065225 ChemiaNE8klZC 001-128 - Nowa Era...w stronę, gdzie nikogo nie ma, i de likatnie nią po...

DO CHEMII DLA KLASY ÓSMEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ

8Zeszyt

ćwiczeń

• Łatwo odczytasz dane potrzebne do rozwiązania zadań.

• Sprawdzisz swoją znajomość nazw i symboli chemicznych pierwiastków.

• Nauczysz się odczytywać informacje z układu okresowego.

Chemia w zadaniach i przykładach Zbiór zadań dla klas 7 i 8 szkoły podstawowej

• Różnorodne zadania pomagają utrwalać wiedzę i kształcić umiejętności z lekcji na lekcję.

• Przykłady, opisane krok po kroku, ułatwiają naukę różnych sposobów rozwiązywania zadań.

• ABC chemii z testami przekrojowymi ułatwia przygotowanie do sprawdzianów.

• Kody dostępu umożliwiają obejrzenie wszystkich doświadczeń chemicznych zalecanych do realizacji w szkole podstawowej.

• Treści i zadania wykraczające poza podstawę programową pozwalają uzyskać wiedzę potrzebną do udziału w konkursach chemicznych.

ukladokresowy.edu.pl

To Ci się przyda!

Masz go zawsze w zasięgu ręki!

Małgorzata Mańska, Elżbieta Megiel

DO CHEMII

DLA KLASY ÓSMEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ

8

Zeszyt ćwiczeń

Zeszyt ćwiczeń uzupełnia podręcznik autorstwa J. Kulawika, T. Kulawik i M. Litwin Chemia Nowej Ery dla klasy ósmej dopuszczony do użytku szkolnego i wpisany do wykazu

podręczników do nauczania chemii na poziomie szkoły podstawowej.

Numer ewidencyjny podręcznika w wykazie MEN: 785/2/2018

© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 2018

ISBN 978-83-267-3261-4

Nabyta przez Ciebie publikacja jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy o przestrzeganie praw, jakie im przysługują. Zawartość

publikacji możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie umieszczaj jej w internecie. Jeśli cy-

tujesz jej fragmenty, to nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. Możesz skopiować część publikacji jedynie

na własny użytek.Szanujmy cudzą własność i prawo. Więcej na www.legalnakultura.pl

Nowa Era Sp. z o.o.

Aleje Jerozolimskie 146 D, 02-305 Warszawa

www.nowaera.pl, e-mail: [email protected], tel. 801 88 10 10

Redakcja merytoryczna: Magdalena Bartosik, Magdalena Kaczanowicz,

Justyna Kamińska, Oliwia Pierzyńska.

Redakcja językowa: Monika Ochnik, Dorota Rzeszewska, Kinga Tarnowska, Marta Zuchowicz.

Projekt okładki: Maciej Galiński.

Opracowanie graficzne: Ewa Kaletyn, Aleksandra Szpunar.

Nadzór artystyczny: Kaia Juszczak.

Realizacja projektu graficznego: Dorota Sameć.

Rysunki: Rafał Buczkowski, Ewelina Baran, Zuzanna Dudzic, Enzo Di Giacomo, Agata Knajdek, Dorota Sameć.

Fotoedycja: Beata Chromik, Katarzyna Iwan-Malawska.

Druk i oprawa: Color Graf Sp. z o.o., Gdańsk

Fotografie:

Zdjęcie na okładce: Shutterstock/Sebastian Duda

Archiwum Nowej Ery: s. 120; BE&W: SCIENCE SOURCE – Charles D. Winters s. 49, 52 (kryształ soli), s. 116, Jim Edds s. 58; Włodzimierz Echeński: s. 10, 17, 18, 22 (woda), s. 30, 36, 42, 48, 51, 52

(fosforan wapnia), s. 57 (mieszanina ropy i wody), s. 69, 81 (wpływ etanolu na białko), s. 90, 99, 118, 121 (granatowe zabarwienie skrobi); Getty Images: Science Photo Library/Getty Images Plus/MARK

GARLICK s. 6, 7, The Image Bank/Kristin Duvall s. 98; Piotr Kubat PUTTO: s. 20, 34, 37 (zlewka), s. 38, 50, 81 (spalanie metanolu), s. 84, 91, 92, 117, 119, 121 (skrobia), 122 (celuloza); Shutterstock:

ajt s. 85 (syrop), Albert Russ s. 52 (kalcyt), Bborriss.67 s. 70, Brent Hofacker s. 24, BrianAJackson s. 78 (tran), danymages s. 46, douglas knight s. 37 ( jaskinia), Eugene Suslo s. 29 (wiatraki), Evgeny

Kabardin s. 11, Fer Gregory s. 85 (dynamit), hareluya s. 29 (śnięte ryby), Ivaschenko Roman s. 94, Marko Marcello s. 53 (demakijaż), Pack-Shot s. 114 (kompost), Peter Gudella s. 53 (lusterko), Roman

Sigaev s. 57 (palnik), Shebeko s. 114 (maliny), showcake s. 122 (ekologiczne naczynia), wiedzma s. 53 (szynka); Thinkstock/Getty Images: iStockphoto - LesScholz s. 31, molishka1988 s. 78 (dynia),

somchaisom s. 22 (puszka), ZlataMarka s. 97, Stockbyte - George Doyle s. 53 (sól fizjologiczna); Agnieszka Żak: s. 53 (siny kamień).

3

Zapoznałem/am się z regulaminem i zobowiązuję się do jego przestrzegania

Data: (podpis ucznia)

1. Do pra cow ni ucznio wie wcho dzą w obecności nauczyciela.

2. Każ dy uczeń zaj mu je swo je stałe, wy zna czo ne miej sce i nie opuszcza go bez zgody nauczyciela.

3. Do świad cze nia na le ży prze pro wa dzać ści śle we dług opi su za war te go w pod ręcz ni ku lub po da ne go przez na uczy cie la.

4. Nie wol no wy ko ny wać eks pe ry men tów oraz prac niewcho dzą cych w za kres do świad cze nia.

5. Wszyst kie sub stan cje sto so wa ne do do świad czeń na le ży trak to wać jak truci zny: nie wol no ich do ty kać, spraw dzać sma ku i za pa chu.

6. Na po le ce nie na uczy cie la moż na spraw dzić za pach sub stan cji przez skiero wa nie jej par ru chem wa chlu ją cym dło ni w stro nę no sa.

7. Przy ogrze wa niu sub stan cji w pro bów ce na le ży skierować jej wy lot w stronę, gdzie ni ko go nie ma, i de li kat nie nią po ru szać.

8. Do świad cze nia na le ży prze pro wa dzać na prze zna czo nych do te go ce lu pod kład kach.

9. W pra cow ni nie wol no jeść i prze cho wy wać żyw no ści na sto le.

10. Do pra cow ni chemicznej nie wol no przy no sić żad nych ma te ria łów bez pole ce nia na uczy cie la ani wy no sić z niej sub stan cji.

11. Uczniowie są odpowiedzialni za czystość i porządek na swoich miej scach pra cy.

Regulamin pracowni chemicznej

4

Przebywając w pracowni chemicznej, należy ściśle przestrzegać jej regulaminu i postępować zgodnie z zasadami bezpiecznej pracy.

Oznaczenia BHP

• Wszystkie doświadczenia chemiczne należy wykonywać wyłącznie na polecenie nauczyciela.

• Przed wykonaniem doświadczenia chemicznego na polecenie nauczyciela należy założyć fartuch i okulary ochronne, a jeśli to konieczne – rękawice ochronne.

• Doświadczenia chemiczne należy przeprowadzać według instrukcji zamieszczonej w podręczniku lub podanej przez nauczyciela.

• Wszystkie substancje stosowane do eksperymentów należy traktować jako potencjalne trucizny: nie wolno ich dotykać, sprawdzać smaku ani zapachu.

• Na polecenie nauczyciela można sprawdzić zapach substancji, kierując jej pary ruchem wachlującym dłoni w stronę nosa.

• Podczas ogrzewania substancji w probówce należy skierować jej wylot w stronę, gdzie nikogo nie ma, i delikatnie nią poruszać.

• Należy zachować szczególne środki ostrożności podczas pracy z substancjami oznaczonymi znakami ostrzegawczymi w postaci piktogramów.

Zagrożenia dla środowiska

substancje niebezpieczne dla środowiska

Zagrożenia dla zdrowia

substancje toksyczne

substancje drażniące

substancje rakotwórcze, mutagenne

substancje żrące

Zagrożenia fizykochemiczne

substancje wybuchowe

substancje łatwopalne

substancje utleniające

gazy pod ciśnieniem

substancje korodujące metale

5

SPIS TREŚCI

Pochodne węglowodorów24. Szereg homologiczny alkoholi ................................... 7725. Metanol i etanol

– alkohole monohydroksylowe ................................. 8026. Glicerol – alkohol polihydroksylowy ...................... 8427. Porównanie właściwości alkoholi ............................. 8628. Szereg homologiczny

kwasów karboksylowych ............................................... 8829. Kwas metanowy .................................................................... 9030. Kwas etanowy ......................................................................... 9231. Wyższe kwasy karboksylowe ...................................... 9532. Porównanie właściwości

kwasów karboksylowych ............................................... 9933. Estry ............................................................................................. 10234. Aminokwasy .......................................................................... 105Sprawdź się ..................................................................................... 107

Substancje o znaczeniu biologicznym35. Tłuszcze .................................................................................... 10936. Białka ........................................................................................... 11237. Sacharydy ................................................................................. 11638. Glukoza i fruktoza – monosacharydy .................. 11739. Sacharoza – disacharyd ................................................. 11940. Skrobia i celuloza – polisacharydy ......................... 121Sprawdź się ..................................................................................... 123

Odpowiedzi do zadań rachunkowych .................... 125Właściwości fizyczne wybranych związków organicznych ................................................................................ 126Tabela rozpuszczalności soli i wodorotlenków w wodzie ........................................................................................... 127Układ okresowy pierwiastków chemicznych .... 128

To było w klasie 7! ............................................................................ 6Sprawdź się – tlenki i wodorotlenki ................................... 8

Kwasy 1. Wzory i nazwy kwasów .................................................... 10 2. Kwasy beztlenowe ............................................................... 12 3. Kwas siarkowy(VI) i kwas siarkowy(IV)

– kwasy tlenowe siarki ...................................................... 16 4. Przykłady innych kwasów tlenowych ................... 20 5. Proces dysocjacji jonowej kwasów ......................... 26 6. Porównanie właściwości kwasów ............................ 28 7. Odczyn roztworu – skala pH ........................................ 30Sprawdź się ........................................................................................ 32

Sole 8. Wzory i nazwy soli ............................................................... 34 9. Proces dysocjacji jonowej soli ..................................... 3610. Reakcje zobojętniania ....................................................... 3811. Reakcje metali z kwasami ............................................... 4112. Reakcje tlenków metali z kwasami .......................... 4313. Reakcje wodorotlenków metali z tlenkami

niemetali ..................................................................................... 4514. Reakcje strąceniowe ........................................................... 4815. Inne reakcje otrzymywania soli ................................. 5016. Porównanie właściwości soli i ich zastosowań ..... 52Sprawdź się ........................................................................................ 54

Związki węgla z wodorem 17. Naturalne źródła węglowodorów ............................ 5618. Szereg homologiczny alkanów .................................. 5919. Metan i etan ............................................................................ 6120. Porównanie właściwości alkanów i ich

zastosowań ............................................................................... 6521. Szereg homologiczny alkenów. Eten ..................... 6822. Szereg homologiczny alkinów. Etyn ...................... 7123. Porównanie właściwości alkanów, alkenów

i alkinów ...................................................................................... 73Sprawdź się ........................................................................................ 75

Korzystaj z dodatkowych materiałów ukrytych pod kodami QR zamieszczonymi w publikacji.

6

To było w klasie 7!

Ważne wzory

Właściwości substancjiWłaściwości substancji to cechy charakterystyczne, które ją opisują i umożliwiają odróżnienie od innych substancji.

Jak odczytywać informacje z układu okresowego?W układzie okresowym pierwiastki chemiczne zostały uporządkowane zgodnie ze zwiększającą się liczbą atomową Z.

Liczba atomowa i liczba masowaLiczbę protonów, neutronów i elektronów, tworzących atom danego pierwiastka chemicznego, można określić znając liczby masową i atomową.

Pierwiastek chemiczny jest zbiorem atomów o takiej samej liczbie atomowej (Z).

• stan skupienia • barwa • połysk • gęstość • twardość • rozpuszczalność w wodzie

i innych rozpuszczalnikach• temperatury wrzenia i topnienia• przewodnictwo elektryczne i cieplne

• zapach • smak • toksyczność • palność • aktywność chemiczna

d = mV

gdzie:

d – gęstość, kgm3

m – masa, kg

V – objętość, m3

Cp = ms · 100%mr

gdzie:

Cp – stężenie procentowe roztworu, % ms – masa substancji rozpuszczonej, g mr – masa roztworu, g

fizyczne chemiczne

gęstość stężenie procentowe

Jak odczytywać dane?ukladokresowy.edu.pl

masa atomowa, u

nazwa pierwiastka chemicznegoliczba atomowa (liczba porządkowa)

Z = liczba p+ = liczba e–

elektroujemność (wg Paulinga) symbol pierwiastka chemicznego8Otlen

15,999

3,5

symbol chemiczny pierwiastkaliczba masowa A

ZEliczba atomowa

liczba masowa = liczba p+ + liczba n0 liczba atomowa = liczba p+ = liczba e–

liczba n0 = A – Z liczba p+ = liczba e– = Z

7

14

2 6C

16

2 8O

1

1 1H

2e–+6

K

4e–

L

2e–+8

K

6e–

LK

1e–+1

! Niektóre pierwiastki chemiczne, takie jak: wodór, azot, tlen, fluor, chlor, brom czy jod, występują w przyrodzie w postaci cząsteczek dwuatomowych: H2, N2, O2, F2, Cl2, Br2 i I2.

Atomy i jony Informacje na temat położenia pierwiastka chemicznego w układzie okresowym.

Rodzaje wiązań chemicznych

Prawa chemiczne

Uproszczony schemat budowy atomu

Wiązanie kowalencyjne – wiązanie chemiczne, które polega na łączeniu się atomów za pomocą wspólnych par elektronowych. Różnica elektroujemności atomów pierwiastków tworzących wiązanie kowalencyjne jest mniejsza niż 1,7.

Właściwości pierwiastków chemicznych, uporządkowanych zgodnie ze zwiększającą się liczbą atomową (Z), powtarzają się okresowo.

Wiązanie jonowe – wiązanie chemiczne, które polega na elektrostatycznym przyciąganiu się kationów metali i anionów niemetali. Różnica elektroujemności atomów pierwiastków tworzących wiązanie jonowe jest większa lub równa 1,7.

Masa substratów jest równa masie produktów reakcji chemicznej.

W każdym związku chemicznym stosunek mas pierwiastków jest stały i charakterystyczny dla danego związku chemicznego.CO2 stosunek atomów liczba atomów C : liczba atomów O = 1 : 2 stosunek masowy masa C : masa O = 3 : 8

H2O stosunek atomów liczba atomów H : liczba atomów O = 2 : 1 stosunek masowy masa H : masa O = 1 : 8

elektrycznie obojętne

liczba liczbaprotonów elektronów

mają ładunek elektryczny

liczba liczba protonów elektronów

atomy

wiązanie kowalencyjne

Prawo okresowości

wiązanie jonowe

Prawo zachowania masy

Prawo stałości składu związku chemicznego

jony

=

masa substratów masa produktów

Obejrzyj animacjędocwiczenia.pl

Kod: C898N2


Kod: C8AFD5


Kod: C8HPSU

=

8

Powtórzenie wiadomości z tlenków i wodorotlenków − związków chemicznych poznanych w klasie 7., znajdziesz w podręczniku na stronach 6−11.

Wpisz w kratki wartościowość pierwiastków chemicznych lub za-znaczonych fragmentów w podanych związkach. Napisz nazwy sys-tematyczne tlenków i wodorotlenków.

SO3 N2O5 CaO NaOH KOH Ca(OH)2

Napisz wzory sumaryczne tlenków i wodorotlenków o podanych nazwach systematycznych.tlenek potasu

tlenek magnezu

tlenek węgla(IV)

tlenek żelaza(III)

wodorotlenek żelaza(II)

wodorotlenek glinu

wodorotlenek magnezu

wodorotlenek miedzi(II)

Uzupełnij równania reakcji otrzymywania tlenków. Uzgodnij współ-czynniki stechiometryczne.a) Al + Al2O3

b) S + O2

c) SO2 + katalizator SO3

d) NO + O2

a) Zaznacz poprawne uzupełnienie zdania (A–B) oraz jego uzasadnienie (I–IV).Wodorotlenek sodu zalicza się do

A. elektrolitów,

ponieważ

I. przewodzi prąd elektryczny.

II. nie przewodzi prądu elektrycznego.

B. nieelektrolitów, III. jego wodny roztwór przewodzi prąd elektryczny.

IV. jego wodny roztwór nie przewodzi prądu elektrycznego.

b) Uzupełnij zdania. Wodne roztwory wodorotlenku sodu wykazują odczyn . Fenoloftaleina w roztworze wodorotlenku sodu barwi się na .

1 Jak to rozwiązać?docwiczenia.pl

Kod: C8QJXD


Kod: C8X8UM

3 Obejrzyj animacjędocwiczenia.pl

Kod: C8H54Y

4

Związki chemiczne poznane w klasie .

Sprawdź się − tlenki i wodorotlenki

9

Podkreśl wzory sumaryczne wodorotlenków, które są praktycznie nierozpuszczalne w wodzie.

KOH • Pb(OH)2 • NaOH • Cu(OH)2 • Fe(OH)3 • LiOH • Ba(OH)2 • Ca(OH)2 • Ni(OH)2

Wodne roztwory zasad są nazywane ługami i są silnie żrące. Podkreśl wzory sumaryczne wodorotlenków, których wodne roztwory są silnie żrące.

Cu(OH)2 • NaOH • KOH • Fe(OH)3 • Al(OH)3

Uzupełnij równania reakcji dysocjacji jonowej zasad.

a) H2O K+ + OH–

b) NH3 H2O H2O

+

c) H2O Cs+ +

d) Sr(OH)2 H2O +

Napisz i uzgodnij równania reakcji chemicznych oznaczonych na schemacie cyframi (1–3).

3

K 1 K2O 2 KOH

1.

2.

3.

Uzupełnij tabelę.

Wzór sumaryczny wodorotlenku Ca(OH)2

Masy atomowe mCa = mO = mH =

Stosunek masowy pierwiastków

w wodorotlenku mCa : mO : mH = : : = : :

Masa cząsteczkowa mCa(OH)2 =

Zawartość procentowa wapnia w wodorotlenku

%mm 100( )Ca OH

Ca

2

$ =


Kod: C8M14F

6

7

8


Kod: C8VEYD

Powtórzenie

10

1. Wzory i nazwy kwasówCele lekcji: Poznanie pojęć: kwas, reszta kwasowa. Omówienie budowy tej grupy związków che-micznych. Poznanie rodzajów kwasów (beztlenowe i tlenowe).

Na dobry początek

Opisz wzór ogólny kwasów za pomocą podanych określeń.

reszta kwasowa • wartościowość wodoru • liczba atomów wodoru • wartościowość reszty kwasowej

HmRm I

Zaznacz barwy wskaźników w roztworach kwasów.

Uniwersalny papierek wskaźnikowy Oranż metylowy

Otocz kółkiem wzory sumaryczne kwasów.

NaCl NH3 HCl KOH H2SO4 CaO H2S NO2 H2O KNO3 H2CO3

Podkreśl reszty kwasowe i napisz ich wartościowość w podanych kwasach. Następnie skreśl błędne wyrażenia, tak aby powstały poprawne informacje.

H3PO4 Kwas fosforowy(V) to kwas beztlenowy / tlenowy.

HBr Kwas bromowodorowy to kwas beztlenowy / tlenowy.

Określ wartościowość pierwiastków chemicznych tworzących kwasy o podanych wzorach sumarycznych.

a) HCl c) H2SO4 e) HNO3 g) H3PO4

b) H2S d) H2SO3 f) H2CO3

1

2 Obejrzyj filmdocwiczenia.pl

Kod: C8P8ZX

3

4

5

Kwasy

. Wzory i nazwy kwasów

11

Napisz nazwy kwasów o podanych wzorach sumarycznych.

a) HNO3 b) HCl

Oblicz, który z kwasów: siarkowy(IV) czy siarkowodorowy, ma więk-szą zawartość procentową (procent masowy) siarki w cząsteczce.

Krok Przeczytaj treść zadania i wypisz dane oraz szukane.

Krok Wypisz masy atomowe wodoru, tlenu i siarki.

Krok Oblicz masy cząsteczkowe kwasów: siarkowego(IV) i siarkowodorowego.

Krok Oblicz zawartość procentową siarki w obu kwasach. Wynik wyraź w procentach.

Krok Napisz odpowiedź.

Dla dociekliwych

Uzupełnij opis pewnego organicznego kwasu o wzorze CH3COOH. Skorzystaj z różnych źródeł informacji.

Kwas ten zalicza się do kwasów

o wzorze ogólnym CnH2n+1COOH. Jego nazwa zwyczajowa to

, a nazwa systematyczna to

. Roztwór wodny

tego kwasu, zwykle 6- lub 10-procentowy, to .

6


Kod: C8LSMY

8

Zapamiętaj!

kwasy beztlenowekwasy, których cząsteczki

nie zawierają atomów tlenu, np. HCl, H2S

kwasy tlenowekwasy, których cząsteczki

zawierają atomy tlenu, np. H2SO4, HNO3

kwasy nieorganiczne

6- lub 10-procentowy roztwór CH3COOH używany jest powszechnie do konserwacji produktów spożywczych

Kwasy

12

2. Kwasy beztlenoweCele lekcji: Poznanie sposobów otrzymywania, właściwości oraz zastosowań kwasów chlorowo-dorowego i siarkowodorowego.

Na dobry początek

Uzupełnij tabelę wzorami sumarycznym i strukturalnym podanych kwasów. We wzorach sumarycznych podkreśl reszty kwasowe i napisz ich wartościowość.

Nazwa związku chemicznego kwas chlorowodorowy kwas siarkowodorowy

Wzór sumaryczny

Wzór strukturalny

Uzupełnij tabelę, wpisując właściwości kwasów chlorowodorowego i siarkowodorowego wybrane spośród podanych. Niektórych określeń możesz użyć dwukrotnie.

ciecz • bezbarwny • stężony roztwór „dymi” na powietrzu • żrący • ma ostry zapach zgniłych jaj • trujący • stężony roztwór ma gęstość większą od gęstości wody

Właściwości kwasu

chlorowodorowego siarkowodorowego

Uzupełnij opis wiązania chemicznego w cząsteczce chlorowodoru.

W cząsteczce chlorowodoru występuje wiązanie

, które polega na łączeniu się atomów

wodoru i chloru za pomocą wspólnej

. Jest ona przesunięta w kierunku atomu

, czyli cząsteczka HCl ma budowę

. Dzięki temu bardzo dobrze rozpuszcza

się w wodzie, która jest rozpuszczalnikiem .

9

10

11 Skojarz i zapamiętaj!

Wiązanie kowalencyjne polega na łączeniu się atomów za pomocą wspólnych par elektronowych.

. Kwasy beztlenowe

13

Napisz równania dwóch reakcji chemicznych, w których wyniku otrzymuje się siarkowodór.

1.

2.

14

To doświadczenie musisz znać

Przeprowadzono doświadczenie chemiczne Otrzymywanie kwasu chlorowodorowego przedstawione na schemacie. Uzupełnij opis obserwacji i wniosek.

Obserwacje: Po dodaniu wody z roztworem oranżu metylowego

do chlorowodoru wskaźnik zmienia barwę na .

Wniosek: Chlorowodór w wodzie.

Powstał .

Uzupełnij schemat brakującymi nazwami substancji użytych do doświadczenia Otrzymywanie kwasu siarkowodorowego. Uzupełnij opis obserwacji i wniosek.

1 2woda +

siarczek żelaza(II)

Obserwacje: W probówce 1. powstał , który powoduje

w probówce 2. na kolor

.

Wniosek: Roztwór, który powstał w probówce 2., ma odczyn .

W wyniku reakcji chemicznej w probówce 1. powstał ,

który w probówce 2., po rozpuszczeniu się w wodzie, utworzył

.

12

chlorowodór

woda z roztworem oranżu metylowego


Kod: C8RH8Q

HCl(g)

H2S(g)

Kwasy

14

Rozpuszczalność siarkowodoru w wodzie w temperaturze 20°C wynosi 0,39 g/100 g wody. Oblicz stężenie procentowe nasyconego roztworu siarkowodoru w tej temperaturze.


Krok Oblicz masę roztworu nasyconego (mr), korzystając z definicji rozpuszczalności.

mr = mH2O + ms

Krok Oblicz stężenie procentowe roztworu nasyconego.

Cp = %

m

m 100

r

s $


Oblicz, ile gramów chlorowodoru znajduje się w 250 cm3 35-procen-towego roztworu kwasu chlorowodorowego o gęstości 1,18 cm

g3 .


Krok Oblicz masę roztworu (mr), korzystając ze wzoru na gęstość lub za pomocą proporcji.

dr = V

m

r

r

Krok Oblicz masę substancji (ms), korzystając ze wzoru na stężenie procentowe lub za pomocą proporcji.

Cp = %

m

m 100

r

s $



Kod: C81ZMZ


Kod: C8TE5Z

. Kwasy beztlenowe

15

Podaj po jednym przykładzie zastosowania kwasów chlorowodorowego i siarkowodoro-wego w każdej z podanych dziedzin.

Kwas chlorowodorowy:

przemysł chemiczny:

przemysł spożywczy:

Kwas siarkowodorowy:

przemysł kosmetyczny:

medycyna:

Dla dociekliwych

Siarkowodór to bardzo trujący gaz. Śmiertelne zatrucie siarkowodorem następuje, gdy jego stężenie w powietrzu przewyższa 1,4 dm

mg3 . Oblicz, czy w pomieszczeniu o wymiarach

4 m × 4 m × 3 m, w którym znajduje się 60 g siarkowodoru, stężenie to zostało przekro-czone. Wykonaj odpowiednie obliczenia.

17

18

Zapamiętaj!

HCl(g) – chlorowodór (gaz)

HCl(aq) – kwas chlorowodorowy (roztwór wodny)

Kwas chlorowodorowy (kwas solny)• bezbarwna ciecz

• stężony roztwór „dymi” na powietrzu

• stężony roztwór jest żrący

• stężony roztwór ma gęstość większą od gęstości wody

H2S(g) – siarkowodór (gaz)

H2S(aq) – kwas siarkowodorowy (roztwór wodny)

Kwas siarkowodorowy• bezbarwna ciecz

• trujący

• ostry zapach zgniłych jaj

Kwasy

16

3. Kwas siarkowy(VI) i kwas siarkowy(IV) – kwasy tlenowe siarki

Cele lekcji: Poznanie sposobów otrzymywania, właściwości oraz zastosowań kwasów siarkowego(VI) i siarkowego(IV).

Na dobry początek

Modele przedstawiają cząsteczki dwóch kwasów tlenowych siarki. Otocz kółkiem resztę kwasową, a następnie uzupełnij informacje dotyczące tych kwasów.

Nazwa systematyczna:

Wartościowość reszty kwasowej:

Wartościowość wodoru:

Wartościowość tlenu:

Wartościowość siarki:

Wzór sumaryczny:


Wartościowość reszty kwasowej:

Wartościowość wodoru:

Wartościowość tlenu:

Wartościowość siarki:

Wzór sumaryczny:

Modele atomów: H S O

Wykreśl te właściwości, które nie są właściwościami kwasu siarkowego(VI).ciecz • substancja stała • lotny • oleisty • bezbarwny • biały • jest żrący • nie jest żrący •

ma gęstość mniejszą od gęstości wody • ma gęstość większą od gęstości wody • jest higroskopijny • nie jest higroskopijny • jest kwasem beztlenowym •

jest kwasem tlenowym • należy do kwasów organicznych • należy do kwasów nieorganicznych • ma charakterystyczny zapach • jest bezwonny

Uzupełnij tabelę.

Wzór sumaryczny kwasu H2SO3 H2SO4

Masa cząsteczkowa mH2SO3 = mH2SO4

=

Skład procentowy pierwiastków w kwasie

%H = %S = %O =

%H = %S = %O =

Stosunek masowy pierwiastków w kwasie mH : mS : mO = mH : mS : mO =

19

20

21

. Kwas siarkowy(VI) i kwas siarkowy(IV) – kwasy tlenowe siarki

17


a) Uzupełnij schemat doświadczenia chemicznego Otrzymywanie kwasu siarkowego(IV). Napisz obserwacje i uzupełnij wniosek.

płonąca siarka

Obserwacje:

Wniosek: Najpierw w wyniku spalania siarki w powietrzu powstał tlenek siarki(IV).

Równanie reakcji chemicznej:

+

Następnie tlenek ten przereagował z wodą – otrzymany roztwór ma odczyn kwasowy.


+

Powstał kwas . Tlenek siarki(IV) jest więc tlenkiem

kwasu siarkowego(IV).

b) Wyjaśnij, w jakim celu w doświadczeniu chemicznym użyto roztworu oranżu me-tylowego.

22

Otrzymywanie kwasu siarkowego(IV)

Uzupełnij zdania.

Kwas siarkowy(IV) ma zapach . Kwas ten jest

i ulega z wydzieleniem

gazu o nazwie . Ta reakcja chemiczna przebiega

zgodnie z równaniem: .

23

Kwasy

18

Na fotografii przedstawiono zachowanie niektórych materiałów i substan-cji pod wpływem stężonego roztworu kwasu siarkowego(VI). Napisz obserwacje i sformułuj wniosek z tego doświadczenia chemicznego.

Tkanina Drewno Papier

Obserwacje:

Wniosek:

Uzupełnij opis fotografii, wpisując nazwy substancji woda oraz kwas. Następnie skreśl błędne wyrażenie, tak aby powstał poprawny opis.

Aby rozcieńczyć stężony roztwór kwasu siarkowego(VI), nie należy wlewać wody do kwasu / kwasu do wody, ponieważ grozi to poparzeniem.

Napisz wzory lub symbole chemiczne substancji oznaczonych na schemacie literami (U–Z). Napisz i uzgodnij równania reakcji chemicznych oznaczonych cyframi (1–4) oraz określ ich typ.

U + O2 1 W + Z 2 O2 + Y

U –

W –

X –

Y –

Z – 3 X + Z 4 H2SO4

Typ reakcji chemicznej:1.

2.

3.

4.


Kod: C85EFF

25

26

. Kwas siarkowy(VI) i kwas siarkowy(IV) – kwasy tlenowe siarki

19

Oblicz, ile gramów siarki należy spalić w tlenie, by z otrzymanym tlenkiem przeprowa-dzić reakcję chemiczną, w wyniku której powstanie 10 g kwasu siarkowego(IV).

Podaj po jednym przykładzie zastosowania kwasów siarkowego(VI) i siarkowego(IV) w każdej z podanych gałęzi przemysłu.Kwas siarkowy(VI):

przemysł tworzyw sztucznych:

przemysł farmaceutyczny:

przemysł środków czystości:

Kwas siarkowy(IV):


przemysł papierniczy:

przemysł winiarski:

Dla dociekliwych

Napisz numer reakcji chemicznej z zadania 26, która zachodzi z udziałem katalizatora. Napisz przykład równania innej reakcji chemicznej z udziałem katalizatora i podaj nazwę tego kataliza-tora. Skorzystaj z różnych źródeł informacji.

27

28

29

Zapamiętaj!

Kwas siarkowy(VI)

• bezbarwna, oleista ciecz

• higroskopijny

• żrący

• bezwonny

• zwęgla substancje organiczne – pochłania wodę z ich cząsteczek

• ma gęstość większą od gęstości wody

Kwas siarkowy(IV)

• bezbarwna ciecz

• trujący

• nietrwały − łatwo ulega rozkładowi

• charakterystyczny drażniący zapach tlenku siarki(IV)

• właściwości wybielające

H2SO4 H2SO3

Skojarz i zapamiętaj!

DROGA Z KATALIZATOREM

DROGA BEZ

KATALIZATORA

SUBSTRATYPRODUKTY

Katalizator przyspiesza reakcję chemiczną.

Kwasy

20

4. Przykłady innych kwasów tlenowychCele lekcji: Poznanie sposobów otrzymywania, właściwości oraz zastosowań kwasów: azotowego(V), węglowego i fosforowego(V).

Na dobry początek

Napisz wzór sumaryczny kwasów: azotowego(V), węglowego i fosforowego(V), a następ-nie dopisz nad symbolami chemicznymi pierwiastków ich wartościowość. Narysuj wzory strukturalne tych kwasów, zaznacz resztę kwasową i napisz jej wartościowość.

Wzór sumaryczny: Wzór strukturalny:



Podkreśl wzory sumaryczne:

a) kwasów tlenowychH2SiO3 • H2S • HClO • HBr • HF • H2CrO4 • H3PO4

b) tlenków kwasowych CaO • N2O3 • SO3 • CO • CuO • CO2 • Na2O • P4O10

Kwas azotowy(V)Uzupełnij tabelę, wpisując w odpowiednie kolumny właściwości kwasu azotowego(V) wybrane spośród podanych.

substancja stała • ciecz • nie jest żrący • bezbarwny • ma żółtą barwę • ma charakterystyczny ostry zapach • bezwonny • żrący • kwas nieutleniający •

kwas utleniający • jego roztwór barwi uniwersalny papierek wskaźnikowy na zielono • jego roztwór barwi uniwersalny papierek wskaźnikowy na czerwono

Właściwości kwasu azotowego(V)

fizyczne chemiczne

Rozwiąż dodatkowe zadaniadocwiczenia.pl

Kod: C8BTKM

30

31

32

. Przykłady innych kwasów tlenowych

21

Uzupełnij i uzgodnij równanie reakcji otrzymywania kwasu azotowego(V). Napisz nazwy substratów i produktu oraz narysuj wzór strukturalny tlenku kwasowego.

+ H2O HNO3

Wzór strukturalny tlenku kwasowego:

Wymień po jednym przykładzie zastosowania kwasu azotowego(V) w każdej z podanych gałęzi przemysłu.

przemysł paliwowy:


przemysł farmaceutyczny:

Kwas węglowyUzupełnij właściwości kwasu węglowego. • Stan skupienia:

• Barwa:

• Zapach:

34

35

36


Podkreśl odpowiednie wyrażenia, tak aby powstały poprawne opisy obserwacji i wnios ku z doświadczenia chemicznego przedstawionego na schemacie.

stężony roztwór HNO3

twaróg

stężony roztwór HNO3

białko jaja

Obserwacje: Pod wpływem stężonego roztworu kwasu azotowego(V) na twarogu i białku jaja / białku jaja pojawia się wyraźne czarne / żółte zabarwienie.

Wniosek: Badane substancje zawierają białko / tłuszcz. Zaszła reakcja charakterystyczna

dla tej grupy związków chemicznych, nazywana reakcją ksantoproteinową / zwęglania.


Kod: C88W5B

HNO3

Kwasy

22


Narysuj schemat, napisz obserwacje i sformułuj wniosek z doświadczenia chemicznego Otrzymywanie kwasu węglowego. Napisz równanie zachodzącej reakcji chemicznej.

Schemat: Obserwacje:

Wniosek:


37

Zaznacz poprawne uzupełnienie zdania (A–B) oraz jego uzasadnienie (I–II).

Otrzymanie stężonego roztworu kwasu węglowego

A. jest możliwe,ponieważ

I. kwas ten jest kwasem nietrwałym.

B. nie jest możliwe, II. kwas ten dobrze rozpuszcza się w wodzie.

W tabeli przedstawiono rozpuszczalność tlenku węgla(IV) w wodzie o różnej temperaturze.

Temperatura, °C 0 20 40 60 80

Rozpuszczalność, g/100 g H2O 0,335 0,167 0,097 0,058 0,027

a) Oblicz, ile gramów CO2 należy rozpuścić w 250 g wody, aby otrzymać roztwór nasycony w temperaturze 40°C.

b) Napisz, co zaobserwujesz, jeśli otrzymany w podpunkcie a) roztwór ogrzejesz do temperatury 60°C.

38

39

Tylko ok. 1% wprowadzonego do wody CO2 reaguje z nią i tworzy kwas węglowy

Widoczne pęcherzyki CO2 rozpuszczonego w wodzie

Modele atomów:

O H C

HCl(aq)


23

Kąpiel kwasowęglowa to jeden z zabiegów leczniczych stosowanych w hydroterapii, czyli le-czeniu z użyciem wody. Odbywa się w wodzie zawierającej tlenek kwasowy kwasu węglowe-go. Aby kąpiel można było uznać za leczniczą, nasycenie wody tlenkiem nie może być niższe niż 750 mg

l.

a) Napisz wzór sumaryczny tlenku kwasowego kwasu węglowego. Określ rodzaj wiązania chemicznego w tym tlenku.

Wzór sumaryczny:

Rodzaj wiązania chemicznego:

b) Oblicz, czy kąpiel w wannie o pojemności 350 l wypełnionej wodą nasyconą 160 dm3 tego tlenku (d = 1,977 m

gd 3) można uznać za kąpiel leczniczą.

Kwas fosforowy(V)Wpisz litery WF obok właściwości fizycznych kwasu fosforowego(V), a obok właściwości chemicznych – litery WCH.

Ma budowę krystaliczną. Jest substancją stałą.

Dobrze rozpuszcza się w wodzie. Jest żrący.

Jest bezbarwny.

Zaznacz poprawne uzupełnienie zdania (A–B) oraz jego uzasadnienie (I–II). Skorzystaj z różnych źródeł informacji.

Kwas fosforowy(V)

A. jestsubstancją higroskopijną, czyli

I. nie pochłania wilgoci z powietrza.

B. nie jest II. pochłania wilgoć z powietrza.

40

41

42

24

Korzystam z informacji

Rozwiąż zadanie na podstawie informacji

a) Napisz nazwę systematyczną tlenku będącego składnikiem rdzy. Oblicz zawartość pro-centową metalu w tym tlenku.


b) Podaj kolejne współczynniki stechiometryczne, które występują w równaniu reakcji chemicznej wspomnianym w informacji dotyczącej E 338.

Współczynniki stechiometryczne:

c) Wymień dwie właściwości chemiczne kwasu fosforowego(V) opisane w tekście.

d) Wymień dwie funkcje, które mogą pełnić dodatki do żywności.

43

Dodatki do żywności

Dodatki do żywności to substancje, które nie są jej naturalnymi składnikami. Używa się ich m.in. po to, aby ochronić żywność przed utratą składników odżywczych i poprawić jej wygląd czy zapach.

Jaką funkcję pełni H3PO4 w żywności?Kwas fosforowy(V) stosuje się w przemyśle spożywczym jako dodatek do żywności. Każdy dodatek jest oznaczony symbolem E oraz kodem cyfrowym zgodnym z międzynarodowym systemem INS (ang. Inter-national Numbering System), dzięki czemu łatwo go zidentyfikować. Kodów używa się, ponieważ długie nazwy systematyczne niektórych substancji trudno zmieścić na etykiecie produktu, zwłaszcza kiedy składników jest wiele.

Właściwości E 338

Symbol E 338 to oznaczenie kwasu fosforowego(V). Kwas ten, spożywany w napojach w nadmiarze, rozpuszcza szkliwo zębów i przyczynia się do powstania próchnicy. Ponadto właściwości kwasu fosforowego(V) sprawiają, że napoje te są wykorzystywane jako odrdzewiacze – kwas fosforowy(V) reaguje ze składnikami rdzy, np. z Fe2O3:

Fe2O3 + 2 H3PO4 2 FePO4 + 3 H2O fosforan(V) żelaza(III)

Napoje typu cola zawierają kwas H3PO4


25

Wymień po jednym przykładzie zastosowań kwasu fosforowego(V) w każdej z podanych dziedzin.

rolnictwo:

przemysł spożywczy:

Dla dociekliwych

Napisz wzór rzeczywisty i wzór empiryczny (elementarny) tlenku fosforu(V). Wyjaśnij różnicę między tymi wzorami. Skorzystaj z różnych źródeł informacji.

Wzór rzeczywisty: Wzór empiryczny:

45

46


Uzupełnij schemat doświadczenia chemicznego Otrzymywanie kwasu fosforowego(V). Napisz obserwacje i równania zachodzą-cych reakcji chemicznych.

Obserwacje:

Wniosek: Fosfor reaguje z tlenem, tworząc tlenek fosforu(V), który w reakcji z wodą two-rzy kwas fosforowy(V).

Równania reakcji chemicznych:


Kod: C842TK

Zapamiętaj!

Kwas azotowy(V)

HNO3

• bezbarwna ciecz• charakterystyczny ostry zapach• silne właściwości utleniające• żrący• powoduje żółknięcie białek

w reakcji ksantoproteinowej

Kwas węglowy H2CO3 (H2O + CO2, H2O · CO2)

• bezbarwna ciecz• bezwonny• bardzo nietrwały – łatwo

ulega rozkładowi

Kwas fosforowy(V)

H3PO4

• krystaliczna substancja stała

• bezbarwny• dobrze rozpuszcza się

w wodzie• żrący

P

Kwasy

26

5. Proces dysocjacji jonowej kwasówCele lekcji: Omówienie procesu dysocjacji jonowej kwasów. Zapisywanie równań reakcji dysocjacji jonowej kwasów. Definiowanie kwasów zgodnie z teorią Arrheniusa.

Na dobry początek

Dopasuj do wzorów sumarycznych kwasów (I–IV) ich nazwy systematyczne (A–F).

A. kwas borowy(III) C. kwas azotowy(V) E. kwas węglowyB. kwas azotowy(III) D. kwas siarkowy(VI) F. kwas siarkowodorowy

I. H2S A / B / C / D / E / F II. HNO3 A / B / C / D / E / F III. H2CO3 A / B / C / D / E / F IV. H2SO4 A / B / C / D / E / F

Wybierz poprawne uzupełnienia zdań.

Kwasy zaliczamy do A / B. Dysocjacja elektrolityczna kwasów polega na rozpadzie ich cząste-

czek na jony pod wpływem cząsteczek C / D. Jony dodatnie, czyli E / F, są to jony G / H. Jony

ujemne, czyli E / F, są to jony G / H.

A. nieelektrolitów C. wody E. aniony G. reszt kwasowychB. elektrolitów D. zasad F. kationy H. wodoru

Na schemacie przedstawiono proces dysocjacji jonowej kwasu chlorowo-dorowego. Podkreśl poprawne uzupełnienia zdań. Skorzystaj z modeli.

Dipol to cząsteczka o dwóch biegunach, czyli mająca budowę niepolarną / polarną. Przykładem

cząsteczki o takiej budowie jest cząsteczka wodoru / wody, w której występuje wiązanie kowa-

lencyjne spolaryzowane / niespolaryzowane. Woda jest dobrym rozpuszczalnikiem dla sub-

stancji o budowie polarnej / niepolarnej. W cząsteczce HCl biegun dodatni występuje w po-

bliżu atomu wodoru / chloru, a ujemny – w pobliżu atomu wodoru / chloru. Dipole wody są

skierowane biegunami dodatnimi / ujemnymi w kierunku atomu chloru, a dodatnimi / ujemnymi – w kierunku atomu wodoru.

47

48

49 Obejrzyj animacjędocwiczenia.pl

Kod: C8DXWX

+ –

+–

+ –

+ –

+–

+–

+ –

+ –+–

+–

+–

+–

+–

+

+–

+–

+–

+–

–+ –

+ –

+–

+–

+ + –

+–

+ –

+–

–

(+) H Cl (–)+ – OH

H(+) (–)+ –Modele:

. Proces dysocjacji jonowej kwasów

27

Uzupełnij sumaryczne zapisy równań reakcji dysocjacji jonowej podanych kwasów oraz ich słowne opisy.

a) H2O +

Kwas chlorowodorowy dysocjuje na kationy wodoru i aniony chlorkowe.

b) H2O

+ PO43−

Kwas dysocjuje na kationy i aniony fosforanowe(V).

c) H2SO4 H2O +

Kwas dysocjuje na kationy i aniony .

Napisz równania dysocjacji jonowej podanych kwasów na wszystkich stopniach dysocjacji.

a) kwas siarkowodorowy

b) kwas węglowy

Napisz wzory cząstek oznaczonych na chemografie literami (A–D).

B + SO2 C H2O H+ + D

T

A B + SO2 + O2

A –

B –

C –

D –

Dla dociekliwych

Wyjaśnij, dlaczego w niektórych równaniach reakcji chemicznych stosuje się zapis H2O , a w innych H2O . Skorzystaj z różnych źródeł informacji.

Zapis H2O stosuje się

a zapis H2O

50

51

52

53

Zapamiętaj!

Kwasy to substancje, które w roztworze wodnym dysocjują na kationy wodoru i aniony reszt kwasowych:

HmR H2O

m H+ + Rm–

gdzie:R – reszta kwasowa,m – wartościowość reszty kwasowej równa

liczbie atomów wodoru w cząsteczce kwasu.I m

Kwasy

28

6. Porównanie właściwości kwasówCele lekcji: Porównanie budowy cząsteczek i sposobów otrzymywania kwa-sów beztlenowych i tlenowych. Analizowanie przyczyn i skutków występo-wania kwaśnych opadów oraz sposobów, w jakie można im zapobiegać.

Na dobry początek

Oceń prawdziwość podanych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.

1. HCl i HNO3 to kwasy beztlenowe. P F

2. Kwasy węglowy i siarkowy(IV) są nietrwałe. P F

3. Kwas fosforowy(V) jest substancją stałą. P F

Zaznacz poprawne uzupełnienie zdania (A–B) oraz jego uzasadnienie (I–II).

W reakcji wody i tlenku niemetalu (będącego tlenkiem kwasowym) można otrzymać

A. kwas siarkowy(IV),ponieważ jest to

I. kwas beztlenowy.

B. kwas siarkowodorowy, II. kwas tlenowy.

Napisz wzory sumaryczne pięciu poznanych kwasów, których cząsteczki zawierają atomy pierwiastków chemicznych zaznaczonych na układzie okresowym.

Uzupełnij zdania.

Pod wpływem cząsteczek wody kwasy ulegają .

W wyniku tego procesu powstają kationy i aniony

. Jony te są nośnikami ładunku,

dlatego roztwory kwasów . Niektóre kwasy

dysocjują jednostopniowo, np. ,

inne stopniowo, np. .

Rozwiąż dodatkowe zadaniadocwiczenia.pl

Kod: C82JHY

54

55

56

57

11

234567

2

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

13 14 15 16 1718

Skorzystaj z układu okresowego.

Kwas chlorowodorowy dysocjuje na kationy wodoru i aniony chlorkowe

–

+

– Cl−Modele: H++

. Porównanie właściwości kwasów

29

Kwaśne opadyOceń prawdziwość podanych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.

1. Za powstawanie kwaśnych opadów są odpowiedzialne tlenki azotu, siarki oraz tlenek węgla(IV). P F

2. Tlenki kwasowe reagują z wodorem i tworzą kwaśne opady. P F

3. Do kwaśnych opadów zalicza się wyłącznie kwaśne deszcze. P F

a) Uzupełnij równania reakcji otrzymywania kwasów wchodzących w skład kwaśnych opadów. Skorzystaj ze schematu.

NO2

CO2H2SO3 HNO2 + HNO3+

H2OSO2 H2SO4

+ H2O H2SO3

+ H2O HNO2 + HNO3

b) Wymień trzy skutki wpływu kwaśnych opadów na stan środowiska przyrodniczego.

•

•

•

Podkreśl działania, które podejmuje się w celu ograniczenia emisji gazów odpowiedzial-nych za powstawanie kwaśnych opadów. Skorzystaj z różnych źródeł informacji.

stosowanie katalizatorów w samochodach • zakładanie na kominy filtrów ograniczających emisję zanieczyszczeń do atmosfery • korzystanie z alternatywnych źródeł energii (elektrownie słoneczne, wiatrowe) • zakładanie krat na

kominach • stosowanie konwencjonalnych źródeł energii (węgle kopalne, produkty przerobu ropy naftowej) • stosowanie rur wydechowych pokrytych chromem •

korzystanie z energii jądrowej

58

59

60

Zapamiętaj!

• Kwaśne opady to bardzo negatywne zjawisko, powodujące degradację środowiska przyrodniczego.

• Jego przyczyną są obecne w atmosferze tlenki kwasowe, np. CO2, SO2, NO2.

• Tlenki te reagują z wodą, w wyniku czego powstają opady o odczynie kwasowym.

Pozyskując energię ze źródeł odnawialnych, można ograniczyć powstawanie kwaśnych opadów

Skutkiem zakwaszenia wód jest degradacja środowiska

Kwasy

30

7. Odczyn roztworu – skala pHCele lekcji: Wyjaśnienie pojęcia pH roztworu. Posługiwanie się skalą pH.

Na dobry początek

Uzupełnij informacje dotyczące pH i odczynu roztworów znajdujących się w probówkach. Odpowiedzi wybierz spośród podanych.

kwasowy • zasadowy • obojętny • < • > • =

pH 7 pH 7 pH 7

odczyn odczyn odczyn

Modele: kationu wodoru H+ anionu wodorotlenkowego OH–

W trzech nieopisanych zlewkach znajdują się: ocet, woda destylowana i woda wapienna. Wyjaśnij, jak rozróżnić te ciecze, mając do dyspozycji uniwersalne papierki wskaźnikowe.

Odpowiedz na pytania.

a) Dlaczego do identyfikacji odczynu kwasowego, spośród innych odczynów, stosuje się roz-twór oranżu metylowego, a nie roztwór fenoloftaleiny?

b) Jakie jony występują w wodnych roztworach wszystkich kwasów i są odpowiedzialne za zmianę barwy wskaźników niezależnie od rodzaju użytego kwasu?

61

62

63

. Odczyn roztworu – skala pH

31

Niewielkie projekty – duże efekty!

Instrukcja: Przygotuj trzy szklanki i zaparz w nich czarną herbatę (tak aby miała jasnobru-natny kolor). Przygotuj kwasek cytrynowy i sodę oczyszczoną (dostępne w sklepach spożyw-czych). Do jednej szklanki z herbatą wsyp łyżeczkę kwasku cytrynowego, do drugiej – łyżeczkę sody oczyszczonej. Ustaw szklanki w następującej kolejności:

Herbata Herbata + kwasek cytrynowy Herbata + soda oczyszczona

a) Porównaj barwy otrzymanych roztworów. Zapisz obserwacje.

b) Uzupełnij wniosek z przeprowadzonego doświadczenia.Roztwór herbaty z dodatkiem kwasku cytrynowego ma odczyn .

Związki chemiczne zawarte w herbacie barwią się pod wpływem kwasku na kolor

. Roztwór herbaty z dodatkiem sody oczyszczonej ma odczyn

. Związki chemiczne zawarte w herbacie barwią się wtedy na kolor .

Dla dociekliwych

Jednym ze sposobów zmiany wartości pH gleby jest jej wapnowanie, czyli dodanie do niej wapna gaszonego. Wyjaśnij, jak zmieni się pH gleby kwaśnej w wyniku wapnowania. Napisz równa-nie reakcji chemicznej, które wyjaśnia wpływ wapna gaszonego na wartość pH roztworu.

64

Zapamiętaj!

• zwiększa się stężenie jonów H+

• zmniejsza się stężenie jonów OH–

• zwiększa się kwasowość roztworu

• zmniejsza się stężenie jonów H+

• zwiększa się stężenie jonów OH–

• zwiększa się zasadowość roztworu

Skala pHpH 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

odczyn kwasowy odczyn obojętny odczyn zasadowy stężenie H+ > stężenie OH– stężenie H+ = stężenie OH– stężenie H+ < stężenie OH–

32

Kwasy

Podkreśl poprawne dokończenie zdania.

Cząsteczki kwasów są zbudowane zA. wodoru i grupy kwasowej.B. metalu i reszty kwasowej.

C. wodoru i reszty kwasowej.D. niemetalu i grupy wodorotlenowej.

Zaznacz poprawne uzupełnienie zdania (A–B) oraz jego uzasadnienie (I–IV).

Kwasy są

A. nieelektrolitami,

ponieważ

I. przewodzą prąd elektryczny.

II. nie przewodzą prądu elektrycznego.

B. elektrolitami, III. ich wodne roztwory nie przewodzą prądu elektrycznego.

IV. ich wodne roztwory przewodzą prąd elektryczny.

Oceń prawdziwość podanych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.

1. Tlenki kwasowe to tlenki, które w reakcji z wodą tworzą kwasy, np. SO2, CO2. P F

2. Wartościowość pierwiastka chemicznego w kwasie i w odpowiednim tlenku kwasowym jest taka sama. P F

3. Tlenkiem kwasowym kwasu chlorowodorowego jest tlenek chloru(I). P F

4. Tlenkiem kwasowym kwasu H2SO3 jest tlenek siarki(IV). P F

5. Kwas HBr nie ma tlenku kwasowego. P F

6. Tlenkiem kwasowym kwasu HClO4 jest ClO4. P F

Zaznacz poprawne uzupełnienia zdania.Do identyfikacji odczynu kwasowego roztworu wykorzystuje się A / B, ponieważ stosując

A / B, nie można odróżnić odczynu C / D / E od odczynu C / D / E.

A. fenoloftaleinę C. kwasowego E. zasadowegoB. oranż metylowy D. obojętnego

W pewnym roztworze liczba jonów wodorowych jest mniejsza od liczby jonów wodorotlen-kowych. Podkreśl poprawne dokończenie zdania.

Roztwór ma odczyn A. kwasowy i pH > 7. B. zasadowy i pH > 7. C. kwasowy i pH < 7. D. obojętny i pH = 7.

1

2

3

4

5

Sprawdź się Rozwiąż testdocwiczenia.pl

Kod: C8Y4R2

33

Sprawdź się

Zaznacz poprawne obserwacje z doświadczenia chemicznego Otrzymywanie kwasu siar-kowego(IV) przedstawionego na schemacie.

płonąca siarka

woda z roztworem oranżu metylowego

powietrze

A. Siarka spala się w powietrzu niebieskim płomieniem. Powstaje gaz o charakterystycznym zapachu.

B. Powstało środowisko kwasowe. Produktem reakcji chemicznej jest kwas siarkowy(IV).C. W reakcji chemicznej otrzymano tlenek siarki(IV), który reaguje z wodą.D. Po zamknięciu probówki i wstrząśnięciu barwa oranżu metylowego zmienia się z poma-

rańczowej na żółtą.

a) Zaznacz poprawnie zapisane równanie reakcji dysocjacji kwasu azotowego(V).

A. HNO3 H2O H+ + 3 NO–

B. HNO3 H2O H+ + NO3–

C. H2NO3 H2O 2 H+ + NO3–

D. H2NO3 H2O 2 H+ + NO32–

b) Zaznacz poprawne uzupełnienie zapisu słownego równania reakcji dysocjacji tego kwasu.

Kwas azotowy(V) dysocjuje na A / B i C / D.A. kationy wodoru B. aniony wodoru

C. aniony azotanowe(V)D. aniony azotanowe(III)

Zaznacz zestaw, który zawiera kwasy dysocjujące dwustopniowo.

A. HCl, HNO3, HBr B. H2SO3, H2CO3, H3PO4

C. H3PO4, HNO3, H2CO3D. H2S, H2SO4, H2CO3

Oblicz, ile gramów siarkowodoru powstanie w reakcji 120 g siarki z wodorem.

Oblicz skład procentowy (procent masowy) pierwiastków chemicznych w kwasach siar-kowym(VI) i fosforowym(V).

6

7

8

9

10

125

Odpowiedzi do zadań rachunkowychKwasy

Zadanie 7. 94,12% S w H2S i 39,02% S w H2SO3 Zadanie 15. 0,39%Zadanie 16. 103,25 gZadanie 18. 1,25 m

mgd 3

Zadanie 27. 3,9 gZadanie 39. a) 0,243 gZadanie 40. b) 903,77 mg

l

Zadanie 43. a) 70% Fe w Fe2O3

Sprawdź się

Zadanie 9. 127,5 gZadanie 10. 2,04% H, 32,65% S i 65,31% O w H2SO4, 3,06% H, 31,63% P i 65,31% O w H3PO4

Sole

Zadanie 20. odczyn obojętny

Związki węgla z wodorem

Zadanie 8. b) 2,5 razy więcej Zadanie 13. a) etan, CH3 CH3; b) pentan, CH3 CH2 CH2 CH2 CH3

Zadanie 14. X = C3H8, Y = C6H14, Z = CH4 Zadanie 22. 8,57 m3

Zadanie 23. VCH4 : Vpowietrza = 1 : 10

Zadanie 39. około 3571 cząsteczek Zadanie 45. 91,43% Zadanie 50. CH3 CH2 CH2 CH2 CH3, pentan; CH3 CH2 CH2 C CH, pentyn

Sprawdź się

Zadanie 10. 85,71% C i 14,29% H w C4H8,

HC

mm

16=

Zadanie 11. C5H8, CH3 CH2 CH2 C CH

Pochodne węglowodorów

Zadanie 5. a) etanol, CH3CH2OH; b) butanol, CH3(CH2)3OH Zadanie 11. a) 120 dm3

Zadanie 12. 240,5 cm3 CH3OH i 10 g KOHZadanie 15. 8,29 dm3

Zadanie 24. X = CH3OH, Y = C3H7OH, Z = C5H11OHZadanie 31. a) 88 u, 54,5%; b) 46 u, 26,1%Zadanie 39. VHCOOH = 0,96 cm3, VH2O = 8,82 cm3

Zadanie 48. 0,46%Zadanie 59. 43,5 gZadanie 76. C2H5COOCH3

Sprawdź się

Zadanie 9. 79 g Zadanie 10. 0,06%

Substancje o znaczeniu biologicznym

Zadanie 6. margaryna: 180 g tłuszczów w tym 80 g nasyconych; masło: 207,5 g tłuszczów w tym 142,5 g nasyconych Zadanie 18. suche ziarna fasoli – 55 g, prażona kukurydza – 32,5 g, groszek konserwowy – 9 gZadanie 34. 78,75 g, 31,5%

Sprawdź się

Zadanie 8. 985 gZadanie 9. C5H10O5

128

Ukł

ad o

kres

owy

pie

rwia

stkó

w c

hem

iczn

ych

1H

wo

dó

r

1,00

8

2H

ehel

4,00

3

1H

wo

dó

r

1,00

8

3Li lit

6,94

1

4B

eb

ery

l

9,01

2

5B bo

r

10,8

11

6C

węg

iel

12,0

11

7N azo

t

14,0

07

8O tlen

15,9

99

9F

fluo

r

18,9

98

10N

eneo

n

20,1

80

11N

asó

d

22,9

90

12M

gm

ag

nez

24,3

05

13A

lg

lin

26,9

82

14S

ikrz

em

28,0

85

15P

fosfo

r

30,9

74

16S

sia

rka

32,0

65

17C

lchlo

r

35,4

53

18A

rarg

on

39,9

48

19K

po

tas

39,0

98

20C

aw

ap

ń

40,0

78

21S

cskand

44,9

56

22T

ity

tan

47,8

67

23V

wanad

50,9

42

24C

rchro

m

51,9

96

25M

nm

ang

an

54,9

38

26F

eżela

zo

55,8

45

27C

oko

balt

58,9

33

28N

inik

iel

58,6

93

29C

um

ied

ź

63,5

46

30Z

ncynk

65,3

9

31G

ag

al

69,7

23

32G

eg

erm

an

72,6

1

33A

sars

en

74,9

22

34S

esele

n

78,9

6

35B

rb

rom

79,9

04

36K

rkry

pto

n

83,7

98

37R

bru

bid

85,4

68

38S

rstr

ont

87,6

2

39Y itr

88,9

06

40Z

rcyrk

on

91,2

24

41N

bnio

b

92,9

06

42M

om

olib

den

95,9

4

43Tc

technet

97,9

05

44R

uru

ten

101,

07

45R

hro

d

102,

906

46P

dp

alla

d

106,

42

47A

gsre

bro

107,

868

48C

dkad

m

112,

411

49In ind

114,

818

50S

ncyna

118,

710

51S

banty

mo

n

121,

760

52Te

tellu

r

127,

60

53I

jod

126,

904

54X

ekseno

n

131,

293

55C

scez

132,

905

56B

ab

ar

137,

327

72H

fhafn

178,

49

73Ta

tanta

l

180,

948

74W

wo

lfra

m

183,

84

75R

ere

n

186,

207

76O

so

sm

190,

23

77Ir

iryd

192,

217

78P

tp

laty

na

195,

084

79A

uzło

to

196,

967

80H

grt

ęć

200,

59

81T

lta

l

204,

383

82P

bo

łów

207,

2

83B

ib

izm

ut

208,

980

84P

op

olo

n

208,

982

85A

tasta

t

209,

987

86R

nra

do

n

222,

018

87F

rfr

ans

223,

020

58C

ecer

140,

116

Lant

ano

wce

Akt

yno

wce

57La

lanta

n

138,

905

90T

hto

r

232,

038

89A

cakty

n

227,

028

59P

rp

razeo

dym

140,

908

91P

ap

rota

kty

n

231,

036

60N

dneo

dym

144,

242

92U

ura

n

238,

029

61P

mp

rom

et

144,

913

93N

pnep

tun

237,

048

62S

msam

ar

150,

36

94P

up

luto

n

244,

064

63E

ueuro

p

151,

964

95A

mam

ery

k

243,

061

64G

dg

ad

olin

157,

25

96C

mkiu

r

247,

070

65T

bte

rb

158,

925

97B

kb

erk

el

247,

1

66D

yd

ysp

roz

165,

500

98C

fkalif

orn

251,

080

67H

oho

lm

164,

930

99E

sein

ste

in

252,

088

68E

rerb

167,

259

10

0F

mfe

rm

257,

095

69Tm tu

l

168,

934

10

1M

dm

end

ele

w

258,

098

70Y

biterb

173,

04

10

2N

ono

bel

259,

101

71Lu lute

t

174,

967

10

3Lr

lore

ns

262,

110

88R

ara

d

226,

025

10

4R

fru

therf

ord

261,

11

10

5D

bd

ub

n

263,

11

10

6S

gseab

org

265,

12

10

7B

hb

ohr

264,

10

10

8H

shas

269,

10

10

9M

tm

eitner

268,

10

11

0D

sd

arm

szta

dt

281,

10

11

1R

gro

entg

en

280

11

2C

nkop

ern

ik

285

11

3N

hnih

oniu

m

284

11

4Fl

flero

viu

m

289

115M

cm

osco

viu

m

288

11

6Lv

liverm

orium

292

118O

go

ganesso

n

294

117Ts

tennessin

e

294

meta

le

nie

meta

le

gazy

szl

achetn

e

masa a

tom

ow

a, u

nazw

a p

ierw

iastk

a c

hem

iczn

ego

liczb

a a

tom

ow

a (lic

zba p

orz

ąd

kow

a)

ele

ktr

ouje

mność

(wg P

aulin

ga)

sym

bol p

ierw

iastk

a c

hem

iczn

ego

2,1

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

––

0,9

1,2

1,5

1,8

2,1

2,5

3,0

–

0,9

1,0

1,3

1,5

1,7

1,9

1,7

1,9

2,0

2,0

1,9

1,6

1,6

1,8

2,0

2,4

2,8

–

0,8

1,0

1,3

1,4

1,6

2,0

1,9

2,2

2,2

2,2

1,9

1,7

1,7

1,8

1,9

2,1

2,5

–

0,7

0,9

1,1

1,3

1,5

2,0

1,9

2,2

2,2

2,2

2,4

1,9

1,8

1,8

1,9

2,0

2,2

–

0,7

0,9

1,1

2,1

1,1

1,1

1,2

1,2

1,2

1,0

1,1

1,2

1,2

1,2

1,2

1,2

1,1

1,2

1,3

1,5

1,7

1,4

1,3

1

1 2 3 4 5 6 7

2

34

56

78

910

1112

1314

1516

17

18

Zdajesz egzamin ósmoklasisty?

· ·

Zeszyt ćwiczeń, który już od pierwszych lekcji chemii doskonale wspiera

kształcenie kluczowych umiejętności – opisywania doświadczeń chemicznych,

zapisywania równań reakcji chemicznych i wykonywania obliczeń.

Przetwarzanie informacji

Korzystam z informacji ciekawe treści połączone z zadaniami sprawdzającymi umiejętności

Dodatkowe materiały on-line filmy, animacje, zdjęcia – dostępne pod kodami

Stopniowanie trudności zadań

Na dobry początek ćwiczenie podstaw − zawsze na początku tematu

Dla dociekliwych interesujące zadania – zawsze na końcu tematu

Wykonywanieobliczeń

Zadania ze wskazówkami krok po kroku ułatwiają stosowanie wiedzy do rozwiązywania problemów

Sprawdź się zadania przekrojowe – zawsze na końcu działu

Obejrzyj filmdocwiczenia.pl Kod: C8RAUS

www.nowaera.pl [email protected]

infolinia: 801 88 10 10, 58 721 48 00

C8RAUS

Ćwiczenie umiejętności opisu doświadczeń

To doświadczenie musisz znać eksperymenty, które trzeba umieć opisywać

Niewielkie projekty – duże efekty! samodzielne przeprowadzanie doświadczeń i ich opisywanie

065225 ChemiaNE8klZC 001-128 - Nowa Era...w stronę, gdzie nikogo nie ma, i de likatnie nią po...

Documents

Transcript of 065225 ChemiaNE8klZC 001-128 - Nowa Era...w stronę, gdzie nikogo nie ma, i de likatnie nią po...