2. Istota gospodarki rynkowej -...

1

Opracował: Dr Mirosław Geise

2. Istota gospodarki rynkowej

Spis treści:

1. Pojęcie „rynku”. Rodzaje rynków ............................................................... 2

2. Krzywa popytu. Główne determinanty popytu ........................................... 5

3. Krzywa podaży. Główne determinanty podaży ............................................ 9

4. Równowaga a nierównowaga rynkowa .....................................................12

5. Elastyczności popytu i podaży ...................................................................18

6. Aneks ........................................................................................................20

2

1. Pojęcie „rynku”. Rodzaje rynków

W potocznym rozumieniu rynek oznacza powszechne miejsce (targowisko, plac), gdzie

są sprzedawane i kupowane różnego rodzaju towary i usługi. Pojęcie to wywodzi się

z niemieckiego słowa ring, określającego miejsce dokonywania wymiany handlowej.

Z teoretycznego punktu widzenia przez rynek rozumie się ogół transakcji kupna

i sprzedaży dóbr lub usług oraz ogół warunków, w których są one zawierane. Rynek to

również układ wzajemnych powiązań między popytem a podażą, w którym

podstawową informacją jest cena.

Rynek można definiować również jako pewną czasoprzestrzeń, w której dochodzi do

negocjacji między kupującymi a sprzedającymi. Negocjacje są długotrwałym procesem

dochodzenia do umowy między sprzedawcą a kupcem. Rynek rozwija się wtedy, gdy

kupujący chcą coraz więcej kupić, a sprzedający coraz więcej sprzedać. W takich

warunkach aspiracje kupujących i sprzedających są intensywne. Intensywność

negocjacji prowadzi do większej liczby kontraktów, tym samym do wzrostu sprzedaży i

konsumpcji1.

Popyt jest zapotrzebowaniem na konkretne dobra lub usługi w danym czasie jakie

zgłasza kupujący w określonych warunkach cenowo-dochodowych. Pojęcie to odnosi

się do popytu efektywnego. Obok niego w ekonomii występuje również popyt

potencjalny, określony wyłącznie skalą preferencji. Słowo preferencja wywodzi się od

łacińskiego słowa „prefero”, co w tłumaczeniu oznacza „ja wolę”. Popyt potencjalny

wyraża potrzebę zakupu określonego dobra, nie mającą pokrycia w realnej sile

nabywczej konsumenta. Popyt ten można inaczej określić jako popyt-marzenie. Popyt

potencjalny jest więc najczęściej większy od efektywnego2.

Podaż to ilość dóbr lub usług zaoferowana do sprzedaży w danym czasie przy

określonym poziomie cen i w innych warunkach ekonomiczno-technologicznych

natomiast cena jest pieniężnym wyrazem wartości wymiennej towaru; określa ona, ile

jest warte jedno dobro (jedna usługa) w przeliczeniu na inne (inną). Podstawowymi

1 J. Kornai, Anti-Equilibrium. Teoria systemów gospodarczych. Kierunki badań, Państwowe Wydawnictwo

Naukowe, Warszawa 1973. 2 F. Benham, P. A. Samuelson, Wykłady ekonomii politycznej. Wybór tekstów. Państwowe Wydawnictwo

Naukowe, Warszawa 1965.

3

zależnościami między popytem, podażą a ceną są prawa popytu i podaży. Prawo

popytu głosi iż w miarę wzrostu (spadku) ceny na dany produkt, usługę spada

(wzrasta) popyt na ten produkt, usługę, przy założeniu ceteris paribus3. Zależność ta

jest odwrotnie proporcjonalna, co oznacza, że krzywa popytu na układzie

współrzędnych ma nachylenie ujemne. Natomiast prawo podaży stanowi, iż w miarę

wzrostu (spadku) ceny na dany produkt, usługę wzrasta (spada) podaż tego produktu,

usługi, również przy założeniu ceteris paribus. Opisana zależność jest wprost

proporcjonalna, a krzywa podaży ma nachylenie dodatnie. W powyższych

okolicznościach krzywe popytu i podaży przetną się w punkcie zwanym równowagą

rynkową. Odniesienie tego punktu do osi odciętych wyznaczy nam cenę równowagi

rynkowej (szerzej na ten temat w dalszej części modułu)4.

Gdy potencjalni sprzedający i kupujący dowiadują się od razu o cenach po których

transakcje są zawierane, o wszystkich ofertach składanych przez innych sprzedających

i kupujących oraz wtedy gdy każdy kupujący może kupić towar od każdego

sprzedającego i odwrotnie, wówczas mamy do czynienia z rynkiem doskonałym. W

opisanych warunkach informacja jest doskonała, co oznacza że wszyscy o wszystkich

wszystko wiedzą. Na skutek tego dochodzi do niezakłóconego przepływu towarów,

kapitałów i pracy, a to teoretycznie podnosi ogólnogospodarczą efektywność5.

Opisany przypadek doskonałych rynków jest modelowy, w praktyce rzadko występuje.

W rzeczywistości mamy zwykle do czynienia z rynkami niedoskonałymi, na których

tylko część podmiotów posiada „pełne” informacje o rynkach, klientach i cenach.

Sytuacja ta zawsze ogranicza poziom ogólnogospodarczej efektywności.

Asymetryczność informacji prowadzi w efekcie do wzmacniania polaryzacji na rynkach

przedsiębiorstw. Z jednej strony występują duże korporacje, najczęściej

międzynarodowe, które dysponują „pełnymi” informacjami, a z drugiej sektor małych i

średnich firm, który nie posiada takich informacji. Rosnąca siła korporacji deformuje

rynek, spychając pozostałe podmioty do zachowań adaptacyjnych i działań o niżej

3 Ceteris paribus zwrot pochodzący z łaciny zakładający niezmienność pozostałych czynników, warunków,

elementów, okoliczności itp., które wpływają na badane zjawisko ekonomiczne. Jest to świadome uproszczenie rozumowania, które pozwala na badanie zależności jedynie między dwiema zmiennymi. Należy pamiętać, że pozostałe, chwilowo pominięte zmienne też mają wpływ na przedmiot badań. 4 F. Benham, P. A. Samuelson, Wykłady ekonomii politycznej. Wybór tekstów. Państwowe Wydawnictwo

Naukowe, Warszawa 1965. 5 M. Rekowski, Wprowadzenie do mikroekonomii, Poznań 2002.

4

efektywności. Z tych względów bankructwa firm w okresie kryzysu i depresji

gospodarczej dotyczą w szczególności sektora małych i średnich firm (patrz aneks)6.

Współcześnie rynek występuje w wielu formach. Postęp technologiczny, zwłaszcza w

zakresie technik informatycznych i telekomunikacji, spowodował, iż rosnąca liczba

transakcji odbywa się poprzez Internet. W Stanach Zjednoczonych już ponad 50%

zakupów dokonywana jest w sklepach internetowych lub na aukcjach. Tradycyjne

formy sprzedaży, które rozwijały się przez stulecia zastępowane są nowymi.

Nowoczesne techniki sprawiły, iż kupujący i sprzedający nie muszą spotykać się

bezpośrednio w celu dokonania transakcji. Negocjacje, podpisywanie umów odbywa

się w cyberprzestrzeni. W związku z tym staje się ona największym i najbardziej

dynamicznym rynkiem7.

W piśmiennictwie ekonomicznym do dzisiaj występuje klasyfikacja rynku według

zakresu przestrzennego dokonywanych transakcji. Podział ten ze względu na ewolucję

kapitalizmu w kierunku cyber- systemu stracił na swojej ostrości. Rynki lokalne,

regionalne, krajowe i międzynarodowe przenikają się i warunkują w coraz większym

stopniu. Łatwość wejścia na globalny rynek sprawia, iż dotychczasowe granice rynków

stają się łatwe do pokonania.

Obok podziału według przestrzeni często klasyfikuje się rynek według kryterium

przedmiotu wymiany. Tutaj można wyróżnić: rynek dóbr i usług konsumpcyjnych,

rynek czynników produkcji. Na rynku czynników produkcji występują: rynki pracy,

kapitału finansowego i rzeczowego oraz ziemi. Rynek kapitałów finansowych odgrywa

kluczową rolę w podnoszeniu efektywności całej gospodarki. Tutaj dokonuje się

przepływ wolnych kapitałów między uczestnikami rynku. Dobrze rozwinięty rynek

finansowy ułatwia alokację wolnych kapitałów w dziedzinach przynoszących największe

korzyści inwestorom. Wśród rynków czynników produkcji coraz większą rolę dla

rozwoju gospodarczego odgrywa rynek pracy. W gospodarce opartej na wiedzy

wysoką wartość (cenę) posiadają zasoby pracy wyposażone w wysoki potencjał human

capital. Wielu ekonomistów stawia tezę, iż kluczowym czynnikiem produkcji dla

6 J. K. Galbraith, Ekonomia a cele społeczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1979.

7 W celu opisania zjawisk na współczesnym rynku używa się często takich określeń jak: gospodarka sieciowa,

e-gospodarka, czy gospodarka informacyjna.

5

przedsiębiorcy jest dzisiaj unikatowa wiedza oraz wysoko specjalistyczne umiejętności

jakie posiadają niektórzy pracownicy8.

Ewolucja kapitalizmu sprawiła, iż można obecnie mówić o rynku globalnym,

otwartym, bez granic, wysoce konkurencyjnym i dynamicznym. Jednak w tym

miejscu należy zacytowań słowa samego pioniera monetaryzmu, Miltona Friedmana,

który twierdził w jednym z udzielonych wywiadów, iż konkurencja rynkowa to jeszcze

nie całość życia społecznego. Wiele zależy od jakości społeczeństwa, państwa i

sposobu, w jaki organizują one pozarynkowe sfery życia społecznego9.

2. Krzywa popytu. Główne determinanty popytu

Prawo popytu odnosi się do sytuacji gdy wzrostowi (spadkowi) ceny dobra x

towarzyszy zazwyczaj spadek (wzrost) popytu na to dobro. Jednocześnie zakładamy w

tym momencie, iż wszystkie pozostałe czynniki wpływające na popyt nie zmienią się,

są constans. Wśród tych pozostałych czynników należy wymienić: dochody

konsumentów, ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych, liczbę potencjalnych

konsumentów, przewidywanie zmian cen i dochodów, modę i gusty nabywców, efekty

naśladownictwa i demonstracji, klimat, położenie geograficzne, czynniki historyczne i

kulturowe10.

Prawo popytu jest zależnością odwrotnie proporcjonalną, można ją wyrazić na układzie

współrzędnych za pomocą funkcji matematycznej, która ma postać krzywej opadającej

z lewego górnego do prawego dolnego rogu układu współrzędnych (rys. poniżej).

8 M. Geise, M. E. Szatlach, Odsłony kapitalizmu, Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki w

Bydgoszczy. Bydgoszcz 2011. 9 M. Geise , Wpływ wybranych problemów na rozwój lokalny, Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły

Gospodarki w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2009. 10 R. Milewski, E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.

6

Wykres 1 Krzywa popytu

Źródło: opracowanie własne

Na osi odciętych układu współrzędnych znajduje się wielkość popytu, a na osi rzędnej

cena dobra. Punkt wyjścia analizy prawa popytu określony jest popytem w wysokości

Q0 i ceną równą C0. Spadek ceny dobra do poziomu C1 powoduje przesunięcie wzdłuż

krzywej na prawo. Niższej cenie odpowiada wyższy popyt w wysokości Q1. Natomiast

wzrost ceny dobra do poziomu C2 wywoła przesunięcie na krzywej popytu w lewo.

Wyższej cenie odpowiada niższy popyt w wysokości Q2.

Zmiana ceny dobra powoduje przesunięcie wzdłuż krzywej popytu. Ta właściwość

powodowana jest dwoma rodzajami efektów: efektem substytucyjnym i efektem

dochodowym. Ten pierwszy polega na tym, że przy obniżce ceny dobra x (ceteris

paribus) konsument może zakupić większą ich ilość, ponieważ relatywnie do innych

dóbr są tańsze. Z drugiej strony wzrost ceny dobra x (ceteris paribus) może zwiększyć

popyt na inne dobra substytucyjne, które są relatywnie tańsze. W efekcie

dochodowym obniżka ceny danego dobra zwiększa siłę nabywcza konsumenta. Przy

stałym dochodzie nominalnym konsument może zwiększyć zakupy taniejącego dobra.

Efekt ten zachodzi również w drugą stronę, wzrost ceny powoduje obniżenie siły

nabywczej konsumenta, który jest zmuszony ograniczyć zakupy droższego dobra.

Zmiana czynników pozacenowych powoduje przesuwanie się krzywej popytu w dół lub

w górę. Wzrost dochodów spowoduje (ceteris paribus) przesunięcie się krzywej

popytu do góry. W przypadku spadku dochodów krzywa popytu przesunie się w dół11.

11 R. Milewski, E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.

7

Wzrost dochodów w gospodarstwach domowych jest oczywiście pozytywnie

skorelowany z popytem na dobra i usługi konsumpcyjne. Im zamożniejsze

gospodarstwa domowe (wyższe dochody bieżące i zakumulowane oszczędności), tym

większy potencjalny popyt konsumpcyjny. Pierwsze, przekrojowe badania zależności

popytu od zmian w dochodach przeprowadził krótko po drugiej Wojnie Światowej

irlandzki ekonomista Engel. Według jego obserwacji (analizował zachowania

irlandzkich gospodarstw domowych na rynku dóbr i usług konsumpcyjnych) wraz ze

wzrostem dochodów rosną absolutne wydatki na dobra i usługi konsumpcyjne, ale

jednocześnie wielkości te w ujęciu relatywnym zmieniają się w różnych kierunkach.

Struktura wydatków w gospodarstwach domowych zależy od rodzaju dobra lub usługi.

W zakresie dóbr konsumpcyjnych takich jak żywność udział wydatków na te dobra w

wydatkach ogółem zmniejsza się wraz ze wzrostem dochodów. Natomiast udział

wydatków na mieszkanie i odzież w wydatkach ogółem pozostaje na tym samym

poziomie dla pewnych grup gospodarstw domowych. Według obserwacji Engla wzrost

dochodów powoduje wzrost udziału wydatków na luksus w wydatkach ogółem12.

Zależność między wysokością dochodów a wysokością wydatków na zakupy dóbr i

usług konsumpcyjnych w gospodarstwach domowych nie ma jednak charakteru

absolutnego. Istnieją takie dobra, na które popyt spada wraz ze wzrostem

dochodów. Zwiększenie dochodu powoduje spadek popytu na dobra niższego rzędu

(ziemniaki, chleb, mleko, kapusta), a z drugiej strony spadek dochodu wśród

niezamożnych konsumentów spowoduje wzrost popytu na te dobra. W

gospodarstwach domowych, które funkcjonują na granicy bezpieczeństwa socjalnego

spadek dochodów spowoduje z jednej strony rezygnację z zakupów pozostałych dóbr i

usług oraz wzrost popytu na dobra podrzędne, które są pewnymi ich substytutami13.

Opisana zależność nazywa się w literaturze ekonomicznej paradoksem Giffena14.

Popyt efektywny kształtowany jest również cenami dóbr substytucyjnych

i komplementarnych. Na każdym rynku istnieją liczne powiązania między cenami

i popytem na różne dobra. Zmiany ceny jednego dobra, jednej usługi oddziałują na

rozmiary popytu na inne dobra i usługi. W rzeczywistości gospodarczej spotykamy

12 M. Rekowski, Wprowadzenie do mikroekonomii, Poznań 2002. 13 S. Kurowski, Nad ekonomią polityczną : rozprawy naukowe z lat 1955-1980, Cz.1, Warszawa : First Business College 1994. 14 Robert Giffen angielski ekonomista i statystyk, który pod koniec XIX wieku badał w Irlandii zachowania konsumpcyjne najuboższych rodzin.

8

często dobra substytucyjne i komplementarne. Te pierwsze mogą się zastępować, a

te drugie uzupełniać w zaspokajaniu potrzeb. Jeśli ceny substytutów wzrosną (spadną)

ceteris paribus, wówczas popyt na dobra właściwe wzrośnie (spadnie). W przypadku

dóbr komplementarnych wzrost (spadek) ich cen zmniejszy (zwiększy) popyt na

dobra właściwe15.

Obok cen dóbr komplementarnych i substytucyjnych ważnym czynnikiem

kształtującym wielkość popytu jest liczbę potencjalnych konsumentów. W dobie

globalizacji transnarodowe korporacje często lokują filie tam gdzie potencjalny rynek

nabywców jest duży. Dlatego też najszybszy przepływ bezpośrednich inwestycji

następuje do krajów takich jak Chiny, Indie, Brazylia czy Meksyk16.

Na wielkość popytu wywierają istotny wpływ również oczekiwania konsumentów

dotyczące zmian cen i dochodów. W przypadku kształtowania się cen określonych

dobra i usługi w przyszłości, oczekiwania ich wzrostu powodują zwiększony bieżący

popyt na te dobra i usługi. Dzisiejsza praktyka dostarcza nam szereg ciekawych

przykładów wyjaśniających ten mechanizm. Mniej więcej od połowy pierwszej dekady

XXI wieku na giełdach rosły ceny podstawowych surowców energetycznych, zbóż i

roślin uprawnych. Kilkukrotny wzrost cen na giełdach był wywołany nasilającym się

kontraktowaniem opcjami na te towary. Powodem tego procesu był spodziewany w

przyszłości wzrost popytu na te dobra w gospodarkach Chin i Indii17.

Popyt na wiele dóbr i usług podlega dużym, częstym i nieraz niespodziewanym

zmianom. Moda, gusty i upodobania kształtowane są coraz silniej przez kulturę

masową, media, Internet. Powszechna reklama, perswazja kształtują masowego

odbiorcę w kierunku nienasyconego konsumenta. Wielu nabywców naśladuje innych

kupując te same dobra i usług. Taki wybór nazywa się powszechnie efektem

naśladownictwa.

Obok niego, popyt może być kształtowany chęcią posiadania dóbr rzadko nabywanych

na rynku. Ta sytuacja dotyczy przypadków produktów luksusowych, ekskluzywnych.

Konsumenci w celu podkreślenia swojej pozycji materialnej zakupują tego typu dobra.

15 M. Rekowski, Wprowadzenie do mikroekonomii, Poznań 2002. 16 M. Geise, M. E. Szatlach, Odsłony kapitalizmu, Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy. Bydgoszcz 2011. 17 M. Geise, M. E. Szatlach, Odsłony kapitalizmu, Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy. Bydgoszcz 2011.

9

Ten przypadek nazywamy efektem demonstracji. Spadek ceny dobra luksusowego,

prestiżowego może wywołać spadek popytu na to dobro i odwrotnie wzrost ceny

takiego dobra zachęci do większych zakupów. W tym przypadku popyt reaguje na

cenę w sposób nietypowy. W literaturze przedmiotu zależność ta nazywa się

paradoksem Veblena18.

3. Krzywa podaży. Główne determinanty podaży

Prawo podaży odnosi się do sytuacji gdy wzrostowi (spadkowi) ceny dobra x

towarzyszy zazwyczaj wzrost (spadek) podaży tego dobra. Jednocześnie zakłada się

tutaj, iż wszystkie pozostałe czynniki wpływające na podaż nie zmienią się, są

constans. Wśród pozostałych czynników kształtujących podaż wyróżnić można: koszty

produkcji, postęp techniczny, podatki i subsydia, przewidywane zmiany cen,

interwencja państwa i warunki klimatyczne19.

Prawo podaży jest zależnością wprost proporcjonalną, można ją wyrazić na układzie

współrzędnych za pomocą funkcji matematycznej, która ma postać krzywej rosnącej z

lewego dolnego do prawego górnego rogu układu współrzędnych (rys. poniżej).

Rys. 1 Krzywa podaży


18 T. Veblen (1857-1929), ekonomista amerykański żyjący na przełomie XIX i XX w. 19 R. Milewski, E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.

10

Na osi odciętych układu współrzędnych znajduje się wielkość podaży Q, a na osi

rzędnej cena dobra C. Załóżmy, że przy cenie równej C0 podaż równa się wielkości

Q0. Spadek ceny dobra do poziomu C1 spowoduje obniżenie podaży do poziomu Q1 ,

nastąpi przesunięcie wzdłuż krzywej na lewo. Natomiast wzrost ceny dobra do

poziomu C2 zwiększy podaż do poziomu Q2, co wywoła przesunięcie na krzywej

podaży w prawo. Zmiana ceny dobra powoduje przesunięcie wzdłuż krzywej podaży, z

tym że zmiana ceny i wielkości podaży jest zawsze jednokierunkowa. Wzrost ceny

dobra powoduje ruch po krzywej podaży w górę, natomiast obniżenie ceny wywołuje

ruch po krzywej w dół. Krzywa podaży wznosi się z lewej strony na prawą, ponieważ

wyższej cenie odpowiada wyższy zysk jednostkowy. Rosnąca opłacalność produkcji

zachęca kolejnych producentów do wejścia do danej branży.

Wielkość podaży produktów w każdym przedsiębiorstwie warunkowana jest

wysokością kosztów produkcji. Wzrost kosztów produkcji spowodowany wyższymi

cenami surowców, energii, kredytów powoduje obniżenie opłacalności produkcji i w

rezultacie jej spadek. W takiej sytuacji krzywa podaży przesuwa się w górę. W

przypadku gdy przedsiębiorstwo zracjonalizuje swoje wydatki, obniży koszty i

podniesie opłacalność produkcji, podaż powinna wzrosnąć. Krzywa podaży przesuwa

się wówczas w dół.

W dobie rewolucji technologicznej (informatycznej) istotnym czynnikiem

oddziałującym na skalę podaży są wynalazki, nowe technologie i wszelkie innowacje.

Wprowadzenie postępu technicznego racjonalizuje całkowite koszty w

przedsiębiorstwach, dzięki temu można wytworzyć więcej dóbr, często o lepszych

parametrach jakościowych. Postęp techniczny ceteris paribus przesuwa krzywą

podaży w dół, co oznacza wzrost produkcji.

Wśród czynników oddziałujących na możliwości produkcyjne w przedsiębiorstwach

wymienia się często podatki i subsydia. Według jednego z głównych przedstawicieli

ekonomii podażowej A. Laffera głównym efektem ekonomicznym wzrostu

opodatkowania jest spadek produkcji i zatrudnienia. Z drugiej strony obniżenie

opodatkowania wywołuje w jego opinii wzrost aktywności gospodarczej. Subsydia,

które otrzymuje producent, działają tak samo jak obniżenie kosztów produkcji.

Większa opłacalność produkcji zachęca do aktywności gospodarczej i wzrostu podaży.

Przedsiębiorcy planując swoją działalność gospodarczą muszą przewidywać przyszłe

ceny swoich produktów jak i kupowanych surowców i materiałów. Strategia cenowa,

11

polityka marketingowa, promocja i reklama musza być dostosowane do

przewidywanych cen. Jeżeli przewiduje się wzrost cen danego dobra w przyszłości, to

bieżąca podaż może się zmniejszyć. W przeciwnym wypadku, przewidywany spadek

cen może wpływać na wzrost bieżącej sprzedaży20.

W każdej gospodarce rynkowej występują z większą lub mniejszą intensywnością

interwencje administracyjne. Mogą one być powodowane różnymi przesłankami, na

przykład koniecznością ochrony środowiska przyrodniczego, ochrony dóbr kultury i

dziedzictwa narodowego, czy obrony krajowych podmiotów gospodarczych. Każde

państwo powinno umiejętnie godzić interesy biznesowe, społeczne i ekologiczne.

Interwencje administracyjne mają przede wszystkim zminimalizować negatywne

efekty zewnętrzne działalności gospodarczej. Prekursorem koncepcji efektów

zewnętrznych był angielski ekonomista i historyk A. Pigou. W swej koncepcji starał się

uzasadnić konieczność interwencji państwa w gospodarkę w celu zapobieżenia

powstawania negatywnych efektów zewnętrznych. Według niego występują one w

sytuacji, gdy decyzje podejmowane przez jeden lub więcej podmiotów oddziałują

bezpośrednio na możliwości produkcyjne lub konsumpcyjne innych podmiotów

gospodarczych. Efekty zewnętrzne stają się jedną z przyczyn tak zwanych

niedoskonałości rynku21.

Ostatni czynnik oddziałujący na skalę podaży to warunki klimatyczne. Gwałtowne

zmiany warunków pogodowych i występujące kataklizmy wpływają negatywnie nie

tylko na produkcję rolną, ale również na pozostałe działy gospodarki. Nasilanie się

różnych negatywnych zjawisk klimatycznych (powodzie, huragany, susze) znacznie

zwiększa koszty restytucji obszarów dotkniętych kataklizmami. Ograniczoność

środków budżetowych może sprawić, że pozostałe funkcje państwa będą realizowane

w mniejszym stopniu22.

20 M. Geise, Wprowadzenie do polityki gospodarczej. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2008. 21 M. Geise, M. E. Szatlach, Odsłony kapitalizmu, Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy. Bydgoszcz 2011. 22 M. Geise, Wpływ wybranych problemów na rozwój lokalny, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2009.

12

4. Równowaga a nierównowaga rynkowa

Mechanizm rynkowy to jednoczesne działanie dwóch opisanych wcześniej praw: prawa

popytu i prawa podaży. W tendencji mechanizm rynkowy (działanie praw popytu i

podaży) prowadzi do stanu równowagi. Równowaga wyznaczona jest ceną, która

równoważy całkowity popyt z całkowitą podażą, oczywiście w danym miejscu i czasie.

Stan równowagi jest takim momentem, w którym wszyscy którzy chcieli kupić i

sprzedać przy tej cenie zrealizują swoje zamiary. Mechanizm rynkowy uzgodnił ich

przeciwstawne interesy. Kupujący chcieli nabyć dobra, usługi jak najtaniej, a

sprzedawcy odwrotnie, chcieli sprzedać jak najdrożej. Mechanizm rynkowy godzi

interesy kupujących i sprzedających. Stan równowagi oznacza optymalne rozwiązanie

dla wszystkich uczestników rynku w danym miejscu i czasie. Użyte wcześniej

określenie: w tendencji, oznacza, iż mechanizm rynkowy, jeśli nie jest zakłócany

interwencjami administracyjnymi, prowadzi w pewnym czasie do równowagi23.

Do wyjaśnienia mechanizmu rynkowego (działania praw popytu i podaży) zostanie

wykorzystany arkusz stosowany w wyznaczaniu ceny akcji na Giełdzie Papierów

Wartościowych.

Przykład wyjaśniający mechanizm działania prawa popytu i podaży

Makler otrzymuje od inwestorów zlecenia kupna i sprzedaży akcji.

o Kupujący dają zlecenia kupna z limitem ceny na zasadzie: kup

walor za x PLN, ale nie za więcej.

o Sprzedający dają zlecenia sprzedaży z limitem ceny na zasadzie:

sprzedaj walor za x PLN, ale nie za mniej.

Zadaniem maklera jest znalezienie takiej ceny, która będzie zwiększała stopień

satysfakcji dla klientów.

Tab. robocza - Oferty kupna i sprzedaży waloru x przy danej cenie

Limit ceny w

PLN

Oferty

kupna

Oferty

sprzedaży

55 100 250

54 200 250

23

M. Rekowski, Wprowadzenie do mikroekonomii, Poznań 2002.

13

53 300 200

52 400 200

51 500 150

50 600 150

49 700 100

48 800 100


Opis: Przy wyższych cenach ofert sprzedaży jest więcej niż przy niższych. Natomiast

przy wyższy cenach ofert kupna jest mniej niż przy niższych.

W celu uzgodnienia interesów kupujących i sprzedających makler wykorzystuje arkusz

(poniżej), w którym w oparciu o napływające oferty tworzy zakumulowane wielkości

popytu i podaży.

Arkusz wyznaczenia ceny akcji (waloru) w systemie jednolitej ceny dnia

Oferty

kupna Popyt

Limit ceny w

PLN Podaż

Oferty

sprzedaży

100 100 55 1400 250

200 300 54 1150 250

300 600 53 900 200

400 1000 52 700 200

500 1500 51 500 150

600 2100 50 350 150

700 2800 49 200 100

800 3600 48 100 100


Opis arkusza:

Arkusz składa się z pięciu kolumn. Skrajne kolumny to oferty kupna i sprzedaży

przyporządkowane limitom cen, które znajdują się w środkowej kolumnie. W drugiej

kolumnie został obliczony zakumulowany popyt na walor x.

Kolumnę popytu tworzymy dodając do siebie kolejne wielkości ofert kupna (z góry ku

dołowi).

14

Natomiast w czwartej kolumnie została obliczona zakumulowana podaż waloru x.

Kolumnę podaży tworzymy dodając do siebie kolejne wielkości ofert sprzedaży (z dołu

do góry) .

Poniżej, w oparciu o dane z arkusza ceny akcji, został sporządzony wykres liniowy. Na

osi odciętych znajdują się ceny waloru. Na osi rzędnych znajdują się zakumulowane

wartości popytu i podaży.

Wykres roboczy – Krzywe popytu i podaży


Krzywa popytu ma charakter gasnący, wraz ze wzrostem ceny maleje popyt na ten

walor. Gdyby cena została ustalona na poziomie 54 PLN wówczas akcje kupiliby

inwestorzy, którzy dali oferty z limitem ceny 55 PLN oraz 54 PLN. Natomiast gdyby

cena wyniosła 49 PLN, wtedy akcje kupiliby wszyscy oprócz tych, którzy dali zlecenia

kupna z limitem ceny 48 PLN.

Krzywa podaży ma charakter rosnący, wraz ze wzrostem ceny rośnie podaż tego

waloru. Gdyby cena została ustalona na poziomie 54 PLN wówczas akcje sprzedaliby

prawie wszyscy inwestorzy. Nie zrealizowaliby swoich zleceń inwestorzy, którzy chcieli

sprzedać walor po 55 PLN Natomiast gdyby cenę ustalić na poziomie 49 złotych,

wtedy sprzedaliby tylko ci którzy dali oferty sprzedaży za 49 PLN oraz za 48 PLN

Reszta inwestorów nie zrealizowałaby swoich zleceń.

15

Dzięki mechanizmowi praw popytu i podaży cena rynkowa zoptymalizuje stopień

satysfakcji dla kupujących i sprzedających. Punkt przecięcia się krzywej popytu

i krzywej podaży wyznacza (teoretyczną) cenę równowagi. Cena równowagi, która

„oczyszcza" rynek, znajduje się między cenami 52 PLN a 53 PLN. Teoretycznie przy

takiej cenie podaż równa się dokładnie popytowi. Nie występuje żaden typ

nierównowagi, na rynku nie ma nadwyżki popytu ani nadwyżki podaży.

W praktyce takie stany rzadko występują. W naszym przykładzie makler powinien

wybrać spośród wspomnianych dwóch cen, tę przy której zachodzi maksymalny obrót.

Maksymalny obrót to największy stopień zadowolenia dla klientów. Przy cenie 52 PLN

zawartych transakcji będzie 700, natomiast przy cenie 53 PLN transakcji będzie 600.

Ilość zawartych transakcji przy danej cenie jest ograniczana, albo niewystarczającym

popytem, albo niewystarczającą podażą. W związku z powyższym cena waloru na tej

sesji wyniesie 52 PLN. Cena 52 PLN w tendencji równoważy popyt z podażą. Nadwyżka

popytu nad podażą mieści się w liczbie ofert kupna po 52 PLN.

Nierównowagi rynkowe wystąpiłyby w przypadku gdy mechanizm rynkowy zakłócany

byłby interwencjami administracyjnymi. Ceny niższe od 52 PLN powiększałyby

nierównowagę popytową (nadwyżka popytu nad podażą), natomiast ceny wyższe od

52 PLN powiększałyby nierównowagę podażową (nadwyżka podaży nad popytem).

Liczba realizowanych transakcji byłaby zawsze mniejsza.

Krzywe popytu i podaży mogą przesuwać się w górę lub w dół. W przypadku gdy

zwiększy się podaż, to ceny spadną. Długotrwałość takiego zjawiska oznacza bessę.

Bessa jest przykładem dyskontowania cen akcji na skutek wystąpienia różnych

czynników (dekoniunktura na rynku dóbr i usług, wstrząsy polityczne, kataklizmy,

zamachy terrorystyczne, wojny).

W odwrotnej sytuacji gdy zwiększy się popyt, to ceny wzrosną. Długotrwałość takiego

zjawiska oznacza hossę. Występuje ona gdy nastroje wśród inwestorów są

optymistyczne, większość z nich przewiduje, iż w przyszłości ceny akcji będą rosły.

16

Przypadek wzrostu podaży (popyt pozostaje bez zmian)


Oferty

kupna Popyt Cena Podaż

Oferty

sprzedaży

100 100 55 7600 1400

200 300 54 6200 1200

300 600 53 5000 1000

400 1000 52 4000 1000

500 1500 51 3000 900

600 2100 50 2100 900

700 2800 49 1200 700

800 3600 48 500 500


Krzywa popytu i podaży

Źródło: Opracowanie własne

Opis arkusza i dołączonego rysunku:

Wzrost podaży do 7600 szt., przy jednoczesnym zachowaniu dotychczasowego popytu

spowodował spadek ceny równowagi do 50 PLN. Przy tej cenie równoważy się podaż z

popytem, a obrót jest maksymalny i wynosi 2100 transakcji.

17

Przypadek wzrostu podaży (popyt pozostaje bez zmian)


Oferty

kupna Popyt Cena Podaż

Oferty

sprzedaży

400 400 55 1400 250

700 1100 54 1150 250

800 1900 53 900 200

800 2700 52 700 200

800 3500 51 500 150

900 4400 50 350 150

900 5300 49 200 100

1000 6300 48 100 100


Krzywa popytu i podaży


Opis arkusza i dołączonego rysunku:

Wzrost popytu do 6300 szt., przy jednoczesnym zachowaniu dotychczasowej podaży

spowodował wzrost ceny równowagi do 54 PLN. Przy tej cenie podaż w tendencji

równoważy się z popytem. Istnieje niewielka nadwyżka podaży nad popytem, wynosi

ona 50 ofert. Ilość zawartych transakcji kupno-sprzedaż przy cenie 54 PLN jest

największa w porównaniu ze wszystkimi innymi kombinacjami popytu i podaży.

18

Również w tym przypadku mechanizm rynkowy doprowadził do zgodności interesów

kupujących i sprzedających.

5. Elastyczności popytu i podaży

W piśmiennictwie ekonomicznym powszechnie stosowane są pojęcia elastyczności

popytu i podaży. Pojęcia te należy rozumieć jako reakcje popytu lub podaży na zmiany

w czynnikach wyjaśniających. Z punktu widzenia matematycznego elastyczność

cenowa popytu (podaży) jest ilorazem procentowej zmiany popytu (podaży) do

procentowej zmiany ceny.

Wzór na elastyczność cenową popytu:

Współczynnik elastyczności cenowej popytu =

Wzór na elastyczność cenową podaży:

Współczynnik elastyczności cenowej podaży =

Natomiast elastyczność dochodowa popytu to iloraz procentowej zmiany popytu do

procentowej zmiany dochodu. Relacje tę można zapisać w postaci wzoru:

Współczynnik elastyczności dochodowej popytu =

Elastyczność cenowa popytu dla wszystkich kategorii dóbr i usług, z wyjątkiem dóbr

podrzędnych i prestiżowych, jest ujemna. Ta zależność wynika z prawa popytu oraz z

położenia krzywej popytu. Wyłącznie paradoks Giffena i Veblena powoduje, że

współczynnik elastyczności cenowej popytu jest dodatni24.

Wartości tych współczynników są cennymi informacjami dla przedsiębiorstw, które z

racji swojej pozycji i wielkości, manipulując ceną sprzedaży, mogą wpływać na

wielkość przychodu i zysku. Jeśli współczynnik elastyczności popytu waha się w

przedziale od 0 do 1, wówczas popyt jest nieelastyczny, obniżenie ceny (opusty,

rabaty, skonta) o x % nie zwiększy na tyle obrotu, aby przedsiębiorstwo osiągnęło

24

R. Milewski, E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.

19

wyższy przychód końcowy. Strategia cenowa w przedsiębiorstwie pozostanie

niezmieniona. Natomiast jeśli współczynnik elastyczności cenowej popytu na danym

rynku jest większy od 1, wówczas firma będzie skłonna zmienić strategię cenową i

wprowadzić obniżki cen, w celu osiągnięcia większego obrotu. Przypadek krytyczny

zachodzi gdy współczynnik elastyczności cenowej popytu osiąga wartość 1. Mówimy

wówczas o neutralnym popycie25.

Elastyczność cenowa podaży zazwyczaj jest dodatnia, co wynika z prawa podaży i

położenia krzywej podaży. Jeśli współczynnik elastyczności cenowej podaży mieści

się w przedziale od 0 do 1, wtedy krzywa podaży jest nieelastyczna. Taka sytuacja

występuje zazwyczaj w krótkim czasie, gdy przedsiębiorstwo nie może z przyczyn

technicznych i organizacyjnych zwiększyć produkcji w reakcji na wzrost cen

określonych produktów. W przypadku gdy współczynnik elastyczności cenowej podaży

jest większy od 1, krzywa podaży jest elastyczna. Taka sytuacja zachodzi w długim

okresie, gdy firma może zmienić technologię, wprowadzić usprawnienia i zmienić

organizację pracy. Również tutaj występuje przypadek krytyczny, gdy współczynnik

osiąga wartość 1, co oznacza elastyczność jednostkową.

Współczynnik elastyczności dochodowej popytu osiąga wartości dodatnie, jedynie dla

dóbr podrzędnych może osiągać wartości ujemne. Współczynnik elastyczności

dochodowej ściśle wiąże się z prawami Engla. Dla pierwszego prawa Engla

współczynnik ten waha się w przedziale od 0 do 1. Dla drugiego prawa osiąga wartość

krytyczną 1, a dla trzeciego jest większy od 126.

25

M. Rekowski, Wprowadzenie do mikroekonomii, Poznań 2002. 26

R. Milewski, E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.

20

6. Aneks

System gospodarczy według J. K. Galbraitha

J. K. Galbraith (amerykański ekonomista) w swoim dziele Ekonomia a cele społeczne,

opisuje współczesny kapitalizm jako wyraźnie spolaryzowany system gospodarczy.

Dominuje w nim sektor planujący, który składa się z transnarodowych korporacji i

biurokracji. Drugą częścią systemu jest sektor rynkowy. Znajdują się w nim pozostałe

firmy, konsumenci i inne podmioty społeczno-polityczne, które są wyraźnie

podporządkowane sektorowi planującemu.

W opinii J. K. Galbraitha wielu teoretyków ekonomii popełnia poważny błąd założenia.

Współczesny rynek nie jest zdominowany przez relacje konkurencyjne, tylko przez

zmowy, porozumienia i stosunki symbiozy. W związku z tym opis systemu

gospodarczego przy użyciu klasycznych (neoklasycznych) mechanizmów rynkowych

(praw popytu i podaży) jest niewystarczający. Stosunki konkurencyjne występują

tylko w sektorze rynkowym, natomiast sektor planujący splatany jest relacjami

symbiozy, która zawiązują się między technostrukturami korporacji a biurokracją.

„Tendencja do wzajemnego popierania się będzie występować zawsze wtedy, gdy

technostruktura i biurokracja są blisko ze sobą związane. Ta tendencja organizacji

publicznych i prywatnych do znajdowania i realizowania wspólnego celu nazywa się

biurokratyczną symbiozą”27.

Technostruktury korporacji to zespoły naukowców, inżynierów, specjalistów,

lobbystów, prawników oraz ludzi posiadających wyspecjalizowaną wiedzę28. Stanowią

oni najsilniejsze ogniwo systemu gospodarczego. Wielkie organizacje gospodarcze

wywierają nacisk na pozostałych podmiotach aby te dostosowały swoje działania do

ich potrzeb i interesów. W systemie gospodarczym coraz wyraźniej widać

nierównomierny rozwój, który jest rezultatem nierównego podziału władzy. Stosunki

między sektorem planującym a sektorem rynkowym, nierówne tempo ich rozwoju,

eksploatacja drugiego przez pierwszy oraz wynikające stąd nierówności dochodów to

główne cech nierówności gospodarki29.

27

J. K. Galbraith, Ekonomia a cele społeczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1979., s. 231. 28

Tamże, s. 142. 29

J. w., s. 219.

21

Proces ten pociąga za sobą szkodliwe skutki społeczne30. „W nowoczesnej gospodarce

władza w coraz większym stopniu spoczywa w wielkich organizacjach, a w coraz

mniejszym stopniu w rękach rzekomo suwerennego konsumenta (obywatela)”31.

„Obraz społeczeństwa gospodarującego nie jest zgodny z rzeczywistością. Służy on

jako surogat rzeczywistości ustawodawcom, urzędnikom publicznym, dziennikarzom,

profesjonalnym prorokom, słowem tym wszystkim, którzy muszą przemawiać, pisać

lub podejmować działania w sprawach ekonomicznych32. J. K. Galbraith uważa, iż

współczesna ekonomia prowadzi do „wniosków, które są korzystne dla wielkich

korporacji, ale szkodliwe dla społeczeństwa”33. W relacjach między sektorem

planującym a rynkowym występują: naciski, groźby i perswazja, które stają się

podstawowym narzędziem sprawowania władzy34.

J. K. Galbraith w swoich rozważaniach dostrzega w ewolucji kapitalizmu proces zaniku

autonomii i suwerenności konsumenta i obywatela35. Zmienia się więc sam charakter

społeczeństwa gospodarującego, a decydującym narzędziem tego przeobrażenia jest

nowoczesna korporacja. Ona jest motorem zmian36. Wraz z rozwojem nowoczesnych

korporacji, zwiększa się ich niezależność od wpływów zewnętrznych. Władza

przechodzi w ręce technostruktur korporacji, co staje się z czasem podstawową siłą

zmieniającą całe społeczeństwo gospodarującej37.

W ocenie J. K. Galbraitha różnica między sektorem planującym a rynkowym polega na

środkach dzięki którym cele przedsiębiorstw są osiągane oraz na ich skuteczności.

„Uczestnicy sektora rynkowego muszą działać wspólnie lub uzyskać pomoc państwa.

Niestety ich wysiłki są często nie wystarczające lub nieskuteczne. Ustawodawcy nie

30


Tamże, s. 33 32

J. w., s. 43 33

J. w. s. 34. 34

„Jedną z metod prowadzenia skutecznej perswazji jest utrzymywanie „pokaźnej liczebnie klasy duszpasterzy, którzy są wykorzystywani podczas różnych seminariów, konferencji przemysłowców, posiedzeń na temat technik sprzedaży, a także mogą zajmować się indoktrynacją klientów i inwestorów oraz uczestniczyć w innych korporacyjnych rytuałach. Łączą oni z lekka ekstrawaganckie umiejętności dydaktyczne z pozorami głębokiego myślenia.” - J. K. Galbraith, Ekonomia a cele społeczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1979., s.262. 35

„Gdy niedostępne są mieszkania i opieka zdrowotna, ale za to pod dostatkiem jest męskich dezodorantów, samo pojęcie uczciwej reakcji na potrzeby społeczne zaczyna ustępować pod naporem rzeczywistości.” – J. K. Galbraith, Ekonomia a cele społeczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1979.,.s. 46. 36

Tamże, s. 88. 37

J. w., s. 91.

22

zawsze działają na korzyść sektora rynkowego. W sektorze planującym

przedsiębiorstwo automatycznie i bez publicznych fanfar zyskuje kontrolę nad cenami

oraz nad produkcją z tytułu samych swoich rozmiarów”38.

W praktyce istnieją takie sytuacje, w których korporacja potrzebuje pomocy państwa.

„Nie zwraca się ona z tym do ustawodawców lecz do biurokracji. To nie wymaga

takiego rozgłosu. Biurokracja zaś jako że jest potężniejsza najpewniej będzie również

skuteczniejsza w działaniu. Sektor planujący dąży do sprawowania kontroli nad swym

otoczeniem gospodarczym i czyni to z powodzeniem”39. „Kontrola cen, kosztów,

popytu konsumentów oraz państwa stanowi część jednolitego wykorzystania władzy,

takiego mianowicie które służy celom technostruktury oraz całego sektora

planującego”40. Głównymi motywami działania korporacji są: wzrost dochodów dla

technostruktur, większy prestiż oraz korzyści biurokratyczne. Cały sektor planujący

spycha do podrzędnej roli społecznej wszystko czego nie może wchłonąć lub

wykorzystać.

Według J. K. Galbraitha korporacja realizuje w pierwszej kolejności cele ochronne

następnie pozytywne. „Cel ochronny technostruktury to zapewnienie podstawowego i

niezakłóconego poziomu dochodów. Wszystko co służy temu celowi – a więc

stabilizacja cen, kontrola kosztów, sterowanie reakcjami konsumentów, kontrola

zakupów państwowych, nakłanianie rządu do podejmowania działań zmierzających do

stabilizacji popytu- będzie miało decydujące znaczenie dla wysiłków technostruktury.

Natomiast pozytywnym celem korporacji jest wzrost wynagrodzenia finansowego oraz

prestiżu technostruktury przedsiębiorstwa, a w niektórych przypadkach również

przejmowanego. Osiąga się to nie przez zwiększenie stopy przychodu, ale w drodze

zwiększenia rozmiaru przedsiębiorstwa”41.

Wzrost korporacji jest złożonym procesem w którym może występować wiele rożnych

strategii. „Pierwszą z nich jest rozwijanie produkcji oraz sprzedaży przez daną

jednostkę korporacji. Przejawia się to w rozszerzeniu produkcji o artykuły i usługi o

podobnych cechach technicznych, do których wytwarzania można wykorzystać już

posiadane umiejętności techniczne. Drugą strategią wzrostu jest przejmowanie

38


J. K. Galbraith, Ekonomia a cele społeczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1979., s.106. 40

Tamże, s. 212. 41

J. w., s. 162.

23

mniejszych przedsiębiorstw, działających w zbliżonych lub nawet całkiem odmiennych

dziedzinach, w celu zespolenia ich z technostrukturą przedsiębiorstwa

przejmującego”42.

W ocenie J. K. Galbraitha przedsiębiorstwo, które osiąga korzyści zadawala się

aktualnie istniejącym systemem perswazji, natomiast „przedsiębiorstwo któremu idzie

gorzej, szuka skuteczniejszych metod wmawiania klientom istniejących produktów lub

poszukuje nowych towarów i wzorców, które nadawałyby się do skuteczniejszej

perswazji. Wcześniej czy później odnosi powodzenie, a wówczas grę podejmują

rywale, którzy poprzednio mieli większe sukcesy. Rezultatem jest kontrola zachowań

konsumentów”43.

Technostrukturom bardzo zależy na niezależności od państwa z wyjątkiem tych

przypadków gdy jego działania są mu potrzebne. Realizacja celów podstawowych i

pozytywnych w korporacjach wymaga często uzupełniających inwestycji

państwowych44. Sektor rynkowy oddziałuje na rząd za pośrednictwem legislatury. Ma

więc kontakty z tym ramieniem władzy którego względne znaczenie zmniejsza się.

Technostruktura natomiast ma związki z biurokracją publiczną45.

O ile sektor rynkowy może powstrzymać wahania popytu wywodzące się z niego

samego, to jest on wyjątkowo podatny na niekorzystne zjawiska mające źródła w

sektorze planującym46. Jeżeli więc w celu uchronienia się przed inflacja wydatki

publiczne mają być zlikwidowane, odkładane lub zmniejszane, to ograniczenia te

głównie będą dotyczyć nakładów na opiekę społeczną, budownictwo, usługi miejskie,

oświatę itp. Ograniczenia budżetowe nie wywierają wpływu na sektor planujący, lecz

na usługi cywilne w sektorze publicznym i w sektorze rynkowym47. Drugą metodą

zmniejszenia popytu jest podnoszenie stopy procentowej. Odmienny wpływ tego

środka na obydwa sektory jest oczywisty. Trzecim sposobem ograniczenia popytu jest

podnoszenie podatków. Sektor planujący ma kontrolę nad swoimi cenami. Jest więc w

stanie przerzucić na społeczeństwo obciążenia z tytułu wyższego opodatkowania

42

J. K. Galbraith, Ekonomia a cele społeczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1979., s. 173-174. 43

J. K. Galbraith, …, op. cit., s. 226. 44




J. K. Galbraith, …, op. cit., s. 299.

24

wytwarzanych dóbr i usług, a być może nawet wyższego podatku dochodowego, czego

nie może zrobić sektor rynkowy48.

48

Tamże, s. 301-302.

25

Schemat 1

Koncepcja systemu ekonomicznego J. K. Galbraitha

Opracowanie własne

LEGENDA:

1. Zaawansowane technologie, kapitał finansowy i intelektualny oraz informacje

2. Technostruktury korporacji

3. Biurokracja (część urzędników i polityków)

4. Pozostałe władze publiczne różnych szczebli

1

2 SEKTOR PLANUJĄCY

TRANSNARODOWE

KORPORACJE

WŁADZE

POLITYCZNE

3

4

SEKTOR RYNKOWY

symbioza

Wymiana oparta na regulacjach rynkowych

Perswazja

Nacisk

Groźba

Procedury demokratyczne

2. Istota gospodarki rynkowej -...

Documents

Transcript of 2. Istota gospodarki rynkowej -...