Nr hodowlany Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca~ cau.268.70 [003] import z b. ZSRR 1970 Krasna Polana

Ph: 36 Lrm: 268.70 Lro: 0 Lh/lw: (�)


Ph: 36 Lrm: (�) Lro: 0 Lh/Lw: (�)

Ph: 36 Lrm: 268.70 Lro: 268.70 Lh/Lw: (�)Cechy Szeroko±¢ IV tergitu Dªugo±¢ j¦zyczka Indeks kubitalny Pow. lusterka wosk.roju x=2.266 s=0.0343 x=7.150 s=0.059 x=53.6 s=6.744 (�)

Dªg. skrzyd. przed. Liczba haczyków U»yªk. skrzyd. tyl.x=9.371 s=0.1185 (�) x=2.87 s=0.6164Typ populacji: standardowy


004 cau.A.70 Rnk: 1972 Wªa±ciciel: OP ISK

Nr hodowlany Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca~ cau.A.70 [004] import z b. ZSRR 1970 Krasna Polana

Ph: 36 Lrm: A.70 Lro: 0 Lh/lw: (�)


Ph: 36 Lrm: (�) Lro: 0 Lh/Lw: (�)

Cechy Ph: 36 Lrm: A.70 Lro: A.70 Lh/Lw: (�)roju Typ populacji: (�)

005 cau.B.70 Rnk: 1972 Wªa±ciciel: OP ISK

Nr hodowlany Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca~ cau.B.70 [005] import z b. ZSRR 1970 Krasna Polana

Ph: 36 Lrm: B.70 Lro: 0 Lh/lw: (�)


Ph: 36 Lrm: (�) Lro: (�) Lh/Lw: (�)

Cechy Ph: 36 Lrm: B.70 Lro: B.70 Lh/Lw: (�)roju Typ populacji: (�)

006 cau.30.71 Rnk: 1972 Wªa±ciciel: WOPR Ko«skowola


Ph: 0 Lrm: 30.71 Lro: 0 Lh/lw: (�)


Ph: 0 Lrm: (�) Lro: 0 Lh/Lw: (�)

Cechy Ph: KP Lrm: 30.71 Lro: 30.71 Lh/Lw: (�)roju Typ populacji: (�)



Ph: 0 Lrm: 35.71 Lro: 0 Lh/lw: (�)


Ph: 0 Lrm: (�) Lro: 0 Lh/Lw: (�)




Nr hodowlany Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca~ cau.511.70 [008] cau.10.69 [002] 1970 SHiUZ Brzesko

Ph: 6 Lrm: K5.68 Lro: 10.69 Lh: K5

Nr matki pnia ojc. Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca| cau.24.69 cau.K5.68 [001] 1970 SHiUZ Brzesko

Ph: 6 Lrm: (�) Lro: K5.69 Lh: K5



Nr hodowlany Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca~ cau.44.72 [009] cau.35.71 [007] 1972 WOPR Ko«skowola

Ph: KP Lrm: 35.71 Lro: 35.71 Lh/lw: (�)

Nr matki pnia ojc. Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca| cau.36.71 import z b. ZSRR 1971 (�)

Ph: KP Lrm: (�) Lro: 0 Lh/Lw: (�)




Ph: KP Lrm: 30.71 Lro: 30.71 Lh/lw: (�)






Ph: KP Lrm: 35.71 Lro: 35.71 Lh/lw: (�)






Nr hodowlany Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca~ cau.46.72 [012] cau.B.70 [005] 1972 Prac.Fiz. OP ISK

Ph: 36 Lrm: B.70 Lro: B.70 Lh/lw: (�)

Nr matki pnia ojc. Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca| cau.A.70 import z b. ZSRR 1970 (�)

Ph: 36 Lrm: (�) Lro: 0 Lh/Lw: (�)

Cechy Ph: 36 Lrm: B.70 Lro: 46.72 Lh/Lw: (�)roju Typ populacji: (�)


Nr hodowlany Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca~ cau.452.72 [013] cau.268.70 [003] 1972 Prac.Gen. OP ISK

Ph: 36 Lrm: 268.70 Lro: 268.70 Lh/lw: (�)


Ph: 36 Lrm: (�) Lro: 0 Lh/Lw: (�)



014 cau.E.72 Rnk: 1974 Wªa±ciciel: OP ISK

Nr hodowlany Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca~ cau.E.72 [014] import z b. ZSRR 1972 (�)

Ph: 36 Lrm: E.72 Lro: 0 Lh/lw: (�)


Ph: 36 Lrm: (�) Lro: 0 Lh/Lw: (�)

Cechy Ph: 36 Lrm: E.72 Lro: E.72 Lh/Lw: (�)roju Typ populacji: (�)


Nr hodowlany Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca~ cau.1.73 [015] cau.511.70 [008] 1973 SUiUZ Brzesko

Ph: 6 Lrm: K5.68 Lro: K5.68 Lh: K5

Nr matki pnia ojc. Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca| cau.511.70 cau.10.69 [002] 1970 SHiUZ Brzesko

Ph: 6 Lrm: (�) Lro: 10.69 Lh: K5

Cechy Ph: 6 Lrm: K5.68 Lro: 10.69 Lh: K5roju Typ populacji: (�)




Ph: 36 Lrm: 620.73 Lro: 0 Lh/lw: (�)


Ph: 36 Lrm: (�) Lro: 0 Lh/Lw: (�)




Nr hodowlany Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca~ cau.6.72 [017] cau.B.70 [005] 1972 Prac.Fiz. OP ISK

Ph: 36 Lrm: B.70 Lro: B.70 Lh/lw: (�)

Nr matki pnia ojc. Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca| cau.36.70 import z b. ZSRR 1970 Krasna Polana

Ph: Abchaska Lrm: (�) Lro: 0 Lh/Lw: (�)

Cechy Ph: 0 Lrm: B.70 Lro: 6.72 Lh/Lw: (�)roju Typ populacji: (�)


Nr hodowlany Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca~ cau.29.72 [018] cau.A.70 [004] 1972 Prac.Fiz. OP ISK

Ph: 36 Lrm: A.70 Lro: A.70 Lh/lw: (�)

Nr matki pnia ojc. Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca| cau.B.70 import z b. ZSRR 1970 Krasna Polana

Ph: 36 Lrm: (�) Lro: 0 Lh/Lw: (�)

Cechy Ph: 36 Lrm: A.70 Lro: 29.72 Lh/Lw: (�)roju Typ populacji: (�)



Ph: KP Lrm: 35.71 Lro: 168.72 Lh/lw: (�)

Nr matki pnia ojc. Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca| cau.168.72 cau.35.71 [007] 1972 WOPR Ko«skowola

Ph: KP Lrm: (�) Lro: 35.71 Lh/Lw: (�)





Ph: KP Lrm: 35.71 Lro: 60.72 Lh/lw: (�)


Ph: KP Lrm: (�) Lro: 30.71 Lh/Lw: (�)




Ph: KP Lrm: 35.71 Lro: 44.72 Lh/lw: (�)


Ph: KP Lrm: (�) Lro: 35.71 Lh/Lw: (�)


022 cau.hb.73 Rnk: 1975 Wªa±ciciel: SHiUZ Brzesko

Nr hodowlany Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca~ cau.hb.73 [022] cau.511.70 [008] 1973 SHiUZ Brzesko

Ph: 6 Lrm: K5.68 Lro: K5.68 Lh: K5

Nr matki pnia ojc. Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca| cau.24.69 cau.K5.68 [001] 1969 SHiUZ Brzesko

Ph: 6 Lrm: (�) Lro: K5.68 Lh: K5



Nr hodowlany Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca~ cau.2.74 [023] cau.E.72 [014] 1974 Prac.Fiz. OP ISK

Ph: 36 Lrm: E.72 Lro: E.72 Lh/lw: (�)

Nr matki pnia ojc. Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca| cau.6.72 cau.B.70 [005] 1972 Prac.Fiz. OP ISK

Ph: 36 Lrm: (�) Lro: B.70 Lh/Lw: (�)

Cechy Ph: 36 Lrm: E.72 Lro: B.70 Lh/Lw: (�)roju Typ populacji: (�)


024 cau.d.74 Rnk: 1976 Wªa±ciciel: SHiUZ Brzesko

Nr hodowlany Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca~ cau.d.74 [024] cau.1.73 [015] 1974 SHiUZ Brzesko

Ph: 6 Lrm: K5.68 Lro: 10.69 Lh: K5

Nr matki pnia ojc. Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca| cau.1.73 cau.511.70 [008] 1973 SHiUZ Brzesko

Ph: 6 Lrm: (�) Lro: K5.68 Lh: K5


025 cau.F.72. Rnk: 1976 Wªa±ciciel: OP ISK

Nr hodowlany Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca~ cau.F.72. [025] import z b. ZSRR 1972 Krasna Polana

Ph: 36 Lrm: F.72 Lro: 0 Lh/lw: (�)


Ph: 36 Lrm: (�) Lro: 0 Lh/Lw: (�)

Cechy Ph: 36 Lrm: F.72 Lro: F.72 Lh/Lw: (�)roju(1) Typ populacji: (�)


026 cau.732.74. Rnk: 1976 Wªa±ciciel: OP ISK

Nr hodowlany Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca~ cau.732.74. [026] import z b. ZSRR 1974 Krasna Polana

Ph: 34 Lrm: 732.74 Lro: 0 Lh/lw: (�)


Ph: 34 Lrm: (�) Lro: 0 Lh/Lw: (�)

Ph: 34 Lrm: 732.74 Lro: 732.74 Lh/Lw: (�)Cechy Szeroko±¢ IV tergitu Dªugo±¢ j¦zyczka Indeks kubitalny Pow. lusterka wosk.roju(1) x=2.30 s=0.0601 x=7.04 s=0.0896 x=57.1 s=5.13 x=2.26 s=0.0768

Dªg. skrzyd. przed. Liczba haczyków U»yªk. skrzyd. tyl.x=9.17 s=0.0944 (�) (�)Typ populacji: standardowy





Ph: 34 Lrm: 735.74 Lro: 0 Lh/lw: (�)


Ph: 34 Lrm: (�) Lro: 0 Lh/Lw: (�)






Ph: KP Lrm: 30.71 Lro: 30.71 Lh/lw: (�)


Ph: KP Lrm: (�) Lro: 168.72 Lh/Lw: (�)

Cechy Ph: KP Lrm: 30.71 Lro: 168.72 Lh/Lw: (�)roju(1) Typ populacji: (�)




Ph: KP Lrm: 35.71 Lro: 35.71 Lh/lw: (�)


Ph: KP Lrm: (�) Lro: 168.72 Lh/Lw: (�)

Cechy Ph: KP Lrm: 35.71 Lro: 168.72 Lh/Lw: (�)roju(1) Typ populacji: (�)




Nr hodowlany Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca~ cau.794.75 [030] cau.452.72 [013] 1975 Prac. Gen. OP ISK

Ph: 36 Lrm: 268.70 Lro: 268.70 Lh/lw: (�)

Nr matki pnia ojc. Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca| cau.452.72 cau.268.70 [003] 1972 Prac. Gen. OP ISK

Ph: 36 Lrm: (�) Lro: 268.70 Lh/Lw: (�)

Cechy Ph: 36 Lrm: 268.70 Lro: 268.70 Lh/Lw: (�)roju(1) Typ populacji: (�)


031 cau.K.58.75 Rnk: 1976 Wªa±ciciel: OP ISK

Nr hodowlany Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca~ cau.K.58.75 [031] import z b. ZSRR 1975 Muchursk

Ph: Muchurska Lrm: K.58.75 Lro: 0 Lh/lw: (�)


Ph: Muchurska Lrm: (�) Lro: (�) Lh/Lw: (�)

Cechy Ph: Muchurska Lrm: K.58.75 Lro: K.58.75 Lh/Lw: (�)roju(1) Typ populacji: (�)



Nr hodowlany Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca~ cau.24.75 [032] cau.6.72 [017] 1975 Prac. Fiz. OP ISK

Ph: 0 Lrm: B.70 Lro: 6.72 Lh/lw: (�)

Nr matki pnia ojc. Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca| cau.C.72 import z b. ZSRR 1972 Krasna Polana

Ph: 36 Lrm: (�) Lro: 0 Lh/Lw: (�)

Cechy Ph: 0 Lrm: B.70 Lro: 24.75 Lh/Lw: (�)roju(1) Typ populacji: (�)





Ph: 36 Lrm: 719.74 Lro: 0 Lh/lw: (�)


Ph: 36 Lrm: (�) Lro: 0 Lh/Lw: (�)






Ph: 36 Lrm: 725.74 Lro: 0 Lh/lw: (�)


Ph: 36 Lrm: (�) Lro: 0 Lh/Lw: (�)






Ph: 0 Lrm: B.70 Lro: 6.72 Lh/lw: (�)

Nr matki pnia ojc. Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca| cau.c.72 import z b. ZSRR 1972 Krasna Polana

Ph: 36 Lrm: (�) Lro: 0 Lh/Lw: (�)

Cechy Ph: 0 Lrm: B.70 Lro: 50.75 Lh/Lw: (�)roju(1) Typ populacji: (�)





Ph: Muchurska Lrm: K.58.75 Lro: K.5875 Lh/lw: (�)

Nr matki pnia ojc. Matka rodzicielka Rok urodzenia Hodowca| cau.35.74 cau.46.72 [012] 1974 Prac

A p i s W i k iapiswiki.pl/archive/pub/apiswiki/apw_poklosie1988.pdf · M i c h a ª G r o m i s z...

Documents

Transcript of A p i s W i k iapiswiki.pl/archive/pub/apiswiki/apw_poklosie1988.pdf · M i c h a ª G r o m i s z...