9. Procesy demograficzne - strona...

9. Procesy demograficzne9.1. Ludno wiata fazy rozwoju demograficznego

Zjawisko przeludnienia zostao dostrzeone ju w XIXw.

Anglikaski duchowny Thomas Malthus w dziele An Eassy Principless of Population wykaza e liczba ludnoci na wiecie przyrasta w tempie uniemoliwiajcym jej wyywienia na waciwym poziomie.

1

wyywienia na waciwym poziomie.

W dziejach ludzkoci zdarzay si niekiedy okresy nagego zmniejszania si populacji w niektrych regionach Ziemi.

Tempo przyrostu naturalnego liczby mieszkacw planety jest warunkowane przez prawidowoci wynikajce z mechanizmw rzdzcych rodzicielstwem, miertelnoci, dzietnoci, itd.


Wicej pl uprawnych ywno modyfikowana genetycznie Mniej obszarw przyrodniczych Zmniejszenie rnorodnoci biologicznej Wicej zanieczyszcze biologicznych i chemicznych Wiksze zuycie wody i surowcw naturalnych

2

Wiksze zuycie wody i surowcw naturalnych Zintensyfikowanie urbanizacji i industrializacji na wiecie Postpujce ocieplanie klimatu, pustynnienie i jaowienie gleb Wicej ludzi biednych i godujcych Wzrost stopnia agresji i przestpczoci Zagroenie epidemiami Niebezpieczestwo powstawania reimw totalitarnych Moliwo zaistnienia wojen i konfliktw


Biorc pod uwag ca histori Ziemi naley uzna, e dotychczas nasza planeta bya domem dla stosunkowo bardzo maej iloci ludnoci. Jednake czowiek zawsze potrzebowa ogromnej przestrzeni yciowej, choby, jeli chodzi o tereny owieckie. Z czasem, gdy zaznawaa, co raz to innych potrzeb roso zapotrzebowanie na przestrze. Tutaj jednak powsta pewien problem - wrcz proporcjonalnie do powstawania nowych zachcianek rosa ilo ludnoci. Pod koniec XVII wieku pewne regiony na Ziemi stay si obszarem wielkich wydarze w

3

regiony na Ziemi stay si obszarem wielkich wydarze w dziedzinie techniki - przemysowej, agrarnej, medycznej. Bardzo szybko te obszary stay si miejscem eksplozji demograficznej, nieporwnywalnej z adn inn w dziejach ludzkoci.

Na pocztku naszej ery liczba ludnoci wynosia 300mln. Dopiero w 1800 roku osigna sum 1mld. Od 1650r. obserwujemy stae zwikszanie tempa wzrostu liczby ludnoci wiata: podwojenie liczby ludnoci z 1650r. wymagao 200 lat, a podwojenie liczby ludnoci z 1850r.- 100 lat.


Przyspieszenie:

-10 000 lat temu neolityczna rewolucja rolnicza

-XVIII rewolucja przemysowa

- XX w - postp medycyny

4

- XX w - postp medycyny


5


6


7


8


9


10


11

Szybko wzrost liczby mieszkacw wie si z tempem zmian dwu najwaniejszych czynnikw demograficznych: liczby urodze i zgonw.

W analizach porwnawczych i prognozach wielko t okrela si w przeliczeniu na 1000 osb (promile) lub 100 osb (%) wspczynnik urodze, wspczynnik zgonw. Rnica tych wielkoci to wspczynnik przyrostu naturalnego


Fazy rozwoju demograficznego:

1. Charakterystyczna dla ludnoci yjcej na bardzo niskim poziomie rozwoju gospodarczego. Obecnie w nielicznych populacjach.

2. Osignicia medycyny i wzrost zasigu oddziaywania suby zdrowia przyczynia si do zmniejszenia wspczynnika zgonw. Schyek fazy odpowiada eksplozji demograficznej i wystpuje obecnie np. w Nigrze.

3. Przyrost naturalny osiga najwyszy poziom z przyczyn podobnych jak w fazie 2, nastpnie nieco si obnia. Obecnie w Nigerii.

12

nieco si obnia. Obecnie w Nigerii.

4. Liczba zgonw maa z powodu wiedzy medycznej, zasigu oddziaywania suby zdrowia i struktury wieku ludnoci. Obecnie w krajach rozwinitych gospodarczo. W Europie Zach. W latach 60-tych XX w.

5. W niektrych spoeczestwach poziom urodze zblia si do poziomu umieralnoci, lub nawet umieralno jest wysza. Regres demograficzny

9. Procesy demograficzne9.1. Ludno wiata spoeczstwa stare i mode, przyczyny

13

9. Procesy demograficzne9.1. Ludno wiata spoeczestwa stare i mode, przyczyny

14


15


Rozmieszczenie ludnoci na wiecie jest bardzo nierwnomierne. Wystpuj obszary stale zamieszkae przez czowieka (ekumeny), przejciowo zamieszkiwane lub wykorzystywane tylko do celw gospodarczych (subekumeny) i tereny bezludne (anekumeny).

Na nierwnomierne rozmieszczenie ludnoci na wiecie wpyw maj nastpujce czynniki:Przyrodnicze:1. Rodzaj podoa (ld).

16

1. Rodzaj podoa (ld).2. Klimat (temperatura i opady- umiarkowane).3. Gleby.4. Wysoko nad poziomem morza.5. Uksztatowanie powierzchni.6. Surowce mineralne.7. Odlego od morza.Poza przyrodnicze:1. Ustrj polityczny.2. Polityka ekonomiczna.3. Wiedza.4. Technika.5. Wzgldy strategiczne- obronne.

ROZMIESZCZENIE LUDNOCI NA WIECIE

Od pocztku zawsze prawie poowa ludnoci przypadaa na Azj.

Obecnie na Azj przypada ponad 60% ludnoci wiata.

Afryka to 13-14% ludzi wiata (jej udzia wzrasta).

Europa z Rosj to 12% ludnoci wiata, obecnie udzia Europy w zaludnieniu wiata maleje.

17

w zaludnieniu wiata maleje.

Ameryka Pnocna i rodkowa to 8% ludnoci wiata.

Ameryka Poudniowa 6%.

Australia i Oceania 0,5% ludnoci wiata.

Gsto zaludnienia na Ziemi wynosi 43 mieszkacw na km2

ROZMIESZCZENIE LUDNOCI NA WIECIE

rednia gsto zaludnienia na Ziemi wynosi 43 osoby/km2, co daje nam redni na poszczeglnych kontynentach:

- Azja- 111 os/km,- Europa- 32 os/km2,- Afryka- 23 os/km2,- Ameryka Pnocna i rodkowa- 19 os/km2, - Ameryka Poudniowa- 18 os/km2,- Oceania 3 os/km2.

18

Najwiksz gstoci zaludnienia charakteryzuj si mae jednostki terytorialne np.:

- Monako (16 410 os/km2), - Makau (23 222 os/km2),- Hongkong (6 190 os/km2), - Gibraltar (4 667 os/km2) - Singapur (4 833 os/km2).

Do najgciej zaludnionych krajw na Ziemi nale: w Europie-Holandia, Belgia, Wielka Brytania, Niemcy, w Azji- Bangladesz, Korea Poudniowa, Japonia i Sri Lanka.

ZMIANA LUDNOCI W WYBRANYCH KRAJACH WIATA W PRZECIGU 50 LAT

KRAJ 1950r 2000r

Chiny 550mln 1350mln

Indie 368mln ok. 1000mln

USA 150mln 270mln

Brazylia 53mln 162mln

19

Rosja 103mln 147mln

Bangladesz 42mln 125mln

Japonia 84mln 126mln

Nigeria 33mln 106mln

Meksyk 33mln 100mln

Tajlandia 20mln 61mln

Egipt 22mln 66mln

MIASTA - OLBRZYMY

Jednym z procesw charakteryzujcych drug poow XXw jest eksplozywny rozwj wielkich miast. Krajobraz naszej planety staje si w coraz wikszym stopniu krajobrazem miejskim. Na obszarach miast w sposb najbardziej drastyczny uwidaczniaj si najwiksze problemy wspczesnoci : przeludnienie, deficyt ywnoci i wody, braki w dziedzinie infrastruktury technicznej i spoecznej, skrajne ubstwo i bezrobocie, zjawiska patologii spoecznej i degradacji rodowiska przyrodniczego.

20

rodowiska przyrodniczego.

Wedug statystyk ONZ, liczba ludnoci miast w krajach wysoko rozwinitych zwikszya si w latach 1950-90 niemal 2-krotnie, z 477mln do 868mln osb. W tym samym okresie miasta krajw rozwijajcych si zwikszyy swoje zaludnienie przeszo 4-krotnie z 268mln do 1mld360mln osb.

Udzia miast milionowych w cakowitej liczbie ludnoci wiata wzrs z 1% w 1940r do przeszo 10% w 1980r.

NAJWIKSZE MIASTA WIATA

Nazwa miasta Liczba ludnoci w mln w 2000r.

Meksyk 25,5mln

Sao Paulo 24mln

Tokio 20,02mln

Kalkuta 16,5mln

21

Wielki Bombaj 16mln

Nowy Jork 15,8mln

Seul 13,8mln

Teheran 13,6mln

Rio de Janerio 13,3mln

Szanghaj 13,2mln

MIASTA - OLBRZYMY

Przeszo 10mln miast, takie jak Kalkuta, Bombaj czy Buenos Aires, zuywa kadego dnia 5mln ton wody, 1,5mln ton ywnoci, 60tys ton paliwa, wydalajc jednoczenie ponad 4mln ton odpadw w postaci pynnej, staej i gazowej.

Wielkie miasta i ich zaplecza stanowi z tej racji obszary

22

Wielkie miasta i ich zaplecza stanowi z tej racji obszary najwikszego natenia antropopresji, co stwarza realne zagroenia dla zdrowia i stanowi wielkie obcienie dla rodowiska.

OBECNY STAN KONSUMPCJI

Od fast foodu do jednorazowych aparatw i od Meksyku po RPA, spora cz wiata z oszaamiajc prdkoci wkracza do spoecznoci konsumentw.

Jedno z oblicze pokazuje, e dzi czonkami klasy konsumentw jaet 1,7 miliarda ludzi nieomal poowa z nich mieszka w krajach rozwijajcych si.

Jeli poziom konsumpcji, ktrym cieszy si dzi kilkaset milionw milionw najbogatszych ludzi, zapewnimy nawet poowie z okoo 9

23

milionw najbogatszych ludzi, zapewnimy nawet poowie z okoo 9 miliardw osb, ktre maj zamieszkiwa nasz planet w roku 2050, skutki dla wody, jakoci powietrza, lasw, klimatu, bd bardzo powane.

Mimo widocznych przed nami zagroe niewiele wskazuje na to by lokomotywa konsumpcji zaczynaa hamowa.

W roku 2003 w USA byo wicej prywatnych aut ni ludzi uprawnionych do prowadzenia ich; nowe domy byy w roku 2003 o 38% wiksze, ni w 1975, mimo e rednio w jednym domu mieszka dzi mniej osb; sami Amerykanie te s wiksi produkuje si wiksze ubrania, mocniejsze meble, a nawet powikszone trumny.

KONSUMPCJA W LICZBACH

Prywatne wydatki osigny rekordow warto 20 bilionw dolarw w roku 2000, podczas gdy w roku 1960 wynosiy 4,8 biliona.

Mieszkacy Ameryki Pnocnej i Europy Zachodniej, ktrzy stanowi 12% ludzkoci, odpowiadaj za 60% globalnych wydatkw na konsumpcj, podczas gdy 1/3 ludzkoci yjca wAzji Poudniowej i Afryce wydaje zaledwie 3,2%.

24

Poudniowej i Afryce wydaje zaledwie 3,2%.

W roku 1999 okoo 2,8 miliarda ludzi, 2 na 5 mieszkacw planety yo za mniej ni 2 dolary dziennie.

Okoo 1,2 miliarda ludzi yje w skrajnej ndzy, co oznacza przecitny dzienny dochd poniej 1 dolara.

W oparciu o same prognozy dotyczce przyrostu naturalnego, ostrone szacunki mwi, e do roku 2015 liczebno klasy konsumentw caego wiata osignie co najmniej 2 miliardy ludzi.

KLASA KONSUMENTW W POSZCZEGLNYCH REGIONACH, ROK 2002

Region Liczba ludzi naleca do klasy konsumentw

Klasa konsumentw jako % populacji regionu

Klasa konsumentw jako % globalnej klasy konsumenckiej

USA i Kanada 271,4 85% 16%

Europa Zachodnia 348,9 89% 20%

Azja Wschodnia i region pacyficzny

494 27% 29%

25

region pacyficzny

Europa Wschodnia i rodkowa Azja

173,2 36% 10%

Azja Poudniowa 140,7 10% 8%

Australia i Nowa Zelandia

19,8 84% 1%

Bliski Wschd i Pnocna Afryka

78 25% 4%

Kraje uprzemysowione

912 80% 53%

Kraje rozwijajce si 816 17% 47%

TRENDY KONSUMPCYJNE

Od 1961 roku, w mi jak poda ywnoci staje si obfita dzienna porcja spoywanych kalorii ronie w krajach uprzemysowionych jak i rozwijajcych si.

Informacja FAO informuje e wci niedoywionych jest 825 milionw ludzi

Istnienie godu przy jednoczesnej rekordowej poday ywnoci odzwierciedla fakt, e jedzenie wci jest drogie dla wielu biednych

26

odzwierciedla fakt, e jedzenie wci jest drogie dla wielu biednych tego wiata.

W Tanzanii, gdzie domowe wydatki na gow mieszkaca wynosiy w 1998 roku 375 dolarw, 67% pienidzy szo na jedzenie; w Japonii w tym samym roku domowe wydatki na osob wynosiy 13568 dolarw z czego zaledwie 12% wydawano na ywno.

Mieszkacy krajw uprzemysowionych otrzymuj 856 kalorii dziennie z produktw zwierzcych, podczas gdy w krajach rozwijajcych si liczba ta wynosi 350.

Poowa wiatowej wieprzowiny spoywana jest w Chinach, a Brazylia jest drugim co do wielkoci konsumentem woowiny po USA.

ODSETEK WYDATKW GOSPODARSTW DOMOWYCH NA YWNO

Kraj Domowe wydatki na mieszkaca (1998)

Odsetek wydawany na ywno

Tanzania 375$ 67%

Madagaskar 608$ 61%

Liban 6135$ 31%

27

Liban 6135$ 31%

Hong Kong 12468$ 10%

Japonia 13568$ 12%

Dania 16385$ 16%

USA 21515$ 13%

TRENDY KONSUMPCYJNE

Czysta woda i waciwe warunki sanitarne s bardziej dostpne dla populacji bogatszych, cho w cigu ostatniego dziesiciolecia sytuacja ta poprawia si nieco na korzy narodw biedniejszych.

Ilo dostpnej sodkiej wody w przeliczeniu na jednego mieszkaca zmniejszya si o poow.

W cigu ostatnich 10 lat liczba osb pozbawionych pitnej wody

28

W cigu ostatnich 10 lat liczba osb pozbawionych pitnej wody zwikszya si 4-krotnie, osigajc 1mld w 2000roku.

Francuz zuywa od 150-250l wody dziennie z czego tylko 2l wypija.

Kenijczyk za ma do swojej dyspozycji 4l wody dziennie.

W 2000 roku dostp do bezpiecznej wody pitnej nie miao 1,1 miliarda ludzi, 2 na 5 mieszkacw naszej planety nie miao dostatecznie dobrych warunkw sanitarnych.

W 2000 roku tylko 40% ludzi mieszkajcych na wsi korzystao z odpowiednich urzdze sanitarnych w miastach odsetek ten wynosi 85%.

Oczyszczalnie ciekw znajduj si w mniej ni 10% miast wiata.

MAPA POKAZUJE TERENY DOTKNITE NIEDOBOREM WODY

30

TRENDY KONSUMPCYJNE

Na caym wiecie zuycie papieru midzy rokiem 1950 a 1997 zwikszyo si ponad szeciokrotnie, a od poowy lat siedemdziesitych podwoio si

Pod koniec XX wieku przecitny Brytyjczyk wykorzystywa 16 razy wicej papieru, ni na pocztku tego wieku.

Kady Amerykanin rocznie zuywa ponad 300kg papieru.

31

Kady Amerykanin rocznie zuywa ponad 300kg papieru.

W Indiach wskanik ten wynosi 4 kg, a w 20 krajach Afryki nie przekracza 1 kg.

Drewno przeznaczone na produkcj papieru to okoo 19% caego pozyskiwanego drewna i 42% przeznaczonego na uytek przemysowy( poza opaem)

TRENDY KONSUMPCYJNE

Wzrost zamonoci otwiera take dostp do towarw, ktre obiecuj nowy poziom komfortu.

W 2002 roku 1,12 miliarda gospodarstw domowych (3/4 ludnoci wiata) posiadao co najmniej jeden telewizor

W 2002 roku istniao 1,1 miliarda linii stacjonarnych i drugie 1,1 miliarda linii komrkowych

Najnowsza forma komunikacji jaka jest internet czy dzi 600 mln.

32

Najnowsza forma komunikacji jaka jest internet czy dzi 600 mln. Uytkownikw.

Zapewnienie odpowiedniego wyywienia, czystej wody i podstawowej edukacji najbiedniejszym ludziom wiata kosztowao by mniej ni bogatsi rocznie wydaj na kosmetyki, lody i karm dla zwierzt.

ROCZNE WYDATKI NA TOWARY LUKSUSOWE W PORWNANIU Z SUMAMI POTRZEBNYMI NA

ZASPOKOJENIE WYBRANYCH PODSTAWOWYCH POTRZEB

Produkt Roczne wydatki [$]

Cel spoeczny i gospodarczy

Dodatkowe roczne inwestycjeniezbdne do realizacji celu

Kosmetyki 18mld Dostpno medycyny kobiecej dla wszystkich kobiet

12mld

33

Karma dla zwierzt domowych Europa i USA

17mld Eliminacja godu i niedoywienia

19mld

Perfumy 15mld Eliminacja alfabetyzmu na wiecie

5mld

Rejsy oceaniczne 14mld Czysta woda pitna dla wszystkich

10mld

Lody w Europie 11mld Szczepionki dla kadego dziecka

1,3mld

WYKORZYSTANIE SUROWCW

Szalestwo konsumpcyjne XX wieku doprowadzio do bardziej intensywnego wykorzystania surowcw.

Midzy rokiem 1960 a 1995 zuycie mineraw na caym wiecie wzroso 2,5 krotnie.

Metali 2,1- krotnie Produktw drewnianych 2,3- krotnie Tworzyw sztucznych 5,6 krotnie W USA w ktrych mieszka mniej ni 5% globalnej populacji

34

W USA w ktrych mieszka mniej ni 5% globalnej populacji zuywaj okoo wiatowych zasobw paliw kopalnych spalajc niemal 25% wgla, 26% ropy i 27% gazu ziemnego.

USA, Kanada, Australia, Japonia i Europa Zachodnia, a wic cznie 15% ludnoci konsumuj 61% produkowanego rocznie aluminium, 60% oowiu, 59% miedzi, 49% stali.

Przecitny Amerykanin zuywa rocznie 22 kg aluminium, podczas gdy przecitny Hindus jedynie 2kg, a Afrykanin mniej ni kilogram.

PROBLEM W RAJU

NIEOMAL WSZYSTKIE EKOSYSTEMY WIATA KURCZ SI, BY ZROBI MIEJSCE DLA LUDZI, ICH DOMW, GOSPODARSTW,

35

ZROBI MIEJSCE DLA LUDZI, ICH DOMW, GOSPODARSTW, CENTRW HANDLOWYCH I FABRYK

PROBLEM ODPADW

Wyprodukowanie jednej uytecznej tony miedzi wymaga wyrzucenia 110 ton nieprzydatnej skay i rudy.

w miar jak metale staja si coraz rzadsze ilo odpadw ronie.

Wytworzenie iloci zota wystarczajcej do zrobienia jednej obrczki lubnej powoduje Wyprodukowanie mniej wicej 3 tony toksycznych odpadw kopalnianych.

36

odpadw kopalnianych.

W roku 2002 przecietny Norweg generowa 354kg odpadw, o 7% wiecej ni rok wczeniej

Przecitny Francuz produkuje 350 kg odpadw domowych rocznie (okoo 1 kg dziennie).

Przecitny Amerykanin produkuje 51% wicej odpadw od przecitnego mieszkaca kadego innego kraju.

EKOLOGICZNE ODCISKI

Jeden z miernikw wpywu konsumpcji ludzi na globalne ekosystemy jest system mierzenia ekologicznych odciskw, ktry mierzy ilo produktywnego terenu, jakiego gospodarka potrzebuje do wytworzenia niezbdnych dla siebie zasobw i przyjcia swoich odpadw.

Na Ziemi istnieje 1,9ha biologicznie produktywnego terenu na

37

Na Ziemi istnieje 1,9ha biologicznie produktywnego terenu na osob, jednak wymagania rodowiskowe gospodarek wiata s tak due, e dzi przecitna osoba wykorzystuje 2,3ha produktywnego terenu. Zakadamy tu olbrzymi dysproporcj od 9,7ha dla przecitnego Amerykanina, do 0,47ha w przypadku przecitnego mieszkaca Mozambiku.

Analiza odciskw ekologicznych pokazuje, e oglne poziomy konsumpcji przekroczyy pojemno ekologiczn planety ju pod koniec lat 70-tych lub na pocztku 80-tych.

GLOBALNE TRENDY W WYDOBYCIU SUROWCW I STANIE RODOWISKA

Wskanik rodowiskowy Trendy

Paliwa kopalne i atmosfera

Globalne zuzycie wgla, ropy i gazu ziemnego byo w roku 2002 4,7 razy wiksze ni w 1950. Poziom CO2 w roku 2002 by 18% wyszy ni w 1960, a szacuje si, e by o 31% wyszy od czasu rozpoczcia rewolucji przemysowej w 1750roku. Naukowcy cz ocieplenie si klimatu w XXw z gromadzeniem si w atmosferze dwutlenku wgla i innych gazw cieplarnianych.

Niszczenie Ponad poowa podmokych terenw Ziemi, od przybrzenych

38

Niszczenie ekosystemw

Ponad poowa podmokych terenw Ziemi, od przybrzenych bagien do rdldowania lub zasypywania w celu zrobienia miejsca na osady ludzkie lub rolnictwo. Okoo poowy pierwotnej pokrywy lenej wiata take ju utracilimy, a kolejne drewna na opa, materiay budowlane, papier i inne produkty drewniane byy ponad dwukrotnie wiksze ni w roku 1950.

Poziom morza W XX wieku poziom morza wzrs o10-20cm, a wic rednio 1-2mm rocznie, w wyniku topnienia mas lodu kontynentalnego oraz poszerzenia si oceanw w wyniku zmiany klimatu. Mae kraje wyspiarskie, chod odpowiadaj za mniej ni 1% emisji gazw cieplarnianych, zagroone s zalaniem przez podnoszce si morze.

Gleba, pastwiska Na okoo 10-20% terenw uprawnych wiata mamy do czynienia z pewn form degradacji, odsetek ten w przypadku terenw pastwisk wynosi ponad 70%. W cigu ostatniego pwiecza degradacja gleb zmniejszya produkcj ywnoci o okoo 13% na terenach uprawnych i 4% na pastwiskach.

owiska W roku 1999 ogem poowy ryb byy 4,8 razy wiksze ni w1950. w cigu zaledwie 50 ostatnich lat przemysowe floty rybackie wyowiy co najmniej 90% wszystkich duych drapienikw oceanicznych tuczykw, marlinw, rekinw,

39

drapienikw oceanicznych tuczykw, marlinw, rekinw,

dorszy, halibutw,itd.

Woda Nadmierne wypompowanie wd gruntowych powoduje spadek ich poziomu w najwaniejszych regionach rolniczych Azji, Afryce Pnocnej, na Bliskim Wschodzie i w USA. Jako wd gruntowych take pogarsza si w wyniku przenikania do nich nawozw i pestycydw z pl, z produktw ropopochodnych wyciekajcych ze zbiornikw, chlorowanych rozpuszczalnikw i metali cikich wypuszczanych przez przemys oraz odpadw radioaktywnych.

9. Procesy demograficzne9.2. Ludno Polski rozmieszczenie, gsto zaludnienia

Liczba ludnoci Polskiw 2005 roku wyniosa 38 mln 161 tys., co przy powierzchni 312 685 km2 daje redni gsto zaludnienia 122 osoby na 1km2.

Na mapie mona zauway skupienie ludnoci na obszarze trjkta o podstawie lecej wzdu poudniowej granicy i wierzchoku w okolicach Trjmiasta. Taki ukad zwizany jest rozwojem gospodarczym, ktry skoncentrowa si

40

Rozmieszczenie ludnoci nie jest rwnomierne najwiksze zagszczenie wystpuje na poudniu, a najmniejsze w czci pnocno-wschodniej i pnocno-zachodniej.

w Polsce Poudniowej i Centralnej. Szczeglnie wyrnia si region katowicko-krakowski oraz due miasta i zespoy miejskie Warszawa, d, Trjmiasto, Wrocaw, Pozna.Obszary sabo zaludnione to przede wszystkim due kompleksy lene na Pojezierzu Pomorskim i Mazurskim, Ziemi Lubuskiej, w Beskidach Wschodnich.

9. Procesy demograficzne9.2. Ludno Polski przyrost naturalny

Przyrost naturalny w Polsce w ostatnich latach ujemny (0,2 w 2004 roku).

Dzieje si tak gwnie za spraw stale spadajcej liczby urodze, na co skada si kilka przyczyn:- ekonomiczna dua cz spoeczestwa yje w trudnej sytuacji finansowej, ktra nie sprzyja podejmowaniu decyzji o urodzeniu i wychowaniu dziecka;- kulturowa zmienia si model ycia; modzi ludzie coraz bardziej zajci s karier zawodow i nie maj czasu na rodzin oraz dzieci;

41

rodzin oraz dzieci;- demograficzna ni demograficzny cigle jeszcze obejmuje grup ludzi w wieku 30-40 lat.Oprcz tego na zwikszonym poziomie utrzymuje si liczba zgonw, co wywoane jest du liczebnoci rocznikw starszych.

9. Procesy demograficzne9.2. Ludno Polski przyrost naturalny

Na przewaajcej powierzchni kraju przyrost naturalny jest dodatni. Jednak tam, gdzie wystpuje najwiksza gsto zaludnienia (w miastach oraz w Polsce Centralnej) skupione s

42

skupione s wartoci minusowe. To sprawia, e w skali caego kraju notowany jest niewielki ujemny przyrost naturalny.

9. Procesy demograficzne9.2. Ludno Polski

Zmiany liczby ludnoci w Polsce po II wojnie wiatowej zaleay przede wszystkim od przyrostu naturalnego.

Migracje zagraniczne miay wiksze znaczenie tylko w kilku okresach.

tu po zakoczeniu wojny na du skal odbyway si rnokierunkowe ruchy przesiedlecze.

1968 roku istotna bya przymusowa emigracja ludnoci o pochodzeniu

43

1968 roku istotna bya przymusowa emigracja ludnoci o pochodzeniu semickim.

lata 80-te wyjazdy z przyczyn politycznych i ekonomicznych.

Jednake przez ponad 50 lat utrzymywa si w Polsce stay, kilkupromilowy wzrost liczby ludnoci. Dopiero pod koniec lat dziewidziesitych, gdy warto przyrostu naturalnego gwatownie spada, zmala przyrost rzeczywisty i obecnie od 1999 roku notowany jest stay niewielki spadek liczby ludnoci.

9. Procesy demograficzne9.2. Ludno Polski - migracje

Mapa salda migracjizagranicznych i wewntrznych - wyludnianie si terenw wiejskich (szczeglnie w Polsce E). Mieszkacy wsi emigruj do miast, by podj prac bd nauk.Natomiast w strefach podmiejskich wielkich

44

podmiejskich wielkich aglomeracji (Warszawy, odzi, Krakowa, Wrocawia, Poznania, Gdaska, Szczecina) notuje si w ostatnich latach duy napyw ludnoci. Spowodowane to jest chci ucieczki z zatoczonych i drogich miast na spokojniejsze i tasze tereny wiejskie.

9. Procesy demograficzne9.2. Ludno Polski

45

9. Procesy demograficzne9.2. Ludno Polski nie i wye demograficznePiramida wieku dla Polski, ze wzgldu na wyranie zaznaczajce si wye i niedemograficzne (wybrzuszenia i wklnicia), ma charakterystyczny, pofadowany ksztat.Owe wye i nie to efekt II wojny wiatowej. W czasie jej trwania notowano bardzo nisk liczb urodze przy jednoczesnej wysokiej umieralnoci (zwaszcza wrd mczyzn). Std maa liczebno rocznikw wojennych. Natomiast po wojnie nastpia odbudowa i rozwj

46

po wojnie nastpia odbudowa i rozwj caego pastwa, w tym take potencjau ludnociowego.

W poowie lat 50-tych miaa miejsce kulminacja liczby urodze, co uwidocznio si w postaci wyu demograficznego.Kolejne wklnicia i wybrzuszenia w piramidzie powtarzaj si mniej wicej co 25 lat jest to czas potrzebny, by nastpne pokolenie weszo w wiek dorosy i miao decydujcy wpyw na liczb urodze. Taka pokoleniowa powtarzalno w strukturze wieku nazywana jest echem demograficznym.

9. Procesy demograficzne9.2. Ludno Polski piramida wieku

47

9. Procesy demograficzne9.2. Ludno Polski czynni zawodowo

48

Na piramidzie, a take na rysunku obok oznaczone zostay grupy wiekowe w zalenoci od prawnej zdolnoci do pracy.

W chwili obecnej struktura ta przedstawia si dosy korzystnie 62,9% ludnoci w wieku produkcyjnym utrzymuje 37,1% ludnoci bdcej w wieku nieprodukcyjnym.

Niepokojcy moe by stay spadek liczby ludnoci w wieku przedprodukcyjnym, w obliczu zbliajcego si wzrostu liczby ludnoci w wieku poprodukcyjnym.

9. Procesy demograficzne9.4. Bariery osadnicze

49

9. Procesy demograficzne9.4. Bariery osadnicze

50

9. Procesy demograficzne9.5. Gsto zaludnienia

51


52

9. Procesy demograficzne9.5. Liczba ludnoci wiata w 2005 [mln]

WIAT AZJA AFRYKA EUROPA AMERYKA PNOCNA AMERYKA POUDNIOWA AUSTRALIA I OCEANIA

6463,069 3905,415 905,591 727,721 516,311 375,182 32,849

PASTWA WIATA I EUROPY ORAZ WOJEWDZTWAWG LICZBY LUDNOCI [mln]

WIAT 6463,069 EUROPA 727,721 POLSKA 38,161

1 Chiny 1323,345 1 Rosja* 143,202 1 mazowieckie 5,150

2 Indie 1103,371 2 Niemcy 82,689 2 lskie 4,693

3 USA 298,213 3 Francja 60,496 3 wielkopolskie 3,369

53

4 Indonezja 222,781 4 Wlk. Brytania 59,668 4 maopolskie 3,263

5 Brazylia 186,405 5 Wochy 58,093 5 dolnolskie 2,890

6 Pakistan 157,935 6 Ukraina 46,481 6 dzkie 2,582

7 Rosja 143,202 7 Hiszpania 43,064 7 pomorskie 2,197

8 Bangladesz 141,822 8 Polska 38,161 8 lubelskie 2,182

9 Nigeria 131,530 9 Rumunia 21,711 9 podkarpackie 2,098

10 Japonia 128,085 10 Holandia 16,299 10 kujawsko-pomorskie 2,068

, , 11 zachodniopomorskie 1,694

, San Marino 0,027 , Andora 0,070 12 warmisko-mazurskie 1,429

, Palau 0,020 , Liechtenstein 0,035 13 witokrzyskie 1,286

, Nauru 0,010 , Monako 0,033 14 podlaskie 1,201

, Tuvalu 0,010 , San Marino 0,027 15 opolskie 1,050

. Watykan 0,001 . Watykan 0,001 16 lubuskie 1,009

* cznie z czci azjatyck (cz europejska Rosji liczy okoo 105 mln mieszkacw)


PASTWA WIATA I EUROPY ORAZ WOJEWDZTWA WG REDNIEJ GSTOCI ZALUDNIENIA[liczby mieszkacw na 1 km2]

WIAT 13 EUROPA 69 POLSKA 122

1 Monako 9752 1 Monako 9752 1 lskie 381

2 Singapur 6977 2 Malta 1256 2 maopolskie 215

3 Malta 1256 3 San Marino 450 3 dolnolskie 145

4 Malediwy 1097 4 Holandia 399 4 mazowieckie 145

5 Bahrajn 1054 5 Belgia 315 5 dzkie 142

54

5 Bahrajn 1054 5 Belgia 315 5 dzkie 142

6 Bangladesz 985 6 Wlk. Brytania 244 6 pomorskie 120

7 Barbados 628 7 Niemcy 232 7 podkarpackie 118

8 Mauritius 610 8 Wochy 193 8 kujawsko-pomorskie 115

9 Nauru 500 9 Luksemburg 180 9 wielkopolskie 113

10 Korea Pd. 482 10 Szwajcaria 176 10 opolskie 112

, , 11 witokrzyskie 110

, Islandia 2,9 , Finlandia 16 12 lubelskie 87

, Surinam 2,8 , Norwegia 14 13 zachodniopomorskie 74

, Australia 2,6 , Rosja* 8 14 lubuskie 72

, Namibia 2,5 , Kazachstan* 5 15 podlaskie 59

. Mongolia 1,7 . Islandia 3 16 warmisko-mazurskie 59

* wraz z czci azjatyck

9. Procesy demograficzne9.5.

55


56


57

10. Procesy osadnicze10.1. Rozwj i funkcje miast

Proces osadnictwa dugotrway proces powstawania staych osiedli ludzkich spowodowany postpem gospodarczym i caoksztatem dorobku kulturowego spoeczestwa. Efektem tego dziaania jest sie osadnicza (wsie, miasta i zespoy miejskie).

Lokalizacja sieci osadniczej jest wypadkow:- miejscowych warunkw przyrodniczych- historycznych

58

- historycznych- spoeczno-ekonomicznych

Kryteria definiujce. W Polsce za miasto uwaa si jednostk osadnicz, ktra uzyskaa prawa miejskie. W innych krajach kryterium jest liczba ludnoci: w Japonii - >50 tys osb, w USA 2,5 tys.

Wspczenie istniejca sie miast jest wytworem wielowiekowej historii. Miasta powstaway we wszystkich okresach historycznych, ale z rnych powodw: obronno i administracja pastwa, handel, transport, przemys, owiata i nauka, kult religijny, turystyka i wypoczynek. Kada z przyczyn powodowaa powstanie miasta penicego odpowiedni rol w gospodarce kraju jest to funkcja miasta

10. Procesy osadnicze10.1. Rozwj i funkcje miast

1. Miasta orodki wadzy i grody obronne pooone w trudno dostpnym terenie wzgrza (Ateny-Akropol, Krakw-Wawel), wyspy rzeczne lub jeziorne (Pary)

2. Miasta handlowe pooone wzdu wanych drog, na skrzyowaniach szlakw handlowych (do XVIII w najwaniejszy czynnik miastotwrczy) gsta sie miast powstaych w redniowieczu w odlegoci, jak w cigu dnia mogy pokona wozy handlowe.

3. Miasta handlowo-komunikacyjne zwizane z obsug szlaku transportowego np. zabezpieczenie przeprawy (Frankfurt n. Menem, Warszawa), przeadunku (Brazaville)

4. Komunikacyjne upowszechnienie si maszyny parowej spowodowao powstanie miast-

59

4. Komunikacyjne upowszechnienie si maszyny parowej spowodowao powstanie miast-wzw kolejowych (miasta zachodnie USA, Czelabisk i Ufa na szlaku kolei transsyberyjskiej).

5. Przemysowe od czasu pojawienia si przemysu w XVIII a zwaszcza w XIX w a do dzisiaj. Najpierw w miejscach wydobycia surowcw (miasta Zagbia Ruhry), pniej ich przetwarzania (d) powstanie wielkich zespow miejskich.

6. Turystyczno-wypoczynkowe kpieliska, uzdrowiska (Saint-Tropez, Vichy, Chamonix)

7. Miasta-orodki kultu religijnego (powstaway we wszystkich okresach) Lourdes, Fatima, Mekka, Czstochowa

8. Miasta stoeczne funkcja administracyjna i polityczna, powodujca skupianie urzdw i rnych instytucji (bankw, kulturalno-spoecznych, owiatowych)

Stare miasta mog przechodzi ewolucj funkcji. Z reguy due orodki to miasta wielofunkcyjne

10. Procesy osadnicze10.2. Rodzaje i fazy urbanizacji

Urbanizacja to proces przemian zachodzcy w sieci osadniczej, polegajcy na zwikszaniu si roli miast w stosunku do innych osiedli, poprzez rozbudow miast istniejcych, zakadaniu nowych i przeksztacaniu wsi w miasta.

U. to take zesp przemian spoeczno-ekonomicznych i kulturowych, dlatego naley j rozpatrywa na rnych paszczyznach:

- demograficznej wzrost liczby ludnoci miejskiej w wyniku szybszego przyrostu rzeczywistego ludnoci w miastach, zwikszonej migracji ludnoci wiejskiej do miast,

60

rzeczywistego ludnoci w miastach, zwikszonej migracji ludnoci wiejskiej do miast, rozszerzania granic administracyjnych miasta

- przestrzennej rozwj terytorialny miast istniejcych, powstanie i rozwj nowych orodkw miejskich co prowadzi do powstania rozlegych obszarw zurbanizowanych

- ekonomicznej wzrost liczby ludnoci zatrudnionej w pozarolniczych dziaach gospodarki; najpierw w przemyle i budownictwie, potem w usugach

- spoecznej upowszechnianie si tzw. miejskiego stylu ycia , rwnie wrd ludnoci zamieszkujcej wsie.


Procesy urbanizacji zmieniaj swj charakter i dynamik w zalenoci od stopnia zaawansowania fazy urbanizacji. Wyrnia si 4 fazy urbanizacji:

Urbanizacja 1) og przemian zachodzcych na rnych paszczyznach prowadzcy do rozwoju i wzrostu znaczenia miasta i upowszechniania si miejskiego stylu ycia. 2) pierwsza faza procesw miastotwrczych powolny napyw ludnoci do miasta i ksztatowanie si sieci miast

Suburbanizacja druga faza procesu u. gwatowne nasilenie si napywu ludnoci do

61

Suburbanizacja druga faza procesu u. gwatowne nasilenie si napywu ludnoci do miasta zwizane z szybkim rozwojem przemysu. W tej fazie nastpuje przeludnienie dzielnic centralnych, z czym wie si zasiedlanie przedmie przez kolejne fale napywajcych imigrantw

Dezurbanizacja trzecia faza u. pierwsza faza szybkiej dekoncentracji ludnoci miejskiej. Okres przechodzenia gospodarki z fazy industrialnej do postindustrialnej.

Reurbanizacja czwarta faza u. - intensywne przemiany funkcjonalno-przestrzenne aglomeracji miejskich i metropolii ( w zwizku m inn. z automatyzacj przemysu i dynamicznym rozwojem usug) i zwizany z tym odpyw ludnoci w ich obszary peryferyjne. W tej fazie w wyniku metropolizacji tworz si ukady metropolitalne a nastpnie megalopolis.


Aglomeracja zesp jednostek osadniczych rnej wielkoci powizanych funkcjonalnie a czsto take zespolonych przestrzennie, ktrego potencja gospodarczy i ludnociowy dominuje nad pozostaymi elementami ukadu osadniczego

Dziel si na:

- monocentryczne z jednym obszarem centralnym o dominujcej koncentracji ludnoci i funkcji spoeczno-gospodarczych (Pary, Londyn, Berlin, Warszawa)

- policentryczne (konurbacja) wiele rwnorzdnych pod wzgldem potencjau demograficznego i gospodarczego obszarw centralnych, ktre podporzdkoway sobie rnej

62

demograficznego i gospodarczego obszarw centralnych, ktre podporzdkoway sobie rnej wielkoci orodki satelitarne (Trjmiasto, aglomeracja Bydgoszcz-Toru)

Metropolia wielki zesp osadniczy (zesp aglomeracji) powstajcy w wyniku metropolizacji w krajach rozwinitych. Okrelenia dla wszystkich wikszych miast, w szczeglnoci najwiksze w danym kraju (Los Angeles), cho nie tworz jeszcze zwartych ukadw funkcjonalno-przestrzennych.

Megalopolis wielki ukad osadniczy, skupienie ukadw metropolitalnych powstajce w fazie reurbanizacji (m. Boston-Waszyngton, Wielkich Jezior, San Fancisco, Tokio, w Europie Bruxela, Antwerpia, Breda, Eindhoven, Rotterdam, Haga, Utrecht i Amsterdam integrujce si z Zagbiem Ruhry, Lille, Paryem i Londynem, we Woszech Mediolan-Turyn-Genua).


63


64


65

Deglomeracja przeciwdziaanie nadmiernemu skupianiu dziaalnoci gospodarczej i ludnoci poprzez przenoszenie zakadw produkcyjnych poza obrb aglomeracji (d. czynna) lub poprzez tworzenie dogodnych warunkw dziaania dla firm poza granicami aglomeracji.

10. Procesy osadnicze10.3. Sie osadnicza w Polsce

W Polsce obecnie istnieje 880 miast i 56.783 wsie. Wskanik urbanizacji 62% (woj. lskie 80%, dolnolskie 72%, podkarpackie, witokrzyskie i lubelskie 50%

Cechy charakterystyczne systemu osadniczego Polski:

- rwnomierne rozmieszczenie jednostek osadniczych

- ilociowa dominacja maych miast

- niewielkie zrnicowanie miast redniego i wyszego szczebla

- brak wyranej dominacji miasta stoecznego nad pozostaymi aglomeracjami

66

- brak wyranej dominacji miasta stoecznego nad pozostaymi aglomeracjami

- pooenie gwnych orodkw miejskich na skrzyowaniu szlakw komunikacyjnych

Historia polskich miast

wikszo polskich miast powstaa w redniowieczu (700 funkcje handlowe

renesans przybyo ok. 200, gwnie we wschodniej czci kraju

2 po. XVII i XVIII w. regres (liczne wojny, epidemie, poary), wiele miast utracio prawa miejskie

XIX w. ogromne zmiany miasta przemysowe powstanie kilku aglomeracji

2 po. XX w. (po II wojnie wiatowej) intensywne uprzemysawianie kraju i gwatowne procesy urbanizacyjne (szczeglnie szybki rozwj w latach 1946 1965) wskanik urbanizacji wzrs z 31,8% do 48,3%


System osadniczy Polski tworz podsystemy:

- wielkie zespoy miejskie

- miasta o znaczeniu regionalny

- mae miasta i wsie

Gwne orodki systemu osadniczego: 9 uksztatowanych i 9 rozwijajcych si aglomeracji miejskich

67

miejskich

aglomeracja katowicka 40 miast, 4 mln osb (35 miast i 3,5 mln mieszkacw)

aglomeracja warszawska 30 miast, 2,5 mln osb

aglomeracja dzka, krakowska i gdaska po 1 mln osb

aglomeracja wrocawska, poznaska, szczeciska, torusko-bydgoska po 0,5 mln osb

Krajowe i regionalne orodki wzrostu pozostae miasta wojewdzkie, miasta penice t funkcj w latach 1975-1998 i orodki liczce powyej 50 tys. mieszkacw (Grudzidz, Gniezno, Bechatw, Ek).

Mae miasta i due wsie gminne najniszy poziom hierarchii osadniczej.


Oglnowiatowy trend poszukiwania lepszych warunkw ycia. Przez ostatnie 50 lat udzia mieszkacw miast w Polsce zwikszy si dwukrotnie. Szczeglnie wysokie tempo napywu ludzi do aglomeracji miejskich utrzymywao si do koca lat 70-tych, do kiedy to trwa

68

ludzi do aglomeracji miejskich utrzymywao si do koca lat 70-tych, do kiedy to trwa niesiony propagand sukcesu intensywny rozwj przemysu (np. cikiego na Grnym lsku). Pniej migracje te znacznie osaby, a ostatnio zaczy nawet przybiera kierunek odwrotny coraz wicej mieszkacw wielkich miast przenosi si na okoliczne tereny wiejskie Najwiksze miasta Polski to (liczba mieszkacw w 2004 r.): Warszawa (1 mln 693 tys.), d (774 tys.), Krakw (757 tys.), Wrocaw (636 tys.), Pozna (571 tys.), Gdask (459 tys.), Szczecin (412 tys.), Bydgoszcz (368 tys.) , Lublin (356 tys.), Katowice (320 tys.), Biaystok (292 tys.).Zrnicowanie przestrzenne stopnia urbanizacji pokazuje mapa poniej. Wida na niej przewag ludnoci miejskiej na zachodzie i ludnoci wiejskiej na wschodzie kraju. Wynika to m. in. z uwarunkowa historycznych ziemie lece pod zaborem pruskim, niejako przy okazji, skorzystay na rozwoju caego pastwa niemieckiego; natomiast ziemie zaboru rosyjskiego, lece na peryferiach wielkiej Rosji, pozostay zaniedbane i np. wiele wiele maych, sabych ekonomicznie miast zdegradowano do rzdu wsi.


Zrnicowanie przestrzenne stopnia urbanizacji - przewaga ludnoci miejskiej na zachodzie i ludnoci wiejskiej na wschodzie kraju. Wynika to m. in. z uwarunkowa historycznych ziemie lece pod zaborem pruskim, niejako przy okazji,

69

pruskim, niejako przy okazji, skorzystay na rozwoju caego pastwa niemieckiego; natomiast ziemie zaboru rosyjskiego, lece na peryferiach wielkiej Rosji, pozostay zaniedbane i np. wiele wiele maych, sabych ekonomicznie miast zdegradowano do rzdu wsi.

9. Procesy demograficzne - strona...

Documents

Transcript of 9. Procesy demograficzne - strona...