WOJEWÓDZKI URZĄD STATYSTYCZNYwe Wrocławiu

I Wrocław J

* »

LUDNOŚĆ I PROCESY DEMOGRAFICZNE WE WROCŁAWIU W LATACH 1989 - 1994

1989 1990 1991 1992 1993 1994

Ruch naturalny ludności Wskaźnik na 1000 ludności

WROCŁAW 1995 r.

.x

WOJEWÓDZKI URZĄD STATYSTYCZNYwe Wrocławiu

LUDNOŚĆ I PROCESY DEMOGRAFICZNE WE WROCŁAWIUW LATACH 1989 - 1994

wtys.

10.5

1989 1990 1991 1992 1993

Ruch naturalny ludności Wskaźnik na 1000 ludności

WROCŁAW 1995 r.

SPIS TREŚCI

rj ; ..." ■

Wstęp ........................................................................................................................................................ 3

Liczba i rozmieszczenie ludności ............................................................................................................ 3

Struktura ludności według wieku i pici ............. 4

Małżeństwa i rozwody............................................................................................................................... 8

Urodzenia i zgony..................................................................................................................................... 9

Przyrost naturalny..................................................................................................................................... 13

Migracje ludności ....................................................................................... 14

Procesy demograficzne we Wrocławiu na tle wybranych miast Polski .................................................. 15

TABLICE:

1. Ludność Wrocławia w latach 1989-1994 ......................................................................................... 3

2. Liczba kobiet na 100 mężczyzn we Wrocławiu według wieku......................................................... 5

3. Struktura ludności według wieku i płci............................................................................................... 6

4. Ludność w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym...................................................................... 6

5. Małżeństwa i rozwody........................................................................................................................ 8

6. Ruch naturalny ludności.................................................................................................................... 10

7. Urodzenia żywe na 1000 kobiet według wieku .......................................................... 10

8. Zgony według wieku......................................................................................................................... 12, V# '■ %

9. Zgony według przyczyn....................................................................... 12

10. Reprodukcja ludności..................................................................................................................... 13

11. Migracje ludności............................................................................................................................... 14

12. Ruch naturalny w wybranych miastach Polski.................................................................................. 15

ifr&i1

Druk. Oddział Poligraficzny WUS we Wrocławiu, zam. 191/95, nakład 25 egz., cena 3,00 zł

WSTĘP

Zachodzące w kraju przemiany strukturalno-ekonomiczne mające swój początek w 1989 roku powodują, że

proces transformacji gospodarki znajduje odzwierciedlenie w procesach demograficznych jak i na odwrót. Polityka

społeczno-gospodarcza, sytuacja ekonomiczna kraju wpływa na zmiany postaw i zachowań ludności, a to znajduje

odzwierciedlenie w stanie i rozmieszczeniu ludności, a to z kolei determinuje politykę.

W niniejszym opracowaniu przedstawiono kształtowanie się procesów demograficznych we Wrocławiu w

okresie od 1989 do 1994 roku, tj. od momentu zmiany ustroju w kraju i rozpoczęcia procesu transformacji

gospodarki narodowej. W opracowaniu wykorzystano dane zarówno w postaci wartości bezwzględnych jak i

najczęściej stosowanych w statystyce demograficznej wskaźników dynamiki i natężenia badanych zjawisk. Podsta-

wowym wykorzystanym w opracowaniu źródłem informacji były tablice szacunkowe dotyczące zagadnień ludno

ściowych na terenie województwa i miasta Wrocławia.

LICZBA I ROZMIESZCZENIE LUDNOŚCI

.. .

Podstawowymi miernikami charakteryzującymi zbiorowość ludzką jest jej liczebność i rozmieszczenie. Oblicze

nia liczby ludności opierają się na wynikach spisów powszechnych, a w okresach międzyspisowych na podstawie

szacunków liczby ludności. Podstawowym miernikiem charakteryzującym jest współczynnik gęstości zaludnienia

obliczany jako stosunek liczby ludności do powierzchni badanego terytorium. Podstawowymi czynnikami deter

minującymi rozmieszczenie ludności są czynniki:

- przyrodniczo-geograficzne,- społeczno-ekonomiczne,- demograficzne.W przypadku miasta Wrocławia jak i większości terenów wysoce zurbanizowanych rola pierwszej grupy czynników

została dalece ograniczona. Obecnie na liczbę i rozmieszczenie ludności w obrębie miasta Wrocławia mają decydu

jący wpływ dwie pozostałe grupy czynników.

Tabl. 1. Ludność Wrocławia w latach 1989-1994

Lata Ogółem

. AsSl;:'.!Mężczy

źniKobiety

Udział (w %) Rocznyprzyrost

liczbyludności

Współczynnikfemini-zacji

Liczbaludności na 1 km^kobiet

ludnościWrocławia w ludności woj.

1989 ........................................................... 642334 305657 336677 52,4 57,0 X 110 21941990 ........................................................... 643218 305939 337279 52,4 57,0 884 110 21971991........................................................... 643640 305942 337698 52,5 56,9 422 110 21981992 ........................................................... 640663 303452 337211 52,6 56,6 -2977 111 2188

642332 U 303947 338385 52,7 56,6 1669 111 21941994 ..................................................... . 642917 303720 339197 52,8 56,5 585 112 2196

1'"'

W1994 roku (według stanu na koniec grudnia) we Wrocławiu mieszkało 642,9 tys osób, tj. o 583 osoby (o 0,1%)

więcej niż w roku 1989. Przyrost liczby ludności we Wrocławiu w badanym okresie był nierównomierny, w czterech

latach zanotowano nieznaczny wzrost rzędu 0,1% - 0,2%, natomiast w 1992 roku wystąpił spadek liczby ludności

miasta o 0,5%. Spadek ten był efektem zaktualizowania danych o liczbie faktycznych mieszkańców w oparciu o

badanie pobytu czasowego przeprowadzonego w 1992 roku, wcześniej wartości te szacowano na podstawie danych

ze spisu powszechnego przeprowadzonego w 1988 roku. Dane ze spisu szybko się zdezaktualizowały i jest to m.in.

wpływ transformacji na procesy demograficzne. Sytuacja ekonomiczna kraju spowodowała zmniejszenie liczby osób

przebywających czasowo poza miejscem stałego zameldowania z tytułu pracy, nauki itp., w efekcie likwidowania

zakładów nierentownych i pojawienia się zjawiska bezrobocia. Ponadto wzrost kosztów utrzymania hoteli robot

niczych zmuszał zakłady do ich likwidacji bądź do przerzucania tych kosztów na pracowników.

W badanym okresie następował stopniowy spadek udziału liczby ludności miasta Wrocławia w ogólnej liczbie

ludności województwa z 57,0% w 1989 roku do 56,5% w 1994 roku. Jest to efektem niemożności przekroczenia

górnych granic urbanizacji i pewnego przepełnienia miasta, w którym gęstość zaludnienia jest wysoka (2196 osób

na km 2 w 1994 roku). Ludność w celu polepszenia sobie warunków życiowych zaczyna poszukiwać tzw. "sypialni"

miasta w obrębie gmin przyległych. Jak również wynika to z naturalnych możliwości społeczeństwa, gdyż należy

pamiętać, że Wrocławianie to ludność napływowa (emigracja powojenna na ziemie zachodnie głównie ludzi

młodych) która obecnie się starzeje a to jest powodem występowania we Wrocławiu bardzo niskiego przyrostu

naturalnego. Zmniejszyło się także znaczenie przyrostu liczby ludności z tytułu migracji na skutek zahamowania

rozwoju tych procesów.

STRUKTURA LUDNOŚCI WEDŁUG WIEKU I PŁCI

Liczebność populacji determinują dwa czynniki, tj.:

- ruch naturalny ludności,- ruch wędrówkowy ludności.

Oba czynniki są pochodną struktury danej populacji wg płci i wieku a z kolei o strukturze danej populacji według

płci i wieku w danym momencie decyduje kształtowanie się dotychczasowych trendów w zakresie rodności i

umieralności. Struktura ludności według płci i wieku oddziaływuje natomiast w dużym stopniu na kształtowanie się

przyszłych trendów w zakresie rodności i umieralności.

Struktura ludności według płci ma bezpośredni wpływ na reprodukcję ludności poprzez odpowiednie kształtowanie

się procesów zawierania małżeństw, urodzeń i zgonów.

Podstawowymi miernikami określającymi strukturę wg płci są:

- udział mężczyzn i kobiet w ogólnej liczbie ludności,- współczynnik feminizacji,- współczynnik maskulinizacji.

We Wrocławiu w 1994 roku zamieszkiwało 303,7 tys. mężczyzn (tj. o 0,6 % mniej niż w 1989 roku) i 339,2 tys.

kobiet (tj. o 0,7 % więcej niż w 1989 roku). W badanym okresie nastąpił przy spadku liczby mężczyzn wzrost liczby

kobiet w wyniku czego wzrósł współczynnik feminizacji (określający liczbę kobiet przypadających na 100 mężczyzn)

ze 110 w 1989 roku do 112 w 1994 roku. Liczebna nadwyżka kobiet nad mężczyznami we Wrocławiu jest efektem

5

tzw. "echa wojennego" (czyli dużych strat w populacji mężczyzn w trakcie działań wojennych) jak i pewnej tendencji

wielkich miast charakteryzującej się tym, że do miast migrują głównie kobiety, gdzie w związku z dużym rozwojem

sfery usług mają większe szanse zatrudnienia niż na terenach wiejskich.

Tab!. 2. Liczba kobiet na 100 mężczyzn według wieku

Wiek w latach 1989 1990 1991 1992 1993 1994

Ogółem........................................... 110 110 110 111 111 1120-19 ....................................................... 95 94 95 95 95 96

20-44 ....................................................... 107 107 105 107 106 10645 - 64 ....................................................... 122 122 122 122 121 12165 i więcej ................................................. 157 157 159 159 160 161

W każdej zbiorowości ludzi co roku rodzi się więcej chłopców niż dziewczynek. Powoduje to występowanie

liczebnej przewagi chłopców w młodszych grupach wieku. Jednak poziom umieralności kobiet w poszczególnych

grupach wieku jest niższy niż umieralność mężczyzn, co pociąga za sobą wyrównywanie się liczebności obu

populacji, a następnie zwiększanie liczebnej przewagi populacji kobiet nad mężczyznami. We Wrocławiu w grupie

0 -19 lat występowała przewaga populacji mężczyzn nad kobietami. W następnych grupach wiekowych występuje

już przewaga kobiet nad mężczyznami, co jest pośrednio związane ze zwiększoną umieralnością mężczyzn. W

starszych grupach wieku występuje bardzo duża feminizacja społeczeństwa wynikająca z nałożenia się naturalnych

tendencji w feminizacji społeczeństwa jak i efektów drugiej wojny światowej. Wojna światowa zakłóciła strukturę

ludności zarówno według płci jak i według wieku, a widać wyraźne zachwiania tej równowagi z przeszłości, gdyż

współczynnik feminizacji kształtuje się na poziomie od 157 (w 1989 roku) do 160 (w 1994 roku), gdyż obecnie

ludzie mający 65 lat i więcej są to osoby z populacji wyniszczonej w czasie II wojny światowej. Ponadto zaburzenia

te wyraźnie widać na tzw. piramidzie wieku w formie wrębów.

Strukturę ludności (dla 1989 i 1994 roku) według płci i wieku przedstawiają tzw. piramidy.

stan w dniu 31 XI11989 r. stan w dniu 31 XI11994 r.

nadwyżka liczby mężczyzn

nad liczbą kobiet

Mężczyźni

nadwyżka Kczby kobiet

nad liczbą mężczyzn

Mężczyźni

i—i—i- 35 30 25

M 1.__^__ , . . . . 1 w*

! i i i liii ;----1 |---- 1----i p 4 fl ar /v. nr nn nr nr n n nr aa i Vs T % H—I--- i----- 120 a 8 Ä

6Dane o strukturze ludności według płci i wieku w powiązaniu z informacjami o ruchu naturalnym i wędrówko

wym umożliwiają dokonywanie szacunku i planowanie przyszłego rozwoju liczebnego danej populacji. Wiadomo

bowiem że strukturę tą kształtują dotychczasowe trendy rodności i umieralności, migracje oraz wpływ wojen i

innych klęsk żywiołowych. Ponadto pośredni wpływ na strukturę ma transformacja gospodarki, gdyż wyraźnie

odbija się obecna polityka na zachowaniach ludzkich i kształtowaniu się trendów rodności.

labl. 3. struktura ludności wg wieku i płciWyszczególnienie

r-razem k - kobiety

m - mężczyźni

Ludnośćogółem

W wieku

0-6 7-19 20-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65 lat i więcej

1989 ..........................................................r 642334 58422 122036 44996 99990 112718 68100 76605 59467k 336677 28524 59169 22758 51342 59041 36787 42704 36352

' Ic . i>, . m 305657 29898 62867 22238 48648 53677 31313 33901 231151990 ..........................................................r 643218 54848 124924 45506 94652 117995 66586 75389 63318

k 337279 26765 60528 23052 48364 61832 36028 41989 38721m 305939 28083 64396 22454 46288 56163 30558 33400 24597

1991 ..........................................................r 643640 51403 127056 46662 89495 112251 67720 74508 66723k 337698 25167 61574 23493 45663 58250 36543 41515 40954

m 305942 26236 65482 23169 43832 54001 31177 32993 257681992 ..........................................................r 640663 47924 126243 47513 84500 120823 70647 73284 69729

k 337211 23452 61507 24124 43112 63240 38051 40901 42824m 303452 24472 64736 23389 41388 57583 32596 32383 26905

1993 ..........................................................r 642332 45557 126334 49422 81272 120248 74694 71527 73278k 338385 22209 61666 25018 41414 62966 40076 39965 45071

m 303947 23348 64668 24404 39858 57282 34618 31562 282071994 ..........................................................r 642917 43730 124288 52350 78979 118408 78803 69891 76468

k 339197 21396 60847 26495 40059 61933 42149 39192 47126m 303720 22334 63441 25855 38920 56475 36654 30699 29342

(W Su

Obecna struktura jest bardzo niekorzystna dla społeczeństwa Wrocławia. Ludność miasta wyraźnie się starzeje, coraz

szersze są górne partie piramidy a zawęża się jej podstawa. Tempo starzenia się ludności jest dość szybkie, o czym

świadczą duże zmiany jakie nastąpiły w ciągu pięciu lat od 1989 r. Potwierdza to również syntetyczny miernik jakim jest

mediana wieku (tzw. wiek środkowy). Sukcesywnie wzrasta ona od 34,62 lat w 1989 r. do 36,96 lat w 1994 roku.

Tab]. 4. Ludność w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym.

Lata Ogółem

W wiekuLudność w wieku nieprod. na 100 osób w wieku

produkcyjnym

Udział ludności produkcyjnej w ludności

ogółem

Medianawiekuprodukcyj

nymprzedprodukcyjnym

poprodukcyjnym

1989 ............................................................ 642334 398495 162794 81045 61 62,0 34,621990 ............................................................ 643218 397232 161287 84699 62 61,8 35,131991............................................................ 643640 396571 159222 87847 62 61,6 35,581992............................................................ 640663 395179 154712 90772 62 61,7 36,171993 ............................................................ 642332 397061 151540 93731 64 61,8 36,571994............................................................ 642917 399099 147322 96496 61 62,1 36,96

Ze strukturą według wieku związana jest ściśle struktura według ekonomicznego charakteru grup wieku, tj.

podział populacji na ludność produkcyjną i nieprodukcyjną. Do grupy ludności produkcyjnej zalicza się osoby w

wieku 18-60 lat w przypadku kobiet i 18-64 lata dla mężczyzn. Do grupy nieprodukcyjnej należą dzieci do 18 roku

życia (wiek przedprodukcyjny) oraz kobiety po 60 roku życia i mężczyźni po 65 roku (wiek poprodukcyjny).

Również ten podział strukturalny potwierdza starzenie się ludności Wrocławia.

W okresie 1989-1994 przy niewielkim wzroście ogólnej liczby ludności nastąpiły znaczne przesunięcia między

poszczególnymi grupami. Najbardziej zmniejszyła się grupa w wieku przedprodukcyjnym gdyż w 1994 roku liczyła

ona 147,3 tys. osób czyli o 15,5 tys. osób mniej niż w 1989 roku (tj. o 9,5 %). Liczebność populacji produkcyjnej

utrzymuje się prawie na takim samym poziomie. W 1994 roku liczyła ona 399,1 tys. osób tj o 0,6 tys. osób więcej

niż w 1989 roku (o 0,1 %). Natomiast liczba osób w wieku poprodukcyjnym wzrosła z 81,0 tys. osób w 1989 roku

do 96,5 tys. osób w 1994 roku, czyli wystąpił wzrost o 15,5 tys. osób (tj. o 19,1 %). Przesunięcia takie spowodowały

diametralne zmiany w omawianej strukturze ludności. Udział grupy przedprodukcyjnej w 1989 roku wynosił 25,3%

natomiast w 1994 roku wynosił już tylko 22,9%. Ludność w wieku produkcyjnym stanowiła przeciętnie 62,0%

(w 1989 r.) i 62,1% (w 1994 r.) ogółu społeczeństwa. Udział grupy w wieku poprodukcyjnym bardzo szybko wzrasta

z 12,7% w 1989 r. do 15,0% w 1994 r.

Ludność w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym we Wrocławiu

22,9%

16429 t/s. zł

62,1%

1989 1994

• 'VV&

□ przedprodukcyjny Ü poprodukcyjny BE produkcyjny

Tych zmian nie odzwierciedlają sumaryczne współczynniki obciążeń ludności produkcyjnej (liczba osób w wieku

nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym) gdyż wahały się one w granicach 61 do 62 osób w danym

okresie. Starzenie się ludności potwierdzają inne współczynniki a mianowicie:

- współczynnik obciążenia dziećmi, który w omawianym okresie zmniejszył się z 41 w 1989 r. do 37 dzieci w 1994 roku,- współczynnik obciążenia osobami starszymi, który wynosił odpowiednio 20 i 24 osoby w wieku poprodukcyjnym na

100 osób w wieku produkcyjnym, oraz

- współczynnik starości - określający udział ludzi starych (w wieku powyżej 65 lat) w ogólnej liczbie ludności, który w 1989 roku wynosił 9,3 %, a w 1994 roku 11,9%.

Starzenie się społeczeństwa miasta jest coraz większe co znajduje odzwierciedlenie w zawężaniu się podstawy

piramidy wieku i może zagrozić procesowi zastępowalności pokoleń.

Tak szybkie starzenie się społeczeństwa Wrocławia jest w pewnej mierze efektem II Wojny Światowej. Po zakończę-

8niu wojny tereny Wrocławia były zasiedlane przez migrantów. Z ogólnych praw migracyjnych wynika że najbardziej

podatni na migrację są ludzie młodzi. Dlatego też po wojnie Wrocław był miastem ludzi młodych a obecnie ludzie

ci wchodzą w fazę starzenia się.

\*''■ y-\l '

MAŁŻEŃSTWA I ROZWODY" " '' 1 -7' .......... / '

Wiatach 1989-1994 zawarto we Wrocławiu 20,0 tys. małżeństw. Najwięcej małżeństw zawarto w 1989 r. 4,2 tys.,

tj. 20,9% ogólnej liczby zawartych małżeństw w badanym okresie, a najmniej zawarto w 1992 roku 3,0 tys. małżeństw

tj. 14,7%. W latach tych następował stopniowy spadek liczby zawieranych małżeństw. Znajduje to odzwierciedlenie

nie tylko w wielkościach bezwzględnych ale również w wielkościach względnych wyrażających liczbę zawieranych

małżeństw w stosunku do liczby ludności.

Tabl.5. Małżeństwa i rozwody

Lata

Liczba małżeństw Liczba rozwodów

zawartych

na 1000 ludności

ogółem

na 1000 ludności na 1000 za- wartych

małżeństwrazemw tym w

wieku powyżej 20 lat

razemw tym w

wieku powyżej 20 lat

1989 ............................................................ 4195 6,8 9,1 1458 2,3 3,2 347,61990 ............................................................ 3564 5,7 7,7 1227 1,9 2,6 344,31991 ............................................................ 3249 5,2 7,0 670 1,0 1,4 206,21992............................................................ 2954 4,8 6,3 991 1,5 2,1 335,51993 ............................................................ 2992 4,8 6,4 818 1,3 1,7 273,41994 ............................................................ 3080 4,9 6,5 883 1,4 1,9 286,7

Najczęściej stosuje się dwa współczynniki małżeństw, czyli liczba małżeństw na 1000 ludności ogółem i liczba

małżeństw na 1000 ludności w wieku odpowiednim do zawierania małżeństw, za który przeważnie przyjmuje się wiek

20 lat i więcej. Oba te wskaźniki w latach 1989 -1994 sukcesywnie malały. Pierwszy z nich maksymalną wartość

przyjmował w 1989 roku, tj. 6,8 a minimalną w 1993 roku 4,8, natomiast drugi wynosił odpowiednio w 1989 roku

9,1 (maksymalna wartość w badanym okresie) i 6,3 w 1992 roku (minimalna wartość). Spadek wartości współczyn

ników nie wynika ze zmniejszenia się liczby ludności, bowiem liczba ludności w badanym okresie utrzymywała się

na podobnym poziomie, a liczba ludzi w wieku ponad 20 lat zwiększyła się, ale świadczy o kryzysie instytucji

małżeńskiej. Związane jest to w dużej mierze z transformacją gospodarki narodowej. Obecna sytuacja materialna

społeczeństwa nie sprzyja zakładaniu nowych rodzin, brak m.in. mieszkań i własnych źródeł utrzymania. Sytuacja

na rynku mieszkaniowym jest bardzo niekorzystna dla młodych małżeństw. Z roku na rok maleje liczba oddawanych

do użytku mieszkań. Ponadto te, które są oddawane do użytku są bardzo drogie i praktycznie niedostępne dla

młodych ludzi bez pomocy zasobnych rodziców i chęci ich pomocy w tej kwestii. Młodzi ludzie borykają się jeszcze

z drugim czynnikiem a mianowicie źródłem utrzymania. Pracodawcy preferują w swojej polityce zatrudnieniowej

przyjmowanie do pracy ludzi młodych, zdolnych i bez zobowiązań rodzinnych. Głównie odnosi się to do kobiet, w

których to przypadku założenie rodziny często wiąże się z wyłączeniem jej na pewien okres z aktywności zawodowej

ab..' .ni1 ■ ;i 6w związku z wychowywaniem dzieci. Z tego też względu ludzie młodzi często decydują się na życie w związkach

nieformalnych. Ponadto zaczyna w Polsce a tym samym i we Wrocławiu funkcjonować model zakładania rodziny

w wieku późniejszym jak i późnego macierzyństwa. Ludzie decydują się na małżeństwo i rodzicielstwo w wieku

późniejszym dopiero po zapewnieniu sobie i przyszłej rodzinie odpowiednich warunków materialnych.

Małżeństwa i rozwody we Wrocławiu Współczynnik na 1000 ludności

0 małżeństwa ü rozwody

W okresie 1989-1994 liczba rozwodów wynosiła 6,1 tys.. Na każde 1000 zawartych małżeństw w tym okresie

przypadało przeciętnie 331 rozwodów, czyli co 3 małżeństwo się rozpadało. Wskaźnik natężenia rozwodów (liczba

rozwodów na 1000 zawartych małżeństw) przyjmował wartości powyżej 300 w latach 1989, 1990 i 1991, w

pozostałych latach wahał się między 200 a 300. Na takie kształtowanie się wskaźnika natężenia rozwodów wpływ

miała przede wszystkim liczba rozwodów, gdyż liczba małżeństw w danym okresie wykazywała tendencje malejące.

Wskaźniki rozwodów (liczba rozwodów na 1000 ludności i liczba rozwodów na 1000 ludności w wieku 20 łat i

więcej) kształtowały się podobnie i wykazywały tendencję malejącą. Najwyższe wartości wskaźników odnotowano

w 1989 roku odpowiednio 2,3 oraz 3,2, a najniższe w 1991 roku 1,0 i 1,4.

' b iURODZENIA I ZGONY '

-■ wProces starzenia się społeczeństwa pogłębiany jest jeszcze poprzez zmiany postaw prokreacyjnych ludzi mło

dych. Zmiany związane z transformacją gospodarki powodują duże zmiany w świadomości ludzi a także wymuszają

zmiany, zmniejszyła się liczba przedszkoli, żłobków, brak jest możliwości zabezpieczenia dzieciom opieki, mniejsza

jest pomocy państwa i praktycznie brak jest zabezpieczenia socjalnego, zwłaszcza dla rodzin wielodzietnych.

Sytuacja materialna społeczeństwa uległa znacznemu pogorszeniu. Sytuacja na rynku mieszkaniowym nie stwarza

możliwości uzyskania przestrzeni życiowej dla młodych małżeństw. Wszystkie te wymogi i uwarunkowania gospo

darki rynkowej nie sprzyjają w podejmowaniu decyzji o powiększaniu rodziny i praktycznie determinują postawy

prokreacyjne.

1989 1990 1991 1992 1993 1 994

Tabl, 6. Ruch naturalny ludności.

Lata

Urodzenia Zgony Przyrost naturalny

ogółemwtymdziewczynki

na 1000ludności ogółem

wtymniemowląt

na 1000ludności

ogółem na 1000ludności

1989 ............................................................ 6672 3274 10,8 5842 129 9,5 830 1,31990 ........................................................... 6526 3106 10,5 5958 100 9,6 568 0,91991......................................... .................. 6229 3030 10,0 6185 95 9,9 44 0,11992 ........................................................... 5689 2749 9,1 6087 88 9,8 -398 -0,71993 ........................................................... 5610 2702 9,0 6075 82 9,7 -465 -0,71994 ............................................................ 5698 2810 9,1 5978 100 9,6 -280 -0,5

Uwidacznia się ten proces w stałym spadku liczby urodzeń w badanym okresie. W1989 roku we Wrocławiu urodziło

się 6672 dzieci, a w 1994 tylko 5698 dzieci przyszło na świat. W przeciągu tych lat nastąpił spadek o 974 urodzenia

tj. 14,6%. Do określania natężenia urodzeń najczęściej służą współczynnik rodności i płodności.

Współczynnik rodności określa liczbę urodzeń w badanym okresie w stosunku do liczby ludności. W latach

1989-1994 największe natężenie urodzeń wystąpiło w 1989 roku i wynosiło 11 urodzeń na 1000 ludności, w

kolejnych latach współczynnik rodności przyjmował coraz mniejsze wartości i w 1994 roku osiągnął wielkość 9

urodzeń na każde 1000 ludności. Wielkość współczynnika rodności w dużym stopniu zależy od struktury ludności

według wieku i płci, a jak już wcześniej wykazano ludność miasta wyraźnie się starzeje.

Decydujący wpływ na liczbę urodzeń ma liczba kobiet w wieku rozrodczym. Uwzględnia tę wielkość współczynnik

płodności, który określa stosunek liczby urodzeń żywych w danym okresie do liczby kobiet będących w wieku

rozrodczym, za który przyjmuje się wiek 15-49 lat. Współczynnik ten podobnie jak współczynnik rodności w

decydującej mierze jest determinowany strukturą wiekową kobiet i dlatego w analizie omawianego zjawiska stosuje

się cząstkowe współczynniki płodności wyrażające stosunek liczby urodzeń przez kobiety w określonym przedziale

wiekowym do liczby kobiet w tym przedziale.

Tabl.7. Urodzenia żywe na 1000 kobiet według wieku.

LataOgółem (w wieku 15-49)

W wieku

15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49

1989 ............................................................ 41,6 27,8 127,2 92,5 47,4 18,9 4,7 0,41990 ............................................................ 40,4 30,8 124,1 94,6 45,6 18,9 4,3 0,11991 ............................................................ 38,4 28,8 112,6 97,1 45,2 19,0 4,4 0,11992 ............................................................ 34,7 24,6 102,2 92,6 41,8 16,8 4,5 0,41993 ............................................................ 33,8 24,2 98,6 90,2 43,2 17,3 4,7 0,21994 .......................................................... 33,8 23,8 91,3 92,6 47,7 19,5 4,3 0,2

W ostatnich latach stale zmniejszają się wartości współczynników płodności. W 1989 roku ogólny współczynnik

płodności we Wrocławiu wynosił 41,6 a najwyższą wartość przyjmował w grupie 20-24 lata -127,2. Obecnie ogólny

współczynnik przyjmuje wartość 33,8 a w grupie wieku 20-24 lata tylko 91,3. Widać zauważalny proces przecho

dzenia od modelu wczesnego macierzyństwa do popularnego w krajach wysoko rozwiniętych późnego macierzyń

stwa. Wyraża się to poprzez wzrost współczynników płodności w starszych grupach wieku. W 1989 roku w grapie

30-34 i 35-39 wielkość tych współczynników wynosiła odpowiednio 47,4 i 18,9 a w 1994 wartości tych współczyn

ników kształtowały się na poziomie 47,7 i 19,5. Jest to pozytywna tendencja gdyż jest coraz mniej tzw. macierzyństwa

z przypadku.

Ponadto urodzenia rozpatrywane w kategoriach kolejności urodzenia dziecka dostarczają nam informacji o

modelu rodziny w danym okresie. Struktura urodzeń według kolejności urodzenia dziecka świadczyć może m.in. o

prowadzonej w danym okresie polityce.

Struktura urodzeń żywych wg koiejnści urodzenia dziecka we Wrocławiu

1989 1990 1991 1992 1993 1994

H 1 @2 H 3 §4 0 Si dalsze

Zwiększył się udział dzieci urodzonych jako pierwsze z 45,9% w 1989 roku do 48,7% w 1994 roku. Znaczny spadek

zanotowano w grupie dzieci rodzących się jako drugie, gdyż w 1989 roku udział tych urodzeń kształtował się na

poziomie 37,1% a w 1994 wynosił już tylko 31,9%. W pozostałych grupach nie zauważa się występowania tendencji

wzrostowych ani malejących i ich udział utrzymuje się na prawie takim samym poziomie. Taka struktura świadczy

o tym, że zaczyna się zmieniać model rodziny. Ludzie planują swoje rodziny bardziej racjonalnie. O wielkości

rodziny w decydującej mierze decyduje sytuacja materialna i możliwości finansowe rodziny. Staje się popularny

model rodziny z jednym dzieckiem. Efektem takiego kształtowania się zjawiska może być w przyszłości wystąpienie

braku zastępowalności pokoleń i zmniejszenie liczby ludności.

Drugim podstawowym elementem decydującym o wielkości populacji są zgony. Liczba zgonów w omawianym

okresie rosła w latach od 1989 roku (5842) do 1991 roku (6185), a następnie spadała by w 1994 roku osiągnąć

wartość 5978 zgonów. Umieralność społeczeństwa miasta Wrocławia mierzona ogólnym współczynnikiem zgonów

(liczba zgonów na 1000 ludności) jest dosyć wysoka i wahała się w badanym okresie od 9,4 w 1989 do 9,6 w 1994

roku z tym że najwyższą wartość wystąpiła w 1991 roku i wynosiła 9,9. Wysoki poziom umieralności jest efektem

zmian jakie zaszły w strukturze ludności według wieku, czyli starzeniem się społeczeństwa jak i we wzroście

umieralności związanej z chorobami cywilizacyjnymi. Jednak nie jesteśmy tego w stanie określić przy pomocy

ogólnego współczynnika zgonów, gdyż nie precyzuje on procesu wymierania ze względu na fakt, że jest on

uzależniony od struktury ludności według wieku. Najlepiej określa kierunki przemian omawianego zjawiska

struktura zgonów według wieku.

Tabl. 8. Zgony według wieku.Lata W wieku

a -w liczbach bezwzględnych b - w odsetkach

Ogółem0-4 5-14 15-19 20-29 30-39 40-49 50-59

60 lat i więcej

1989 ................................................. -----a 5842 141 22 20 76 234 343 855 4151b 100,0 2,4 0,4 0,3 1,3 4,0 5,9 14,6 71,1

1990 ................................................. 5958 116 27 26 79 223 359 838 4290b 100,0 2,0 0,5 0,4 1,3 3,7 6,0 14,1 72,0

1991................................................. 6185 100 25 29 76 233 401 850 4471b 100,0 1,6 0,4 0,5 1,2 3,8 6,5 13,7 72,3

1992 ................................................. 6087 99 9 36 65 192 439 725 4522b 100,0 1,6 0,1 0,6 1,1 3ß 7,2 11,9 74,3

1993 ................................................. 6075 94 19 27 60 199 414 720 4542b 100,0 1,5 0,3 0,4 1,0 3,3 6,8 11,9 74,8

1994 ............................................... .. 5978 112 15 26 43 167 424 641 4550b 100,0 1,9 0,3 0,4 0,7 2,8 7,1 10,7 76,1

W latach 1989-1994 widać zauważalne przesunięcia w proporcjach zgonów w poszczególnych grupach wieku.

Pozytywnym zjawiskiem jest zmniejszanie się udziału w ogólnej liczbie zgonów ludzi młodych, tj. w wieku 0-19 lat, a

zwłaszcza zgonów dzieci i niemowląt W1989 roku zgony dzieci w wieku 0-4 lat stanowiły 2,4% ogółu zgonów a w 1994

roku 2,2 %, w tym zgony niemowląt (czyli zgony dzieci w wieku poniżej 1 roku żyda) odpowiednio: 2,2% i 1,8%.

W wyniku szybkiego starzenia się populacji wzrasta w dużym tempie udział zgonów w starszych grupach wieku.

Natomiast wzrost udziału zgonów w ogólnej liczbie zgonów ludzi w wieku 30-39 i 40-49 lat jest efektem wzrostu

zachorowań na choroby cywilizacyjne. Jest to zgodne z ogólnymi tendencjami światowymi, że wraz ze wzrostem

postępu cywilizacyjnego, a zwłaszcza osiągnięć w dziedzinie medycyny z roku na rok zmniejsza się udział natężenia

zgonów z powodu chorób zakaźnych i pasożytniczych oraz chorób układu oddechowego, natomiast stale zwiększa

się z powodu chorób układu krążenia (zwłaszcza miażdżycy), nowotworów złośliwych a także zewnętrznych przyczyn

urazów i zatruć.

Tabl. 9. Zgony według przyczyn.

Wyszczególnienie 1989 1990 1991 1992 1993 1994

Ogółem................................................. 5842 5958 6185 6087 6075 5978w tym z powodu:

Gruźlicy..................................................... 5 7 10 6 5 3Nowotworów złośliwych......................... 1376 1407 1444 1445 1464 1467Chorób układu krążenia......................... 3110 3191 3333 3239 3240 3216

w tym: ostry zawał serca..................... 308 365 347 312 326 295choroby naczyń mózgowych .. 214 174 188 179 225 223miażdżyca ................................. 2170 2324 2355 2322 2286 2186

Przewlekłego zapalenia wątroby .......... 81 85 102 82 97 88Zewnętrznych przyczyn urazów i zatruć 473 500 480 467 450 325

w tym: zabójstwa ................................. 27 41 36 23 29 26samobójstwa............................. 93 87 82 93 85 91

O;

We Wrocławiu najczęściej ludzie umierają na choroby układu krążenia. W 1989 roku z tej przyczyny zmarło

3110 osób, tj. 53,2% ogółu zgonów a w 1994 roku 3216 osób, tj. 53,8% ogółu zgonów. W całym badanym okresie

jest to najliczniejsza grupa przyczyn zgonów. Spośród chorób układu krążenia najczęstszą przyczyną zgonu jest

13

miażdżyca, w 1989 r. była ona przyczyną 2170 zgonów, tj. 69,8% zgonów na choroby układu krążenia, (37,1% ogółu

zgonów we Wrocławiu) a w 1994 roku 2186 zgonów, tj. odpowiednio 68,0% zgonów na choroby układu krążenia

i 36,6% ogółu zgonów. Wzrasta również udział zgonów z powodu nowotworów złośliwych. W 1989 roku 23,6%

ogółu zgonów we Wrocławiu spowodowały nowotwory złośliwe a w 1994 roku - 24,5%. Praktycznie obecnie co

czwarty zgon jest spowodowany przez nowotwory. Ponadto nieznacznie w badanym okresie zmniejszył się udział

zgonów ze względu na zewnętrzne przyczyny urazów i zatruć. W 1989 r. wynosił on 8,1% a w 1994 roku 5,4%.

Jednak w grupie tej wzrasta udział zgonów spowodowanych zabójstwami i samobójstwami. W 1989 r. w grupie

zgonów spowodowanych przez zewnętrzne przyczyny urazów i zatruć 5,7% spowodowane było przez zabójstwa a

19,7% przez samobójstwa, natomiast w 1994 r. kształtowało się to odpowiednio na poziomie 8,0% w przypadku

zabójstw i 28,0% z powodu samobójstw.

PRZYROST NATURALNY

Kształtowanie się procesów rodności i umieralności determinuje proces reprodukcji ludności. Jednym z

podstawowych wskaźników charakteryzujących proces reprodukcji jest przyrost naturalny, czyli różnica między

liczbą urodzeń i zgonów w badanym okresie na danym terytorium. Przyrost naturalny we Wrocławiu w badanym

okresie systematycznie malał. W latach 1989-1991 odnotowano dodatni przyrost naturalny, jednak na bardzo

niskim poziomie (w 1989 roku 830 osób a w 1991 roku już tylko 44 osoby). W późniejszych latach we Wrocławiu

występował ujemny przyrost naturalny, czyli liczba zgonów przewyższała liczbę urodzeń. Wartość przyrostu

kształtowała się na poziomie od -398 w 1992 roku do -280 w 1994 roku. Taki systematyczny spadek przyrostu

naturalnego spowodowany został w większym stopniu spadkiem liczby urodzeń niż wzrostem liczby zgonów. W

podobny sposób jak wielkości bezwzględne kształtowały się wskaźniki przyrostu naturalnego na 1000 ludności,

który maksymalną wartość przyjął w 1989 roku (1,3) a minimalną w 1993 roku (-0,7). Jednak sam przyrost naturalny

nie określa nam dokładnie reprodukcji populacji. Bardziej miarodajnymi miernikami tego procesu są:

- współczynnik dynamiki demograficznej, który wyraża stosunek liczby urodzeń do liczby zgonów w badanym roku,- współczynnik obrotu naturalnego ludności, który jest stosunkiem obrotu naturalnego (czyli sumy liczby zgonów i

urodzeń) do liczby ludności,- współczynnik efektywności demograficznej, określany też jako współczynnik zastępowalności pokoleń, a jest to

relacja przyrostu naturalnego do obrotu naturalnego,- współczynnikreprodukcji brutto, który wyraża nam średnią liczbę żywo urodzonych dzieci płci żeńskiej przypadającą

na jedną kobietę będącą aktualnie w wieku rozrodczym.

Tabl. 10. Reprodukcja ludności.

LataWspółczynnik

dynamikidemograficznej

obrotunaturalnego

efektywnościdemograficznej

reprodukcjibrutto

1989 ........................................................... 1,142 1,8 7,2 0,7701990 ........................................................... 1,095 1,9 4,5 0,7721991 ........................................................... 1,007

, *’90,4 arise*?»- 0,746

1992 ........................................................... 0,935 1,8 -3,4 0,7181993 ........................................................... 0,923 1,8 -3,9 0,6771994 ........................................................... 0,953 1,8 -2,4 0,632

Współczynnik dynamiki demograficznej, odwrotnie jak współczynnik przyrostu naturalnego jest niezależny od

bezwzględnej wartości składników przyrostu naturalnego, natomiast zależy od ich wzajemnych proporcji i określa

nam reprodukcję ludności. : ■

We Wrocławiu w trzech pierwszych latach badanego okresu poziom urodzeń przewyższał poziom zgonów, czyli

mieliśmy do czynienia z rozszerzoną reprodukcją. Jednak poziom tego współczynnika jest bliski jedności czyli liczba

ludności z tego tytułu bardzo nieznacznie wzrastała. Od 1992 roku we Wrocławiu występuje zawężona reprodukcja

ludności, gdyż roczna liczba urodzeń nie kompensuje nawet rocznej liczby zgonów i w wyniku tego liczba ludności

z tego tytułu maleje. Potwierdza to również współczynnik obrotu naturalnego, który utrzymuje się na niskim

poziomie od 1,9 do 1,8 i nieznacznie jego wartość maleje. Współczynnik efektywności demograficznej w latach

1989-1991 kształtował się na poziomie powyżej zera czyli występowała w populacji Wrocławia zastępowalność

pokoleń. Od 1992 roku wartość tych współczynników jest poniżej zera czyli populacja z tytułu ruchu naturalnego

nie zapewnia sobie odnawialnośd. Potwierdza to również stale malejący współczynnik reprodukcji brutto. Wielkość

tego współczynnika poniżej 1 informuje nas, że obecnie kobiety nie rodzą odpowiedniej liczby córek aby zapewnić

w przyszłości zastępowalność pokoleń, czyli rodzi się mniej dziewczynek niż jest obecnie ich matek.

MIGRACJE LUDNOŚCI

Migracje są drugim obok przyrostu naturalnego czynnikiem wpływającym bezpośrednio na liczbę ludności jak

i jej rozmieszczenie. Jednak w ostatnich latach znaczenie tego czynnika na przyrost liczby ludności we Wrocławiu

znacznie się zmniejszyło. Największe nasilenie migracji w badanym okresie miało miejsce w 1989 roku później

nastąpił do 1991 roku spadek liczby ludności napływającej do Wrocławia i migrującej z niego, by od 1992 roku

ponownie nasilił się ten proces w wyniku oddziaływania przemian gospodarczych na rynku. Zauważa się ponowne

zwiększanie się liczby osób napływających do miasta, co związane jest głównie z poszukiwaniem pracy. Natomiast

zmniejszał się systematycznie w badanym okresie odpływ ludności z miasta.

Tabl. 11. Migracje ludności.Napływ Odpływ Saldo migracji

Latarazem

Z

miastze wsi

z zagranicy

razemdo

miastna

wieśza

granicęogółem

wewnętrznej

1989 ............................................................ 8838 4706 4013 119 6472 3476 1836 1160 2366 34071990 ............................................................ 5767 3198 2424 145 5451 2767 1645 1039 316 12101991............................................................ 5666 3320 2108 238 5288 2885 1619 784 378 9241992............................................................ 6022 3460 2223 339 4836 2725 1626 485 1186 13321993 ............................................................ 6894 4120 2455 319 4753 2360 1754 639 2141 24611994 ............................................................ 6516 4143 2108 265 4935 2351 1795 789 1581 2105

W badanym okresie z tytułu salda migracji liczba ludności Wrocławia wzrosła blisko o 8,0 tys osób. Wyjechało z

Wrocławia 31,7 tys osób, a przybyło 39,7 tys osób. Z ogółu osób, które przybyły do Wrocławia 22,9 tys (57,8%)

przybyło z innych miast, 15,3 tys osób (38,6%) ze wsi, a 1,4 tys osób (3,6%) z zagranicy. Natomiast ci którzy opuścili

nasze miasto głównie wyjechali do innych miast 16,6 tys osób (52,2%), następnie na wieś 10,3 tys osób (32,4%)

oraz za granicę 4,9 tys osób (15,4%).

PROCESY DEMOGRAFICZNE WE WROCŁAWIU NA TLE WYBRANYCH MIAST W POLSCE.5-

Tabl. 12. Ruch naturalny w wybranych miastach Polski.

WyszczególnienieMałżeństwa Urodzenia Zgony Przyrost

naturalnySaldo

migracjiZgony niemowląt na

1000 urodzeń żywychna 1000 ludności

Wrocław............................... .. 1989 6,8 10,8 9,5 1,3 3,8 19,21992 4,8 9,1 9,8 -0,7 1,9 15,31994 4,9 9,1 9,6 -0,5 2,5 17,6

Warszawa................................... ..1989 5,9 9,1 11,8 -2,7 2,7 15,71992 4,9 82 12,1 -3,9 42 13,21994 4,8 82 11,7 -32 2,6 11,1

Gdańsk....................................... ..1989 6,8 12,1 9,1 3,0 -1,6 15,21992 5,2 10,4 9,7 0,7 1,0 18,61994 5,7 10,7 9,3 1,4 0,9 27,7

Kraków....................................... .. 1989 6,2 11,8 10,5 1,3 1,4 13,01992 4,9 10,2 10,5 -0,3 1,9 13,71994 5,1 9,7 10,2 -02 2,0 15,8

Poznań ....................................... .. 1989 6,6 11,8 11,6 0,2 0,6 15,31992 5,0 10,1 11,9 -1,8 -1,4 12,61994 5,0 9,4 11,5 -2,1 1,8 12,8

W latach 1989 -1994 ogólne kierunki zmian występujących w kształtowaniu się elementów ruchu naturalnego

we Wrocławiu były zgodne z kierunkami zmian zachodzącymi w innych porównywalnych miastach w Polsce, z tym

że inne było tempo tych zmian biorąc pod uwagę skrajne lata wybranego okresu, a mianowicie :

- liczba zawieranych małżeństw na 1000 ludności spadła we Wrocławiu w większym stopniu niż w innych miastach; w badanym okresie wskaźnik ten zmniejszył się we Wrocławiu o 1,9 punkta, gdy w innych miastach o 1,1 pkt (Warszawa, Gdańsk, Kraków) i o 1,6 pkt (Poznań).

- w przypadku wskaźnika urodzeń wyższe spadki odnotowano tylko w Krakowie (2,1 pkt) i Poznaniu (2,4 pkt).- współczynnik zgonów wzrósł we Wrocławiu o 0,1 punkta; w większym stopniu zwiększyła się umieralność tylko w

Krakowie (o 0,3 pkt), w Warszawie i Poznaniu był taki sam wzrost, a w Gdańsku odnotowano spadek o 0,2 pkt.- konsekwencją takiego kształtowania się wskaźnika urodzeń i zgonów jest spadek wskaźnika przyrostu naturalnego

z 1,3 % w 1989 roku do -0,5 % w 1994 roku, tj. o 1,8 pkt; taki sam spadek odnotowano w Krakowie, w Warszawie był niższy (0,8 pkt) ale w mieście tym już od kilku lat występuje ujemny przyrost naturalny, w Poznaniu wystąpił więksgr spadek (2,3 pkt) i również występuje już ujemny przyrost naturalny, tylko w Gdańsku występuje jeszcze dodatni przyrost naturalny mimo znacznego spadku o 1,6 pkt.

Wrocław w porównaniu do innych miast charakteryzuje się dosyć dużym przyrostem liczby ludności z tytułu

migracji, mimo ogólnego spadku wartości wskaźnika salda migracji o 1,3 pkt, wyższy wskaźnik salda migracji

występuje jedynie w Warszawie, natomiast pozostałe miasta charakteryzują się niższymi wskaźnikami.

Komputerowy Serwis Informacji Statystycznej

TEL. (0-71) 72 33 13 CZYNNY 24 GODZINY NA DOBĘ

Serwis dostępny jest całą dobę: w godzinach 8.00-13.00 działa automat do obsługi faksów i jednocześnie przekazywane są komunikaty nagrane głosem. W godzinach 13.00 - 8.00 obsługiwane są transmisje modemowe.

W ramach rozszerzania i unowocześniania oferty informacyjnej uruchomiono w Urzędzie w czerwcu br. Komputerowy Serwis Informacji Statystycznej dostępny dla każdego użytkownika wyposażonego w telefon z klawiaturą, tonową lub fax albo komputer z modemem.Użytkownik systemu, łącząc się przy pomocy telefonu z klawiaturą tonową lub faxu bądź komputera z modemem w Wojewódzkim Urzędzie Statystycznym (tek 72-33-13) może uzyskać mi in. informacje:- o klasyfikacji i nomenklaturach stosowanych przez GUS,- o sposobie korzystania z rejestru REGON,- o publikacjach statystycznych,- a także pobrać dane charakteryzujące aktualną sytuację społeczno-gospodarczą kraju, województwa

wrocławskiego i Wrocławia.

Program obsługujący Serwis działa automatycznie. Dzwoniąc na numer (0-71) 72-33-13 usłyszymy komunikat informujący o dalszym postępowaniu.Połączenie z Serwisem jest rejestrowane przez system. Użytkownik proszony jest o podanie nazwiska, miejscowości i hasła (przy pierwszym połączeniu), które w kolejnych połączeniach służy do identyfikacji użytkownika.

* # *

"'S

Kjzonołegle z wdrożeniem ‘Komputerowego Serwisu Informacji Statystycznej w ‘Wojewódzkim Urzędzie Statystycznym we ‘Wrocławiu uruchomiona została

automatyczna informacja tełefoniczna. (Dzwoniąc z tefefonu (z tarczą tuß klawiaturą) na nr (0-71) 44-20-71 wew. 265 uzyskać można podstawowe

a a/z/mgymdaat i cat.

'

■-

■J -

...

'

i

i --V , . • •

-v

...

' : V: : - - ' ' ' '

. ' •

. 1 ’

.’■•V .

.(f - k. ' . ''. -

if*