07

25
Wykład 7 Pochodzenie preferencji i atrakcyjności – mechanizmy nieadaptacyjne

Transcript of 07

Page 1: 07

Wykład 7

Pochodzenie preferencji i atrakcyjności – mechanizmy nieadaptacyjne

Page 2: 07

Mechanizmy biologiczne, nieadaptacyjne

Preferencje estetyczne to efekt sposobu działania układu nerwowego.

Aktywność układu nerwowego jest kosztowna (energia i czas) →

1. Analiza bodźców jest przybliżona, a nie kompletna →

→ układ nerwowy reaguje na bodziec podobny do bodźca, na który korzystnie jest reagować →

→ preferowanie takich bodźców może nie być korzystne.

2. Koszty są mniejsze w przypadku bodźców łatwych do analizy →

→ preferowane są bodźce łatwe do analizy.

Page 3: 07

Tendencyjność percepcyjna

Aparat percepcyjny (narządy zmysłów oraz ośrodki mózgowe) wykazuje tendencję do określonego reagowania na określone bodźce.

Na przykład:

Reagowanie na bodźce podobne do bodźców pierwotnie wyzwalających daną reakcję (uwaga, propulsja, awersja).

Preferowanie bodźców łatwych do analizy.

Page 4: 07

Koncepcja jest biologiczna; ale czy nieadaptacyjna?

Preferencje mają podłoże biologiczne – sposób działania układu nerwowego.

Preferencja dla bodźca X nie jest adaptacyjna – nie powstała dlatego, że preferowanie bodźca X było korzystne.

Ale tendencja do preferowania bodźców podobnych oraz bodźców łatwych do analizy jest adaptacyjna – zmniejsza koszty funkcjonowania układu nerwowego.

Na przykład:

Preferencja dla znajomych twarzy nie jest korzystna → nie jest adaptacyjna.

Znajome twarze → znajome bodźce → bodźce łatwe do obróbki (bo układ nerwowy ma już wprawę) → preferowanie takich bodźców jest korzystne → może być adaptacyjne.

Czyli:

Preferencja dla osobników o jakimś wyglądzie nie jest adaptacyjna.

Mechanizmy neuronalne odpowiedzialne za tę preferencję są adaptacyjne.

Page 5: 07

Nadmierna generalizacja – objaśnienie

Załóżmy, że reakcja R na bodziec S jest korzystna.

Sposób reagowania ukształtował się ewolucyjnie (adaptacja) lub osobniczo (nauka).

Generalizacja: nie wszystkie bodźce typu S są identyczne → osobnik reaguje też na bodźce podobne (podobne obiekty lub te same obiekty widziane w innych warunkach).

Nadmierna generalizacja: osobnik ujawnia reakcję R na bodziec T, który jest istotnie inny niż bodziec S (choć do niego podobny), a reakcja ta nie jest korzystna.

TSS S

Page 6: 07

Nadmierna generalizacja – przykłady

Zeberka (ptak): ♀ preferuje ♂ z czerwonym dziobem (oznaka zdrowia), ale także ♂ z czerwonymi (ale nie zielonymi) karteczkami przyczepionymi do nóg.

Miecz u ♂ mieczyka pozoruje większe wymiary ciała. ♀ mieczyka preferuje miecz u ♂. ♀ zmienniaka (krewniaka mieczyka) preferuje doklejony miecz u ♂.

Indyk: je m. in. czerwone jagody. ♀ preferuje czerwone korale na szyi ♂.

Wodne roztocza: ♂ naśladuje drgania wody od ofiary (widłonogów), żeby przyciągnąć ♀.

Mandryl: pysk ♂ przypomina genitalia (prącie i jądra) → przyciąga ♀.

Człowiek: czerwone, wydatne usta ♀ przypominają srom.

Sztuczna sieć neuronowa nauczona rozpoznawać głosy ♂ żaby tungara, przejawia podobną tendencyjność preferencji jak prawdziwa ♀ tego gatunku.

Page 7: 07

Nadmierna generalizacja – ilustracje (1)

mącznica młynarska

zmienniak

mieczyk

indyk

Page 8: 07

Nadmierna generalizacja – ilustracje (2)

mandryl

zeberka

Page 9: 07

Sumowanie gradientów preferencji (1)

S0 S2S1

Enquist 1994, Johnstone 1994: Sztuczna sieć neuronowa (SSN) uczona reagować na dwie asymetryczne wersje bodźca → SSN preferuje nie pokazywaną prędzej symetryczną wersję bodźca.

Bullock 1997: SSN uczona rozpoznawać przypadkowy bodziec pokazywany pod różnymi kątami → SNN preferuje jaskrawy, koncentryczny bodziec („pawie oczka”).

Jansson 2002: Kury uczone dziobać dwie asymetryczne wersje krzyża → najsilniejsza preferencja (dziobanie) dla prędzej niewidzianego symetrycznego krzyża.

Swaddle 2004: To samo na szpakach i z dwoma pionowymi liniami o (nie)równej długości.

Page 10: 07

Sumowanie gradientów preferencji (2)

Preferencja dla symetrii to suma preferencji dla dwóch asymetrycznych wersji bodźca. Np. preferencja dla symetrycznych twarzy.

Preferencja dla typowych bodźców z danej kategorii to suma preferencji dla różnych nietypowych bodźców z tej kategorii. Np. preferencja dla twarzy o typowych proporcjach.

Page 11: 07

Nadmierna dyskryminacja – objaśnienie

Reakcja R na bodziec S jest korzystna.

Reakcja R na bodziec T jest szkodliwa.

Dyskryminacja (rozróżnianie): osobnik reaguje na w sposób R na bodziec S, ale nie na bodziec T.

Nadmierna dyskryminacja: jeżeli bodziec S ’ ma uwydatnione te cechy, którymi S różni się od T, to osobnik silniej reaguje na S ’ niż na S.

„Ponad-normalna reakcja na ponad-normalny bodziec”.

S

S’

T

Page 12: 07

Nadmierna dyskryminacja – przykłady

Ludzie: Dla mężczyzn korzystnym jest preferować ♀, a nie ♂. Mężczyźni silnie preferują silnie sfeminizowane twarze ♀. ♀ zwierząt silnie preferują sztucznie wyolbrzymione ornamenty ♂:

jaskółka, wdówka: doczepione pióra do ogona ♂

żaba tungara: nienaturalnie niski głos (oznaka wielkości ciała ♂)

wilgowron (ptak): śpiew o sztucznie zwiększonej komplikacji Enquist 1993: SSN uczona reagować na obiekt z „ogonem” → SSN silniej reaguje na obiekt z dłuższym ogonem. Forkman 2000: Kury nagradzane za dziobnięcie prążka z poprzeczną kreską na dowolnej wysokości z wyjątkiem jednej → najwięcej dziobania dla położenia najdalszego od tego nie-nagradzanego. Ghirlanda 2002: Kurczaki uczone dziobać w obraz typowej ludzkiej twarzy ♀, ale nie ♂ (lub odwrotnie) → równie dużo dziobania w silnie sfeminizowane twarze ♀ (lub zmaskulinizowane ♂).

Page 13: 07

Łatwość obróbki bodźca

Bodziec łatwy do obróbki → obróbka (percepcja i analiza) jest płynna = szybka i bezbłędna.

Płynna analiza → zadowolenie (mini-skurcz mięśnia jarzmowego) → pozytywna ocena.

Płynna obróbka bodźca może wynikać z:

osobniczego doświadczenia:

prototypowość / przeciętność

znajomość bodźca – efekt czystej ekspozycji

cech samego bodźca:

wyrazistość: np. kontrast obiekt-tło

symetria

Page 14: 07

Prototypowość

Mózg (umysł) klasyfikuje postrzegane obiekty jako egzemplarze jakiejś kategorii (np. krzesło, kot).

Neuronowy (umysłowy) wzorzec jakiejś kategorii to prototyp.

Prototyp powstaje wskutek oglądania grupy bodźców podobnych do siebie (twarze ♂; twarze ♀).

Prototyp danej kategorii to (z grubsza) średnia z oglądanych egzemplarzy.

Egzemplarze podobne do prototypu (czyli typowe, średnie) są łatwiej analizowane →

→ preferencja dla prototypowości = preferencja dla przeciętności.

Np. preferencja dla przeciętnych twarzy, ptaków, samochodów, muzyki, układów kropek.

Page 15: 07

Efekt czystej ekspozycji (1)

Oglądanie bodźca → bardziej pozytywna postawa (upodobanie, preferencja) wobec:

oglądanego bodźca – zwykły efekt ekspozycji

bodźca podobnego do niego – uogólniony efekt ekspozycji

zupełnie innych bodźców – ogólna poprawa nastroju

Efekt jest uniwersalny:

ludzie i zwierzęta (np. u szczurów można wytworzyć preferencję dla danego stylu muzyki)

obrazy, litery, dźwięki

bodziec podprogowy lub ponadprogowy (podprogowy daje silniejszy efekt)

Page 16: 07

Efekt czystej ekspozycji (2)

Mechanizm:

1. Łatwość obróbki:

Powtarzane oglądanie bodźca → „wprawa” układu nerwowego (prototyp?) → sprawna obróbka

2. Znajomość jako oznaka bezpieczeństwa:

„Skoro kilka razy widziałem ten bodziec i nigdy nic złego się wtedy nie działo, więc teraz, gdy go widzę, pewnie też nic złego się nie stanie.”

Bodziec jest nieszkodliwy i jest oznaką nieszkodliwości środowiska.

Nieznany bodziec jest ambiwalentny, ale po ekspozycjach emocje negatywne zanikają.

Może tu być warunkowanie klasyczne:

wielokrotnie oglądany obiekt to bodziec warunkowy

brak niekorzystnych wydarzeń to bodziec bezwarunkowy

uczucie zadowolenia to reakcja

Page 17: 07

Symetria

Typ symetrii bodźca a płynność jego obróbki:

obrotowa > pionowa > pozioma > ukośna > translacyjna

Dlaczego preferowane są symetryczne bodźce:

łatwiejsze do obróbki (także te nieznane): losowy układ kresek, obraz w kalejdoskopie

suma preferencji dla dwóch asymetrii (lewej i prawej): każda z asymetrii może być preferowana z powodu nagród (eksperymenty z kurami, szpakami i SSN) lub efektu ekspozycji

symetria to forma przeciętności (średnia z dwóch asymetrii) → mózgowy prototyp jest symetryczny → preferencja dla symetrii to preferencja dla prototypowości

symetria to oznaka jakości biologicznej – wyjaśnienie adaptacyjne

Page 18: 07

Preferowanie złożoności

Bodźce złożone są trudniejsze do obróbki niż bodźce proste.

Jednak złożony bodziec może być preferowany jeżeli jego komplikacja jest zorganizowana, nieprzypadkowa → układ nerwowy uczy się jego struktury.

Wielokrotne postrzeganie złożonego bodźca → sprawniejsza jego obróbka („zrozumienie”) → wyższa ocena estetyczna.

Wielokrotne postrzeganie prostego bodźca → habituacja („znudzenie”) → niższa ocena estetyczna.

Bodziec jest złożony, ale zorganizowany → obróbka powinna być trudna, a okazuje się łatwa → pozytywne zaskoczenie → przyjemność.

„Piękno to jedność w zmienności, prostota w złożoności”

Page 19: 07

Niespodziewana płynność analizy jest przyjemna

Płynna analiza jest niespodziewana, gdy:

uprzednie ekspozycje bodźca były podprogowe (lub dyskretne) → bodziec wydaje się nieznajomy, a jego obróbka jest sprawna

organizacja bodźca nie jest łatwo dostrzegalna → obróbka bodźca okazuje się łatwiejsza niż się początkowo wydawało

znany bodziec pojawia się w nowym, niespodziewanym kontekście

W każdym przypadku:

niespodziewana płynność analizy → pozytywne zaskoczenie → wyższa ocena estetyczna bodźca

„Prawdziwe piękno to piękno ukryte”

Page 20: 07

Preferencje nowicjuszy i koneserów

Duże doświadczenie w percepcji obiektów danego typu →

→ sprawniejsza obróbka złożonych bodźców tego typu →

→ preferencja dla bardziej złożonych obiektów tego typu.

Nowicjusze preferują: Koneserzy preferują:

symetrię

konsonanse

prostą fabułę

proste fakty

nieznaczną asymetrię

dysonanse

skomplikowaną fabułę

twierdzenia ogólne, teorie

Wzór Eulera: e i Π + 1 = 0

Page 21: 07

Mechanizmy społeczne

Możliwe nie-biologiczne mechanizmy powstawania preferencji:

psychologiczne: osobnicze doświadczenie i uczenie się związane z wyglądem osób i jego powiązaniami z innymi cechami, np.

tworzenie prototypów twarzy (fakt)

sfeminizowana twarz ♂ ↔ pro-rodzinność (hipoteza)

społeczne: przyswajanie społecznych norm i stereotypów – poprzez znajomych lub mass-media

Page 22: 07

Czy społecznie ukształtowane preferencje są przystosowawcze?

Wielopokoleniowe doświadczenie zbiorowe (= mądrość ludowa) →

→ przystosowawcze standardy atrakcyjności (= korzystne dla osoby, która przyjęła dany standard).

Mechanizm ten jest możliwy, jednak nieznane są jego przykłady.

Przystosowawczy charakter preferencji wynika raczej z ich genetycznego uwarunkowania lub z samodzielnego uczenia się w toku doświadczeń osobniczych.

Kanony piękna pochodzenia społecznego są arbitralne z przystosowawczego punktu widzenia i są kreowane przez wpływowe osoby lub grupy społeczne z pobudek np. komercyjnych.

Page 23: 07

Czy mechanizmy społeczne mogą dowolnie kształtować preferencje?

Społecznie generowane standardy urody (= zmieniająca się moda) dotyczą głównie tych cech, które nie są preferowane według kryteriów wykształconych ewolucyjnie i zdeterminowanych genetycznie:

ubiór, ozdoby, fryzura – tak

proporcje twarzy, wygląd skóry, sylwetka – nie

Zmiany preferencji dla proporcji twarzy i ciała są uwarunkowane zmianami sytuacji ekologicznej → → nie są arbitralne.

Trudno byłoby wypromować standard urody sprzeczny z biologicznie uwarunkowanymi preferencjami.

Page 24: 07

Żadna moda nie uczyni tych twarzy pięknymi

Page 25: 07

Kto ulega modom, a kto ocenia po swojemu?

U wielu gatunków (gł. u kopulujących w tokowiskach): ♀ wybierają tego samego ♂, co poprzedniczka.

Robią tak zwykle ♀ młode, niedoświadczone lub o niskiej jakości – nie potrafią same ocenić ♂.

U ludzi: ♀ o małym doświadczeniu erotycznym są mniej samodzielne w ocenie atrakcyjności ♂.

♀ więcej inwestują w reprodukcję niż ♂ → więcej mogą stracić, gdy źle wybiorą partnera →

♀ silniej niż ♂ ulegają wpływowi innych osób w kwestii atrakcyjności twarzy

♂ ulegają raczej wpływowi pozytywnemu, a ♀ – negatywnemu