34 7.1 ppwc_tresc

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Podstawy produkcji wyrobów cukierniczych

Moduł VII

Wyroby cukiernicze trwałe

Wprowadzenie

1. Wyroby cukiernicze: karmelki, drażetki, pomadki, cukierki pudrowe, żelki

2. Wyroby wschodnie: wyroby grylażowe, sezamki, chałwa, nugaty

3. Wyroby czekoladowe: praliny, trufle

4. Materiały pomocnicze do produkcji wyrobów cukierniczych

Bibliografia




1

Wprowadzenie

Wyroby cukiernicze trwałe to takie, których okres przydatności do spożycia jest dłuższy

niż miesiąc, a ich cechy fizykochemiczne nie ulegają istotnym zmianom przy przecho-

wywaniu w warunkach odpowiednich dla danego wyrobu. Trwałe wyroby cukiernicze

należy przechowywać w pomieszczeniach czystych, suchych, przewiewnych, pozbawio-

nych obcych zapachów, szkodników i ich

pozostałości. Względna wilgotność powie-

trza w pomieszczeniach nie może prze-

kraczać 75%, a temperatura 18C (dla

chałwy poniżej 10C). Należy unikać gwał-

townych zmian temperatury i wilgotności.

Trwałe wyroby cukiernicze są skoncen-

trowanym, wysokokalorycznym artyku-

łem żywnościowym o różnorodnym skła-

dzie chemicznym. Zawartość tłuszczu do-

chodzi w nich do 40% (w niektórych cu-

kierkach w czekoladzie, czekoladach), za-

wartość białek do 15% (w herbatnikach i czekoladzie), a nawet do 20% (w chałwie i

kakao). Zawartość cukrów dochodzi do 99% (w karmelkach twardych), a zawartość soli

mineralnych do 6% (w kakao).

Wartość energetyczna trwałych wyrobów cukierniczych jest bardzo różna i zależy od

składu chemicznego wyrobów. Im więcej zawierają wody i cukru, a mniej lub wcale

tłuszczu, tym ich wartość energetyczna jest niższa, jak np. w przypadku landryn lub

marmoladek (Wyczański 1994, s. 57).

Rysunek 7.1. Przykładowe wyroby cukier-

nicze




2

1. Wyroby cukiernicze: karmelki, drażetki, pomadki, cukierki pudrowe, żelki

Karmelki to cukierki twarde (landrynki, dropsy, kukułki) wyrabiane z masy karmelo-

wej. Mogą być nadziewane lub bez nadzienia oraz barwione. Podstawowe półprodukty

do ich produkcji to masa karmelowa oraz nadzienia. Zróżnicowanie karmelków polega

przede wszystkim na zastosowaniu róż-

norodnych nadzień, które otrzymuje się

z typowych półproduktów cukierniczych

(marmolad, pomad, likworów, mas orze-

chowych, mas cukrowo-tłuszczowych

itp.) przez dodanie do nich różnych sub-

stancji smakowo-zapachowych.

Ilość nadzienia wynosi średnio ok. 30% i

zależy od kształtu karmelka, rodzaju

nadzienia i sposobu zapakowania. Kar-

melki duże i zawijane mogą mieć na-

dzienia więcej (do 35%), gdyż są bardziej odporne na pęknięcie, natomiast o kształtach

płaskich lub przeznaczone do puszkowania, jako bardziej wrażliwe na pęknięcia, mogą

mieć ok. 25% nadzienia.

Karmelki dzieli się na następujące grupy:

nienadziewane (twarde) – uformowane z odpowiednio doprawionej masy

karmelowej kwaśnej, bezkwasowej lub mlecznej,

nadziewane – o pokrywie z masy karmelowej, wypełnione nadzieniem w ilości

powyżej 22% masy wyrobu,

mało nadziewane – zawierające 10–22% nadzienia (Kaźmierczak 2011, s. 35).

Podstawowe surowce do produkcji karmelków to: cukier biały, syrop skrobiowy, miód,

mleko zagęszczone, tłuszcz, kawa, kakao, spirytus, olejki i esencje aromatyczne, barwni-

ki naturalne i syntetyczne, kwas cytrynowy, a także różnorodne surowce stosowane do

produkcji nadzień oraz materiały pomocnicze, takie jak talk, wosk lub pasta do smaro-

wania.

Etapy wytwarzania karmelków:

1. Sporządzanie syropu karmelowego – syrop karmelowy to ogólna nazwa wod-

nych roztworów sacharozy z innymi cukrami, mającymi właściwość przeciwdzia-

łania krystalizacji sacharozy (antykrystalizatorami), o zawartości wody 15–20%,

z których po jej odparowaniu do ok. 2% powstaje masa karmelowa.

Rysunek 7.2. Karmelki




3

2. Gotowanie masy karmelowej – w celu otrzymania masy karmelowej syrop

karmelowy poddaje się odparowaniu wody do zawartości 1–3%.

3. Chłodzenie i doprawianie masy karmelowej – schładza się ją na stołach kar-

melarskich do temp. 80–90C, tj. do zakresu temperatur, w których masa jest pla-

styczna i daje się formować. Podczas chłodzenia następuje też doprawianie masy

karmelowej, tj. dodanie barwników (w temp. ok. 100C) oraz kwasu cytrynowego

i substancji aromatycznych (w temp. ok. 90C), o ile są przewidziane recepturą.

4. Ugniatanie masy karmelowej – ma na celu równomierne rozprowadzenie w ca-

łej masie substancji smakowych, zapachowych, barwiących i podnoszących ich

wartość odżywczą, np. wprowadzenie witaminy C, nadanie masie jednolitości,

wyrównanie temperatury w całej masie.

5. Przeciąganie masy karmelowej – doprawiona i ugnieciona masa karmelowa

nadaje się do formowania przezroczystych karmelków twardych i nadziewanych.

Natomiast przy produkcji karmelków nieprzezroczystych, o wymaganej większej

chrupkości i jedwabistym połysku, masę karmelową poddaje się przeciąganiu.

6. Podgrzewanie masy karmelowej – stosuje się w przypadku, gdy nie zostanie

ona po ugnieceniu lub przeciągnięciu przekazana do formowania, lecz poddana

jest dalszej obróbce.

7. Przygotowanie nadzień karmelarskich – polega na przyprawieniu nadzienia i

ogrzaniu go do właściwej temperatury. W czasie doprawiania nadzienie przezna-

czone do karmelków poddaje się temperowaniu, tj. doprowadza się nadzienie do

ustalonej, jednakowej temperatury w całej jego masie (zależy ona od receptury

na nadzienie, od rodzaju stosowanych maszyn formujących oraz od transportu

nadzienia) – optymalna temperatura nadzienia wynosi ok. 80C i jest równa tem-

peraturze masy karmelowej.

8. Formowanie i chłodzenie – przy formowaniu karmelków obowiązuje zasada

szybkiego doprowadzenia masy karmelowej do temperatury poniżej 40C, w któ-

rej występuje ona w postaci stałej, szklistej, odpornej na scukrzenie.

9. Kandyzowanie – przeprowadza się, aby zabezpieczyć karmelki przed wchłania-

niem wilgoci z otoczenia. W tym celu karmelki o temperaturze ok. 40C polewa

się wodnym roztworem sacharozy o stężeniu 73–80%.

10. Pakowanie – stosuje się w celu zachowania użytecznych i handlowych właści-

wości – w małych zakładach pakowane są ręcznie, a w dużych mechanicznie

(Wyczański 1994, s. 67–114).




4

Uwagi technologiczne

Im szybciej masa karmelowa zostanie ochłodzona do temp. 80–90C, tym wyroby

są trwalsze.

Masy karmelowej nie wolno długo przetrzymywać w temperaturze plastyczności

75–85C, gdyż może to doprowadzić do częściowego jej skrystalizowania, co

utrudnia pracę, pogarsza jakość wyrobów, wpływa na wzrost ilości łomu i pod-

nosi koszty produkcji.

Wymagane właściwości nadzień osiąga się przez stosowanie antykrystalizatorów

powodujących wzrost lepkości i przeciwdziałających scukrzeniu, przez stosowa-

nie stężenia cukrów powyżej 65%, które przeciwdziała rozwojowi drobnoustro-

jów, oraz przez unikanie stosowania tłuszczów ulegających szybkiemu rozkłado-

wi.

Drażetki mogą mieć różny kształt (kuli-

sty, owalny, wydłużony), ale zawsze za-

okrąglony. Można je podzielić na:

nienadziewane,

nadziewane, które mogą mieć

rdzeń pomadowy, czekoladowy,

żelowy, likierowy lub likworowy,

z jąder nasion oleistych oraz z

drobnych owoców lub ich części.

Drażetki o rdzeniu z jąder nasion olei-

stych i rodzynków mają kształty nieregularne. Powierzchnia drażetek powinna być su-

cha, nielepiąca się (Tamże, s. 31).

Pomadki – podstawowymi surowcami do ich produkcji jest cukier, syrop skrobiowy

oraz mleko i jego przetwory (mleko zagęszczone słodzone, mleko w proszku, śmietana,

masło), od których zależy jakość pomadek – ich smak, zapach, wartość energetyczna.

Pomadki są cukierkami o konsystencji kruchej lub ciągliwej. Dzielą się na:

niekrystaliczne, które wytwarzane są z masy pomadkowej wodnej lub mlecznej

z dodatkiem aromatów, barwników i innych surowców, o charakterystycznej,

półtwardej, kruchej lub ciągliwej konsystencji;

krystaliczne o konsystencji miękkiej, kruchej, wytwarzane z pomady mlecznej,

wodnej lub śmietankowej, z dodatkiem aromatów, barwników i innych składni-

ków.

Rysunek 7.3. Drażetki




5

Masa pomadkowa może zawierać 5–12% wody i zachowuje plastyczność w temp. 38–

80C. Różni się od masy karmelarskiej głównie mniejszą zawartością syropu skrobiowe-

go, dzięki czemu cukier krystalizuje, tworząc drobne kryształki. W produkcji wykorzy-

stuje się masy pomadkowe wytwarzane z zagęszczonego roztworu cukrowo-

syropowego – wodna, mleka i tłuszczu – mleczna oraz z dodatkiem glukozy i tłuszczu –

glukozowa.

Wśród pomadek najbardziej popularne są irysy, krówki i toffi, których proces technolo-

giczny przebiega według podobnych schematów (Tamże, s. 149).

Rysunek 7.4. Produkcja pomadek mlecznych

Źródło: Wyczański 1994, s. 150

Cukierki pudrowe to wyroby z mocno sprasowanego cukru pudru z dodatkiem innych

substancji spożywczych i wiążących (spajających), takich jak: żelatyna, guma arabska,

agar, tragant lub syrop ziemniaczany, substancje przeciwprzyczepne – chemicznie, czy-

sty kwas stearynowy, stearynian potasowy albo magnezowy oraz substancje smakowo-

zapachowe i barwiące. Cukierki pudrowe prasowane dzieli się na trzy typy: bezkwaso-

we, kwaśne i mleczne (Tamże, s. 35).

Przygotowanie i namiarowanie surowców

Gotowanie i doprawianie mas mlecznych Gotowanie nadzienia do toffi

Chłodzenie i doprawianie

nadzienia

Przeciąganie nadzienia

Chłodzenie mas mlecznych

Pakowanie

Zawijanie

Krajanie

Wyrównywanie grubości

płatków Składanie z nadzieniem

Formowanie i zawijanie




6

Żelki to wyroby o zawartości około 20% wody, którym konsystencję galaretkową nada-

ją pektyna, żelatyna spożywcza, agar i inne. Do wyrobów żelowych zalicza się:

Marmoladki – otrzymuje się je z wysokopektynowych przecierów owocowych,

najczęściej z jabłek antonówek, przez ugotowanie ich z cukrem białym, z ewentu-

alnym dodatkiem syropu ziemniaczanego, a następnie przez doprawienie kwa-

sem cytrynowym, barwnikami i olejkami lub esencjami smakowo-zapachowymi.

Ze względu na sposób produkcji mogą być foremkowe lub krajane oraz cukrzone

i niecukrzone.

Galaretki – swoją żelową strukturę zawdzięczają najczęściej dodatkowi agaru,

rzadko żelatyny lub pektyny. Produkuje się je przez gotowanie cukru, syropu

ziemniaczanego i np. agaru namoczonego w wodzie oraz doprawienie substan-

cjami smakowo-zapachowymi i barwiącymi.

Łukum – jest to wyrób cukierniczy o konsystencji stałej, elastyczno-ciągliwej,

otrzymywany ze skrobi ryżowej

lub pszennej z dodatkiem cukru,

syropu skrobiowego, substancji

smakowo-zapachowych i ewentu-

alnie barwnika. Uformowany w

kształcie kostek, o powierzchni

obsypanej cukrem pudrem.

Mogą one być jedno- lub wielosmakowe.

Ponadto marmoladki i galaretki może

charakteryzować struktura pełna lub

piankowa (Tamże, s. 36–37).

Rysunek 7.5. Żelki




7

2. Wyroby wschodnie: wyroby grylażowe, sezamki, chałwa, nugaty

Wyroby grylażowe to słodycze wschodnie, sporządzane przez prażenie jąder nasion

oleistych z masą karmelową, a następnie uformowane w drobne sztuki. Dzieli się je na:

sezamowe (sezamki), orzechowe (wiewiórki), makowe (makagigi) i migdałowe. Mają

twardą, kruchą konsystencję, chropowatą i nielepiącą się powierzchnię z widocznymi

ziarenkami oraz charakterystyczny smak i zapach. Wyroby oblewane masą karmelową

(palermo) są uformowane w drobne sztuki o stałej konsystencji, nieregularnych kształ-

tach i rdzeniu (korpusie) z nasion olei-

stych lub owoców smażonych, pokryte

warstwą szklistej, przejrzystej masy

karmelowej (Tamże s. 41).

Sezamki wyrabia się z jąder ziarna se-

zamowego, cukru, syropu ziemniaczane-

go lub glukozowego, niewielkiej ilości

tłuszczu. Czasem dodaje się ok. 1%

tłuszczu kakaowego.

Etapy produkcji sezamków obejmują:

1. Rozpuszczenie cukru w wodzie.

2. Dodanie syropu skrobiowego i ogrzewanie do temp. ok. 112C.

3. Dodanie ziarna sezamowego i gotowanie do temp. 135C.

4. Wylanie masy na stół i chłodzenie do temp. 60C podczas mieszania i wygniata-

nia.

5. Walcowanie masy na cienkie płaty i nacinanie.

6. Chłodzenie do uzyskania kruchej konsystencji (temp. 40C).

7. Łamanie i pakowanie.

Chałwa to tłusta masa o charakterystycznej strukturze włóknistej i kruchej konsysten-

cji. Otrzymywana jest przez zmieszanie miazgi nasion oleistych, najczęściej sezamowej, z

napowietrzoną masą karmelową i ewentualnie z dodatkiem owoców suszonych, skórki

pomarańczowej oraz substancji smakowo-zapachowych. W zależności od rodzaju użytej

miazgi chałwę dzieli się na: sezamową, orzechową, słonecznikową.

Rysunek 7.6. Sezamki




8

Powierzchnia chałwy jest porowata, tłusta, lekko lepiąca się, bez ściemnień, o widocz-

nych jednolicie cienkich włóknach masy karmelowej, barwie naturalnej, w zależności od

rodzaju i asortymentu: kremowoszarej –

dla chałwy sezamowej, żółtokremowej –

dla chałwy orzechowej i brązowej – dla

chałwy o smaku kakaowym. Smak i za-

pach zależy od rodzaju i asortymentu

chałwy oraz użytych do produkcji sub-

stancji smakowo-zapachowym (Tamże, s.

40–41).

Proces produkcji chałwy obejmuje

wiele czynności, które można podzie-

lić na trzy zasadnicze etapy:

1. Przygotowanie miazgi sezamowej.

2. Sporządzanie masy karmelowej.

3. Łączenie i mieszanie składników.

Nugaty to wyroby cukiernicze otrzymywane przez ubicie z białkiem roztworu cukrowo-

syropowo-miodowego, zagęszczonego do zawartości wody 10–12%, z dodatkiem upra-

żonych jąder orzechów lub migdałów oraz innych substancji smakowo-zapachowych.

Mają one strukturę porowatą, konsystencję od stałej kruchej do miękkiej, lekko ciągli-

wej, kształt prostopadłościanu, którego warstwę dolną i górną stanowi listek waflowy

lub opłatek (Tamże, s. 41–42).

Rysunek 7.7. Chałwa




9

3. Wyroby czekoladowe: praliny, trufle

Praliny (czekoladki) są wyrobem o

niedużych rozmiarach wielkości „kęsa”,

składające się z czekolady nadziewanej

lub mieszanki czekolad i innych skład-

ników spożywczych, zawierające nie

mniej niż 25% czekolady w całkowitej

masie produktu. Zwykle zawierają w

środku nadzienie, którym mogą być

ganasze o różnych smakach, gianduja,

masa migdałowa, orzechy prażone,

owoce w alkoholu, owoce kandyzowa-

ne i nugat.

Do nadawania kształtu pralinom służą

specjalne formy o różnych kształtach, z

wgłębieniami, które powinny być ideal-

nie czyste, w przeciwnym razie na po-

wierzchni gładkich wyrobów będą wi-

doczne plamki, osad lub odcisk palca.

Formy najpierw napełnia się tempero-

waną czekoladą, a po chwili zlewa

nadmiar przez odwrócenie formy. W

ten sposób w formach zostaje cienka

warstwa czekolady – po zastygnięciu

korpus.

Forma przed zalaniem kuwerturą powinna mieć temperaturę 25–27C, jej ścianki moż-

na spryskać cienką warstwą masła kakaowego, co nadaje pralinom lepszy połysk, lub

nanieść specjalne barwniki, co nadaje im barwę. Po zastygnięciu formy chłodzi się, po

czym powstałe korpusy wypełnia się zatemperowanym nadzieniem, pozostawiając ok.

1–2 mm wolnej przestrzeni od krawędzi korpusu. Kiedy nadzienie zastygnie (kilka go-

dzin w temp. 18–20C), praliny zamyka się, wylewając na wierzch warstwę kuwertury i

zbierając jej nadmiar.

Rysunek 7.8. Praliny

Rysunek 7.9. Oblewanie formy temperowa-

ną czekoladą

Źródło: zasoby własne autora




10

Rysunek 7.10. Formy wypełnione nadzieniem przed i po zamknięciu


Trufle są wyrobami wytworzonymi na przykład ze schłodzonego ganaszu w proporcji 2

części czekolady na 1 część śmietanki. Oprócz klasycznego ganaszu można stosować

również ganasz maślany, w którym śmietankę zastępuje się masłem. Zwykle do ganaszu

dodawana jest odrobina likieru lub owocowe aromaty czy przyprawy. Przy produkcji

trufli dozwolony jest dodatek aromatów kwiatowych, piernika, ostrych przypraw, np.

chilli, a także alkoholi, takich jak rum, likier pomarańczowy czy irish cream.

Formuje się je ręcznie w kształt

kulek, które można obtaczać w

kakao, wiórkach kokosowych,

posiekanych orzechach lub oble-

wać cienką warstwą czekolady.

Trufle można też wytwarzać, ko-

rzystając z gotowych korpusów

truflowych, które wypełnia się

ganaszem za pomocą worka cu-

kierniczego, pozostawia do schło-

dzenia, a następnie wykańcza po-

dobnie jak trufle formowane

ręcznie.

Rysunek 7.11. Napełnianie ganaszem korpusów do

sporządzania trufli





11

4. Materiały pomocnicze do produkcji wyrobów cukierniczych

Oprócz podstawowych surowców stosowanych do produkcji wyrobów cukierniczych są

stosowane inne surowce, które wpływają na jakość wyrobów. Są to np.:

Mellobonit, inwertaza, inwertyna – są to preparaty enzymatyczne zawierające

enzym inwertazę rozpuszczoną najczęściej w glicerynie. Otrzymuje się je specjal-

nymi metodami z drożdży. Są stosowane przy produkcji nadzień i rdzeni poma-

dowych, powodując inwersję niehigroskopijnego cukru – sacharozy – do higro-

skopijnego cukru inwertowanego, w niskich temperaturach, już po uformowaniu

rdzeni. Niewielki ich dodatek zapobiega wysychaniu rdzeni, nadając im półpłyn-

ną konsystencję.

Lecytyna – jest produktem ubocznym powstającym przy produkcji olejów ro-

ślinnych, głównie sojowego i rzepakowego. Najwięcej lecytyny zawierają żółtka

jaj. Stosowana jest m.in. jako emulgator, powstrzymuje jełczenie tłuszczu oraz

zmniejsza lepkość, a tym samym polepsza płynność mas czekoladowych.

Sorbit – zaliczany jest do tzw. zastępczych środków słodzących, występuje w

przyrodzie w soku jarzębiny. Ze względu na korzystne działanie fizjologiczne i

lecznicze oraz zdolność zatrzymywania wilgoci i słodki smak stosowany jest w

cukiernictwie do produkcji czekolady dla diabetyków. Dodany do karmelków za-

pobiega niekorzystnym zmianom zachodzącym na skutek ich starzenia się.

Witamina C i jej koncentraty – otrzymywana jest z owoców lub na drodze syn-

tezy z glukozy krystalicznej. Jako rozpuszczalną w wodzie stosuje się przy pro-

dukcji karmelków, cukierków pudrowych prasowanych i drażetek w celu podnie-

sienia wartości odżywczej. Wykorzystywana jest również jako środek konserwu-

jący i przeciwutleniacz.

Ekstrakt karotenowy – produkowany jest głównie z marchwi i jarzębiny oraz

lucerny i szpinaku. Jest rozpuszczalny w tłuszczach i dlatego stosuje się go przy

produkcji czekolady jako składnik wzbogacający wartość odżywczą oraz barwnik.

Guma arabska (guma akacjowa) – otrzymywana jest z soków drzew akacjowych,

stosowana w cukiernictwie do nakładania warstwy ochronnej na delikatne kor-

pusy, np. w czasie drażerowania wiśni ze spirytusem, oraz do nadania połysku

drażetkom w czekoladzie.

Cytrynian sodowy – organiczny związek chemiczny ma zastosowanie przy pro-

dukcji rdzeni żelowych, nadzień marmoladowych, marmoladek i galaretek

otrzymywanych na bazie preparatów pektynowych. Dzięki jego zastosowaniu

zmniejsza się lepkość marmoladek, obniża się temperatura powstawania żelu o

10–30C i skraca czas suszenia marmoladek, które są bardziej elastyczne, a żel

trwalszy (Wyczański 1998, s. 194–203).




12

Do materiałów pomocniczych stosowanych do produkcji trwałych wyrobów cukierni-

czych należy zaliczyć m.in.:

Wosk pszczeli – to substancja wydzielana przez gruczoły woskowe pszczoły i

służąca do budowy plastrów. W cukiernictwie stosowany jest do smarowania sto-

łów karmelarskich i części maszyn stykających się z masami cukierniczymi w celu

przeciwdziałania przylepianiu się tych mas do części maszyn.

Stearynian magnezu (sól sodowa kwasu stearynowego) – stosowany jest jako

substancja przeciwprzyczepna (antypoślizgowa) przy produkcji cukierków pu-

drowych prasowanych. Jego zadaniem jest przeciwdziałanie przylepianiu się cu-

kierków w czasie formowania na tzw. pastylarkach.

Talk – jest minerałem zwanym też krzemianem magnezowym, który w cukiernic-

twie wykorzystuje się jako substancję przeciwprzyczepną do posypywania sto-

łów, maszyn i urządzeń w celu niedopuszczenia przylepiania się różnych mas cu-

kierniczych, głównie karmelowej. Jest też składnikiem mąki formierskiej, wcho-

dzi w skład pasty tłuszczowej do smarowania stołów i maszyn oraz używany jest

przy produkcji drażetek w celu nadania im połysku (Tamże, s. 200–201).




13

Bibliografia

Literatura obowiązkowa

Dojutrek Cz., Pietrzyk A., Ciastkarstwo. Technologia dla szkół zasadniczych, WSiP, War-

szawa 2000.

Kaźmierczak M., Technologie produkcji cukierniczej. Podręcznik do nauki zawodu cukier-

nik w zasadniczej szkole zawodowej i w szkole policealnej, Wydawnictwo Rea, Warszawa

2011.

Wyczański S., Surowce i materiały pomocnicze w cukiernictwie, WSiP, Warszawa 1998.

Literatura dodatkowa

Ambroziak Z., Produkcja piekarsko-ciastkarska, cz. 2, WSiP, Warszawa 2012.

Deschamps B., Deschaintre J.C., Ciastkarstwo. Podręcznik do nauki zawodu cukiernik, Wy-

dawnictwo Rea, Warszawa 2010.

Netografia

http://pralinysecession.pl/

http://www.mountblanc.pl/

http://pralinysecession.pl/

http://www.mountblanc.pl/

34 7.1 ppwc_tresc

Education

Transcript of 34 7.1 ppwc_tresc