3.1 padwk tresc

1

Kurs: Podstawy anatomiczno-dermatologiczne w kosmetyce

Źródło: www.fotolia.pl

KURS

Podstawy anatomiczno-dermatologiczne w kosmetyce

MODUŁ Czynniki środowiskowe a stan zdrowia człowieka

www.fotolia.pl

2


3 Czynniki środowiskowe a stan zdrowia człowieka

3.1 Zapobieganie chorobom cywilizacyjnym i społecznym

3.1.1 Choroby cywilizacyjne i społeczne

Pod pojęciem chorób cywilizacyjnych rozumiemy dziś te choroby, których rozwój jest ściśle związany z rozwojem cywilizacji. Występują one przede wszystkim w krajach wysoko rozwiniętych i dotyczą dużych grup populacji. Postęp naukowo-techniczny, urbanizacja i wynikające z niej szybkie tempo życia, a także niepewność jutra, zwłaszcza jeśli chodzi o zatrudnienie, powodują silny stres i szereg zaburzeń, które w istotny sposób wpływają na zdrowie człowieka.

Bezpośrednie przyczyny wystąpienia chorób cywilizacyjnych to:

błędy żywieniowe;

brak aktywności fizycznej;

uzależnienie od nikotyny.

Do przyczyn pośrednich można zaliczyć:

postępujące uprzemysłowienie;

przewlekły stres i napięcie nerwowe;

zanieczyszczenia środowiska;

wszechobecne promieniowanie, zwłaszcza jonizujące.

Dodatkowo powszechnym zjawiskiem jest występowanie więcej niż jednej choroby naraz. Utrudnia to podejmowanie leczenia, ogranicza jego skuteczność, co powoduje dodatkowy stres, który z kolei staje się przyczyną pojawienia się następnych dolegliwości. Mamy więc do czynienia z błędnym kołem, z którego niełatwo się wydostać. Szacuje się, że choroby cywilizacyjne są przyczyną 80% zgonów.

Tabela 3.1 Najważniejsze choroby cywilizacyjne

Źródło: Opracowanie własne

3


3.1.2 Nadciśnienie

Choroba przewlekła polegająca na zwiększeniu ciśnienia krwi w naczyniach tętniczych. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ustaliła wartość graniczną na 140/90 mmHg. Każdy pomiar przekraczający tę wartość będzie wskazywał na nadciśnienie. Dolegliwość może mieć charakter stały lub napadowy i być objawem np. chorób nerek, tętnic lub innych organów. Jednak w 90% przypadków nadciśnienie jest chorobą samoistną. Duże znaczenie ma tu stres i prowadzenie nerwowego trybu życia, które powodują wydzielanie większych ilości adrenaliny i noradrenaliny – hormonów zwiększających ciśnienie krwi.

Nadciśnienie grozi niewydolnością układu krążenia, powstawaniem zmian miażdżycowych i niewydolnością mięśnia sercowego. W konsekwencji prowadzi to do zawałów i udarów.

Rysunek 3.1 Pomiar ciśnienia jest jednym z podstawowych badań profilaktycznych


3.1.3 Choroba wieńcowa

W wyniku zwężenia światła tętnic wieńcowych, które odżywiają mięsień serca, do serca dociera zbyt mało krwi tętniczej. Choroba objawia się: napadowymi bólami zamostkowymi, towarzyszącym im drętwieniem lewej ręki, uczuciem lęku, dusznością i nudnościami. Czynnikami sprzyjającymi chorobie są: nadciśnienie, otyłość, ale także stan podwyższonego napięcia nerwowego, który powoduje uwalnianie adrenaliny i noradrenaliny. Przedłużająca się choroba prowadzi do wystąpienia zawału.

3.1.4 Otyłość

Problem otyłości dotyczy już około 30% społeczeństwa. Polega na zwiększeniu ilości tkanki tłuszczowej wywołanym zaburzeniami metabolizmu. Przyczyn tego stanu rzeczy może być wiele. Do najważniejszych należą: nadmierna podaż energii w stosunku do dziennego wydatku energetycznego, obciążenie genetyczne, status społeczno-ekonomiczny, siedzący tryb życia, zaburzenia hormonalne, zaburzenia psychiczne, przyjmowanie niektórych leków.

Skutki otyłości to poważne choroby wewnętrzne, takie jak: kamica pęcherzyka żółciowego, zaburzenia gospodarki lipidowej, choroby zwyrodnieniowe stawów, żylaki,

www.fotolia.pl

4


niewydolność mięśnia sercowego, udar mózgu, zaburzenia oddychania i występowanie nowotworów.

3.1.5 Cukrzyca

Cukrzyca należy do chorób metabolicznych, a jej przyczyną jest zaburzenie wydzielania i (lub) funkcjonowania insuliny. Niedobór insuliny sprawia, że zwiększa się stężenie glukozy we krwi, a jeśli ten stan ma charakter przewlekły, dochodzi do uszkodzenia i niewydolności narządów: wzroku, nerek, układu moczowego, naczyń krwionośnych czy serca.

Rozróżniamy cukrzycę typu 1, która występuje głównie u osób młodych. W wyniku uszkodzenia lub niewydolności trzustki zaburzona jest produkcja i wydzielanie insuliny.

Cukrzyca typu 2 dotyczy zwykle osób po 40 roku życia, często otyłych, chorujących na nadciśnienie. Insulina jest wytwarzana, lecz w niedostatecznych ilościach. Pojawia się oporność komórek i tkanek na jej działanie.

3.1.6 Nowotwory

Rozwój cywilizacji w znaczący sposób wpłynął na wzrost liczby czynników kancerogennych w codziennym otoczeniu człowieka. Indukują one powstawanie nowotworów poprzez modyfikowanie materiału genetycznego komórek. Do czynników rakotwórczych możemy zaliczyć:

czynniki biologiczne, np. wirusy;

czynniki chemiczne, np. obecność azbestu;

czynniki fizyczne, np. promieniowanie jonizujące;

styl życia;

zanieczyszczenia środowiska.

Nowotwory są chorobami, w których komórki dzielą się w sposób niekontrolowany przez organizm, co związane jest z mutacjami genetycznymi. Nowo powstałe komórki nie łączą się w tkanki i nie reagują w sposób właściwy na sygnały płynące z organizmu. Choroba rozwija się zwykle przez wiele lat w sposób bezobjawowy, co jest przyczyną jej późnego wykrywania i niedostatecznie szybkiego podejmowania leczenia. Istnieje cała grupa chorób nowotworowych związana z nieprawidłowym odżywianiem. Należą do nich: rak jelita grubego, pęcherzyka żółciowego, przełyku i żołądka, ale również rak prostaty, piersi, macicy i jajników.

5


Rysunek 3.2 Narządy często atakowane przez nowotwory złośliwe – statystyki (cz. 1)

Źródło: http://infografika.wp.pl/title,Nowotwory-w-Polsce,wid,14877433,wiadomosc.html?ticaid=111375&_ticrsn=3

Rysunek 3.3 Narządy często atakowane przez nowotwory złośliwe – liczba zgonów


http://infografika.wp.pl/title,Nowotwory-w-Polsce,wid,14877433,wiadomosc.html?ticaid=111375&_ticrsn=3





6


Rysunek 3.4 Narządy często atakowane przez nowotwory złośliwe – statystyki (cz. 2)


3.1.7 Choroba wrzodowa

W chorobie wrzodowej w błonie śluzowej żołądka i dwunastnicy tworzą się ubytki, przechodzące czasem nawet do wątroby i trzustki. Większość wrzodów spowodowana jest obecnością bakterii Helicobacter pylori. Zwykle zakażenie nią następuje już w dzieciństwie, a jeśli choroba nie jest leczona, może trwać całe życie.



7


Obecność bakterii powoduje, że ściany żołądka wytwarzają większą ilość kwasu solnego. Oprócz bakterii czynnikami sprzyjającymi wystąpieniu choroby wrzodowej są: długotrwały stres i napięcie nerwowe, palenie papierosów, nadmierne spożywanie alkoholu, nieprawidłowe nawyki żywieniowe, a także predyspozycje rodzinne.

Choroba przez długi czas może przebiegać bezobjawowo, ale często towarzyszy jej pojawiający się okresowo ból nasilający się po spożyciu posiłku. Dodatkowo mogą pojawić się: zgaga, nudności, wymioty i zaparcia.

3.1.8 Alergie

Światowa Organizacja Zdrowia plasuje alergie na trzecim miejscu najszybciej rozwijających się chorób przewlekłych. Alergia jest nadwrażliwością organizmu na rozmaite czynniki, na które reaguje on patologicznie. Te same czynniki u zdrowego człowieka nie wywołują żadnych negatywnych reakcji.

Przyczyn alergii upatruje się w:

zanieczyszczeniach środowiska;

spożywaniu wysoko przetworzonej żywności;

wszechobecnej chemii.

Skłonności alergiczne to także kwestia genów. Najczęstsze rodzaje alergii to: nieżyt pyłkowy (np. katar sienny), astma oskrzelowa czy różnego rodzaju odczyny skórne. Alergia może być przyczyną groźnego wstrząsu anafilaktycznego. Jest to zwykle reakcja na leki i może prowadzić do poważnych powikłań.

3.1.9 Choroby psychiczne

Szacuje się, że choroby psychiczne w różnych odmianach dotykają około 1/4 ludzkości. Wiele z tych osób nie szuka profesjonalnej pomocy, bojąc się dyskryminacji i stygmatyzacji nie tylko siebie, lecz także swoich bliskich. Przyczynia się to do pogłębiania stanu, w jakim się znajdują. Powodów wystąpienia chorób na tle psychicznym jest wiele, ale jednym z najważniejszych jest długotrwały stres. Ma on miejsce zwykle wtedy, kiedy w życiu dotyka nas zbyt wiele sytuacji, z którymi nie potrafimy sobie poradzić. Stres objawia się uczuciem niepokoju, przyspieszonym biciem serca, wyrzutem adrenaliny. Jeśli utrzymuje się długo, prowadzi do nerwicy, bezsenności czy depresji.

Jednym z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych jest depresja. Dotknąć może osoby w każdym wieku. Pierwszym objawem jest przedłużające się uczucie smutku i obniżonego nastroju. Towarzyszą też temu: bezsenność, brak energii, niemożność działania, problemy z koncentracją, poczucie pustki, a nawet myśli samobójcze. To wszystko powoduje, że człowiek wycofuje się z życia towarzyskiego, nie jest w stanie normalnie pracować, odsuwa się od rodziny.

3.1.10 Choroby zakaźne

Mogłoby się wydawać, że w XXI wieku problem chorób zakaźnych jest zminimalizowany. Okazuje się to jednak nieprawdą. Nadal ogromne żniwo zbiera AIDS.

8


Mimo upływu lat nie znaleziono dotąd skutecznego leku na tę śmiertelną chorobę, powodującą upośledzenie całego systemu odpornościowego.

Coraz więcej słyszy się również o powrocie gruźlicy. Choroba ta atakuje płuca, a przenosi się drogą kropelkową przez kontakt z zarażoną osobą. Do jej objawów należą: przewlekły kaszel, krwioplucie, gorączka, utrata masy ciała. Według danych szacunkowych na świecie co roku na gruźlicę umiera około 2 milionów osób, czyli staje się ona drugim po AIDS zabójcą. Dodatkowy problem stanowi fakt, że pojawiły się szczepy bakterii, które są odporne na dotychczasowe leki.

3.1.11 Choroby społeczne

Obok chorób cywilizacyjnych często mówi się o występowaniu chorób społecznych. Są to szeroko rozpowszechnione w społeczności przewlekłe choroby, które ograniczają możliwość podejmowania podstawowych życiowych aktywności, np. pracy. Zwykle są trudne do wyleczenia, wymagają długotrwałej opieki lekarskiej. Do takich chorób zaliczymy część z wymienionych powyżej (np. otyłość czy cukrzyca), ale są to również wszelkiego rodzaju uzależnienia: alkoholizm, nikotynizm, narkomania, AIDS, zaburzenia żywienia (bulimia i anoreksja) i wiele innych.

3.1.12 Uzależnienia

Uzależnienie to silna, często niekontrolowana potrzeba zażywania jakiejś substancji bądź wykonywania jakiejś czynności. Zwykle posługując się tym terminem, mamy na myśli zależność od przyjmowania substancji chemicznych, takich jak: alkohol, narkotyki i nikotyna.

Alkoholizm jest chorobą polegającą na utracie kontroli nad ilością spożywanego alkoholu. Pojawia się tu również przymus psychofizyczny. Chory potrzebuje alkoholu, żeby funkcjonować. Nie każda osoba pijąca alkohol, nawet w większych ilościach, jest chora. Jednym z najważniejszych elementów diagnostycznych jest pojawienie się nieprzyjemnych dolegliwości związanych z jego odstawieniem. Alkoholizm prowadzi do rozkładu więzi rodzinnych i społecznych, ale jest również przyczyną chorób fizycznych, takich jak: choroba refluksowa, zapalenie żołądka, zapalenie trzustki, marskość wątroby czy nowotwory.

Podobnie jest z narkomanią, czyli uzależnieniem od środków chemicznych, zmieniających czynność mózgu. Może ona doprowadzić do skrajnego wycieńczenia organizmu, zwiększa ryzyko zachorowania na AIDS i wirusowe zapalenie wątroby typu C. Uzależnieni, aby uniknąć nieprzyjemności związanych z odstawieniem, są w stanie zrobić wszystko, żeby zdobyć narkotyk. To nakręca spiralę takich aspołecznych zachowań, jak prostytucja, kradzieże i rozboje.

Również nikotynizm został sklasyfikowany jako choroba społeczna. Palenie tytoniu powoduje rocznie około 4 milionów zgonów na całym świecie, czyli więcej niż AIDS, alkoholizm i narkomania razem wzięte. W dymie tytoniowym znajduje się ponad 4000 związków chemicznych, z czego ponad 40 ma działanie rakotwórcze. Uszkadza on praktycznie wszystkie organy wewnętrzne, upośledza system odpornościowy. Udowodniono, że palenie ma znaczący wpływ na wystąpienie nowotworów złośliwych: płuc, krtani, gardła, przełyku, jamy ustnej, a także pęcherza moczowego i trzustki. Zwiększa również prawdopodobieństwo wystąpienia chorób układu krążenia i układu oddechowego.

9


Rysunek 3.5 Negatywne skutki palenia papierosów


3.1.13 Zaburzenia żywienia

Mówiąc o zaburzeniach żywienia, mamy na myśli przede wszystkim anoreksję i bulimię. Są to choroby bardzo skomplikowane, a ich przyczyny wciąż nie są w pełni ustalone. Specjaliści są jednak zgodni co do tego, że anoreksja i bulimia rozwijają się najczęściej u osób, które czują, że nie mają kontroli nad życiem, i chcą mieć wpływ choć na jeden jego obszar.

Anoreksję nazywamy jadłowstrętem psychicznym. Charakteryzuje się ona drastycznym spadkiem masy ciała i utrzymywaniem jej na poziomie silnego niedożywienia (BMI poniżej 15). Chory odczuwa lęk przed przybraniem na wadze mimo tego, że w rzeczywistości jest skrajnie wychudzony. U kobiet dochodzi do zaniku cyklu miesiączkowego. Długotrwały stan prowadzi do poważnych konsekwencji ze śmiercią włącznie.

Bulimia to choroba, w której występują epizody gwałtownego objadania się. Chory w krótkim czasie zjada taką ilość jedzenia, która dla większości ludzi jest zdecydowanie za duża. Zwykle nie ma kontroli nad tym, ile i jak szybko zjada. Aby zapobiec przyrostowi wagi, chory prowokuje wymioty, zażywa środki przeczyszczające, odwadniające i inne. Pości i intensywnie ćwiczy. Zwykle skutkuje to: zaburzeniami elektrolitowymi, zapaleniem ślinianek i trzustki, nadżerkami przełyku i żołądka, uszkodzeniem szkliwa zębowego, zmęczeniem, słabością i omdleniami.

3.1.14 Profilaktyka chorób społecznych i cywilizacyjnych

Stare przysłowie mówi, że lepiej zapobiegać, niż leczyć. Ale jak zapobiegać chorobom, z którymi boryka się znaczna część społeczeństwa?

Przede wszystkim należy zmienić tryb życia i nawyki żywieniowe. Wszechobecny stres, brak ruchu i kontaktu z naturą to trzy czynniki przyczyniające się do powstawania

www.fotolia.pl

10


większości chorób wymienionych w niniejszym opracowaniu. Aktywność fizyczna, spacery, ruch na świeżym powietrzu mogą skutecznie zaradzić nadwadze, chorobom układu krążenia, a także pomóc odreagować stres. Niezwykle istotną kwestią jest wsłuchanie się w potrzeby swojego organizmu i reagowanie na sygnały zeń płynące.

W Polsce około 1/3 dorosłych osób cierpi na nadciśnienie, które przyczynia się do zaburzeń funkcjonowania układu krążenia. A wystarczyłyby regularne badania przeprowadzane co pół roku, aby uniknąć poważnych konsekwencji. Do takich badań należy pomiar ciśnienia krwi i kontrola stężenia cholesterolu.

Większości chorób można by zapobiec poprzez zmianę diety – wykluczenie z niej tłuszczów utwardzonych, ograniczenie spożycia tłuszczów zwierzęcych na rzecz roślinnych, wzbogacenie posiłków o świeże owoce i warzywa, wprowadzenie produktów bogatych w błonnik, a także ograniczenie spożycia słodyczy i słodkich napojów.

Wysiłek fizyczny nie tylko pozwala radzić sobie ze stresem, lecz także powoduje wydzielanie endorfin, które skutecznie poprawiają nastrój. Jest to istotne szczególnie u osób, u których pojawiają się stany depresyjne.

Jedną z podstawowych rzeczy w zapobieganiu chorobom jest utrzymanie prawidłowego poziomu higieny zarówno w życiu codziennym, jak i pracy zawodowej. Zaniedbania higieniczne sprzyjają rozwojowi drobnoustrojów chorobotwórczych, takich jak grzyby, bakterie i wirusy. Zwyczajne mycie rąk przed posiłkiem może zapobiec wielu nieprzyjemnym dolegliwościom.

Należy także pamiętać o konieczności przeprowadzania badań profilaktycznych, szczególnie jeśli chodzi o choroby nowotworowe. Podstawowa analiza krwi może czasem uratować życie. Regularne przeprowadzanie badań jest szczególnie istotne dla osób genetycznie obciążonych, a także dla tych, które pracują w trudnych warunkach (np. przy środkach chemicznych).

3.2 Żywienie w profilaktyce chorób cywilizacyjnych i społecznych

Już Hipokrates w V w. p.n.e. dostrzegł zależność między żywnością a stanem zdrowia i długością życia człowieka. Współczesna nauka wyróżnia szereg chorób dietozależnych. W chorobach tych niezbilansowane pożywienie staje się jednym z czynników ryzyka, podnosi poziom zagrożenia wystąpieniem choroby.

Jak wcześniej wspomniano, istnieje wiele grup chorób określanych mianem cywilizacyjnych. Najszerszą z nich jest zapewne grupa chorób układu krążenia. Dieta stosowana w ich profilaktyce powinna dążyć do utrzymania prawidłowej masy ciała. Zaleca się, aby była bogata w wielonienasycone i jednonienasycone kwasy tłuszczowe. Naturalne oleje roślinne zmniejszają poziom cholesterolu we krwi, co ma ogromne znaczenie zapobiegawcze. Bardzo ważne jest również spożywanie błonnika pokarmowego, szczególnie frakcji rozpuszczalnej w wodzie (warzywa i owoce). Świeże warzywa i owoce to dodatkowo dawka antyoksydantów, przede wszystkim witaminy C i beta-karotenu. Dodatkowo należy zjadać produkty bogate w potas, gdyż reguluje on ciśnienie krwi.

W profilaktyce chorób krążenia zaleca się ograniczenie spożycia soli, a także czerwonego mięsa.

11


Drugą dużą grupą chorób cywilizacyjnych jest grupa chorób metabolicznych z powszechną dziś nadwagą i otyłością. Otyłości towarzyszyć mogą: cukrzyca, miażdżyca, choroby stawów i inne dolegliwości. Rynek zalewany jest pomysłami nowych cudownych diet, które mają na celu ograniczenie masy ciała. Diety te jednak bywają bardzo niebezpieczne dla zdrowia, ponieważ polegają zwykle na żywieniu jednostronnym, na dostarczaniu w nadmiarze jednego składnika przy silnym ograniczeniu innych składników.

Redukcja masy ciała powinna zawsze przebiegać w sposób zrównoważony, nienarażający organizmu na powikłania. Ubytek wagi nie powinien przekraczać 0,5–1,5 kg na tydzień.

Sytuacją odwrotną jest żywienie w wychudzeniu i wyniszczeniu organizmu. Stan taki może pojawić się w chorobach nowotworowych, zakaźnych, zaburzeniach hormonalnych, przy problemach psychicznych, zaburzeniach wchłaniania, a także przy anoreksji i bulimii. Zwykle żywienie rozpoczyna się wtedy od zastosowania diety niskoenergetycznej i stopniowo się ją wzbogaca. Ważna jest podaż białka oraz witamin w celu odbudowania zniszczonych tkanek i przywrócenia prawidłowych funkcji organizmu.

Ogromnym problemem naszych czasów jest wysoki współczynnik zachorowalności na nowotwory. Zwyczaje żywieniowe mogą przyspieszyć, a nawet spowodować wystąpienie choroby. Dzieje się tak ze względu na dużą ilość substancji rakotwórczych, szczególnie w żywności wysoko przetworzonej. Również nadmiar spożywanych pokarmów może spowodować zwiększoną aktywność wolnych rodników, które uszkadzają kod genetyczny. Jedną z najbardziej zalecanych diet w profilaktyce przeciwnowotworowej jest dieta śródziemnomorska, bogata w owoce, warzywa, produkty zbożowe i olej z oliwek, z mocno ograniczonym spożyciem produktów pochodzenia zwierzęcego.

Wielu innym chorobom można zapobiec, stosując zasady zdrowego żywienia.

12


Rysunek 3.6 Piramida zdrowego żywienia


Piramida żywienia informuje, jak dużo danych produktów powinno się pojawiać w codziennej diecie. Produkty umieszczone na samym dole stanowią podstawę. Niektóre piramidy uwzględniają również aktywność fizyczną. Produkty na szczycie piramidy powinny być spożywane sporadycznie lub zupełnie wyeliminowane z diety. Istnieje 10 zasad zdrowego żywienia, które warto zastosować, aby uchronić się przed chorobami.

Aby dowiedzieć się więcej na temat zasad racjonalnego żywienia, obejrzyj prezentację pt.: „10 zasad racjonalnego żywienia”.

www.fotolia.pl

13


3.3 Stres a zdrowie człowieka

3.3.1 Pojęcie stresu

Zgodnie z definicją podaną przez Słownik języka polskiego PWN, „stres” to mobilizacja sił organizmu, która jest reakcją na negatywne bodźce fizyczne i psychiczne. Stres może prowadzić do zaburzeń czynnościowych. Sam termin pochodzi jednak z fizyki, gdzie oznacza różnego typu napięcia, naciski lub siły, które działają na dany system. Pojęcie to w nauce o zdrowiu zaistniało po raz pierwszy dzięki Hansowi Selyemu, lekarzowi, który poświęcił 50 lat życia na badanie tego zagadnienia. Określił on stres jako nieswoistą reakcję organizmu na wszelkie stawiane mu żądania i wyróżnił w nim trzy stadia:

stadium reakcji alarmowej – następuje mobilizacja sił organizmu (np. wzrost ciśnienia krwi);

stadium odporności – etap adaptacji. Czynniki stresowe są znoszone względnie dobrze, pojawia się jednak słabsza tolerancja na dodatkowe bodźce;

stadium wyczerpania – następuje utrata zdolności obronnych i rozregulowanie funkcji organizmu. Dzieje się tak, kiedy stres jest zbyt intensywny lub trwa zbyt długo.

Hans Selye wyróżnił także dwa rodzaje stresu. Obydwa w takim samym stopniu mobilizują organizm, różnica natomiast jest na płaszczyźnie psychologicznej. Zły stres powoduje dezintegrację, dezorganizację jednostki, niesie cierpienie. Dobry stres motywuje do wysiłku, mimo pojawiających się trudności, pozwala rozwinąć osobowość i osiągać życiowe sukcesy1.

Rysunek 3.7 Rodzaje stresu


1 Selye H., Stres okiełznany, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1977.

14


Czynniki wywołujące stres nazywane są stresorami. Psychologowie Lazarus i Cohen podzielili stresory na trzy kategorie:

kataklizmy – zdarzenia dotyczące kilku osób lub całych społeczności, np. wypadki, wojny, klęski żywiołowe. Takie zdarzenia są trudne do przewidzenia, a ich skutki długotrwałe, bardzo silnie wpływają na życie ludzi;

stresory osobiste – zdarzenia dotyczące danej osoby, przewidywalne bądź nie. Należą do nich zarówno wydarzenia negatywne (np. rozwód, śmierć bliskiej osoby), jak i pozytywne (np. zmiana pracy, zawarcie małżeństwa);

stresory drugoplanowe – codzienne kłopoty, drobne zdarzenia, które wpływają na stan irytacji i podenerwowania (np. hałas, korki uliczne). Nagromadzenie się takich stresorów i długotrwałe przebywanie w stanie napięcia nerwowego może spowodować poważniejsze skutki niż grupa pierwsza – kataklizmy2.

3.3.2 Reakcja na stres

Organizm człowieka reaguje na stres w dwóch płaszczyznach – psychicznej i fizycznej. Do fizycznych objawów stresu możemy zaliczyć:

przyspieszenie tętna i oddechu;

uczucie duszności;

suchość w ustach;

nadmierne wydzielanie potu;

napięcie mięśni;

uczucie zmęczenia;

bóle głowy;

utrata apetytu i problemy trawienne;

tiki nerwowe.

Objawy psychologiczne to przede wszystkim:

stan napięcia nerwowego i niepokoju;

stany lękowe;

kłopoty z koncentracją i zapamiętywaniem;

rozdrażnienie, łatwe popadanie w gniew;

problemy ze snem;

niezadowolenie z siebie.

2 Terelak J., Psychologia stresu, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2001.

15


Najbardziej obciążający dla organizmu jest stres długotrwały lub intensywny. Osłabia on organizm, powoduje spadek odporności. Ciągły stan napięcia nerwowego jest przyczyną problemów psychicznych i pogorszenia samopoczucia. Często pojawiają się zmiany w zachowaniu, takie jak: apatia, wycofanie, stany depresyjne lub agresja, niecierpliwość i nadpobudliwość.

Trzeba pamiętać, że stres może stać się przyczyną depresji, gdyż utrzymujące się długo napięcie emocjonalne w znaczny sposób wpływa na obniżenie nastroju. Stany depresyjne objawiają się: smutkiem, uczuciem pustki, wycofaniem, niezdolnością do podejmowania działań, niską samooceną, zaburzeniami snu i apetytu. Wystąpienie kilku tych objawów powinno stać się sygnałem do niezwłocznej wizyty u specjalisty. Depresja jest poważną chorobą, z którą tylko nieliczni są w stanie poradzić sobie sami.

3.3.3 Radzenie sobie ze stresem

Reakcja na stres to zawsze sprawa indywidualna. Organizm człowieka ma naturalne mechanizmy pozwalające mu radzić sobie z napięciami i stresem. Zazwyczaj odprężamy się podczas snu. Czasem jednak to nie wystarcza i wówczas warto sięgnąć po metody wspomagające. W psychologii mówi się o dwóch sposobach radzenia sobie ze stresem.

Rysunek 3.2 Style radzenia sobie ze stresem


Zmiana reakcji polega na podejmowaniu działań zmierzających do zminimalizowania napięcia (np. sport, praca fizyczna), a także redukcji nieprzyjemnych emocji, które towarzyszą stresowi. Redukcja ta często jednak wiąże się ze stosowaniem mechanizmów obronnych, co w konsekwencji może pogłębiać problemy3.

Nie zawsze możliwe jest unikanie sytuacji stresowej. Jednakże te sytuacje, które jesteśmy w stanie przewidzieć, pozwalają nam na wcześniejsze przygotowanie się i złagodzenie skutków psychicznych i fizycznych. Na przykład w stresie związanym z codzienną pracą doskonałym środkiem okazuje się nabycie umiejętności planowania i organizacji czasu, przed egzaminem przydaje się dobre przygotowanie.

Oprócz wyżej wymienionych mechanizmów należy pamiętać, że istnieje szereg czynników ułatwiających radzenie sobie ze stresem. Zaliczymy do nich: 3 Terelak J., Psychologia stresu, dz. cyt.

16


regularny wypoczynek i czas na sen;

racjonalne odżywianie;

unikanie używek;

aktywność fizyczna;

techniki relaksacyjne (np. joga);

kontakt z przyrodą, zwierzętami;

rozmowa;

masaż, aromaterapia.

W zapobieganiu skutkom stresu bardzo istotne jest znalezienie równowagi między pracą zawodową, obowiązkami domowymi a czasem dla siebie, wypoczynkiem, samorozwojem. Współczesny człowiek w pogoni za karierą, lepszymi zarobkami często zapomina zatrzymać się i odetchnąć, a to prosta droga do problemów zdrowotnych.

3.4 Choroby pasożytnicze

Pasożytami nazywamy wszystkie organizmy czerpiące korzyści życiowe z innych organizmów, a przynoszące im szkody. Drobnoustroje chorobotwórcze mogą występować zarówno na zewnątrz organizmu, jak i w jego wnętrzu. Główną przyczyną pojawienia się w organizmie pasożytów jest nieprawidłowy styl życia, przede wszystkim zły sposób odżywiania, dieta uboga w składniki odżywcze i zaniedbania higieniczne podczas przygotowywania czy spożywania posiłków. Te czynniki stanowią zwykle o wystąpieniu pasożytów w układzie pokarmowym.

Choroby pasożytnicze przez długi czas mogą nie dawać żadnych objawów. Często jednak jest tak, że chory skarży się na szereg różnorodnych dolegliwości i to one podlegają leczeniu, podczas gdy są jedynie objawem toczącego się w organizmie zakażenia pasożytami. Najczęściej występujące w organizmie drobnoustroje chorobotwórcze to: wirusy, bakterie i grzyby. Jeśli jednak chodzi o układ pokarmowy, może także dojść do zakażenia innymi organizmami.

Najczęściej występujące pasożyty:

glista ludzka – należy do grupy nicieni i pasożytuje w jelicie cienkim człowieka. Do zakażenia dochodzi głównie drogą pokarmową poprzez spożycie zanieczyszczonego pokarmu lub wody, a także przy braku higieny rąk. Łatwo zarazić się, jedząc surowe warzywa czy owoce z ogrodów nawożonych kałem ludzkim. Bardzo narażone są dzieci i osoby pracujące w polu i ogrodzie. Glistnica powoduje brak łaknienia, bóle, nudności, wymioty, zaparcia na przemian z biegunkami. Pojawiają się również problemy skórne i objawy zatrucia;

owsik ludzki – zakażenie zwykle dotyczy dzieci w wieku przedszkolnym, ale może mieć także charakter rodzinny. Pasożyt przenosi się łatwo z pokarmem, a także przez zabrudzone ręce i używanie tych samych przedmiotów, np. ręczników, bielizny. Zakażenie objawia się zwykle: świądem odbytu, zwłaszcza wieczorem,

17


nadpobudliwością, nocnym zgrzytaniem zębami, bezsennością, osłabieniem, brakiem apetytu. Może pojawić się także anemia;

tasiemiec – zakażenie następuje zwykle przez spożycie surowego lub niedogotowanego mięsa. Przez długi czas nie daje żadnych objawów, mogą się jednak pojawić: nudności, bóle brzucha, biegunki i brak apetytu. Może dojść do: utraty wagi, obniżenia odporności organizmu i podwyższonej nerwowości.

Rysunek 3.3 Dbanie o higienę


Zapobieganie pasożytom układu pokarmowego powinno polegać przede wszystkim na restrykcyjnym przestrzeganiu zasad higieny, szczególnie jeśli chodzi o przygotowywanie i spożywanie posiłków. Owoce i warzywa przeznaczone do spożycia zawsze należy dokładnie umyć. Trzeba unikać picia surowej, nieprzegotowanej wody, gdyż może być ona siedliskiem zarazków.

Zwraca się również uwagę na potrzebę rezygnacji z nawożenia ogródków kałem ludzkim. Kolejną sprawą jest unikanie jedzenia surowego bądź niedogotowanego mięsa, szczególnie nieprzebadanego przez weterynarza. Najważniejsza jest jednak higiena rąk i wyrabianie nawyku mycia ich już u małych dzieci. W ciągu całego dnia nasze dłonie dotykają wielu przedmiotów, mamy kontakt z ludźmi, zwierzętami, miejscami. Wszystko, co znajduje się na naszej skórze, może przedostać się również do układu pokarmowego i spowodować groźne dla zdrowia skutki.

3.5 Zatrucia pokarmowe

Zatrucia pokarmowe mogą mieć przebieg łagodny lub ostry, zależnie od czynnika, który je wywołał. Zwykle objawiają się dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi, takimi jak biegunka czy wymioty. Spowodować je mogą mikroorganizmy, szkodliwe związki lub inne substancje chemiczne, które znajdują się w żywności. Zatrucia dzielimy na dwa rodzaje – mikrobiologiczne i chemiczne.

www.fotolia.pl

18


3.5.1 Zatrucia mikrobiologiczne

W tym wypadku skutki odczuwalne są zwykle tuż po spożyciu posiłku. Mogą trwać od kilku do kilkunastu godzin, objawiają się: bólami brzucha, biegunką, nudnościami, wymiotami. Poważną konsekwencją może być odwodnienie organizmu, szczególnie u dzieci i osób w podeszłym wieku. Dolegliwościom często towarzyszą: osłabienie organizmu, bóle głowy, gorączka, zaburzenie gospodarki wodno-elektrolitowej, spadek ciśnienia krwi.

Zatrucia mikrobiologiczne mogą być wywołane przez bakterie chorobotwórcze (np. Salmonella), toksyny bakteryjne zawarte w produktach spożywczych (np. jad kiełbasiany), wirusy i produkowane przez pleśnie mikotoksyny.

Najczęściej występującym zatruciem jest zatrucie bakteriami Salmonella. Do zakażenia może dojść przy braku zachowania podstawowych zasad higieny, przez spożycie zakażonej żywności, a także w kontakcie z zakażonymi ludźmi i zwierzętami. Do zatruć dochodzi zwykle przez spożycie potraw, do których przygotowania użyto surowych jaj, lub mięsa bez dostatecznej obróbki termicznej.

Szczególnie niebezpieczne jest zatrucie jadem kiełbasianym. Najczęściej źródłem zatrucia są pokarmy zanieczyszczone glebą lub niewłaściwie przechowywane (szczególnie konserwy, wędzone i peklowane mięso). Objawy zatrucia to przede wszystkim dolegliwości żołądkowe, a ponadto mogą wystąpić: zaburzenia widzenia, opadanie powiek, trudności w przełykaniu i wymowie, ślinotok lub suchość w ustach, zatrzymanie moczu. Brak szybkiej reakcji medycznej może spowodować śmierć w wyniku zatrzymania akcji serca lub uduszenia.

3.5.2 Zatrucia chemiczne

Zatrucia te związane są ze skażeniami środowiska, niewłaściwym nawożeniem oraz stosowaniem chemicznych środków ochrony roślin. Zwykle do substancji toksycznych zalicza się: szkodliwe metale, azotany i azotyny, pozostałości pestycydów, leków weterynaryjnych, a także dioksyny. Nie bez znaczenia pozostaje również stosowanie w nadmiarze chemicznych substancji dodawanych w produkcji żywności, takich jak konserwanty i barwniki.

Chemiczne zanieczyszczenia żywności mogą przyczyniać się do rozwoju chorób nowotworowych, sprzyjać powstawaniu wad wrodzonych płodu, uszkadzać układ nerwowy i odpornościowy, a także powodować zaburzenia płodności.

3.5.3 Profilaktyka zatruć pokarmowych

Żeby uniknąć zatrucia mikrobiologicznego, trzeba przede wszystkim ściśle przestrzegać zasad higieny w trakcie przygotowywania i spożywania posiłków. Nie należy kupować produktów z niesprawdzonych źródeł, żywność trzeba przechowywać w niskich temperaturach, oddzielając od siebie poszczególne grupy. Należy dokładnie zwracać uwagę na daty przydatności do spożycia, gdyż często są ignorowane, a żywność przeterminowana może stać się przyczyną poważnych problemów zdrowotnych. Najłatwiejszym sposobem zniszczenia drobnoustrojów jest poddanie żywności działaniu wysokiej temperatury.

19


Trudniej uniknąć natomiast zatruć chemicznych, dlatego najlepiej kupować żywność jak najmniej przetworzoną, jeśli to możliwe, z upraw lub hodowli naturalnych, ekologicznych, gdzie proces wzrostu zwierząt lub roślin nie jest sztucznie stymulowany.

3.6 Literatura

3.6.1 Literatura obowiązkowa

Kosmetologia pielęgnacyjna i lekarska, red. M. Noszczyk, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010;

Nowicka D., Dermatologia. Podręcznik dla studentów kosmetologii, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2007;

Grzelakowska-Dylewska J., Kosmetyka stosowana, WSiP, Warszawa 2010;

Suder E., Brużewicz S., Anatomia człowieka, Podręcznik i atlas dla studentów licencjatów medycznych, Górnickie Wydawnictwo Medyczne, Wrocław2008.

3.6.2 Literatura uzupełniająca

Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012;

Gawęcki J., Roszkowski W., Żywienie człowieka a zdrowie publiczne, PWN, Warszawa 2011;

Selye H., Stres okiełznany, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1977;

Terelak J., Psychologia stresu, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2001;

Szurowska B., Anoreksja i bulimia. Śmiertelne sposoby na życie, Wydawnictwo Harmonia Universalis, Gdańsk 2011.

3.7 Spis rysunków i tabel

Tabela 3.1 Najważniejsze choroby cywilizacyjne ............................................................................... 2

Rysunek 3.1 Pomiar ciśnienia jest jednym z podstawowych badań profilaktycznych ........ 3

Rysunek 3.2 Narządy często atakowane przez nowotwory złośliwe – statystyki (cz. 1).... 5

Rysunek 3.3 Narządy często atakowane przez nowotwory złośliwe – liczba zgonów ........ 5

Rysunek 3.4 Narządy często atakowane przez nowotwory złośliwe – statystyki (cz. 2).... 6

Rysunek 3.5 Negatywne skutki palenia papierosów ......................................................................... 9

Rysunek 3.6 Piramida zdrowego żywienia ........................................................................................ 12

Rysunek 3.7 Rodzaje stresu ...................................................................................................................... 13

Rysunek 3.8 Style radzenia sobie ze stresem .................................................................................... 15

Rysunek 3.9 Dbanie o higienę .................................................................................................................. 17

Spis treści

3 Czynniki środowiskowe a stan zdrowia człowieka .................................................................. 2

20


3.1 Zapobieganie chorobom cywilizacyjnym i społecznym ................................................................... 2 3.1.1 Choroby cywilizacyjne i społeczne ............................................................................................................................ 2 3.1.2 Nadciśnienie ........................................................................................................................................................................ 3 3.1.3 Choroba wieńcowa ........................................................................................................................................................... 3 3.1.4 Otyłość.................................................................................................................................................................................... 3 3.1.5 Cukrzyca ................................................................................................................................................................................ 4 3.1.6 Nowotwory .......................................................................................................................................................................... 4 3.1.7 Choroba wrzodowa .......................................................................................................................................................... 6 3.1.8 Alergie .................................................................................................................................................................................... 7 3.1.9 Choroby psychiczne ......................................................................................................................................................... 7 3.1.10 Choroby zakaźne ........................................................................................................................................................... 7 3.1.11 Choroby społeczne........................................................................................................................................................ 8 3.1.12 Uzależnienia ..................................................................................................................................................................... 8 3.1.13 Zaburzenia żywienia .................................................................................................................................................... 9 3.1.14 Profilaktyka chorób społecznych i cywilizacyjnych ...................................................................................... 9

3.2 Żywienie w profilaktyce chorób cywilizacyjnych i społecznych ............................................... 10 3.3 Stres a zdrowie człowieka ......................................................................................................................... 13

3.3.1 Pojęcie stresu ................................................................................................................................................................... 13 3.3.2 Reakcja na stres .............................................................................................................................................................. 14 3.3.3 Radzenie sobie ze stresem ......................................................................................................................................... 15

3.4 Choroby pasożytnicze .................................................................................................................................. 16 3.5 Zatrucia pokarmowe .................................................................................................................................... 17

3.5.1 Zatrucia mikrobiologiczne ......................................................................................................................................... 18 3.5.2 Zatrucia chemiczne ........................................................................................................................................................ 18 3.5.3 Profilaktyka zatruć pokarmowych ......................................................................................................................... 18

3.6 Literatura .......................................................................................................................................................... 19 3.6.1 Literatura obowiązkowa ............................................................................................................................................. 19 3.6.2 Literatura uzupełniająca ............................................................................................................................................. 19

3.7 Spis rysunków i tabel ................................................................................................................................... 19

3.1 padwk tresc

Education

Transcript of 3.1 padwk tresc