8

4. ANALIZA OTOCZENIA

Pełna analiza otoczenia dotyczy otoczenia zewnętrznego tzw. makrootoczenia i otoczenia konkurencyjnego. Sieć szkół i placówek ze względu na specyfikę funkcjonowania – obywatel ma obowiązek, a po ukończeniu obowiązkowego cyklu kształcenia prawo do bezpłatnej nauki – nie była objęta badaniem otoczenia konkurencyjnego. Można przyjąć, że makrootoczenie systemu edukacji tworzy pięć obszarów:

1. Otoczenie demograficzne. 2. Otoczenie polityczne. 3. Otoczenie formalno – prawne. 4. Otoczenie ekonomiczne. 5. Otoczenie społeczne.

Otoczenie demograficzne

Według prognoz Głównego Urzędu Statystycznego liczba młodzieży w ciągu najbliższych 11 lat będzie spadać (Rys.2). Liczba dzieci zamieszkałych w Gliwicach z roczników 1986 – 2003 kształtuje się jak na Rys.3 i w tabelach (Tab. 1 i Tab. 2).

Należy przyjąć założenie, iż w chwili obecnej brak jest przesłanek do przyjęcia założenia o rychłej zmianie tendencji spadku urodzeń: w szczególności nieuprawnione jest twierdzenie, iż liczba urodzeń jest zależna od sytuacji gospodarczej kraju. Badania przeprowadzone w wielu krajach wskazują, że spadek bezrobocia i wzrost gospodarczy nie przekładają się na wzrost demograficzny. Natomiast takie zjawiska, jak naturalna migracja szczególnie młodszej części populacji, mogą przyczyniać się do dalszego spadku liczby dzieci w wieku szkolnym w dużych aglomeracjach.

Rys. 2. Przewidywana liczba dzieci i młodzieży w wieku 7-19 lat w latach 2004-2015 w Polsce

4500

5000

5500

6000

6500

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

liczb

a mło

dzieży

w ty

s.

9

Rys.3. Liczba dzieci zamieszkałych w Gliwicach z roczników 1986 – 2004

Tab.1. Liczba dzieci zamieszkałych w Gliwicach z roczników 1991 – 2004 w obwodach szkół podstawowych (dane z lutego 2005)

Rejon SP / rok razem

2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997 1996 1995 1994 1993 1992 1991liczba

Nr 1, Kozielska 39 76 67 72 69 65 77 75 76 74 64 81 56 68 74 994Nr 2, Goździkowa 2 6 10 5 6 12 12 13 12 18 10 15 18 22 18 177Nr 3, Daszyńskiego 424 22 20 23 26 32 29 27 37 32 40 25 49 39 42 443Nr 5, Żwirki i Wigury 85 94 85 89 90 90 83 87 72 94 98 116 113 119 104 1 334Nr 7, Tarnogórska 59 91 99 94 90 103 96 108 115 98 113 101 129 111 95 1 443Nr 8, Plonowa 3 24 24 21 18 18 21 20 24 21 34 37 32 21 36 351Nr 9, Sobieskiego 14 81 88 73 80 71 90 80 89 108 93 116 116 110 126 1 321Nr 10, Ligonia 36 50 34 41 44 48 48 42 48 44 41 56 39 64 64 663Nr 11, Pocztowa 31 15 14 9 14 23 14 23 24 17 24 20 38 31 40 306Nr 12, Kopernika 63 61 80 65 71 51 58 70 61 76 82 83 76 75 94 1 003Nr 13, Elsnera 25 27 19 16 23 24 13 32 29 14 22 26 34 29 34 342Nr 14, Jedności 35 88 85 85 85 120 86 97 110 99 107 118 128 155 153 1 516Nr 15, Wielicka 16 31 34 35 49 45 39 41 55 36 61 57 54 51 57 645Nr 16, Kilińskiego 1 63 52 54 55 53 46 68 52 64 75 73 82 67 90 894Nr 17, Płocka 16 16 19 15 33 12 20 11 19 15 20 17 28 24 20 269Nr 18, Okrzei 16 112 103 103 120 112 119 115 132 140 126 157 156 144 160 1 799

1000

1500

2000

2500

3000

86 88 90 92 94 96 98 2000 2002 2004

liczb

a mło

dzieży

10

Nr 20, J.Śliwki 8 80 76 78 63 65 91 101 78 87 103 97 106 109 99 1 233Nr 21, Reymonta 18a 48 56 32 53 58 51 61 54 71 48 75 80 87 97 871Nr 23, Sikornik 1 74 43 51 60 59 54 51 64 75 70 85 69 75 93 923Nr 27, Gomułki 16a 53 49 45 33 29 49 35 42 51 46 59 55 68 60 674Nr 28, Strzody 4 90 97 81 92 77 100 101 98 115 134 124 132 145 125 1 511Nr 29, Staromiejska 24 10 6 21 17 15 10 14 17 24 19 25 17 26 27 248Nr 32, Wrzosowa 14 66 68 76 86 81 79 75 97 101 102 127 109 111 130 1 308Nr 36, Robotnicza 6 90 103 71 105 84 81 105 83 81 98 102 90 102 107 1 302Nr 38, Partyzantów 25 62 58 45 66 71 59 56 78 66 95 95 93 92 118 1 054Nr 39, Obrońców Pok.4 38 21 29 29 40 25 33 43 40 44 52 58 61 71 584Nr 41, Kormoranów 23 80 62 73 72 68 64 78 75 76 84 93 89 85 94 1 093Razem: 1 548 1 472 1 402 1 549 1 526 1 514 1 619 1 684 1 737 1 853 2 032 2 046 2 091 2 228 24 301

Tab. 1 c. d.

Tab.2. Liczba dzieci zamieszkałych w Gliwicach z roczników 1990 – 2004 w

obwodach gimnazjów (dane z grudnia 2004)

nr G 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1 239 253 236 221 215 213 202 178 158 168 138 150 143 151 1622 169 146 133 136 144 129 123 114 111 98 110 108 102 92 1153 106 108 99 110 103 88 105 92 77 85 70 77 65 79 684 227 198 198 210 192 184 166 127 167 137 151 156 148 143 1575 91 61 68 56 57 45 49 42 37 48 28 31 45 50 496 348 305 292 262 248 215 205 219 197 177 217 187 152 177 1617 188 169 171 164 147 149 128 124 136 119 107 96 110 105 1168 136 136 100 102 108 88 72 87 68 66 73 80 50 65 669 89 82 83 67 84 68 73 81 70 81 63 87 78 75 7710 284 256 254 286 259 240 237 248 223 215 216 211 194 198 19411 98 94 74 76 83 82 76 58 70 56 53 70 59 77 5814 63 78 53 71 59 58 39 49 43 35 41 32 34 31 3715 62 67 66 47 61 50 48 50 49 55 56 49 43 34 4617 102 141 135 125 129 123 94 112 135 100 104 128 86 122 10619 154 139 130 117 139 109 117 107 80 84 93 93 94 73 69

razem 2356 2233 2092 2050 2028 1841 1734 1688 1621 1524 1520 1555 1403 1472 1481

W związku z powyższym, istotnym etapem w przygotowaniu strategii edukacyjnej powinno być określenie potrzeb w zakresie liczby miejsc w poszczególnych typach szkół w Gliwicach w latach, które obejmuje niniejsze opracowanie.

W roku szkolnym 2004/2005 w oddziałach klasy „0” gliwickich jednostek oświatowych będzie się uczyło 1621 uczniów, a w pierwszych klasach gimnazjów - 2110 uczniów.

11

W roku szkolnym 2011/2012 do gimnazjów będzie uczęszczać o 489 uczniów mniej niż w nadchodzącym (spadek o ponad 23%).

Liczba uczniów w gliwickich szkołach w sposób bezpośredni wpływa na środki finansowe, przeznaczane z budżetu Miasta Gliwice na cele oświatowe. Należy wziąć pod uwagę fakt, że wysokość subwencji oświatowej otrzymywanej przez Miasto na realizację zadań oświatowych jest proporcjonalna do liczby uczniów i w kolejnych latach środki otrzymywane z budżetu państwa na realizację tych zadań będą znacząco malały (przy założeniu, że nie nastąpi radykalna zmiana systemu finansowania oświaty w JST).

Najbardziej oczywistym sposobem postępowania władz samorządowych w warunkach malejącej liczby uczniów i malejącej kwoty finansowania zadań oświatowych – bez zmiany ich zakresu - wydaje się być zmniejszenie liczby obiektów, w których na terenie Miasta Gliwice funkcjonują szkoły i placówki oświatowe. Przy utrzymaniu obecnej liczby budynków szkolnych radykalnie wzrośnie w najbliższych latach koszt ich utrzymania w przeliczeniu na jednego ucznia. Utrzymanie w odpowiednim stanie obiektów szkolnych, a więc zapewnienie uczniom właściwych warunków nauki będzie uwarunkowane zaplanowaniem sukcesywnego zmniejszania liczby budynków, połączonego z koncentracją wysiłków na utrzymaniu pozostałych obiektów - zarówno w zakresie ich remontów i modernizacji, jak i działań o charakterze strukturalnym, np. przez tworzenie centrów kształcenia zawodowego, specjalnego czy artystycznego, czyli zespołów szkół lub placówek dobrze wyposażonych, z liczną wyspecjalizowaną kadrą, oferujących szeroki wybór usług edukacyjnych. Otoczenie polityczne i związane z nim otoczenie regulacyjno – prawne obszaru działań, objętego niniejszym studium strategicznym jest w naszym kraju trudno przewidywalne, jednak dotychczasowe doświadczenia pozwalają na przyjęcie założenia, że potencjalne zmiany w tych obszarach nie wpłyną znacząco negatywnie na strukturę systemu oświaty, także rozpatrywanej w skali lokalnej.

Otoczenie ekonomiczne i społeczne

Najbardziej ważkim elementem tego otoczenia, który dotyczy wszystkich typów szkół i placówek są zasady finansowania oświaty: uległy one radykalnym zmianom wraz z przeprowadzeniem reformy systemu oświaty, natomiast wg obecnej wiedzy nie przewiduje się znaczących zmian w tym obszarze w nadchodzących latach. Wobec kryzysu finansów publicznych nie należy się spodziewać znaczącego wzrostu kwot przeznaczonych na oświatę, natomiast należy liczyć na sprawiedliwszy rozdział środków dla poszczególnych JST, uwzględniający standardy i koszty spełniania wymagań. Wkład własny Miasta Gliwice w budżet oświaty stanowi około 20%, w tym 12% w zadaniach subwencjonowanych i jest to kwota rzędu 30 mln zł. Największy procentowo wkład środków własnych Miasta realizowany jest w szkolnictwie specjalnym – 50%, i odpowiednio w gimnazjalnym – 19% i podstawowym – 18%. Przyczyn należy szukać w źle skonstruowanym bonie oświatowym, rozbudowanej sieci szkół ze zbyt małymi oddziałami, dużej liczbie etatów dodatkowych. Na takie przyczyny generowania dodatkowych kosztów w oświacie w wielu samorządach wskazuje raport NIK z 2003 roku i analizy prowadzone w MENiS. Jednocześnie z powodu ubożenia części społeczeństwa, wzrostu liczby rodzin patologicznych i niewydolnych wychowawczo oraz dzieci z dysfunkcjami od szkoły oczekuje się realizacji w coraz większym stopniu funkcji wychowawczej i opiekuńczej.

12

W Gliwicach prowadzona jest szeroka pomoc uczniom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, począwszy od wczesnego wspomagania w przedszkolach aż po szkolnictwo ponadgimnazjalne. Uwarunkowania, wynikające głównie z otoczenia społecznego systemu oświaty dotyczą w dużym stopniu szkolnictwa podstawowego i gimnazjalnego. Przybywa zdiagnozowanych uczniów gliwickich szkół z różnymi dysfunkcjami, pogłębia się patologia społeczna, wzrastają akty przemocy i agresji wśród dzieci i młodzieży. Ważny w rozwoju młodego człowieka czynnik wychowawczy jest całym ciężarem przerzucany na szkołę, która rozbudowuje narzędzia w przeciwdziałaniu przejawom patologii już wśród dzieci szkół podstawowych i gimnazjalnych. Miasto Gliwice wychodząc naprzeciw nasilającym się problemom społecznym wdrożyło działania wspomagające szkolnictwo poprzez urozmaicenie sieci szkół i prowadzonych przez nie odpowiednich form kształcenia. Oprócz szkolnictwa specjalnego, Ośrodka Szkolno-Wychowawczego, w gliwickich szkołach podstawowych i gimnazjach funkcjonują oddziały integracyjne na każdym poziomie nauczania, oddziały przyszpitalne, wyrównawcze, sportowe. Dodatkowo uczniowie są objęci zajęciami dydaktyczno-wyrównawczymi, korekcyjno-kompensacyjnymi (uczniowie dysfunkcyjni), rewalidacyjnymi (uczniowie niepełnosprawni), nauczaniem indywidualnym. Istotną rolę odgrywa Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna – PPP, sprawująca kuratelę nad dziećmi i młodzieżą ze szkół i placówek z terenu Gliwic. Uchwałą Rady Miejskiej wprowadzono program wsparcia dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych. W ramach tego programu rolą PPP jest wczesna diagnoza zaburzeń rozwojowych u dzieci 4-letnich i odpowiednia rehabilitacja. Istotnym czynnikiem z zakresu bezpieczeństwa i przeciwdziałania patologiom społecznym jest również organizacja czasu wolnego i aktywizacja społeczna dzieci i młodzieży - działalność pozalekcyjna jest integralnym elementem procesu dydaktyczno-wychowawczego i opiekuńczego; służy zagospodarowaniu czasu wolnego uczniów. Większość gliwickich szkół w celu stworzenia poczucia bezpieczeństwa i porządku wprowadziła całodobowy monitoring placówki. Należy przy tym podkreślić fakt ścisłej współpracy z policją i strażą miejską monitorującymi obszary miasta w pobliżu placówek oświatowych i włączającymi się w działania profilaktyczne na terenie szkół.

Elementy otoczenia ekonomicznego i społecznego, mające istotny wpływ na funkcjonowanie sieci szkół ponadgimnazjalnych i specjalności w tych szkołach są następujące:

Elementy otoczenia ekonomicznego:

• Wysokość wydatków na aktywizację zawodową absolwentów. • Udogodnienia finansowe dla przedsiębiorców zatrudniających absolwentów

uczniów i absolwentów. • Wysokość oprocentowania kredytów inwestycyjnych. • Restrykcyjność systemu podatkowego i opłat na ubezpieczenie społeczne. • Liczba ofert pracy dla absolwentów. • Rozwój gospodarczy. • Regulacje sprzyjające samozatrudnianiu i biznesowi rodzinnemu. • Liczba i rodzaj działań samorządu lokalnego stymulujących rynek pracy.

13

Elementy otoczenia społecznego:

• Poziom bezrobocia wśród absolwentów. • Poziom zarobków absolwentów/ młodych pracowników. • Próby podejmowania pracy/zatrudnienia poza Polską. • Możliwość znalezienia pracy. • Rozwój indywidualnej przedsiębiorczości.

Wyżej wymienione czynniki ekonomiczne i społeczne, w obecnych warunkach naszego społeczeństwa, wymagają przełamania stereotypów związanych z przywiązaniem do miejsca (problem mobilności) oraz niechęcią do indywidualnej przedsiębiorczości (tradycyjny model „pracodawca-pracobiorca”, brak nawyku myślenia o możliwościach samozatrudnienia). W kontekście powyższych uwarunkowań, jako istotnie związane ze strategią edukacyjną należy potraktować te działania władz Miasta Gliwice (wynikające także z odpowiednich zapisów w „Strategii Rozwoju Miasta”), których celem bezpośrednim jest zarówno tworzenie nowych miejsc pracy, jak i tworzenie warunków sprzyjających indywidualnej przedsiębiorczości i w konsekwencji – samozatrudnianiu znaczącego odsetka absolwentów gliwickich szkół. W tym samym obszarze problemowym należy umieścić współdziałanie z Politechniką Śląską oraz inne przedsięwzięcia, zmierzające do poszerzenia oferty edukacyjnej na poziomie wyższym oraz zachęcanie młodych ludzi do kształcenia (w tym: poprzez wsparcie młodzieży niezamożnej np. stypendiami lub innymi formami finansowymi oferowanymi bezpośrednio przez Prezydenta Miasta Gliwice oraz wykorzystującymi zewnętrzne systemy i programy).

Należy równocześnie stwierdzić, że warunkiem niezbędnym dla powodzenia wymienionych powyżej przedsięwzięć jest ich odpowiedni odbiór społeczny, a w szczególności – odpowiednie przygotowanie obywateli do skutecznego wykorzystania oferowanych możliwości. Najbardziej znaczącą rolę w odpowiednim przygotowaniu szczególnie młodych ludzi do aktywnego skorzystania z opisanej oferty powinien odegrać system oświaty.

W Gliwicach prowadzi się coraz więcej działań wspomagających młodych ludzi w wyborze odpowiedniej szkoły i kierunku kształcenia. Co roku organizowane są targi oświatowe dla gimnazjalistów (od roku samodzielnie przez Radę Dyrektorów), od kilku lat ankietowani są uczniowie ostatniej klasy gimnazjum i badane są ich preferencje w wyborze szkoły, od roku 2005 działa w GCE szkolny ośrodek kariery – SzOK, którego pracownicy doradzają uczniom w wyborze drogi zawodowej. Również od 2005 r. badany jest lokalny rynek pracy w perspektywie 3-4 lat dla potrzeb konstrukcji naboru do szkół ponadgimnazjalnych. Zadania te będą kontynuowane w następnych latach.

W gliwickich szkołach już od wielu lat są podejmowane działania, ukierunkowane na wprowadzenie tematyki przedsiębiorczości i zagadnień „biznesowych” do programów kształcenia. Niezbędne jest skoordynowanie tych działań z opisanymi powyżej projektami i przedsięwzięciami. W wymiarze praktycznym, koordynacja taka powinna być oparta o wszystkie organizacje i instytucje, tworzące warunki dla rozwoju indywidualnej przedsiębiorczości i samozatrudnienia, oraz powinna obejmować pełny zakres działań, prowadzących młodego człowieka od fazy zdobywania wiedzy do fazy skutecznego wykorzystania tej wiedzy w praktyce.

14

W szczególności, cele koordynacji działań to zarówno odpowiednie kształtowanie programów nauczania na etapie szkoły podstawowej, gimnazjum, szkoły ponadgimnazjalnej i wyższej, jak i tworzenie warunków do zdobywania doświadczeń praktycznych (system szkoleń i praktyk zawodowych), rozpoznanie rynku, obejmujące także elementy prognozowania, dostosowanie kształcenia do zidentyfikowanych potrzeb rynku, wsparcie tworzących się nowych podmiotów gospodarczych opartych o indywidualną przedsiębiorczość absolwentów szkół i uczelni, wreszcie – wypracowanie skutecznego systemu informacji o realizowanych działaniach i związanych z nimi możliwościach. System informacji powinien w szczególności promować pozytywne wzorce postaw i zachowań (tzw. „dobre praktyki”).