Żydowskie koligacje

Literatura polska w niderlandzkim kręgu językowym

(1800-1900)

Kris Van HeuckelomK.U.Leuven - kris@vanheuckelom.be

1791 1825 1869 1886 1901

5

4

3

2

1

Henryk Sienkiewicz (1846-1916)

1791 1825 1869 1886 1901

5

4

3

2

1

1825

1829

1869

1886

Een vrouwenleven (1898)

1900

1. Wszystkie przekłady ukazały się w północnej części Niderlandów, czyli w

Holandii.

2. Wśród nielicznych przetłumaczonych autorów powtarzają się nazwiska

Niemcewicza i Orzeszkowej.

3. Przetłumaczone dzieła nie należą do najbardziej skanonizowanych utworów XIX

wieku, aczkolwiek jest to klasyka (chociaż mniej znana).

4. Znaczna część przetłumaczonych utworów dotyczy tematyki żydowskiej i

reprezentuje nurt żydowski w literaturze polskiej XIX w.

J.U. NiemcewiczLejbe i Siora

E. OrzeszkowaMeir EzofowiczMirtalaSilny Samson

5. Większość przekładów powstała na podstawie tłumaczeń niemieckich, co

wskazuje na istotną funkcję Niemiec jako pośrednika między Niderlandami a Polską.

6. Od lat trzydziestych do lat sześćdziesiątych następuje cezura w

działalności translatorskiej (co zbiega się z okresem międzypowstaniowym).

PolenfreundschaftPolenfreundevereine

1830 Powstanie listopadowe - Rewolucja

belgijskaPolonofilia wśród Belgów – Polonofobia wśród

Holendrów

Constance, of De verdeeling van PolenFrederik Jakobs, 1831

Valeria en Octavia Oginski, of De slagtoffers der Poolsche staatsomwenteling

J. Brandenburg, 1832

Iwan en Pauleska: Poolsche romanceJr. A. van der Hoop, 1836

De Rinaldo van het Noorden, of De roover-bruid: een Poolsch volksverhaal

A. D. van Buren Schele, 1840

Tematyka żydowska jako katalizator przekładów literackich z języka

polskiego

Rola odegrana przez te teksty w kulturach docelowych

Król Willem I

Czasopisma żydowskie

• Pierwsza „powieść żydowska” w literaturze polskiej

• Romans sentymentalny w listach:

• Postacie pozytywne:Lejbe: oświecony właściciel manufaktury Siora: jego ukochanaHrabia Edmund Tenczyński: polski patriota i przyjaciel

Lejbe• Postacie negatywne:

Jankiel: przywódca chasydów i religijny fanatyk• Ojciec Siora dąży do wydania jej za Jankiela, ale dzięki jej niezłomnej

postawie i pomocy Tenczyńskiego wszystko kończy się szczęśliwie, tak dla dwóch "kochanków", jak i dla „nawróconego" ojca Siory

• Niemcewicz propaguje program włączenia Żydów w społeczeństwo polskie przez uwolnienie ich, dzięki oświacie, spod wpływu Talmudu, Kabały oraz sekty chasydów

Lejbe i Siora (1821)

Przekład:

●ukazał się nakładem holenderskiego wydawnictwa o profilu religijnym

● został dokonany przez anonimowego holenderskiego tłumacza

● ma charakter klasycystyczny i zawiera wiele znamiennych zmian

Levi en Sara (1825)

1825

Niemieckie wydanie

Konstruowanie “Innego”

polscy żydzi↓

„polski” punkt widzenia↓

(„niemiecki” punkt widzenia)↓

„holenderski” punkt widzenia ↓

punkt widzenia holenderskich żydów

Realia polskie dostosowane do holenderskiego kontekstu

Żydzi muszą mówić po polsku. Sami Polacy muszą mówić po polsku.

Ominięcie określeń polskości

Uniwersalizacja „kwestii żydowskiej” (chociaż nie zawsze logiczna)

Holenderski patriotyzm (1)

„Słynny Amsterdam”

Holenderski patriotyzm (2)

Reakcje na Levi en Sara (1)

●sporo recenzji w holenderskich czasopismach:

● L & S to „pouczająca i użyteczna książka” ● JUN to „jeden z najwybitniejszych

polskich uczyonych”, który miał „bardzo ważny udział w sprawach Polski”

●„Skrzydła fantazji i fikcji często zniewalane są przez wyższy zamiar”

●„O niespołecznych, groźnych dla państwa pojęciach, które są właściwe wielu żydom, przynosi ważne wiadomości pouczająca i ujmująca opowieść Levi en Sara polskiego uczonego Niemcewicza”

Reakcje na Levi en Sara (2)

●miażdżąca krytyka ze strony holenderskich żydów

Moses Lemans (1785-1832)

• „W istocie nie ma w tej książce ani jednego listu, prawie ani jednej stronicy, która nie zasługuje na uwagi wyższej lub niższej wagi; gdybyśmy chcieli wszystko wybadać, sprostowanie stało by się o wiele dłuższe niż samo dziełko.”

• “To, co być może mogłoby dotyczyć polskich żydów, w mniemaniu, że wszystko zostało narysowane zgodnie z prawdą, nie ma miejsca w naszym kraju.”

• “My z naszej strony nie możemy uwierzyć temu, co twierdzi pisarz, skoro złapaliśmy go na tylu nieprawdach; ale wiemy także, że najwięksi teologowie, o dobrym imieniu, poczciwości i zasługach, mieszkali w Polsce od niepamiętnych czasów.”

“W Levi en Sara roi się od błędów”

dyskurs asymilacyjny Niemcewicza zostaje „asymilowany”

Holendrzy↕

holenderscy żydzi

Levi en Sara jako książka polaryzująca

CDN!

Żydowskie koligacje

Literatura polska w niderlandzkim kręgu językowym

(1800-1900)

Kris Van HeuckelomK.U.Leuven - kris@vanheuckelom.be