АРВАН ХОЁР ЖИЛИЙН ТООЛОЛ

Монголчуудын в г дээдэс эртний Х нн ч д нар, сар, буга, могой, ө ө ү ү үүгахай, луу, бар зэрэг амьтныг онгон ш тээнү болгон бишрэн ш тдэг байжээ.ү

Н дэлчин Х нн нар үү ү ү салхи, шуурга, цас, бороо, аянга, ган гачиг зэрэг байгалийн элдэв зэгдлийг ү нар, сар, од гарагийн х д лг нө ө өө эргэлттэй холбон цаг улиралыг шинжин ажигладаг байжээ. Тэр ажиглалтаасаа санаа авч, нэг жилийг д рв н улиралд хувааж улмаар д рв н улирлаа 12 сар ө ө ө өболгожээ.

Ингээд сар б рийг ү хулгана, хэр, бар, туулай, луу, могой, морь, хонь, бич, үтахиа хэмээн аж амьдралдаа ойр д т байдаг буюу бишрэн ш тдэг ө үамьтдынхаа нэрээр дэс дараагаар нэрлэсэн байна.

Эдгээр арван хоёр амьтны нэрээр бас нарны эргэлтийн арван хоёр жилийг нэрлэжээ. Хулгана жил, хэр жил, бар жил, туулай жил, луу жил, үмогой жил, морь жил, хонин жил, бичин жил, тахиа жил, нохой жил, гахай жил хэмээн нарны эргэлтийн б хэл тойрог болгон нэрлэжээ. ү

Х нн нар дрийг ү ү ө 12 цагт хувааж, м н арван хоёр ө амьтны нэрээр нэрлэсэн байна.

Арван хоёр жилийн тоолол ийнх монголчуудын дээд в г Х нн нарын үү ө ө ү үаж амьдралын зайлшг й хэрэгцээтэй уялдан счээ.ү үү

- ЭРТ ДЭЭР ЕЭС ЭРХЭМ ДЭЭД З ЙЛЭЭ БОЛГОН Ү Ү

Ш ТЭН БИШЭРЧ ИРСЭН З ЙЛ.Ү Ү

- МОНГОЛ ЧУУДЫН

ЭРТНИЙ В Г ДЭЭДЭСӨ Ө Х ННҮ Ү

ОНГОН Ш ТЭЭН Ү

1. Эртний монголчуудын ш тээн үюу байсан бэ?

Эртний монголчуудын в г дээдэс ө өэртний Х нн ч д ү ү үү нар, сар, буга, морь, могой, гахай, луу, бар зэрэг амьтдыг онгон ш тээнээ болгон үбишрэн ш тдэг байсан.ү

Нар шиг гийг лж, сар шиг үүгэрэлтэхийг бэлгэддэг

байжээ.

Хурдан х д лг нтэй, х ч чадалтай, ухаантай ө ө өө үболохоор нь “ХУРД Х Ч, АВХААЛЖ САМБАА” - г Ү

бэлгэддэг.

МОГОЙ - г эрт дээр еэс одоо х ртэл муу муухай ү ү

б хнээс хамгаалдаг гэж бэлгэдсээр иржээ.ү

Лууг тэнгэрийн амьтан гэх б г д. ө өөБэлгэдлийн чанартай хийсвэрлэн

сэтгэсэн амьтан юм.

Х ч чадал ихтэй, эрэлхэг зоригтой, заль мэхтэй, үхурдан шаламгай амьтан болохоор нь

“Х Ч ЧАДАЛ,ЭРЭЛХЭГ ЗОРИГ ” - ийг бэлгэддэг. Ү

2. Гараг ерт нц,байгалийн зэгдэл, ө үамьтныг нэрлэсэн утгатай гийг ү

т н б лэглээрэй. үү ү

Гараг ерт нц:ө Нар, сар.

Байгалийн зэгдэл:ү Салхи, шуурга, цас, бороо, аянга, ган гачиг.

Амьтныг нэрлэсэн: Буга, морь, могой, гахай, хулгана, хэр, бар, үтуулай,луу,хонь, бич, нохой, тахиа.

Эхээс жинхэнэ нэр, тооны нэр, йл үгийг т ж бич.ү үү

Жинхэнэ нэр: Монгол, в г дээдэс, ө өХ нн ч д, нар, сар,од, цас, бороо, ү ү үүсалхи, шуурга, ган гачиг, хэр, бар, үтуулай, луу, могой, морь, хонь, бич, тахиа, нохой, гахай.

Тооны нэр: арван хоёр сар, арван хоёр жил

йл г:Ү ү Ш тдэг,бишрэн, байжээ, үажигладаг, болгожээ,хувааж, байдаг, нэрлэсэн, нэрлэжээ, счээ.үү

Амьтдаа, н дэлчин, амьдралын, үүамьтныг

Эдгээр гсийг б тцээр задал.ү ү

н үү + дэл + чин

амь + д + р + л + ын

амь + тан + ыг амь + тан + д + аа

Ёс заншлын тайлбар толиос ...

Арван хоёр жилд ордог амьтдын онцлогийг тоочоорой.

Хулгана: Том чихтэй, урт с лтэй. үү хэр:Ү Том гэдэстэй /г зээтэй/. ү Бар: Урт соёотой, алаг эрээн нг тэй. ө ө Туулай: Урт чихтэй, сэтэрхий уруултай. Луу: Загасан хайрстай, дуу ихтэй, х чтэй. ү Могой: Урт биетэй. Морь: Цомбон д рв н туурайтай. ө ө Хонь: Хотгор газрыг холголоороо д ргэдэг. үү Бич: Элдэвлэх авьяастай. Тахиа: Эртэч амьтан. Нохой: Эзэндээ нэнч. ү Гахай: Дугуй х чирхэг үхоншоортой.

Тэмээн байдаг арван хоёр жилд ордог амьтдын шинжийг нэрлэнэ ?үү

1. Хулгана чихтэй. 2. хэр гэдэстэй. 3. Бар Үтавагтай. 4. Туулай уруултай. 5. Луу биетэй. 6. Могой х з тэй. 7. Морь дэлтэй. 8. Хонь н дтэй. ү үү ү 9. Бич хамартай. 10. Тахиа р вл гтэй. 11.Нохой ө ө өгуятай. 12. Гахай с лтэйүү

1-р сар “БАР САР”

Барын с дэлгэрч, дуу нь гарч үэхэлдэг.

2 -р сар “ТУУЛАЙ САР”

Туулай хэвтрээсээ босож дэгддэг учир...

3-р сар “ЛУУ САР”

Тэнгэрийн дуу дуулддаг учир...

4-р сар “МОГОЙ САР”

Могойн хальс гууждаг учир...

5-р сар “МОРИН САР”

Адууны нийл лгийн гол е үү үтул...

6-р сар “ХОНИН САР”

Хонь хяргах е тул...ү

7-р сар “БИЧ САР”

Бичний с рэг газар бууж явдаг үтул...

8-р сар “ТАХИА САР”

Тахиа т лтэйг олшрох тул...ө өө

9-р сар “НОХОЙ САР”

Нохойд г йдэл орох тул...ү

10-р сар “ГАХАЙ САР”

Гахай х чирхэг бол зулзагалах үтул...

11-р сар “ХУЛГАНА САР”

Хулгана рэндээ орж х нс үү үхураах тул...

12-р сар “ ХЭР САР”Ү

хэр арчилгаа маллагаа их Үшаардах тул...

Олон гийн үоосор нэг

Т мэн гийн ү үт лх р нэгү үү

Мэдэхэд ил дэхг йүү ү

Т рс н жил сарыг хамаа бус ө өх нд хэлэхийг цээрлэнэ. ү

Т рс н жилийн т рг р нь ө ө өө өөх ний хувь заяаг зурхайгаар үхялбархан мэдэж болдог тул

ийнх цээрлэдэг б лг .үү ө өөМонгол ёс заншилаас ...