PRACE NAUKOWE Akademii im. Jana D ugosza w Cz stochowie Kultura Fizyczna 2013, t. XII, nr 2

Pawe KRÓL* Waldemar NADOLSKI**

Pocz tki saneczkarstwa w Galicji (1900–1914)

Streszczenie

Saneczkarstwo po raz pierwszy na ziemiach polskich pojawi o si w Krakowie i Zakopanem na pocz tku XX wieku, oko o 1900 r. Inicjatorami rozwoju sportu saneczkowego byli prof. Hen-ryk Jordan i dr Eugeniusz Piasecki, wówczas 28-letni absolwent medycyny Uniwersytetu Jagiel-lo skiego. Eugeniusz Piasecki by kontynuatorem i zwolennikiem idei prof. Henryka Jordana. Za-pozna si z rozwojem ró nych dyscyplin sportowych uprawianych w parku Jordana w Krakowie. Po studiach przebywa krótko w Wiedniu. M odo sp dzi w Zakopanem, gdzie prowadzi m.in. Zak ad Ortopedyczny, w którym realizowa gimnastyk higieniczn . W sierpniu 1900 r. wyg osi pre-lekcje na temat rozwoju sportu, taternictwa i turystyki w kurorcie, opublikowane w miejscowej prasie.

S owa kluczowe: Galicja, kultura fizyczna, saneczkarstwo, pocz tki saneczkarstwa.

Eugeniusz Piasecki w kolejnym referacie w grudniu 1900 r. O sporcie nie-

gowym wskaza na prawdziwego pioniera saneczkarstwa w Polsce – prof. Hen-ryka Jordana, który u podstawy kopca Ko ciuszki w Krakowie zje d a na sa-neczkach wraz z m odzie rzemie lnicz :

po g adko uje d onej powierzchni niegu ca y szereg ma ych saneczek sunie w asnym ci arem, niezaprz ony w konie. Na ka dej siedzi jeden lub kilku ludzi i hamuje szalo-ny p d, dotykaj c ziemi ko cami stóp1.

Artyku dra Eugeniusza Piaseckiego zainspirowa elit zakopia skiej spo-eczno ci do podj cia stara o utworzenie stowarzyszenia sportowego w uzdro-

wisku. Pierwsze próby zorganizowania w lutym 1901 r. klubu sportowego, pod-j te przez Zwi zek Przyjació Zakopanego, by y nieudane2. Dopiero w listopa-dzie tego roku za o ono Towarzystwo Sportowe w Zakopanem, które zaj o si

* Dr, Wydzia Wychowania Fizycznego Uniwersytetu Rzeszowskiego. ** Dr, Pa stwowa Wy sza Szko a Zawodowa w Nowym S czu. 1 E. Piasecki, O sporcie niegowym, „Przegl d Zakopia ski” 1900, nr 50, s. 463. 2 Do zwolenników sportu!, „Przegl d Zakopia ski” 1901, nr 4, s. 28; nr 5, s. 37.

28 Pawe KRÓL, Waldemar NADOLSKI

g ównie urz dzaniem lizgawki. W 1902 r. praktykowano równie jazd na sa-neczkach:

amatorów zimowych zabaw na powietrzu nie brak w Zakopanem. Garstka ich urz dzi a sobie zje d anie na saneczkach z góry. Wybrano jednak miejsce (w Modrzejowie) tak dalece niefortunne, e w jednym tygodniu nast pi o 5 wypadków3.

Krótko jednak trwa a o ywiona dzia alno Towarzystwa Sportowego – pod koniec 1902 r. znacznie ograniczy o swoj aktywno z powodu wyjazdu z Za-kopanego jego inicjatora Jana Szyma skiego4. O rozwoju sportów zimowych w Zakopanem w 1903 r. informowa korespondent „Nowej Reformy”:

od dwóch lat bawi tu przez zim mnóstwo pierwszorz dnych rodzin polskich, wol tu je-cha ni za granic . Wyrobi o si ywe po ycie towarzyskie, zakwit y sporty zimowe, a w szczególno ci sport saneczkowy. Mo e nigdzie w Europie nie ma tak wspania ego toru na saneczki szwajcarskie, jak na przestrzeni z Ku nic do Muzeum Cha ubi skiego i dalej. Hrabia Zamoyski, nader yczliwie usposobiony dla tego sportu, zamierza, jak s yszymy, urz dzi w jak najkrótszym czasie odpowiedni tor z Ku nic, aby sankarze i nadobne sankarki nie byli nara eni na wymijanie wozów i ewentualne wypadki5.

Dopiero oko o 1905 r. pierwsze sanki sportowe sprowadzono do Lwowa. Popularyzacj tej dyscypliny od 1906 r. zaj o si Towarzystwo Zabaw Ludu i M odzie y (przekszta cone pó niej w Towarzystwo Zabaw Ruchowych). Zor-ganizowa o ono 14 stycznia 1906 r. pierwsze we Lwowie zawody saneczkowe6. W kolejnych latach organizacj zawodów saneczkowych we Lwowie zajmowa y si stowarzyszenia i kluby sportowe, m.in. AZS, „Czarni”, „Pogo ” i „Znicz”.

Spotkania pi karskie sportowców lwowskich w Krakowie w czerwcu i wrze-niu 1906 r. oraz patronat sportowy Henryka Jordana nad tymi o rodkami za-

owocowa y rozwojem kilku dyscyplin sportowych w grodzie Kraka, w tym m.in. saneczkarstwa. Redaktor krakowskiego „Czasu” w listopadzie 1907 r. pisa :

„Cracovia” ma wnie na r ce pana prezydenta memoria w sprawie rozwini cia sportu zimowego w Parku dra Jordana, mo na si spodziewa , e miasto nie odmówi poparcia m odym zwolennikom sportu. B dzie tu chodzi o o wyasygnowanie niewielkiej kwoty na sprawienie saneczek i „rennwolfów”7 do Parku, a jestem przekonany, e znajdzie si wiele osób, którzy na ten cel nie posk pi datków i przyjd z pomoc materialn 8.

Autor artyku u zapewni , e w nied ugim czasie, staraniem „Cracovii”, jedna z firm krakowskich zaprezentuje ró nego rodzaju saneczki systemu „Lappland”, w tym i rennwolfy9.

3 „Przegl d Zakopia ski” 1902, nr 10, s. 96. 4 „Przegl d Zakopia ski” 1902, nr 50, s. 474. 5 Z pod Giewontu, „Nowa Reforma” 1903, nr 34, s. 1. 6 „Kurjer Lwowski” 1906, nr 12, s. 3; „S owo Polskie” 1906, nr 19, s. 5. 7 Rennwolfy – „wilki” to odmiana saneczek, na których jazda odbywa a si w pozycji stoj cej. 8 „Czas” 1907, nr 276, s. 3. 9 Tam e.

Pocz tki saneczkarstwa w Galicji (1900–1914) 29

W Sokalu na Wo yniu, w jednym z wi kszych miast Galicji, m odzie gim-nazjalna uprawia a saneczkarstwo ju zim 1907/1908 r. Szko a zakupi a dwoje sanek na 6 i 4 osoby10. W 1909 r. uczniowie uprawiali saneczkarstwo na wzgó-rzach nad Bugiem. Gimnazjum dysponowa o o mioma saneczkami, w tym sze-cioma typu rennwolf11.

Sport saneczkowy na pocz tku XX wieku rozwin si tak e w Bielsku (Bie-litz), które by o zamieszkiwane g ównie przez ludno niemieck 12. W roku szkolnym 1907/1908 w sprawozdaniu szkolnym Gimnazjum w Bielsku odnoto-wano po raz pierwszy fakt, e m odzie ch tnie korzysta a z jazdy saneczkami. Nie wiadomo, czy te pierwsze próby saneczkarskie w ród m odzie y by y wyni-kiem wspó pracy z bielsk sekcj Beskidensverein za o on w 1907 r., chocia wiele na to wskazuje. Owa sekcja, a w a ciwie Zimowy Klub Sportowy (Winter-sportclub Bielitz-Biala des Beskidensvereines) propaguj cy sporty zimowe, g ównie narciarstwo – prowadzi dzia alno w ród l skich i ma opolskich Niemców13.

Sport saneczkowy w Galicji zacz si rozwija równie w innych miejsco-wo ciach. W 1908 r. saneczkarstwo uprawiano w Zakopanem na stokach Guba-ówki. Mia o to zwi zek z dzia alno ci Zakopia skiego Oddzia u Narciarzy

Towarzystwa Tatrza skiego i jego wspó za o yciela Mariusza Zaruskiego, który czyni starania o wybudowanie w Zakopanem toru bobslejowego14. Do Zakopa-nego na pocz tku lutego 1909 r. przyby a ponad 100-osobowa wycieczka „ogni-ska nauczycielskiego” z Krakowa. Wycieczka po czona by a z uprawianiem sportów zimowych, w tym i saneczkarstwa15. Zainteresowanie pobytem w Za-kopanem ros o zw aszcza w okresie wi tecznym. W trakcie wi t Bo ego Na-rodzenia w 1909 r. do Zakopanego przybyli sportowcy z ró nych stron Polski, uroki kurortu doceni a prasa:

dla amatorów sportu saneczkowego nie brak w Zakopanem d ugich i urozmaiconych te-renów, o wielkim niejednokrotnie spadzie. Na Guba ówce, dzi ki subwencji Krajowego Zwi zku Turystycznego, utrzymywany jest sta y tor saneczkowy, który tak pod wzgl -dem swej d ugo ci, jak i doskona o ci po o enia nie ust puje najlepszym torom zagra-nicznym16.

10 II sprawozdanie dyrekcji c.k. Gimnazjum w Sokalu za rok szkolny 1907/08, Sokal 1908, s. 8. 11 III sprawozdanie dyrekcji c.k. Gimnazjum w Sokalu za rok szkolny 1908/09, Sokal 1909, s. 8. 12 Na podstawie: Der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien, Troppau

1912, ludno Bielska mówi ca w domu j zykiem niemieckim stanowi a 81,5% wszystkich mieszka ców Bielska. Podobne szacunki podawano w polskiej prasie, przyznaj c, e w Bielsku w 1910 r. mieszka o tylko 13% Polaków: „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1911, nr 291, s. 7.

13 Jahresbericht des k. k. Staats-gymnasiums in Bielitz für das Schuljahr 1907/08, Bielitz, s. 49. 14 K. Szujecki, Pocz tki sportów zimowych, ród o: http://www.sportowahistoria.pl/index.php/10-

artykuy/sport/108-pocztki-sportow-zimowych [stan z 12.02.2012]. 15 „Kurjer Lwowski” 1909, nr 40, s. 3. 16 „Nowo ci Illustrowane” 1909, nr 52, s. 7.

30 Pawe KRÓL, Waldemar NADOLSKI

Ponadto saneczkarstwo uprawiano rekreacyjnie jak i coraz cz ciej wyczy-nowo na drodze do Ku nic.

Fot. 1. Wycieczki narciarskie i saneczkowe do Ku nic i Kalatówek w 1909 r. w Zakopanem

ród o: „Nowo ci Illustrowane” 1909, nr 52, s. 7.

Nieco pó niej saneczkarstwo dotar o do Krynicy. Sta o si to za spraw cz onków lwowskiego Karpackiego Towarzystwa Narciarskiego, którzy w la-tach 1907–1910 w drowali na nartach w pa mie Jaworzyny i Radziejowej. Byli oni jedynymi w tym czasie narciarskimi „odkrywcami” gór w okolicach Kryni-cy. By mo e saneczkarstwo po raz pierwszy zago ci o tam w 1909 r.17 Upra-wiane by o na okolicznych wzniesieniach. Rozkwit sportów zimowych w kuror-cie, w tym i saneczkarstwa, nast pi dzi ki doprowadzeniu linii kolejowej do Krynicy w 1911 r., dzia alno ci prelekcyjnej m.in. Kazimierza Hemmerlinga i inicjatywie tamtejszego lekarza, w a ciciela Zak adu Hydropatycznego, dra Henryka Ebersa18.

Dopiero pod koniec 1909 r. w Krakowie urz dzono tor saneczkowy o d ugo-ci 700 m na Woli Justowskiej. Jego wad by a zbyt du a odleg o od centrum

17 W. Nadolski, Wychowanie fizyczne i sport na Ziemi S deckiej w latach 1867–1918, Nowy S cz

2007, s. 161–163. Od wielu lat powszechnie uwa a si Krynic za kolebk saneczkarstwa w Polsce, co jednak nie jest prawd . Informacje te pochodz z wielu stron internetowych. Ich ród em mog y by m.in. nieprawdziwe informacje oraz b dna interpretacja samego artyku u

pt. 70-letnie tradycje saneczkarstwa, „Dziennik Polski” 1979, nr 29, s. 6, omawiaj cego po-cz tki sportu saneczkowego w naszym kraju. Nieprawdziwa jest informacja, e pierwsza sekcja saneczkowa powsta a w 1909 r. By mo e autor artyku u mia na my li Towarzystwo Sanecz-kowe w Krakowie. Przed I wojn wiatow aden klub czy stowarzyszenie sportowe nie posia-da o odr bnej sekcji saneczkowej. Funkcjonowa y one w ramach sekcji sportów zimowych lub sekcji narciarskich.

18 W. Nadolski, Wychowanie fizyczne…, s. 161–163.

Pocz tki saneczkarstwa w Galicji (1900–1914) 31

miasta, a przewo enie saneczek np. w tramwaju bez dodatkowej op aty by o niedozwolone. Projektowany by równie kolejny tor w Krakowie o d ugo ci 350 m na Sikorniku. Pierwszy z wymienionych torów powsta z inicjatywy bli-ej nieokre lonego Towarzystwa Saneczkowego, drugi mia powsta ze rodków

Zwi zku Turystycznego. W zwi zku z tym „Cracovia” zrezygnowa a z wybudowa-nia w asnego toru saneczkowego, tak e z powodu wysokich kosztów inwestycji19.

W 1909 r. w okolicach Bielska drewniana chata (Rodelhütte lub Stefanka) na szczycie Koziej Góry (683 m n.p.m.) zosta a zaadaptowana przez Komitet Popierania Ruchu Turystycznego na potrzeby sportu saneczkowego i udost p-niona amatorom sportów zimowych, którzy zim mogli znale tu doskona e warunki do uprawiania saneczkarstwa.

Fot. 2. Schronisko na Koziej Górze (Rodelhütte) i pocz tek toru saneczkowego przed I wojn wiatow

ród o: T. Biesik, Schroniska górskie na starej pocztówce i fotografii, Beskid Ma y, l ski i y-

wiecki, Bielsko-Bia a 2004.

Przy samym schronisku usytuowany by pocz tek toru saneczkowego, ko-niec za znajdowa si przy restauracji Emmerhof w Cyga skim Lesie. Sanki mo na by o wypo yczy w schronisku i zjecha a do restauracji, sk d transpor-towane by y z powrotem do schroniska. Ca o trasy liczy a od 2300 do 3000 m, nie cis o spowodowana by a tym, e ró ne ród a podawa y rozbie ne infor-macje o d ugo ci toru20. Z pewno ci tor by jednym z d u szych obiektów w tym czasie, na których startowali polscy zawodnicy. W 1910 r. prasa lwowska

19 „Przegl d Sokoli” 1909, nr 23, s. 4. 20 Kozia Góra, czyli schronisko na Stefance, ród o: http://www.kozia.pl/historia.html [stan z 12.

02.2012]; Czy tor saneczkowy w Cyga skim Lesie musi niszcze ?, ród o: http://bielskobiala. gazeta.pl/bielskobiala/1,88025,7820774,Czy_tor_saneczkowy_w_Cyganskim_Lesie_musi_niszczec .html#ixzz2LeOiYvsY [stan z 12.02.2012].

32 Pawe KRÓL, Waldemar NADOLSKI

informowa a o odbywaj cych si tam zawodach. Wed ug relacji tor liczy wów-czas 2300 m i posiada siedem ostrych krzywizn. W zawodach startowa o 81 zawodników, w tym równie polscy zawodnicy. W zawodach jedynek panów najlepszy rezultat wynosi 4.11, w ród kobiet 5.54. Najlepsza dwójka osi gn a rezultat 4.06,4, drugie miejsce w tej konkurencji zaj li Polacy z czasem 4.20. Niestety prasa nie poda a nazwisk ani zwyci zców zawodów, ani startuj cych w nich sportowców polskich. Podsumowano jednak, e tor zbudowany by we-d ug najnowszych wymogów sportowych, „nadaj cy sposobno do emocyjnej a bezpiecznej jazdy”21. Tak e w Zakopanem sezon saneczkowy 1910 r. znajdo-wa si w pe ni,

sanki i narty mkn jedne za drugimi, a nie brak na nich oprócz m odych i u miechni tych twarzy, tak e i osób starszych, które równie oddaj si temu sportowi22.

Na amach „Kurjera Lwowskiego” korespondent gazety z Zakopanego wy-g osi apel, w którym stwierdzi , e

sport saneczkowy bardzo si rozwija, jak równie jazda na „ski” i wobec tego warto by pomy le o za o eniu fabryki wyrobu saneczek i nart w kraju, które teraz z Davos albo z Czech do nas wagonami sprowadzaj . Sport saneczkowy rozszerza si na ca y kraj, wi c zaspokojenie potrzeb tego sportu krajowym wyrobem by oby najw a ciwsze, przez co wiele tysi cy koron pozosta oby w kraju23.

Kraków od jesieni 1909 roku posiada tylko jeden tor saneczkowy, którego w a cicielem by o Towarzystwo Saneczkowe. Dla cz onków „Cracovii” udo-st pnia o tor bezp atnie w poniedzia ki, co by o znacznym udogodnieniem, gdy obiekt ten sporo kosztowa , wst p dla obcych wynosi 2 korony dziennie.

Saneczkarze „Cracovii”, wspólnie z cz onkami krakowskiego AZS i kra-kowskiego ko a Karpackiego Towarzystwa Narciarskiego w okresie ferii wi -tecznych wyjechali do Zakopanego24, co zreszt skrupulatnie odnotowano w prasie:

od tygodnia roj si przyleg e Zakopanemu Ku nice od saneczek i nart, na których liczni amatorzy nara aj nogi i r ce. Karnawa zupe nie nie daje si odczuwa – wszyscy tak zaj ci saneczkami, wycieczkami, e ani czasu nie maj , ani ochoty do ta ca25.

AZS z Krakowa 27 lutego 1910 r. zorganizowa kolejn wycieczk sanecz-kowo-narciarsk do Zakopanego. Wzi o w niej udzia 15 narciarzy i narciarek oraz kilku saneczkarzy. Warunki pogodowe by y bardzo dobre. Saneczkarze nie

21 „Kurjer Lwowski” 1910, nr 91, s. 91. 22 „Kurjer Lwowski” 1910, nr 55, s. 3. 23 „Kurjer Lwowski” 1910, nr 81, s. 3; F. D ugoszewski, Krajowa Szko a Ko odziejsko-Kowalska,

„Ziemia S decka” 1914, nr 17, s. 4. Od roku szkolnego 1913/14 w grybowskiej Szkole Ko o-dziejsko-Kowalskiej wykonywano sanki, bobsleje i skeletony, które jako ci nawet przewy -sza y wyroby zagraniczne, zdobywaj c wiele nagród w konkursach.

24 „Kurjer Lwowski” 1910, nr 20, s. 7. 25 „Kurjer Lwowski” 1910, nr 12, s. 2.

Pocz tki saneczkarstwa w Galicji (1900–1914) 33

spodziewali si , e w Zakopanem zastan tak dogodne warunki do uprawiania tego sportu:

na Kalatówkach znaleziono nieg doskona y i tu zosta a cz narciarzy i saneczkarze, którzy przez ca y dzie u ywali na doskona ych zjazdach do Ku nic26.

Fot. 3. Wycieczka AZS z Krakowa do Zakopanego w 1910 roku, wyci ganie saneczek na Kalatówki

ród o: „Nowo ci Illustrowane” 1910, nr 10, s. 13.

Sportowcy i amatorzy sportów zimowych w Krakowie w 1910 r. tak e nie pró nowali. Oblegane by y zw aszcza stoki Góry w. Bronis awy, Ska Panie -skich i Góry Biela skiej. O popularno ci tej dyscypliny zimowej wiadczy cho by fragment tekstu z krakowskiego „Czasu”:

dzie w dzie ci gn w te strony liczni amatorzy saneczek i nart, a droga wojskowa, prowadz ca od fortu na Kopca Ko ciuszki, a pod ko ció Norbertanek jest ulubionym terenem do zjazdów. Sport saneczkowy zna Kraków dopiero od dwóch lat, a dzisiaj sport ten liczy w Krakowie nie mniej zwolenników od footballu. Pod Kopcem Ko ciuszki znajduje si codziennie co najmniej 150 saneczek, a po o enie szosy na grzbiecie Góry w. Bronis awy pozwala na zjazdy nie tylko na szosie wojskowej doskonale w nieg za-

opatrzonej przez wozy, ale i na zjazdy w kierunku Wis y i B o . Tu te prócz saneczek prywatnych spotyka si saneczki klubowe „Cracovii”, w ród których tzw. „lenkev” wie-losiedzeniowy, zbli aj cy si typem do bobsleja, budzi powszechn sensacj 27.

Saneczkarstwo w 1910 r. uprawiali równie sportowcy innego krakowskiego klubu sportowego – „Wis y”28. Na torze Towarzystwa Saneczkowego na Woli Justowskiej równie notowano du y ruch sportowy. Zorganizowano zawody

26 „Nowo ci Illustrowane” 1910, nr 10, s. 13. 27 „Czas” 1910, nr 46, s. 2. 28 „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1911, nr 19, s. 5.

34 Pawe KRÓL, Waldemar NADOLSKI

bobslejowe. Podkre lano bardzo dobre wykonanie toru, lecz jako wad wskazy-wano, e by on raczej dostosowany do jazdy bobslejem ni saneczkami, gdy na ostatnich 300 metrach nabiera o si znacznej pr dko ci29. W 1911 r. sport sa-neczkowy w rodowisku krakowskim uprawiali w dalszym ci gu sportowcy „Cracovii”, którzy u ywali torów naturalnych w okolicy Krakowa i organizowa-li wycieczki do Zakopanego30. Zapewne korzystali równie z toru na stokach kopca Ko ciuszki znajduj cego si w lasku zwanym potocznie Sikornikiem. Je-go zalety podkre la a kolejna krakowska gazeta, „Ilustrowany Kuryer Codzienny”:

raz po raz zaje d aj automobile i eleganckie pojazdy, z których wysiada m odzie p ci obojga, w bia e opo cze sportowe odziana, i d wigaj c saneczki do sterowania tzw. „bobsleighy” pnie si na szczyt wzgórka, sk d za chwile b yskawicznie zje d aj na dó . To sport saneczkowy w Krakowie!31

M odzie II Gimnazjum w Nowym S czu od pocz tku bra a udzia w wy-cieczkach Sekcji Narciarskiej nowos deckiego Oddzia u Towarzystwa Tatrza -skiego „Beskid”, którego pocz tki si gaj 1906 roku. Oddzia w asne saneczki posiada ju w sezonie 1909/1910. Dzi ki staraniu dyrekcji II Gimnazjum w Nowym S czu, która w sezonie zimowym 1910/1911 zakupi a znaczn liczb saneczek do uprawiania sportów zimowych, uczniowie mogli rozwija swoje umiej tno ci nabywane podczas wycieczek TT „Beskid”32. Nic nie wspominano o organizowanych zawodach, uczniowie uprawiali saneczkarstwo, tylko zje d a-j c z pobliskich wzniesie w okolicach Nowego S cza33. W a ciwie jedyna wzmianka o pocz tkach sportu saneczkowego w Nowym S czu pochodzi a z ar-tyku u „Gazety Poniedzia kowej” z lutego 1911 r.:

zima tegoroczna, cho krótka, zapisze si jako pami tna w historii sportów zimowych w naszym mie cie. W tym roku zacz to tu uprawia na wielk skal sport saneczkowy, ignoruj c jednocze nie lizgawk 34.

Nowy S cz nie posiada oczywi cie toru saneczkowego, zjazdy o d ugo ci 1 km odbywa y si w niedalekim Zabe czu (obecnie dzielnica Nowego S cza) oraz we wsi Wysokie, oddalonej od miasta oko o 7 km35. Saneczkarstwo uprawiano w roku szkolnym 1910/1911 równie w gimnazjum przemyskim. wiczenia w je dzie saneczkami odbywa y si pod kierunkiem instruktorów „Soko a”. Za-j cia prowadzono na torze drogi fortecznej wsi Lipowice pod Przemy lem36.

29 „Czas” 1910, nr 46, s. 2. 30 „Czas” 1911, nr 92, s. 2. 31 „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1911, nr 15, s. 4. 32 Sprawozdanie dyrekcji c.k. Gimnazjum II w Nowym S czu za rok szkolny 1910/11, Nowy S cz

1911, s. 53. 33 Sprawozdanie z czynno ci Zarz du Oddzia u Towarzystwa Tatrza skiego „Beskid” w Nowym

S czu za rok 1910, „Pami tnik Towarzystwa Tatrza skiego”, t. 32, Kraków 1911, s. XVIII. 34 „Gazeta Poniedzia kowa” 1911, nr 9, s. 9. 35 Tam e. 36 Sprawozdanie dyrekcji c.k. Gimnazjum z wyk adowym j zykiem polskim w Przemy lu za 1911

rok, Przemy l 1911, s. 21.

Pocz tki saneczkarstwa w Galicji (1900–1914) 35

W sezonie zimowym 1910/1911 coraz wi cej miejscowo ci galicyjskich rozwija o sport saneczkowy. Kolejn z nich by Sambor, mimo e brakowa o tam odpowiedniego toru saneczkowego, a dyrekcja gimnazjum nie widzia a po-trzeby zakupu sanek dla swych uczniów37. Ale saneczkarstwo by o tam bardzo popularne, o czym wiadczy a korespondencja „Kurjera Lwowskiego”:

sport ten ma swoich gor cych zwolenników i gromadzi na stoku ulicy Jagiello skiej, obok fary, wieczorami setki m odzie y obojga p ci, która saneczkuje si do pó nej nocy bez przedsi brania odpowiednich rodków ostro no ci38.

M odzie cieszy skiego II Gimnazjum w roku szkolnym 1910/1911 upra-wia a saneczkarstwo prawdopodobnie na torach bielskiego Beskidenverein. W ka dym razie saneczkarstwo w tej szkole cieszy o si znaczn popularno ci , przewy szaj c zdecydowanie narciarstwo. Spo ród wszystkich 306 uczniów II Gimnazjum 189 osób (ponad 61%) uprawia o saneczkarstwo. Najwi cej sa-neczkarzy wywodzi o si z III klasy – 30, najmniej z VIII klasy – 8 uczniów39. Równie m odzie gimnazjalna z Rzeszowa w roku szkolnym 1910/1911 upra-wia a saneczkarstwo mimo niedogodnego terenu. Uczniowie wykorzystywali pobliskie wzgórza na zjazdy saneczkami40. Saneczkarstwo uprawiano wówczas tak e w Tarnowie, za tor saneczkowy s u y a aleja w ogrodzie strzeleckim. Sport saneczkowy w Gorlicach równie zyska sobie znaczne grono zwolenni-ków. W korespondencji prasowej podkre lano:

w najbli szej okolicy miasta mamy dobry tor, tote liczne rzesze m odzie y i starszych w druj tam, by skorzysta ze wspania ej zimy41.

W 1911 r. w dalszym ci gu Kraków, Lwów i Zakopane pozostawa y g ów-nymi arenami sportu saneczkowego. Du popularno ci cieszy a si droga do Ku nic w Zakopanem, która coraz cz ciej gromadzi a na starcie rzesze bobsle-istów, rozwijaj cych pr dko oko o 60 km/h. By o to o tyle niebezpieczne, e zjazdy odbywa y si w okolicy, w której odbywa si normalny ruch uliczny42. W roku szkolnym 1910/1911 m odzie gimnazjum bielskiego coraz energiczniej uprawia a saneczkarstwo. Po raz pierwszy w sprawozdaniu szko y wymieniono udzia uczniów poszczególnych klas w zawodach szkolnych. W ca ym roku szkolnym saneczkarstwo w tej szkole uprawia o 323 uczniów. Zjazdy odbywa y si pod opiek tamtejszych nauczycieli. W zawodach m odzie owych odbywaj -cych si 12 marca 1911 r. na torze Steffansruhe-Emmerhof zwyci y Polatschek

37 Sprawozdanie kierownika filii c.k. Gimnazjum w Samborze za rok szkolny 1911/12, Sambor

1912, s. 61. 38 „Kurjer Lwowski” 1911, nr 48, s. 4. 39 Programm des Vereinigten k.k. Albrecht-Gymnasiums in Teschen fur das Schuljahr 1910/11,

Teschen, s. 69. 40 „Kurjer Lwowski” 1911, nr 81, s. 7. 41 „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1911, nr 33, s. 7. 42 „Kurjer Lwowski” 1911, nr 17, s. 4.

36 Pawe KRÓL, Waldemar NADOLSKI

z IV klasy. Trzecie miejsce zaj Hans Vetter z tej samej klasy, z kolei Schwarz z V klasy zaj równie trzecie miejsce w jedynkach43. Kolejny tor saneczkowy w okolicy Bystrej i Bielska powsta pod koniec 1911 r. Tor o d ugo ci 5 km i szeroko ci 3 m zosta wykonany z inicjatywy dzier awcy schroniska Klemen-tynki na Szyndzielni44. W tym czasie tor rozpoczynaj cy si na wysoko ci 1110 m n.p.m. uznawany by za jeden z najlepszych w kraju. Znajdowa si pod opiek Wintersportclub Bielitz-Biala des Beskidensvereines45. M odzie z Gimnazjum w Bielsku bra a udzia w kolejnych zawodach saneczkarskich organizowanych przez Wintersportclub. Odby y si one 18 lutego 1912 r. na torze Steffansruhe-Emmerhof. Alfred Feuerstein z IV klasy zaj trzecie miejsce, a Hans Vetter z V klasy równie by trzeci w jedynkach46.

Powstaj ce coraz cz ciej tory saneczkowe w Galicji przyczynia y si do dalszego rozwóju sportu saneczkowego i bobslejowego. Na pocz tku 1912 r. Lwów posiada oficjalnie trzy tory saneczkowe znajduj ce si pod zarz dem sfer sportowych (TZR, „Lechii” i „Pogoni”), dwa tory znajdowa y si w Krakowie i Bielsku. Tylko jeden tor na Guba ówce posiada o Zakopane, drugi w Ku ni-cach by zakazany dla u ytku saneczkarzy, chocia u ytkowany „na dziko” przez amatorów tego sportu. Nic zatem dziwnego, e coraz cz ciej domagano si wybudowania w Zakopanem toru saneczkowego z prawdziwego zdarzenia. Dotychczasowe zjazdy praktykowano z Ku nic, Kalatówek oraz Doliny Ko cie-liskiej, ale w 1912 r.

o adnym torze nie zd ono jeszcze pomy le ; naturalne za pochy o ci zgo a nie utrzy-mane, ur gaj najprymitywniejszym wymogom bezpiecze stwa, bariery czy wa y ochronne w miejscach nawet gro nych dla ycia ludzkiego nie istniej – co przy samo-woli jednostek wje d aj cych ko mi pod gór , oraz lekkomy lno ci ogó u, tworzy chaos nie do opisania47.

Wa nym wydarzeniem w rozwoju saneczkarstwa w Galicji w 1912 r. by o zorganizowanie zawodów saneczkowych w kolejnej podkarpackiej miejscowo-ci – Ja le. Nic nie wiadomo o istniej cym tam torze saneczkowym oraz o orga-

nizacji samych zawodów, „Ilustrowany Kuryer Codzienny” poda tylko zwy-ci zców poszczególnych konkurencji. W ka dym razie zawody z nagrodami by-y bardzo interesuj ce i zgromadzi y du widowni . W rywalizacji par zwyci -yli L. Methówna z S. Siwikiem przed Steinhausówn z Z. Kosikiewiczem,

43 Jahresbericht des k.k. Staats-gymnasiums in Bielitz für das Schuljahr 1910/11, Bielitz, s. 64–65. 44 „Klementynka” to nazwa pierwszego schroniska na Szyndzielni nazywanej wtedy Kamitzer

Platte (Kamienicka P yta), wybudowanego w 1895 roku. „Klementynka” sp on a w momencie uroczystego otwarcia. Pó niej powsta o w 1897 roku schronisko pod Klimczokiem o wysokim standardzie pobytu. W pobli u schroniska, oprócz toru saneczkowego, znajdowa a si skocznia narciarska, co powodowa o znaczn popularno obiektu.

45 „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1911, nr 290, s. 7. 46 Jahresbericht des k.k. Staats-gymnasiums in Bielitz für das Schuljahr 1911/12, Bielitz, s. 47–48. 47 „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1912, nr 4, s. 7.

Pocz tki saneczkarstwa w Galicji (1900–1914) 37

Goldschla ank z Steinhausem oraz M. Kurzówn z S. Kostkiewiczem. Ogólne zawody dwójek mieszanych zako czy y si równie sukcesem L. Methówny z S. Siwikiem przed Steinhausówn z Z. Kosikiewiczem. Kolejne miejsca zaj li: Goldschla anka z Steinhausem, Patlówna z Kranzem, Haubenstockówna z Alscherem, Kurzówna z J. Kurzem48.

W 1912 r. krakowskie wzgórza i tory saneczkowe, mniej lub bardziej ofi-cjalnie oddane dla u ytkowników saneczkarstwa, prze ywa y totalne obl enie:

drog ku B oniom ci gn setki sportowców, aby u y jazdy na saneczkach na Sikorni-ku… Specjalny teren sportowy stanowi Planty, milcz cym zezwoleniem publiczno ci zarezerwowane dla naszych milusi skich49.

W tym samym roku w Gimnazjum w Bochni z inicjatywy tamtejszego na-uczyciela prof. dra Gofrona powsta „klub saneczkowy”. Klub ten posiada 40 saneczek i 4 bobsleje, w czasie ferii zimowych organizowa wyjazdy saneczkar-skie do Zakopanego, Ku nic, Kalatówek i Doliny Ko cieliskiej. W okolicy Bochni we wsi Kopaliny na drodze w kierunku Limanowej m odzie korzysta a z toru saneczkowego, którego „pozazdro ci oby niejedno wi ksze miasto”50.

W 1912 r. saneczkarstwo uprawiano w a ciwie wsz dzie, gdzie tylko by y dogodne warunki terenowe i klimatyczne, m.in. w Oczkowie ko o ywca. Mia tam miejsce zreszt bardzo gro ny wypadek, któremu uleg a arcyksi na Maria Teresa, ma onka arcyksi cia Karola Stefana. Na szcz cie operacja si powio-d a i arcyksi na wróci a do zdrowia. Ten wypadek pokaza jednak, e sport sa-neczkowy, w którym cz stym wypadkom ulega a m odzie i dzieci, stanowi du-e niebezpiecze stwo tak e dla doros ych51. Prasa galicyjska bardzo cz sto in-

formowa a o wielu ci kich wypadkach i kontuzjach zawodników uprawiaj -cych saneczkarstwo. Tragiczne wydarzenie mia o miejsce w lutym 1913 r. w Zakopanem. W wyniku wypadku bobslejowego zgin a jedna osoba, a dwie zosta y ranne52. Zjazdy saneczkowe i bobslejowe odbywa y si tam wbrew zaka-zowi, który na wniosek tamtejszej Sekcji Narciarskiej obowi zywa od poprzed-niego sezonu53.

W Bielsku 28 stycznia 1913 r. odby y si kolejne zawody saneczkarskie z udzia em 9 uczniów tamtejszego gimnazjum. Jeden z nich, Artur Pustowka z III klasy zaj trzecie miejsce. Organizatorem zawodów by Wintersportclub Bielitz-Biala des Beskidensvereines54. Nast pne zawody zorganizowane zosta y 2 lutego 1913 r. na torze Steffansruhe-Emmerhof. W konkurencji m skich jedy-nek zwyci y Edmund Pechal z czasem 5.60 przed Oswaldem Antesem 5.14

48 „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1912, nr 6, s. 7. 49 „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1912, nr 8, s. 4. 50 „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1912, nr 9, s. 7. 51 „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1912, nr 16, s. 4. 52 „Kurjer Lwowski” 1913, nr 69, s. 3. 53 „Kurjer Lwowski” 1913, nr 72, s. 4. 54 Jahresbericht des k.k. Staats-gymnasiums in Bielitz für das Schuljahr 1912/13, Bielitz, s. 68.

38 Pawe KRÓL, Waldemar NADOLSKI

i Juliusem Deutschem 5.20,5. W jedynkach kobiet wygra a Grete Jacob z cza-sem 4.47 przed Hilde Kreis 7.10,5 i Louise Roy 10.28,5. Pierwsze miejsce w rywalizacji dwójek m skich zaj Gustav Kotschy z czasem 4.45, drugie miej-sce zaj Franz Till – 4.58,5, a trzecie Erwin Traubner – 5.10,5. W konkurencji juniorów najlepszy okaza si Fritz Aschenbrenner z czasem 5.13,5 przed Artu-rem Pustowk 5.18,5 oraz Friedrichem Krakowskim 5.2555. Zawody saneczkar-skie by y organizowane co roku przez bielsk Sekcj Sportow Towarzystwa Beskidzkiego. Zalet toru Stefansruhe-Emmerhof by o dobre przygotowanie dwóch torów do jazdy saneczkami56. Przed I wojn wiatow w okolicach Biel-ska utworzono trzeci tor saneczkowy Josefsberg-Straconka, który równie nale-a do Wintersportclub Bielitz-Biala des Beskidensvereines57. Ze szczytu Jo-

zefsberg (Magurka) zje d ano w stron Straconki, prowadzi tam zielony szlak, który aktualnie te si tam znajduje58. W 1913 r. zawody saneczkowe przepro-wadzone zosta y tak e przez fili Gimnazjum w Stryju. Odby y si one w Strza kowie, Skolem i Bolechowie. W zawodach bra o udzia od 14 do 18 uczniów. Ich organizacj zajmowa si nauczyciel Boles aw Keim, kierownik gier i zabaw w tamtejszym Gimnazjum59.

W 1913 r. w austriackiej prasie in . Aleksander Bobkowski, jeden z za o y-cieli krakowskiego oddzia u Karpackiego Towarzystwa Narciarzy i dzia acz Ta-trza skiego Towarzystwa Narciarzy, opisywa sport zimowy w Galicji. Artyku po wi ci g ównie roli Zakopanego w rozwoju sportów zimowych. Aleksander Bobkowski podkre li , e dot d odczuwalny by brak sztucznych dobrze utrzy-manych torów bobslejowych i saneczkowych. Zbyt strome wzgórza i p askie równiny w Zakopanem utrudnia y powstawanie takich torów. Kamieniste drogi le ne i dobrze utrzymane drogi wiejskie z umiarkowanym spadkiem zosta y za-adoptowane przez sportowców na potrzeby saneczkarstwa60.

Budow sztucznego toru saneczkowo-bobslejowego w Zakopanem zaini-cjowa Wincenty Szymborski w pa dzierniku 1910 r. Pó niej spraw budowy to-ru zaj a si Sekcja Narciarska Towarzystwa Tatrza skiego. Projekt toru dla Sekcji (z Kalatówek do „Ksi ówki”) wykona Alojzy Jost w lutym 1911 r. Tor

55 „Illustriertes Österreichisches Sportblatt” 1913, nr 6, s. 8. 56 E. Tischler, Wintersport im Bielitz-Biala, „Illustriertes Österreichisches Sportblatt” 1913, nr 7,

s. 3–4. 57 Die östlichen Beskiden im Gebiet der Sektion Bielitz-Biala des Beskiden-Vereines (von der

Weichsel bis zur Babia Góra) mit einem Anhang über die westl. Beskiden und das Fatragebir-

ge, Schweidnitz 1914, s. 25, 55. 58 Magurka Wilkowicka nazywana w j zyku niemieckim Josefsberg to jeden z najwy szych

szczytów Beskidu Ma ego o wysoko ci 909 m n.p.m. Pierwsze schronisko Beskidenverein wy-budowa tutaj w 1903 roku. Schronisko spali o si 22 marca 1912 roku. Rok pó niej powsta o nowe schronisko z 64 miejscami noclegowymi, ród o: http://www.wbb.2morrow.cal.pl/tablica pokaz.php?id=464 [stan z 12.02.2013].

59 Sprawozdanie kierownictwa filii c.k. Gimnazjum w Stryju za rok szkolny 1913, Stryj 1913, s. 24. 60 A. Bobkowski, Wintersport in Galizien, „Illustriertes Österreichisches Sportblatt” 1913, nr 5, s. 3–4.

Pocz tki saneczkarstwa w Galicji (1900–1914) 39

zosta wykonany w 1913 r. przez zarz d dóbr W adys awa Zamoyskiego (w a-ciciela terenu) wed ug wspólnego projektu Alojzego Josta i Józefa Ramsa. Jego

trasa wiod a z Ku nic na Kalatówki, nieco powy ej obecnej dolnej stacji kolei linowej na Kasprowy61. Sekcja Narciarska Towarzystwa Tatrza skiego w swym sprawozdaniu za 1913 r. podkre li a, e

budowa dosz a ju do skutku, tym wi cej, e w znacznym stopniu sta o si to dzi ki na-szej Sekcji: postara a si ona o zrobienie projektu trasy i kosztorysu i zwo a a zebranie, na którym wybrano komitet, który spopularyzowa ca spraw i usilnie zabiega o bu-dow toru62.

Fot. 4. Zawody saneczkowe na torze w Zakopanem 2 lutego 1914 r.

ród o: „Nowo ci Illustrowane” 1914, nr 6, s. 10.

Tabela 1. Pocz tki i rozwój sportu saneczkowego w Galicji

Lp. Rok Miejscowo Organizacja/organizatorzy

sportu saneczkowego

1

1900 Kraków (kopiec Ko ciuszki) prof. Henryk Jordan

1908/1909 Kraków (Wola Justowska) Towarzystwo Saneczkowe

1910/1911 Kraków (kopiec Ko ciuszki- -Sikornik)

Krajowy Zwi zek Turystyczny

61 Bobslejowy sport, ród o: http://z-ne.pl/t,haslo,384,bobslejowy_sport.html [stan z 12.02.2013]. 62 Sprawozdanie Sekcji Narciarskiej Towarzystwa Tatrza skiego za czas od 1 stycznia do 31

grudnia 1913 roku, „Pami tnik Towarzystwa Tatrza skiego”, t. 35, Kraków 1914, s. XXXI.

40 Pawe KRÓL, Waldemar NADOLSKI

Tabela 1. Pocz tki i rozwój sportu saneczkowego w Galicji (cd.)

Lp. Rok Miejscowo Organizacja/organizatorzy

sportu saneczkowego

2

1901/1902 Zakopane (Modrzejów) Towarzystwo Sportowe

1903 Zakopane (z Ku nic do Muzeum Cha ubi skiego)

—

1908 Zakopane (Guba ówka, pó niej Kalatówki, Ku nice, Dolina Ko-cieliska)

Krajowy Zwi zek Turystyczny

1913/1914 Zakopane-Ku nice Sekcja Narciarska Towarzystwa Tatrza -skiego

3

1906 Lwów (ulica Kadecka) TZLiM (TZR)

1908 Lwów ( elazna Woda przy ulicy Snopkowskiej)

TZR, AZS

1909 Lwów ( elazna Woda przy ulicy Snopkowskiej)

„Czarni”

1909 Lwów (na drodze do Kiselki z wej ciem od ulicy Teaty skiej)

„Pogo ”

1909/1910 Lwów (na ul. w. Zofii obok placu powystawowego)

„Znicz”

4 1907/1908 Sokal (wzgórza nad Bugiem) Gimnazjum

5

1907/1908 Bielitz (Bielsko) Gimnazjum

1909 Bielitz Stefansruhe-Emmerhof

Wintersportclub Bielitz-Biala des Beski-densvereines/Gimnazjum

1911 Bielitz Klementinenhütte-Bistrai

przed I woj-n wiatow

Bielitz Josefsberg-Straconka

6 1909 Krynica Karpackie Towarzystwo Narciarskie Lwów

7 1910/1911 Nowy S cz Oddzia Towarzystwa Tatrza skiego „Be-skid”/II Gimnazjum

8 1910/1911 Przemy l (wie Lipowice) „Sokó ”/Gimnazjum

9 1910/1911 Sambor —

10 1910/1911 Teschen (Cieszyn) Wintersportclub Bielitz-Biala des Beskidensvereines/Gimnazjum

11 1910/1911 Rzeszów Gimnazjum

12 1910/1911 Gorlice Gimnazjum

13 1912 Jas o —

14 1912 Bochnia (wie Kopaliny) Gimnazjum

15 1913 Stryj (Bolechów, Strza ków, Skole) Gimnazjum

ród o: opracowanie w asne na podstawie informacji zawartych w pracy.

Pocz tki saneczkarstwa w Galicji (1900–1914) 41

D ugo toru wynosi a 1740 m. Pierwsze zawody bobslejowe na tym torze odby y si 6 stycznia 1914 r. Kolejne zawody zorganizowane zosta y 2 lutego tego roku przez Sekcj Narciarsk Towarzystwa Tatrza skiego. W programie zawodów by y wy cigi saneczek jedynek i dwójek m skich oraz saneczek jedy-nek kobiet. Zorganizowano równie wy cigi bobslejów trzy-, cztero- i pi cio-osobowych63.

Podsumowuj c pocz tki saneczkarstwa w Galicji, nale y stwierdzi , e naj-wcze niej, oko o 1900 r., sport ten pojawi w Krakowie i Zakopanem. Pierwsze udokumentowane zawody odby y si jednak w styczniu 1906 r. we Lwowie. W kolejnym sezonie zimowym uprawia a go ju m odzie gimnazjalna w Soka-lu. Bardzo szybko saneczkarstwo dotar o z Cesarstwa Niemieckiego do Bielska, które le c na pograniczu Galicji i w a nie Cesarstwa Niemieckiego, ch on o wszelkie post powe nowinki technologiczne. Roszczenia niemieckie do Bielska powodowa y, e im bli ej by o do wybuchu I wojny wiatowej, tym bardziej ro-s o zaanga owanie niemieckie w rozwój m.in. sportu. W 1907 r. dosz o do po-wo ania bielskiej Sekcji Sportowej Towarzystwa Beskidzkiego, która, co trzeba przyzna , bardzo sprawnie i z rozmachem organizowa a ycie sportowo-turystyczne dla mieszka ców tych terenów. Oprócz ludno ci niemieckiej czy ydowskiej z obiektów Towarzystwa Beskidzkiego korzysta o tak e kilkana cie

procent polskich uczniów tamtejszego gimnazjum. Co roku brali udzia w zawo-dach saneczkowych, organizowanych w a nie dla grup m odzie owych. Prekur-sorem saneczkarstwa w Galicji by y bez w tpienia Kraków i Zakopane. W krót-kim jednak czasie najwi ksz rol w rozwoju tej dyscypliny sportu odegra Lwów, st d dzi ki komunikacji kolejowej wyrusza y rzesze m odych sportow-ców, g ównie narciarzy, którzy niejako przy „okazji” zabierali ze sob saneczki. W ten sposób dosz o do równoczesnego odkrywania terenów narciarskich i sa-neczkarskich w Galicji. Po spenetrowaniu okolic Lwowa sportowcy lwowscy z KTN, AZS i „Czarnych” przyje d ali do Zakopanego. Tam te oko o 1908 r. saneczkarstwo uprawiano z inicjatywy Mariusza Zaruskiego, pocz tkowo na stokach Guba ówki, pó niej na drodze do Ku nic. Wa nym o rodkiem sanecz-karstwa w Galicji by Kraków i jego rekreacyjne tereny zlokalizowane w okolicy kopca Ko ciuszki i parku dra Jordana. Najwa niejszym i z pewno ci najlepiej przygotowanym obiektem saneczkarsko-bobslejowym by tor wybudowany w 1909 r. na Woli Justowskiej. Oko o 1910 r. nast pi gwa towny rozwój sa-neczkarstwa w niemal ka dym dogodnym miejscu w Galicji, który wymaga tyl-ko pofa dowania terenu i dobrych warunków nie nych. W niemal ka dej pla-cówce gimnazjalnej m odzie uprawia a saneczkarstwo. To w a nie nauczyciele, przenoszeni z jednej szko y do drugiej, byli cz sto jedynymi inicjatorami sportu saneczkowego w mniejszych i prowincjonalnych o rodkach Galicji. Z pewno-ci w upowszechnieniu saneczkarstwa du rol odegra a sie po cze kolejo-

63 „Kurjer Lwowski” 1914, nr 22, s. 8; „Nowo ci Ilustrowane” 1914, nr 6, s. 8; nr 8, s. 16.

42 Pawe KRÓL, Waldemar NADOLSKI

wych. Kolej nie pobiera a dodatkowych op at za przewóz nart czy saneczek. Z czasem rozpocz a si rywalizacja poza granicami Galicji, g ównie w Austrii. Najcz ciej, i to z sukcesami, brali w niej udzia sportowcy „Czarnych” Lwów, którzy do wybuchu I wojny wiatowej byli najlepszymi polskimi saneczkarzami w ca ej Galicji. Obecnie kontynuowane s badania nad saneczkarstwem w okre-sie mi dzywojennym.

Bibliografia

A. ród a

I. ród a drukowane

Die östlichen Beskiden im Gebiet der Sektion Bielitz-Biala des Beskiden-

Vereines (von der Weichsel bis zur Babia Góra) mit einem Anhang über die

westl. Beskiden und das Fatragebirge, Schweidnitz 1914. Jahresbericht des k. k. Staats-gymnasiums in Bielitz für das Schuljahr 1907/08,

Bielitz.

Jahresbericht des k.k. Staats-gymnasiums in Bielitz für das Schuljahr 1910/11,

Bielitz.

Jahresbericht des k.k. Staats-gymnasiums in Bielitz für das Schuljahr 1911/12,

Bielitz.

Jahresbericht des k.k. Staats-gymnasiums in Bielitz für das Schuljahr 1912/13,

Bielitz. Programm des Vereinigten k.k. Albrecht-Gymnasiums in Teschen fur das

Schuljahr 1910/11, Teschen. II sprawozdanie dyrekcji c.k. Gimnazjum w Sokalu za rok szkolny 1907/08, So-

kal 1908. III sprawozdanie dyrekcji c.k. Gimnazjum w Sokalu za rok szkolny 1908/09, So-

kal 1909. Sprawozdanie dyrekcji c.k. Gimnazjum II w Nowym S czu za rok szkolny

1910/11, Nowy S cz 1911. Sprawozdanie dyrekcji c.k. Gimnazjum z wyk adowym j zykiem polskim w Prze-

my lu za 1911 rok, Przemy l 1911. Sprawozdanie kierownictwa filii c.k. Gimnazjum w Stryju za rok szkolny 1913,

Stryj 1913. Sprawozdanie kierownika filii c.k. Gimnazjum w Samborze za rok szkolny

1911/12, Sambor 1912. Sprawozdanie Sekcji Narciarskiej Towarzystwa Tatrza skiego za czas od

1 stycznia do 31 grudnia 1913 roku, „Pami tnik Towarzystwa Tatrza skie-go”, t. 35, Kraków 1914.

Pocz tki saneczkarstwa w Galicji (1900–1914) 43

Sprawozdanie z czynno ci Zarz du Oddzia u Towarzystwa Tatrza skiego „Be-

skid” w Nowym S czu za rok 1910, „Pami tnik Towarzystwa Tatrza skie-go”, t. 32, Kraków 1911.

II. Prasa

„Czas” 1907, 1910–1911 „llustriertes Österreichisches Sportblatt” 1913 „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1911–1912 „Gazeta Poniedzia kowa” 1911 „Kurjer Lwowski” 1906, 1909–1911, 1913–1914 „Nowa Reforma” 1903 „Nowo ci Ilustrowane” 1909–1910, 1914 „Przegl d Sokoli” 1909 „Przegl d Zakopia ski” 1900–1902 „S owo Polskie” 1906

III. ród a internetowe

Bobslejowy sport, ród o: http://z-ne.pl/t,haslo,384,bobslejowy_sport.html [stan z 12.02.2013].

http://bielskobiala.gazeta.pl/bielskobiala/1,88025,7820774,Czy_tor_saneczkowy_w_Cyganskim_Lesie_musi_niszczec_.html#ixzz2LeOiYvsY [stan z 12.02. 2012].

http://www.kozia.pl/historia.html [stan z 12.02.2012]. http://www.wbb.2morrow.cal.pl/tablicapokaz.php?id=464 [stan z 12.02.2013]. K. Szujecki, Pocz tki sportów zimowych, ród o: http://www.sportowa

historia.pl/index.php/10-artykuy/sport/108-pocztki-sportow-zimowych [stan z 12.02.2012].

B. Literatura

D ugoszowski F., Krajowa Szko a Ko odziejsko-Kowalska, „Ziemia S decka” 1914, nr 17.

Nadolski W., Wychowanie fizyczne i sport na Ziemi S deckiej w latach 1867–

1918, Nowy S cz 2007.

44 Pawe KRÓL, Waldemar NADOLSKI

Abstract

The Beginnings of Luge in Galicia (1900–1914)

Luge for the first time on Polish lands appeared in Krakow and Zakopane in the early twenti-eth century, around 1900. The initiators of the development of sledging sports were prof. Henry Jordan and 28 year old dr. Eugeniusz Piasecki, alumnus of medicine at the Jagiellonian University. Eugeniusz Piasecki was a continuator and follower of prof. Henry Jordan idea. He become ac-quainted with development of various sports cultivated in Jordan Park in Krakow. After gradua-tion, he stayed shortly in Vienna. He spent his youth in Zakopane, where he ran the department of orthopedics, which guide hygienic gymnastics. In August 1900 he made a lectures about develop-ment of sports, mountaineering and tourism in the health resort, which has been published in the local press.

Keywords: Galicia, physical culture, luge, orgins, begin.