· Web view. Uwzględnia najnowsze osiągnięcia w zakresie dydaktyki biologii, pedagogiki i...

Życie.Program nauczania biologii w klasach V–VIII szkoły podstawowej.

Agnieszka Krawczyk, Józef Krawczyk

Wydanie: 2018

1. Wstęp

Prezentowany program nauczania biologii jest przeznaczony do realizacji w klasach od 5 do 8 szkoły podstawowej. Jest on oparty na podstawie programowej kształcenia ogólnego w zakresie biologii1. Uwzględnia najnowsze osiągnięcia w zakresie dydaktyki biologii, pedagogiki i psychologii. Pozwoli on na nabycie wiedzy i umiejętności w zakresie biologii stosownie do ich rozwoju i potrzeb, ale także pomoże kształtować odpowiednie postawy. Uczniowie zostaną przygotowani do dalszych etapów kształcenia oraz do funkcjonowania we współczesnym świecie. Realizacja tego programu ułatwi indywidualzację nauczania, rozbudzi ciekawość poznawczą uczniów, pozwoli na zwiększenie efektywności nauczania oraz wdroży w idę zrównoważonego rozwoju. Umożliwi on uczniom rozwijanie swoich zainteresowań biologicznych oraz włączy ich w działania na rzecz ochrony środowiska. Program ten wynika z wieloletniego doświadczenia autorów w pracy z uczniami na poziomie szkół: podstawowych, gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych i na poziomie akademickim. Zawiera on: działy programowe, materiał nauczania, cele szczegółowe i procedury osiągania celów do każdego działu. Zaproponowano bardzo wiele doświadczeń, obserwacji i eksperymentów np. badanie środowiska lokalnego. Jako jeden ze sposobów oceny osiągnięć uczniów zalecana jest diagnoza wewnątrzszkolna i diagnoza badająca przyrost umiejętności uczniów.

2. Ogólne założenia programu

Prezentowany program nauczania biologii w zakresie ośmioklasowej szkoły podstawowej zakłada realizację treści zawartych w podstawie programowej jednocześnie rozwijając ciekawość poznawczą ucznia, uwrażliwić na stan środowiska przyrodniczego oraz kształtować postawę aktywnego obywatela, włączającego się w działania na rzecz ochrony środowiska (przede wszystkim lokalnego). Pozwoli on uczniom rozwijać i pogłębiać swą wiedzę i umiejętności zdobyte w pierwszym etapie kształcenia oraz przygotuje ich odpowiednio do funkcjonowania w warunkach współczesnego świata. Ma on za zadanie rozwijać zainteresowania biologiczne uczniów oraz skłaniać ich do samodzielnego poznawania przyrody. Szczególnie istotne jest zwrócenie uwagi na różnorodność żywych organizmów, różnorodność środowisk ich życia oraz przystosowań wynikających zżycia wdanym środowisku. Dużo uwagi poświęca się na to, aby uczeń zrozumiał zasady funkcjonowania przyrody na różnym poziomie jej organizacji: komórkowym, tkankowym, organizmalnym, gatunkowym, populacyjnym, biocenotycznym i ekosystemowym. Powiązanie budowy z funkcją i przystosowaniem do środowiska oraz ewolucyjne podejście w omawianiu kolejnych grup organizmów i ich czynności życiowych pozwalają na rozumienie przyrody, a tym samym poznawanie jej praw w sposób najbardziej przyjazny. Bardzo istotne jest również poznanie budowy i funkcjonowania własnego ciała, gdyż człowiek jest również integralną częścią natury. Jeśli uczeń nauczy się odpowiedzialności za własne zdrowie i życie, będzie potrafił także przenieść te zachowania na innych ludzi i wszystkie żywe organizmy.

1Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej

Nauczy się odpowiedzialności za otaczające go środowisko, a tym samym świadomie będzie korzystał z jego zasobów zgodnie z ideą zrównoważonego rozwoju2.

Edukacja dla zrównoważonego rozwoju jest szerokim i kompleksowym pojęciem, na które składają się powiązane ze sobą treści dotyczące środowiska, gospodarki i społeczeństwa3,4. Zawiera w sobie kwestie i problemy dotyczące kształcenia biologicznego m.in. oceny i zarządzania zasobami naturalnymi, ochrony środowiska, odpowiedzialności za stan środowiska, ale także kwestie gospodarki, modeli rozwoju społeczeństwa, zmniejszania ubóstwa, praw obywatelskich, demokracji, sprawowania władzy itp. Realizacja tych zagadnień wymaga holistycznego podejścia w nauczaniu.5 Nie sposób zawrzeć w programie wszystkich tych elementów, a jedynie odnieść się do kluczowych aspektów zrównoważonego rozwoju, uwzględniając potrzeby i możliwości uczniów oraz wagę tych kwestii w obszarach ich działalności i zainteresowania. W powszechnej edukacji ekologicznej szkoła spełnia szczególną rolę, gdyż w przyszłości uczniowie będą tworzyć społeczeństwo, zajmować się planowaniem i zarządzaniem, będą podejmować decyzje wpływające na stan środowiska przyrodniczego, stąd szczególnie istotne wydaje się przekazanie odpowiednich treści i zasad. Dobrym rozwiązaniem jest zatem przede wszystkim kształtowanie emocjonalnego stosunku uczniów do otaczającej przyrody i zwiększenie ich zaangażowania na rzecz ochrony naturalnego środowiska poprzez: prowadzenie jak największej liczby zajęć w terenie (większy kontakt uczniów z naturą), planowanie i przeprowadzanie różnego rodzaju obserwacji i doświadczeń, mających na celu zrozumienie pewnych procesów i poznanie zjawisk zachodzących w środowisku.6,7

Stosowane strategie i metody nauczania powinny wypływać ze specyfiki, zainteresowań i możliwości nauczanej grupy.8 Najważniejszą rzeczą jest zatem plastyczność programu i realizującego ten program nauczyciela, tzn. dostosowanie go do zainteresowań i możliwości ucznia lub grupy uczniów. Metody prezentowane w przedstawianym programie wynikają z wnikliwych obserwacji dzieci i młodzieży różnych etapów edukacyjnych, pracy z uczniami na lekcjach biologii i w ramach koła biologicznego oraz pracy ze studentami i czynnymi

2Dokumenty końcowe Konferencji Narodów Zjednoczonych „Środowisko i Rozwój”. Rio de Janeiro, 3-14 czerwca 1992r. Szczyt Ziemi. Wydawnictwo Instytutu Ochrony Środowiska. Warszawa 1998. 3Walosik A. (2013). Przez edukację do zrównoważonego rozwoju. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego. 4Żeber-Dzikowska I. (2014). Edukacja ekologiczna i zrównoważony rozwój w klasach I–III szkoły podstawowej. W: E. Szadzińska (red.), Dydaktyczne „tropy” zrównoważonego rozwoju w edukacji. Kraków:Oficyna Wydawnicza „Impuls”, s. 99–125.5Walosik A., Obrębska M.(2011).Cele i zadania nauczania przyrody, biologii i ochrony środowiska. W: K. Potyrała, A. Walosik (red.),Edukacja przyrodnicza wobec wyzwań współczesności. Krzeszowice: WydawnictwoKubajak, s. 129–144.6 Stawiński W., Walosik A. [red.], 2006. Dydaktyka biologii i ochrony środowiska. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 7 Żeber-Dzikowska I. (2010). Using the effectiveness of field activities as the factor that integrates the biology and natural science contents in the syllabuses of Świętokrzyskie Region. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.8Żeber-Dzikowska I., Buchcic E. (2016). Proces dydaktyczno-wychowawczy w edukacji biologicznej. Kompendium – nauczyciel na starcie. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.

nauczycielami.9,10 Stosując różnorodne metody i umożliwiając poznawanie przyrody poprzez obserwacje i doświadczenia w ramach zajęć lekcyjnych i koła biologicznego pozwoliło autorom tego programu rozbudzić zainteresowania uczniów, a przede wszystkim rozwijać ich umiejętności w postrzeganiu i wyjaśnianiu czasami bardzo skomplikowanych procesów zachodzących w środowisku, co w konsekwencji przyczyniało się do kształtowania odpowiednich postaw związanych z pozytywnym oddziaływaniem na środowisko. Uczniowie potrafili doskonale korzystać z tekstu, planować i przeprowadzać obserwacje i doświadczenia przyrodnicze, interpretować uzyskane wyniki, wysnuwać wnioski i weryfikować stawiane wcześniej hipotezy, korzystać z narzędzi (np. mikroskop) i stosować różnorodne metody badawcze. Takie działania pozwalają na to, aby każdy uczeń odniósł indywidualny sukces oraz mają za zadanie wpłynąć na ciekawość poznawczą uczniów oraz zmotywować ich do pogłębiania swojej wiedzy poprzez samokształcenie.11

3. Cele edukacyjne w zakresie kształcenia i wychowania

Cele ogólne

Zgodnie z podstawą programową12 w prezentowanym programie uwzględniono następujące cele:

I. Znajomość różnorodności biologicznej oraz podstawowych zjawisk i procesów biologicznych. Uczeń:

1) opisuje, porządkuje i rozpoznaje organizmy; 2) wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w wybranych organizmach i w

środowisku; 3) przedstawia i wyjaśnia zależności między organizmem a środowiskiem; 4) wykazuje, że różnorodność biologiczna jest wynikiem procesów ewolucyjnych.

II. Planowanie i przeprowadzanie obserwacji oraz doświadczeń; wnioskowanie w oparciu o ich wyniki. Uczeń:

1) określa problem badawczy, formułuje hipotezy, planuje i przeprowadza oraz dokumentuje obserwacje i proste doświadczenia biologiczne;

2) określa warunki doświadczenia, rozróżnia próbę kontrolną i badawczą; 3) analizuje wyniki i formułuje wnioski; 4) przeprowadza obserwacje mikroskopowe i makroskopowe preparatów świeżych i

trwałych. III. Posługiwanie się informacjami pochodzącymi z analizy materiałów źródłowych. Uczeń:

9Krawczyk J., Łubocka J., 2015. Nauczyciel we współczesnej szkole – spojrzenie biologa. W: Człowiek w zmieniającej się perspektywie pod red. Zofii Szaroty i Adriana Bieli. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków, str. 68-76. 10Krawczyk J., 2016. Student popularyzatorem nauki – kształcenie kompetencji w praktyce. Edukacja Biologiczna i Środowiskowa, 4, str. 38-42.11Hłobił A. (2011). Metody rozwijania ciekawości poznawczej i zainteresowań przyrodniczych uczniów szkół podstawowych. Rocznik Ochrona Środowiska, 13, s. 935-950.12Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej

1) wykorzystuje różnorodne źródła i metody pozyskiwania informacji; 2) odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne i liczbowe; 3) posługuje się podstawową terminologią biologiczną.

IV. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów biologicznych. Uczeń:

1) interpretuje informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe między zjawiskami, formułuje wnioski;

2) przedstawia opinie i argumenty związane z omawianymi zagadnieniami biologicznymi. V. Znajomość uwarunkowań zdrowia człowieka. Uczeń:

1) analizuje związek między własnym postępowaniem a zachowaniem zdrowia oraz rozpoznaje sytuacje wymagające konsultacji lekarskiej;

2) uzasadnia znaczenie krwiodawstwa i transplantacji narządów. VI. Postawa wobec przyrody i środowiska. Uczeń:

1) uzasadnia konieczność ochrony przyrody; 2) prezentuje postawę szacunku wobec siebie i wszystkich istot żywych; 3) opisuje I prezentuje postawę i zachowania człowieka odpowiedzialnie korzystającego z

dóbr przyrody.

Cele szczegółowe

Po realizacji treści zawartych w programie i podręczniku, zgodnie z podstawą programową w zakresie przedmiotu biologia13, uczeń nabędzie wiedzę, wykształci umiejętności i ukształtuje odpowiednie postawy. W zakresie wiedzy i umiejętności uczeń: dokonuje obserwacji mikroskopowych (komórki, tkanki), rozpoznaje elementy budowy

obserwowanych struktur i przedstawia ich funkcje; wykonuje preparaty mikroskopowe; rysuje obiekty widziane pod mikroskopem; przedstawia hierarchiczną organizację budowy organizmów; wymienia pierwiastki i związki chemiczne występujące w organizmach i podaje ich

funkcje porównuje budowę komórki bakterii, roślin i zwierząt, wskazując cechy umożliwiające

ich rozróżnienie; przedstawia fotosyntezę jako jeden ze sposobów odżywiania się organizmów; wymienia

substraty i produkty tego procesu przedstawia oddychanie tlenowe oraz fermentację jako procesy dostarczające energii;

wymienia substraty i produkty tych procesów; wymienia i podaje znaczenie czynności życiowych organizmu: odżywiania, oddychania,

wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju; udowadnia potrzebę klasyfikowania organizmów i przedstawia zasady systemu

klasyfikacji biologicznej; posługuje się prostym kluczem do oznaczania organizmów;13Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej

wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów zbudowanych z komórek; określa miejsca występowania bakterii, przedstawia i ocenia ich rolę w życiu człowieka i

w środowisku; podaje przykłady jednokomórkowych samożywnych i cudzożywnych protistów oraz

określa miejsca ich występowania; przedstawia, na przykładzie wybranego protista, podstawowe czynności życiowe

organizmu jednokomórkowego; dokonuje obserwacji wybranego, jednokomórkowego protista; porównuje cechy morfologiczne roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci,

nago- i okrytozalążkowych); wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do ww. grup oraz

identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z nich na podstawie obecności tych cech;

określa lokalizację tkanek w roślinie i wskazuje cechy adaptacyjne w budowie tkanek roślinnych do pełnienia określonych funkcji;

identyfikuje organy rośliny okrytonasiennej i określa ich funkcje; rozróżnia elementy budowy kwiatu i określa ich rolę w rozmnażaniu płciowym; przedstawia budowę nasienia oraz opisuje warunki niezbędne do procesu kiełkowania; podaje przykłady oraz ocenia skuteczność różnych sposobów rozsiewania się nasion i

omawia rolę owocu w tym procesie; omawia możliwość praktycznego wykorzystania różnych sposobów rozmnażania

wegetatywnego roślin, planuje i przeprowadza obserwację takich sposobów rozmnażania; porównuje grzyby z innymi organizmami oraz identyfikuje nieznany organizm jako

przedstawiciela grzybów na podstawie obecności ich charakterystycznych cech; wskazuje miejsca występowania i znaczenie w środowisku grzybów i porostów; omawia pozytywne i negatywne znaczenie grzybów w życiu człowieka; wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców,

płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków (ślimaków, małży i głowonogów), ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech;

porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia wyżej wymienionych grup zwierząt;

porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju;

analizuje związek budowy ciała zwierząt ze środowiskiem ich życia; przedstawia znaczenie poznanych grup organizmów w środowisku i dla człowieka; klasyfikuje żywe organizmy; formułuje hipotezy; planuje i przeprowadza obserwacje oraz doświadczenia biologiczne; analizuje i ocenia wiarygodność uzyskanych wyników oraz weryfikuje hipotezy; wyszukuje informacje niezbędne do interpretacji wyników swych badań; wykazuje i ocenia znaczenie różnorodności biologicznej dla człowieka oraz uzasadnia

konieczność jej ochrony; ocenia wpływ działalności człowieka na stan środowiska i różnorodność gatunkową; omawia hierarchiczną budowę organizmu człowieka (tkanki, narządy, układy narządów); opisuje budowę i funkcję poszczególnych układów ciała człowieka (skóry, ruchu,

pokarmowego, oddechowego, krążenia, wydalniczego, nerwowego, narządów zmysłu, dokrewnego i rozrodczego);

wymienia, rozpoznaje i porównuje elementy budujące poszczególne układy ciała człowieka;

analizuje związek budowy z funkcją poszczególnych układów ciała człowieka; omawia przebieg podstawowych procesów fizjologicznych ciała człowieka; wykazuje współdziałanie poszczególnych układów w prawidłowym funkcjonowaniu ciała

człowieka; przewiduje skutki niewłaściwej higieny ciała i poszczególnych układów ciała człowieka; omawia znaczenie aktywności fizycznej, odpowiedniego odżywiania i stylu życia dla

prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka; wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb

organizmu (wiek, stan zdrowia, pora roku) oraz podaje korzyści z prawidłowego odżywiania się;

przedstawia, omawia i ocenia wpływ różnych czynników na prawidłowy stan i funkcjonowanie ciała człowieka (na zdrowie człowieka);

przewiduje skutki złego funkcjonowania ciała człowieka; porównuje działanie surowicy i szczepionki; podaje przykłady szczepień obowiązkowych

i nieobowiązkowych oraz ocenia ich znaczenie; wymienia i analizuje czynniki wywołujące stres oraz przedstawia sposoby radzenia sobie

ze stresem; wyjaśnia wpływ różnych czynników na prawidłowy rozwój zarodka i płodu; omawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka; przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób poszczególnych układów ciała

człowieka; zna i stara się prowadzić zdrowy styl życia, dba o własne zdrowie oraz docenia rolę

aktywności fizycznej w prawidłowym funkcjonowaniu ciała człowieka; przedstawia i udowadnia negatywny wpływ na zdrowie człowieka niektórych używek,

narkotyków i środków dopingujących oraz nadużywania kofeiny i niektórych leków; wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty

i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób; omawia czynniki sprzyjające rozwojowi choroby nowotworowej, podaje przykłady takich

chorób oraz omawia podstawowe zasady ich profilaktyki; uzasadnia i ocenia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań

kontrolnych (np. podstawowe badania laboratoryjne krwi i moczu, pomiar ciśnienia krwi i pulsu, przegląd stomatologiczny);

omawia i analizuje wpływ zanieczyszczeń chemicznych i radioaktywnych środowiska na zdrowie człowieka;

przedstawia czynniki środowiska niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmów w środowisku lądowym i wodnym;

wskazuje żywe i nieożywione elementy ekosystemu; wykazuje, że są one powiązane różnorodnymi zależnościami;

analizuje zakresy tolerancji organizmu na wybrane czynniki środowiska (temperatura, wilgotność, stężenie dwutlenku siarki w powietrzu);

opisuje cechy populacji (liczebność, zagęszczenie, rozrodczość, śmiertelność, struktura przestrzenna, wiekowa i płciowa) oraz dokonuje obserwacji liczebności, rozmieszczenia i zagęszczenia wybranego gatunku rośliny zielnej w terenie;

wymienia, omawia i podaje przykłady antagonistycznych (konkurencję wewnątrzgatunkową i międzygatunkową, pasożytnictwo, drapieżnictwo i roślinożerność) i nieantagonistycznych (mutualizm obligatoryjny (symbioza), mutualizm fakultatywny (protokooperacja) i komensalizm) oddziaływań pomiędzy organizmami;

wskazuje, na przykładzie dowolnie wybranego gatunku, zasoby, o które konkurują jego przedstawiciele między sobą i z innymi gatunkami;

przedstawia na przykładach adaptacje organizmów do środowiska, sposobu odżywiania i trybu życia (np. drapieżnik-ofiara, roślina-roślinożerca);

opisuje zależności pokarmowe (łańcuchy i sieci pokarmowe) w ekosystemie; rozróżnia producentów, konsumentów i destruentów oraz przedstawia ich rolę w obiegu

materii i przepływie energii przez ekosystem; przedstawia porosty jako organizmy wskaźnikowe (skala porostowa), ocenia stopień

zanieczyszczenia powietrza tlenkami siarki, wykorzystując skalę porostową; przedstawia odnawialne i nieodnawialne zasoby przyrody oraz propozycje racjonalnego

gospodarowania tymi zasobami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju; przedstawia przyczyny i analizuje skutki globalnego ocieplenia klimatu; uzasadnia konieczność segregowania odpadów w gospodarstwie domowym oraz

konieczność specjalnego postępowania ze zużytymi bateriami, świetlówkami, przeterminowanymi lekami;

proponuje działania ograniczające zużycie wody i energii elektrycznej oraz wytwarzanie odpadów w gospodarstwie domowym.

przedstawia istotę różnorodności biologicznej; podaje przykłady gospodarczego użytkowania ekosystemów; analizuje wpływ człowieka na różnorodność biologiczną; uzasadnia konieczność ochrony różnorodności biologicznej; przedstawia formy ochrony przyrody w Polsce oraz uzasadnia konieczność ich stosowania

dla zachowania gatunków i ekosystemów; przedstawia strukturę i rolę DNA oraz wykazuje jej rolę w przechowywaniu informacji

genetycznej i powielaniu (replikacji) DNA; omawia znaczenie biologiczne mitozy i mejozy, rozróżnia komórki haploidalne i

diploidalne; opisuje budowę i rysuje chromosom metafazowy, rozróżnia autosomy i chromosomy płci; omawia sposób zapisania i odczytywania informacji genetycznej; wyjaśnia różnicę pomiędzy informacją genetyczną a kodem genetycznym; posługuje się podstawowymi pojęciami genetyki; zapisuje symbolami literowymi: allel dominujący, recesywny, układ alleli w homozygocie

dominującej, recesywnej i heterozygocie oraz rozwiązuje krzyżówki jednogenowe; przedstawia dziedziczenie płci u człowieka; podaje przykłady chorób sprzężonych z płcią (hemofilia, daltonizm) i przedstawia ich

dziedziczenie; wyjaśnia dziedziczenie grup krwi człowieka (układ AB0, czynnik Rh); określa, czym jest mutacja oraz wymienia możliwe przyczyny ich występowania (mutacje

spontaniczne i wywołane przez czynniki mutagenne) i podaje przykłady czynników mutagennych (promieniowanie UV, promieniowanie X, składniki dymu tytoniowego, toksyny grzybów pleśniowych, wirus HPV);

podaje przykłady chorób genetycznych człowieka warunkowanych mutacjami (mukowiscydoza, fenyloketonuria, zespół Downa);

obserwuje i analizuje zmienność fenotypową w swojej rodzinie; omawia i ocenia znaczenie biotechnologii tradycyjnej w życiu człowieka oraz podaje

przykłady produktów uzyskiwanych jej metodami; wyjaśnia, czym zajmuje się inżynieria genetyczna oraz podaje przykłady jej zastosowania; wyjaśnia pojęcie ewolucji organizmów i przedstawia główne źródła wiedzy o jej

przebiegu;

wyjaśnia, na odpowiednich przykładach, na czym polega dobór naturalny i sztuczny oraz określa różnice między nimi;

analizuje i przedstawia podobieństwa oraz różnice między człowiekiem a małpami człekokształtnymi;

przedstawia i ocenia zmiany, jakie zaszły w trakcie ewolucji człowieka;

Realizacja programu pozwoli również na kształtowanie odpowiednich postaw uczeń: systematycznie zdobywa wiedzę; stosuje metodę naukową rozwiązywania problemów; kształtuje postawę badawczą wobec otaczającego go świata; rozwijać swoje zainteresowania przyrodnicze i ciekawość poznawczą; prowadzi obserwacje i doświadczenia biologiczne; korzysta z różnorodnych źródeł informacji; kreatywnie rozwiązuje zadania i problemy; szanuje poglądy innych ludzi, potrafi prowadzić dyskusję i formułować odpowiednie

argumenty; kształtuje postawę opiekuńczą i szacunek do otaczającej przyrody; posiada emocjonalny stosunek do przyrody i środowiska, jest zaangażowany w lokalne

problemy i rozwiązuje je; wykazuje troskę o wszelkie przejawy życia i środowisko nieożywione; rozumie potrzebę i troszczy się o zachowanie różnorodności biologicznej; prowadzi monitoring stanu lokalnego środowiska z wykorzystaniem różnorodnych metod

bioindykacyjnych; propaguje w swoim środowisku społecznym metody bioindykacyjne określania stanu

środowiska przyrodniczego, przez co włącza się w jego ochronę; wykorzystuje zdobytą wiedze w sytuacja nowych i życiu codziennym; szanuje i troszczy się o zdrowie własne i innych ludzi; przestrzega zasady higieny osobistej i otoczenia; prowadzi zdrowy styl życia i promuje go; stosuje się do zasad profilaktyki zdrowotnej;

4. Treści nauczania, materiał nauczania, cele szczegółowe oraz procedury osiągania celów

KLASA V

Czym zajmuje się biologia i jak ją poznawać?

Materiał nauczania

biologia jako nauka główne działy biologii wykorzystanie osiągnięć biologii w innych naukach i dziedzinach życia metody pracy biologów: prowadzenie obserwacji i ich dokumentacja, stawianie hipotez,

planowanie i przeprowadzanie doświadczeń, wnioskowanie narzędzia pracy biologów: lupa, mikroskop, lornetka techniki wykonywania preparatów mikroskopowych źródła informacji biologicznej: podręczniki, książki popularnonaukowe, czasopisma,

atlasy, klucze, przewodniki, filmy dokumentalne, multimedialne programy komputerowe

Cele szczegółowe

Uczeń: definiuje biologię i jej główne działy ukazuje związek biologii z chemią, fizyką i geografią wykazuje wykorzystanie biologii w rolnictwie, leśnictwie, przemyśle, medycynie,

ochronie środowiska, życiu codziennym zna budowę i zastosowanie mikroskopu wykonuje preparaty mikroskopowe sporządza rysunki biologiczne sporządza zielnik i preparaty mokre przeprowadza obserwacje biologiczne, prowadzi ich dokumentację, krytycznie ocenia

uzyskane dane i formułuje wnioski potrafi stawiać hipotezy, przeprowadzać eksperymenty w celu sprawdzenia hipotezy,

krytycznie analizować i interpretować uzyskane wyniki oraz formułować wnioski korzysta z podręczników, książek i innych źródeł informacji biologicznej wykorzystuje multimedialne programy komputerowe i Internet w zdobywaniu wiedzy

biologicznej posiada pozytywny stosunek do biologii jako przedmiotu nauczania w szkole posiada emocjonalny stosunek do przyrody

Procedury osiągania celów

pogadanki, dyskusje, praca z tekstem omówienie zasad BHP w pracowni biologicznej poznanie sprzętu potrzebnego do prowadzenia obserwacji i doświadczeń zapoznanie się ze sprzętem specjalistycznym – wycieczka do laboratorium wykonywanie preparatów świeżych różnymi technikami obserwacje mikroskopowe preparatów świeżych i trwałych

wykonywanie schematycznych rysunków obrazu widzianego przy pomocy mikroskopu zakładanie hodowli roślinnych i zwierzęcych w pracowni biologicznej, prowadzenie

obserwacji i dokumentacji prace sezonowe w ogrodzie szkolnym (terenie wokół szkoły); sadzenie roślin;

projektowanie i realizacja projektów uproszczonych ekosystemów (leśny, łąkowy, wodny lub bagienny, sztuczny – poletka uprawne); wyznaczanie poletek doświadczalnych i projektowanie doświadczeń polowych

zapoznanie się z pracami sezonowymi prowadzonymi w ogrodach i na polach planowanie i przeprowadzanie prostych eksperymentów w oparciu o wcześniej

postawioną hipotezę, analiza wyników i wnioskowanie prowadzenie dokumentacji z wykonywanych eksperymentów wykorzystanie różnych programów komputerowych do analizy wyników i prowadzenia

dokumentacji z wykonywanych eksperymentów prowadzenie obserwacji w terenie (ogród szkolny – teren wokół szkoły, park) i ich

dokumentacja ćwiczenia w posługiwaniu się słownikami, atlasami, kluczami do oznaczania organizmów wykonywanie pomocy dydaktycznych: zasuszanie roślin, sporządzanie preparatów

mokrych i suchych bezkręgowców oglądanie filmu naukowego i umiejętne sporządzanie krótkich notatek wykorzystanie Internetu i multimedialnych programów komputerowych do zdobywania i

pogłębiania wiedzy przyrodniczej (np. lekcja w pracowni komputerowej)

Organizacja i chemizm życia

Materiał nauczania

hierarchiczna organizacja budowy organizmów roślinnych i zwierzęcych pierwiastki budujące ciała organizmów związki chemiczne budujące żywe organizmy (woda, sole mineralne, cukry, tłuszcze,

białka, kwasy nukleinowe) oraz ich funkcje budowa komórki (błona komórkowa, cytoplazma, jądro komórkowe, chloroplast,

mitochondrium, wakuola, ściana komórkowa)i funkcje poszczególnych elementów budowa komórki bakteryjnej, roślinnej, grzyba i zwierzęcej sposoby odżywiania się organizmów fotosynteza jako sposób odżywiania się roślin; substraty, fazy fotosyntezy, warunki jej

przebiegu i produkty końcowe sposoby odżywiania się zwierząt sposoby uzyskiwania energii potrzebnej do życia przez organizmy wymiana gazowa u roślin przystosowania zwierząt do oddychania w środowisku wodnym i lądowym oddychanie komórkowe jako istota procesu oddychania tlenowego; substraty, produkty i

warunki przebiegu tego procesu fermentacja jako proces dostarczający energii; substraty, produkty i warunki przebiegu

tego procesu

znaczenie czynności życiowych organizmu: odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju

Cele szczegółowe

Uczeń: przedstawia hierarchiczną organizację budowy organizmów omawia kolejne stopnie komplikacji budowy organizmu roślinnego – komórka, tkanka,

organ, organizm omawia kolejne stopnie komplikacji budowy organizmu zwierzęcego – komórka, tkanka,

narząd, układ narządów, organizm definiuje komórkę wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów wymienia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w organizmach

(białka, cukry, tłuszcze, kwasy nukleinowe, woda, sole mineralne) i podaje ich funkcje zna budowę i funkcje organelli komórkowych: ściany komórkowej, błony komórkowej,

wakuoli, mitochondriów, plastydów, cytoplazmy i jądra komórkowego dokonuje obserwacji mikroskopowych komórki rozpoznaje (pod mikroskopem, na schemacie, na zdjęciu lub na podstawie opisu)

podstawowe elementy budowy komórki wyróżnia cechy budowy komórki bakteryjnej, grzybowej, roślinnej i zwierzęcej oraz je

porównuje rozumie istotę procesu fotosyntezy zna chemizm fotosyntezy(substraty, produkty i warunki przebiegu procesu) wykazuje wpływ czynników środowiska na przebieg i intensywność procesu fotosyntezy planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ wybranych czynników na

intensywność procesu fotosyntezy jest świadomy roli roślin jako producentów materii organicznej i tlenu zna i porównuje sposoby odżywiania się zwierząt wykazuje różnice w odżywianiu samożywnym i cudzożywnym wymienia sposoby uzyskiwania energii przez organizmy, porównuje je i ocenia ich

efektywność rozumie istotę procesu oddychania jako sposobu pozyskiwania energii potrzebnej do życia

(substraty, produkty i warunki przebiegu procesu) przedstawia fermentację jako sposób pozyskiwania energii potrzebnej do życia (substraty,

produkty i warunki przebiegu procesu) planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące, że podczas fermentacji drożdże

wydzielają dwutlenek węgla wykazuje i ocenia związek budowy narządów oddechowych zwierząt ze środowiskiem ich

życia rozumie związek budowy i funkcjonowania narządów wymiany gazowej zwierząt ze

środowiskiem i trybem życia wymienia czynności życiowe organizmów omawia znaczenie czynności życiowych organizmów


praca z programami multimedialnymi (zajęcia w pracowni komputerowej) analizowanie plansz i foliogramów przedstawiających różne komórki analizowanie rozmieszczenia organelli komórkowych (na rysunkach) obserwacja mikroskopowa komórek roślinnych i zwierzęcych doświadczenie – zjawisko osmozy obserwacja plazmolizy i deplazmolizy obserwacja makroskopowa i mikroskopowa liścia rośliny okrytonasiennej i organów

magazynujących produkty fotosyntezy (korzenie i liście spichrzowe, nasiona, owoce) doświadczenie – wydzielanie tlenu w procesie fotosyntezy doświadczenie – wpływ czynników środowiska na fotosyntezę analiza przebiegu procesu fotosyntezy prognozowanie losów Ziemi w sytuacji niszczenia obszarów leśnych pod kątem roli roślin

w regulacji zawartości tlenu w powietrzu i produkcji materii organicznej obserwacja odżywiania się zwierząt hodowanych w pracowni dyskusja – „Lepsze, z mojego punktu widzenia, jest odżywianie... ponieważ...” doświadczenie – wykrywanie produktów fermentacji alkoholowej obserwacja sposobów oddychania zwierząt w związku ze środowiskiem życia doświadczenie – wykrywanie dwutlenku węgla w wydychanym powietrzu obserwacja okazów roślin okrytonasiennych i rozróżnianie poszczególnych organów obserwacje modyfikacji organów roślinnych – wycieczka do Ogrodu Botanicznego obserwacja budowy ciała bezkręgowców – plansze, preparaty makroskopowe suche i

mokre, okazy żywe z prowadzonych hodowli obserwacja modeli i preparatów mokrych makroskopowych narządów i układów

narządów kręgowców klasyfikowanie preparatów, modeli narządów i układów narządów kręgowców obserwacja czynności życiowych roślin i zwierząt hodowanych w pracowni

Podstawy klasyfikacji organizmów

Materiał nauczania

podstawy klasyfikacji organizmów; system klasyfikacji naturalny i sztuczny zasady systemu klasyfikacji biologicznej system klasyfikacji Linneusza i współczesny charakterystyczne cechy poszczególnych królestw organizmów rozpoznawanie organizmów za pomocą prostych kluczy do ich oznaczania

Cele szczegółowe

Uczeń: rozumie i uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów wskazuje podstawy systemu współczesnej klasyfikacji biologicznej omawia systemy klasyfikacji sztuczne i naturalne (historyczne i współczesne) wymienia zasługi Linneusza w klasyfikacji organizmów wymienia podstawowe jednostki systematyczne klasyfikuje i porządkuje gatunki według przyjętych wcześniej kryteriów

przedstawia charakterystyczne cechy organizmów pozwalające przyporządkować je do jednego z odpowiedniego królestwa

rozpoznaje organizmy z najbliższego otoczenia, posługując się prostym kluczem do ich oznaczania


oglądanie filmów i dyskusja dotycząca ich treści analiza porównawcza systemów klasyfikacji sztucznych i naturalnych oraz wykazanie

różnic między tymi systemami „burza mózgów” – „Który z systemów klasyfikacji jest lepszy?” zapoznanie z sylwetką Linneusza (podręczniki, encyklopedie, programy multimedialne,

filmy) i porządkowanie w hierarchii ważności jego zasług dla systematyki organizmów analiza współczesnego systemu klasyfikacji organizmów z próbą wskazania kryteriów,

według których organizmy zostały w nim sklasyfikowane obserwacja okazów żywych i zielnikowych, preparatów makroskopowych, fotografii,

przezroczy organizmów należących do różnych grup systematycznych i klasyfikowanie ich na podstawie odpowiednich cech do jednego z królestw

ćwiczenia terenowe – obserwacja i klasyfikowanie pospolitych gatunków roślin i zwierząt korzystanie z prostego klucza do oznaczania roślin i zwierząt wykorzystanie obserwacji własnych uczniów i zdobytej wiedzy do klasyfikacji

organizmów według środowisk życia eksploracja ogrodu szkolnego i najbliższego otoczenia

Wirusy, bakterie i protisty

Materiał nauczania

budowa wirusów choroby wirusowe człowieka (grypa, ospa, różyczka, świnka, odra, AIDS), drogi ich

rozprzestrzeniania i profilaktyka bakterie i sinice jako przedstawiciele królestwa bakterii; budowa, występowanie,

czynności życiowe oraz ich rola w przyrodzie i życiu człowieka choroby bakteryjne człowieka (gruźlica, borelioza, tężec, salmonelloza), drogi ich

rozprzestrzeniania się i zasady profilaktyki różnorodność budowy i wybranych czynności życiowych protestów oraz ich różnorodność choroby wywoływane przez protisty (toksoplazmoza, malaria) – drogi zakażenia i zasady

profilaktyki

Cele szczegółowe

Uczeń: omawia budowę wirusów

uzasadnia, dlaczego wirusy nie są organizmami przedstawia drogi rozprzestrzeniania się i zasady profilaktyki chorób wywoływanych

przez wirusy (grypa, ospa, różyczka, świnka, odra, AIDS) podaje miejsca występowania bakterii wymienia podstawowe formy morfologiczne bakterii

omawia budowę bakterii przedstawia czynności życiowe bakterii przedstawia drogi rozprzestrzeniania się i zasady profilaktyki chorób wywoływanych

przez bakterie (gruźlica, borelioza, tężec, salmonelloza) wyjaśnia znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka wykazuje różnorodność budowy protistów (jednokomórkowe, wielokomórkowe) na

wybranych przykładach przedstawia wybrane czynności życiowe protistów (oddychanie, odżywianie,

rozmnażanie) zakłada hodowlę protistów dokonuje obserwacji mikroskopowej protistów przedstawia drogi zakażenia i zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez protisty

(toksoplazmoza, malaria) rozróżnia przedstawicieli bakterii i protistów zna różnorodność protistów


oglądanie filmów i dyskusja dotycząca ich treści dyskusja na temat: „AIDS – dżuma XX wieku” mapa myśli: „Wirusy nie są żywymi organizmami” analiza schematów, plakatów, filmów itp. przedstawiających drogi rozprzestrzeniania się i

zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez wirusy (grypa, ospa, różyczka, świnka, odra, AIDS)

mapa myśli: „Gdzie żyją bakterie” przypomnienie budowy komórki bakterii analiza schematów, rysunków, fotografii itp. przedstawiających podstawowe formy

morfologiczne bakterii charakterystyka czynności życiowych bakterii przygotowanie plakatu, kampanii informacyjnej itp. przedstawiającej drogi

rozprzestrzeniania się i zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez bakterie (gruźlica, borelioza, tężec, salmonelloza)

klasyfikacja protestów ze względu na różnorodność ich budowy (jednokomórkowe, wielokomórkowe)

porównanie wybranych czynności życiowych protistów (oddychanie, odżywianie, rozmnażanie) u różnych ich przedstawicieli

analiza dróg zakażenia i zasad profilaktyki chorób wywoływanych przez protisty (toksoplazmoza, malaria)

klasyfikacja przedstawicieli bakterii i protestów na podstawie ich cech dyskusja: „Różnorodność bakterii i protistów” ćwiczenia – założenie hodowli protistów i obserwacja mikroskopowa „burza mózgów” – „Dlaczego glony występujące na różnych głębokościach w wodzie

(zielenice, brunatnice i krasnorosty) mają różne zabarwienie?”

obserwacja rysunków, okazów żywych, okazów zielnikowych i preparatów mokrych, makroskopowych glonów oraz klasyfikacja ich w zależności od stopnia komplikacji budowy ciała

uświadomienie pozytywnej i negatywnej roli różnych organizmów w przyrodzie i gospodarce człowieka

dyskusja na temat: „Czy należy niszczyć organizmy spełniające bardzo ważną rolę w przyrodzie, ale jednocześnie powodujące czasami szkody w gospodarce człowieka?”

W królestwie roślin

Materiał nauczania

budowa i funkcje tkanek roślinnych przegląd systematyczny królestwa roślin budowa morfologiczna i cechy diagnostyczne mchów, paprociowych, widłakowych i

skrzypowych budowa organizmu roślinnego na przykładzie sosny i wybranej rośliny okrytonasiennej analiza budowy korzenia, łodygi i liścia rośliny okrytonasiennej funkcje korzenia, łodygi i liści modyfikacje organów roślinnych w zależności od warunków środowiska rozmnażanie się roślin okrytonasiennych; budowa kwiatu; rodzaje kwiatostanów i

owoców budowa i sposoby rozsiewania nasion znaczenie poszczególnych grup roślin w przyrodzie i gospodarce człowieka przedstawiciele i rozpoznawanie rodzimych gatunków poszczególnych grup

systematycznych roślin

Cele szczegółowe

Uczeń: zna budowę i funkcje tkanek roślinnych (tkanka twórcza, okrywająca, miękiszowa,

wzmacniająca, przewodząca) porównuje funkcje tkanek roślinnych rozpoznaje tkanki roślinne na preparatach mikroskopowych, na schemacie, na zdjęciu lub

na podstawie opisu mikroskopuje i wykonuje rysunki widzianego w mikroskopie obrazu wykazuje związek pomiędzy budową tkanek, ich rozmieszczeniem w organizmie oraz

funkcją dokonuje obserwacji przedstawicieli mchów, paprociowych, widłakowych i skrzypowych

(zdjęcia, ryciny, okazy żywe) oraz przedstawia cechy ich budowy zewnętrznej wyjaśnia znaczenie mchów, paprociowych, widłakowych i skrzypowych w przyrodzie planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące zdolność mchów do chłonięcia wody przedstawia cechy budowy zewnętrznej rośliny nagonasiennej na przykładzie sosny rozpoznaje przedstawicieli rodzimych drzew nagonasiennych wyjaśnia znaczenie roślin nagonasiennych w przyrodzie i dla człowieka rozróżnia formy morfologiczne roślin okrytonasiennych (rośliny zielne, krzewinki,

krzewy, drzewa)

dokonuje obserwacji rośliny okrytonasiennej (zdjęcia, ryciny, okazy żywe) wymienia i rozpoznaje organy rośliny okrytonasiennej oraz określa ich budowę i funkcje

(korzeń, łodyga, liść, kwiat) wykazuje związek budowy organów roślin z ich funkcją opisuje modyfikacje korzeni, łodyg i liści jako adaptacje roślin okrytonasiennych do życia

w określonych środowiskach przedstawia sposoby rozmnażania wegetatywnego roślin dokonuje obserwacji wybranych sposobów rozmnażania wegetatywnego rozróżnia elementy budowy kwiatu i określa ich funkcje w rozmnażaniu płciowym przedstawia budowę nasiona rośliny (łupina nasienna, bielmo, zarodek) planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ wybranego czynnika

środowiska (temperatura, dostęp tlenu, światła lub wody) na proces kiełkowania nasion przedstawia sposoby rozprzestrzeniania się nasion, wskazując odpowiednie adaptacje w

budowie owoców do tego procesu dostrzega przystosowania roślin do środowiska związane z zapylaniem i rozsiewaniem

nasion rozpoznaje przedstawicieli rodzimych drzew liściastych przedstawia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i dla człowieka na podstawie obecności charakterystycznych cech morfologicznych identyfikuje nieznany

organizm jako przedstawiciela mchów, paprociowych, widłakowych, skrzypowych, roślin nagonasiennych lub okrytonasiennych


wykonywanie preparatów mikroskopowych różnych organów roślin obserwacje mikroskopowe tkanek roślinnych wykonywanie schematycznych rysunków tkanek roślinnych obserwacja ruchu cytoplazmy w komórkach liścia moczarki kanadyjskiej obserwacje mikroskopowe skórki i korka różnych roślin obserwacja mikroskopowa tkanek przewodzących, budowy anatomicznej korzenia, łodygi

i liścia rośliny okrytonasiennej analiza porównawcza tkanek budujących jeden organ rośliny widzianych na preparacie

mikroskopowym analiza rozmieszczenia tkanki wzmacniającej w różnych organach roślinnych i u różnych

roślin obserwacja przedstawicieli mchów, paprociowych, widłakowych i skrzypowych (zdjęcia,

ryciny, okazy żywe) oraz analiza cechy ich budowy zewnętrznej określenie cech diagnostycznych w budowie morfologicznej mchów, paprociowych,

widłakowych i skrzypowych obserwacja okazów roślin okrytonasiennych i rozróżnianie poszczególnych organów obserwacje modyfikacji organów roślinnych – wycieczka do Ogrodu Botanicznego obserwacja makroskopowa korzeni, łodyg i liści roślin zielnych oraz zdrewniałych porównanie wyglądu roślin w zależności od środowiska życia „burza mózgów” – „Czy rośliny mają szkielet?” i „Czy rośliny poruszają się?” obserwacja ruchów nastycznych mimozy i tulipana

obserwacja makroskopowa roślin i ich przystosowań chroniących przed utratą wody doświadczenie – pomiar intensywności transpiracji metodą wagową w zależności

odczynników zewnętrznych doświadczenie – obserwacja zjawiska gutacji doświadczenie – badanie sposobu przemieszczania (transportu) substancji oraz

wykrywania tkanek przewodzących u roślin obserwacja zarodni z zarodnikami u mszaków i paprotników obserwacja makroskopowa mszaków i paprotników obserwacja budowy kwiatów, kwiatostanów, owoców i nasion w związku z

przystosowaniem do zapylania i rozsiewania obserwacja mikroskopowa pylnika i zalążka analiza strategii rozrodczych roślin doświadczenie – wpływ wybranych czynników(temperatura, dostęp tlenu, światła lub

wody) na kiełkowanie nasion ćwiczenie – sadzonkowanie roślin doniczkowych i ogrodowych (rozmnażanie

wegetatywne) prowadzenie hodowli tkanek in vitro – wycieczka do Pracowni Kultur Tkankowych

Ogrodu Botanicznego doświadczenie – regeneracja i polarność w korzeniu mniszka lekarskiego prowadzenie hodowli roślin owadożernych rozpoznawanie mchów, paprociowych, widłakowych, skrzypowych, roślin

nagonasiennych i okrytonasiennych przy pomocy prostych kluczy do oznaczania zapoznanie się z roślinami nago- i okrytonasiennymi występującymi w okolicy szkoły konkurs klasowy dotyczący znajomości rodzimych roślin nago- i okrytonasiennych

Grzyby

Materiał nauczania

środowisko życia grzybów budowa, różnorodność i znaczenie grzybów wybrane czynności życiowe grzybów (odżywianie, oddychanie)

Cele szczegółowe

Uczeń: przedstawia środowiska życia grzybów (w tym grzybów porostowych); wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do grzybów; wykazuje różnorodność budowy grzybów (jednokomórkowe, wielokomórkowe); przedstawia wybrane czynności życiowe grzybów (odżywianie, oddychanie); przedstawia znaczenie grzybów w przyrodzie i dla człowieka


oglądanie filmów i dyskusja dotycząca ich treści burza mózgów: „Gdzie mogę spotkać grzyby?” określanie warunków środowiska, w jakich żyją grzyby obserwacja mikroskopowa grzybów

obserwacja mikroskopowa komórek drożdży obserwacja porostów – fragmentacja plechy dyskusja: „Jak odżywiają się i oddychają grzyby?” uświadomienie olbrzymiej roli grzybów w przyrodzie uświadomienie pozytywnej i negatywnej roli grzybów w gospodarce człowieka ćwiczenie – przygotowanie i obserwacja wzrostu ciasta drożdżowego, odpowiedź na

pytanie: „Dlaczego ciasto rośnie?” zapoznanie się z pospolitymi grzybami trującymi i jadalnymi ćwiczenia terenowe – określanie zanieczyszczenia powietrza SO2 za pomocą skali

porostowej

KLASA VI

W królestwie zwierząt – zwierzęta bezkręgowe

Materiał nauczania

budowa i funkcje tkanek zwierzęcych budowa organizmu zwierzęcego podział systematyczny i przedstawiciele zwierząt bezkręgowych środowisko, tryb życia oraz przystosowania do trybu życia poszczególnych grup zwierząt

bezkręgowych budowa i funkcje ciała poszczególnych grup zwierząt bezkręgowych budowa morfologiczna zwierząt bezkręgowych jako wynik przystosowania do środowiska sposoby poruszania się zwierząt bezkręgowych w różnych środowiskach przystosowania zwierząt bezkręgowych do zdobywania pokarmu czynności życiowe organizmu: odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na

bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju zachowanie się zwierząt w hodowli i naturalnym środowisku

Cele szczegółowe

Uczeń:

zna budowę i funkcje tkanek zwierzęcych (tkanka nabłonkowa, mięśniowa, łączna, nerwowa)

klasyfikuje tkanki zwierzęce ze względu na pełnione funkcje mikroskopuje i wykonuje rysunki widzianego w mikroskopie obrazu tkanek zwierzęcych rozpoznaje tkanki zwierzęce na preparatach mikroskopowych wykazuje związek pomiędzy budową tkanek, ich rozmieszczeniem w organizmie oraz

funkcją omawia kolejne stopnie komplikacji budowy organizmu zwierzęcego – tkanka, narząd,

układ narządów, organizm przedstawia środowisko, tryb życia oraz przystosowania do trybu życia; parzydełkowców,

płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów i mięczaków obserwuje (na zdjęciach, filmach, w hodowli, w naturze itp.) przedstawicieli

poszczególnych grup bezkręgowców (parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic,

stawonogów i mięczaków) i przedstawia cechy wspólne tych poszczególnych grupy zwierząt

podaje cechy morfologiczne parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów i mięczaków

wykazuje związek budowy ciała zwierząt bezkręgowych ze środowiskiem ich życia przeprowadza analizę porównawczą budowy ciała zwierząt bezkręgowych omawia wybrane czynności życiowe poszczególnych grup bezkręgowców

(parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów i mięczaków) wyjaśnia znaczenie w przyrodzie i dla człowieka: parzydełkowców, płazińców, nicieni,

pierścienic, stawonogów i mięczaków wykazuje związek budowy morfologicznej tasiemców z pasożytniczym trybem życia przedstawia drogi inwazji płazińców pasożytniczych (tasiemiec uzbrojony i tasiemiec

nieuzbrojony) i nicieni pasożytniczych (włosień, glista i owsik) oraz omawia sposoby profilaktyki chorób wywoływanych przez wybrane pasożyty

klasyfikuje stawonogi na skorupiaki, owady i pajęczaki oraz wskazuje cechy adaptacyjne (morfologiczne i związane z trybem życia) umożliwiające im opanowanie różnych środowisk

klasyfikuje mięczaki na ślimaki, małże i głowonogi oraz wskazuje cechy adaptacyjne (morfologiczne i związane z trybem życia) umożliwiające im opanowanie różnych środowisk

identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z grup zwierząt bezkręgowych (parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów i mięczaków) na podstawie jego cech morfologicznych

rozpoznaje i przyporządkowuje zwierzęta do poszczególnych grup systematycznych wymienia najważniejsze cechy poszczególnych grup systematycznych zwierząt

bezkręgowych jest świadomy dużej różnorodność zwierząt bezkręgowych dostrzega i analizuje przystosowania zwierząt w budowie zewnętrznej do zdobywania

pokarmu i do rodzaju pokarmu, którym się odżywiają dostrzega wpływ zanieczyszczeń powietrza i wody na organizmy żywe stwierdza różnice w zachowaniu zwierząt w hodowli i ich środowisku naturalnym dostrzega rolę ewolucji u zwierząt bezkręgowych wymienia wybrane zdobycze ewolucyjne różnych grup zwierząt bezkręgowych


wykonywanie preparatów mikroskopowych tkanek zwierzęcych obserwacje mikroskopowe tkanek zwierzęcych wykonywanie schematycznych rysunków tkanek obserwacja budowy ciała bezkręgowców – plansze, preparaty makroskopowe suche i

mokre, okazy żywe z prowadzonych hodowli obserwacja budowy ciała i jego pokrycia prowadzonych hodowli zwierząt bezkręgowych prowadzenie notatek z obserwacji, ich porządkowanie i analiza obserwacja mikroskopowa preparatów nabłonka obserwacja różnych wytworów powłok ciała zwierząt

obserwacja poruszania się zwierząt hodowanych w pracowni obserwacja zachowania się zwierząt w ich środowisku naturalnym analiza przystosowań do środowiska życia zwierząt widocznych w sposobie poruszania

się analiza szkieletów zewnętrznych bezkręgowców analiza przystosowań pasożytów do trybu życia, projektowanie kampanii informacyjnej przedstawiającej drogi inwazji wybranych

pasożytów i profilaktykę chorób powodowanych przez nie obserwacja przystosowań różnych zwierząt do zdobywania i pobierania pokarmu obserwacja pod lupą różnych rodzajów aparatów gębowych owadów obserwacja mikroskopowa tchawek owadów obserwacja rozwoju owada porównanie zachowań zwierząt hodowanych i w ich naturalnym środowisku analiza wpływu czynników środowiskowych (w tym zanieczyszczeń) na zwierzęta

bezkręgowe „burza mózgów” – „Jak powstają nowe gatunki?” doświadczenie – badanie wrażliwości na bodźce stułbi i dżdżownicy obserwacja pączkującej stułbi obserwacja zmian w zachowaniu zwierząt pod wpływem zmian ich środowiska

naturalnego – zachowanie zwierząt wmieście wycieczka do lasu, na łąkę, nad rzekę itp., do ogrodu zoologicznego itp. w celu poznania

różnorodności zwierząt bezkręgowych oraz doskonalenia umiejętności ich rozpoznawania i klasyfikowania do poszczególnych grup

W królestwie zwierząt – zwierzęta kręgowe

Materiał nauczania

podział systematyczny i przedstawiciele zwierząt bezkręgowych środowisko, tryb życia oraz przystosowania do trybu życia poszczególnych grup zwierząt

kręgowych budowa i funkcje ciała poszczególnych grup zwierząt kręgowych budowa morfologiczna zwierząt kręgowych jako wynik przystosowania do środowiska sposoby poruszania się zwierząt kręgowych w różnych środowiskach przystosowania zwierząt kręgowych do zdobywania pokarmu czynności życiowe organizmu: odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na

bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju rozmnażanie jako proces warunkujący ciągłość istnienia gatunku rozmnażanie płciowe kręgowców; budowa komórek rozrodczych zachowanie się zwierząt w czasie okresu rozmnażania strategie rozrodcze zwierząt; opieka nad potomstwem rola układu nerwowego i narządów zmysłów zwierząt w adaptacji do warunków

środowiska i utrzymaniu się przy życiu ewolucja kręgowców zachowanie się zwierząt w hodowli i naturalnym środowisku

Cele szczegółowe

Uczeń:

dokonuje obserwacji przedstawicieli ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków (zdjęcia, filmy, schematy, hodowle, warunki naturalne itd.) i przedstawia ich cechy wspólne danej grupy zwierząt

opisuje przystosowania ryb do życia w wodzie opisuje przystosowania płazów do życia w wodzie i na lądzie opisuje przystosowania gadów do życia na lądzie przedstawia różnorodność środowisk życia i cech morfologicznych ptaków i ssaków opisuje przystosowania ptaków do lotu opisuje przystosowania ssaków do życia w różnych środowiskach wykazuje związek budowy ciała zwierząt kręgowych ze środowiskiem ich życia omawia budowę i funkcjonowanie ciała zwierząt kręgowych przeprowadza analizę porównawczą budowy ciała zwierząt kręgowych definiuje pojęcia zmiennocieplność i stałocieplność klasyfikuje poszczególne grupy kręgowców do zwierząt zmiennocieplnych i

stałocieplnych omawia ewolucyjne znaczenie stałocieplności dla zwierząt przeprowadza analizę porównawczą budowy ciała zwierząt kręgowych omawia wybrane czynności życiowe poszczególnych grup kręgowców dostrzega i analizuje przystosowania zwierząt w budowie zewnętrznej do zdobywania

pokarmu i do rodzaju pokarmu, którym się odżywiają wykazuje związek między budową narządów a rodzajem i sposobem pobierania pokarmu

u zwierząt (np. dzioby ptaków, uzębienie ssaków) przedstawia sposób rozmnażania i rozwój ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków dostrzega rolę rozmnażania się organizmów w zachowaniu gatunku wskazuje rolę układu nerwowego i narządów zmysłów zwierząt w adaptacji do warunków

środowiska i utrzymaniu się przy życiu stwierdza różnice w zachowaniu zwierząt w hodowli i ich środowisku naturalnym wyjaśnia znaczenie ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków w przyrodzie i dla człowieka przedstawia różnorodność zwierząt kręgowych wymienia najważniejsze cechy poszczególnych grup systematycznych zwierząt

kręgowych identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z gromad kręgowców na

podstawie jego cech morfologicznych przyporządkowuje zwierzęta do poszczególnych grup systematycznych porównuje grupy kręgowców pod względem cech morfologicznych, rozmnażania i

rozwoju oraz wykazuje związek tych cech z opanowaniem środowisk ich życia dostrzega wpływ zanieczyszczeń powietrza i wody na organizmy żywe dostrzega problem niedoboru tlenu w środowisku spowodowany działalnością człowieka przedstawia przykłady działań człowieka wpływających na różnorodność ryb, płazów,

gadów, ptaków i ssaków dostrzega rolę ewolucji u zwierząt

wymienia zdobycze ewolucyjne kolejnych grup zwierząt kręgowych


obserwacja modeli i preparatów mokrych makroskopowych narządów i układów narządów kręgowców

klasyfikowanie preparatów, modeli narządów i układów narządów kręgowców oraz analizowanie ich budowy tkankowej

obserwacja budowy ciała i jego pokrycia prowadzonych hodowli zwierząt kręgowych prowadzenie notatek z obserwacji, ich porządkowanie i analiza obserwacja mikroskopowa preparatów nabłonka obserwacja różnych wytworów powłok ciała zwierząt obserwacja poruszania się zwierząt hodowanych w pracowni obserwacja zachowania się zwierząt w ich środowisku naturalnym analiza przystosowań do środowiska życia zwierząt widocznych w sposobie poruszania

się analiza porównawcza modeli szkieletów kręgowców wykazanie współdziałania układu mięśniowego, szkieletowego i powłok ciała w

wykonywaniu ruchów rozpoznawanie rodzajów piór ptaków obserwacja przystosowań różnych zwierząt do zdobywania i pobierania pokarmu analiza kształtów dziobów ptaków i rodzaju uzębienia ssaków w zależności od sposobu

pobierania i rodzaju pokarmu analiza budowy układu pokarmowego ssaka analiza porównawcza budowy i przystosowań do trawienia pokarmu zwierząt

roślinożernych i mięsożernych obserwacja skrzeli ryb analiza porównawcza budowy płuc u kręgowców określanie roli skóry w wymianie gazowej u zwierząt obserwacja mikroskopowa preparatów krwi kręgowców obserwacja makroskopowa preparatów serc kręgowców analiza porównawcza budowy i czynności układu krążenia u kręgowców doświadczenie – badanie tętna projektowanie i wykonanie „sztucznych” obiegów krwi scenki ilustrujące pracę serca i obieg krwi w organizmie obserwacja mikroskopowa plemników obserwacja makroskopowa jaja kury obserwacja sposobów rozmnażania i rozwoju ryb akwariowych analiza porównawcza rozmnażania i rozwoju kręgowców; jajorodność, żyworodność;

dymorfizm płciowy obserwacja rozmnażania kręgowców hodowanych w pracowni obserwacja opieki nad potomstwem u zwierząt analiza strategii rozrodczych zwierząt porównanie zachowań rozrodczych zwierząt hodowanych i w ich naturalnym środowisku

analiza wpływu czynników środowiskowych (w tym zanieczyszczeń) na rozmnażanie i rozwój płodu

dyskusja – „Czy należy ingerować w rozmnażanie się organizmów i dokonywać ich klonowania?”

analiza porównawcza budowy układu nerwowego i narządów zmysłów zwierząt obserwacja mokrych preparatów makroskopowych mózgów kręgowców obserwacje zachowań zwierząt hodowanych i w ich środowisku naturalnym; analiza

różnic w zachowaniu obserwacja zmian w zachowaniu zwierząt pod wpływem zmian ich środowiska

naturalnego – zachowanie zwierząt w mieście analiza porównawcza rozmnażania i rozwoju kręgowców analiza wpływu działań człowieka na różnorodność ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków dyskusja: „Zachowanie bioróżnorodności kręgowców jest moralnym obowiązkiem

człowieka” wycieczka do lasu, na łąkę, nad rzekę itp., do ogrodu zoologicznego itp. w celu poznania

różnorodności zwierząt kręgowych oraz doskonalenia umiejętności ich rozpoznawania i klasyfikowania do poszczególnych grup

KLASA VII

Organizm człowieka jako zintegrowana całość

Materiał nauczania

pozycja systematyczna człowieka tkanki budujące ciało człowieka narządy i układy narządów człowieka funkcjonowanie organizmu człowieka jako całości

Cele szczegółowe

Uczeń:

umiejscawia człowieka w systemie klasyfikacji żywych organizmów podaje funkcje tkanki nabłonkowej, mięśniowej, nerwowej, krwi, chrzęstnej i kostnej oraz

przedstawia podstawowe cechy budowy tych tkanek warunkujące pełnienie tych funkcji omawia hierarchiczną budowę organizmu człowieka (tkanki, narządy, układy narządów) jest świadomy współdziałania poszczególnych układów budujących ciało człowieka


pogadanki, dyskusje (panelowa i konferencyjna), praca z tekstem opis wyjaśniający, klasyfikujący, uzasadniający i porównujący dyskusja na temat: „Czy człowiek należy do zwierząt?” obserwacje mikroskopowe tkanek zwierzęcych analiza budowy i funkcji tkanek tworzących ciało człowieka analiza modelu ciała człowieka analiza rozmieszczenia poszczególnych układów w ciele człowieka

praca w grupach: „Z jakich tkanek zbudowane są poszczególne narządy i układy narządów człowieka?”

dyskusja: „W jaki sposób powiązane są ze sobą poszczególne układy narządów człowieka?”

całodzienna obserwacja funkcjonowania swojego ciała – „Jestem świadomy jak funkcjonuję”

dyskusja na podstawie wyników obserwacji funkcjonowania własnego ciała

Budowa i funkcjonowanie ciała człowieka – rusztowanie ciała i wykonywanie ruchu

Materiał nauczania

ogólny plan budowy szkieletu i jego funkcje budowa fizyczna i chemiczna kości rodzaje kości i ich funkcje najważniejsze kości budujące poszczególne elementy szkieletu (czaszki, kręgosłupa,

klatki piersiowej, obręczy barkowej i miednicowej, kończyny górnej i dolnej) rodzaje połączeń kości wady i schorzenia układu kostnego i zapobieganie im pierwsza pomoc w przypadku złamań budowa, podział i funkcje mięśni praca mięśni aktywność ruchowa a zdrowie sposoby spędzania wolnego czasu (wypoczynek bierny i czynny)

Cele szczegółowe

Uczeń:

prowadzi obserwacje mikroskopowe rozpoznaje tkanki budujące szkielet i mięśnie wyróżnia elementy składowe szkieletu człowieka rozpoznaje (na schemacie, rysunku, modelu, według opisu itd.) elementy szkieletu

osiowego, obręczy i kończyn przedstawia funkcje kości określa cechy budowy fizycznej i chemicznej kości zna skład chemiczny kości i ocenia jego wpływ na właściwości kości planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące rolę składników chemicznych kości omawia połączenia kości i określa ich występowanie w szkielecie w zależności od funkcji

określonej części szkieletu zna budowę stawu i jego funkcje przedstawia rolę i współdziałanie mięśni, ścięgien, kości i stawów w wykonywaniu

ruchów zna zasady postępowania w przypadku złamania kości lub zwichnięcia stawu jest świadomy znaczenia udzielenia pierwszej pomocy

podaje przykłady schorzeń układu ruchu (skrzywienia kręgosłupa, płaskostopie, krzywica, osteoporoza) oraz zasady ich profilaktyki

jest świadomy konieczności zapobiegania wadom i schorzeniom układu ruchu jest świadomy wpływu odżywiania na prawidłowy rozwój kośćca w trakcie wzrostu i

rozwoju wskazuje rolę mięśni podczas wykonywania ruchu jest świadomy wpływu ćwiczeń fizycznych na rozwój mięśni i sprawność człowieka uzasadnia konieczność aktywności fizycznej dla prawidłowej budowy i funkcjonowania

układu ruchu


pogadanki, dyskusje, praca z tekstem obserwacje mikroskopowe tkanek budujących szkielet i mięśnie obserwacje makroskopowe kości człowieka doświadczenie – badanie właściwości fizycznych i budowy chemicznej kości analiza budowy szkieletu na podstawie modeli, tablic, schematów i atlasów

anatomicznych analiza związku budowy poszczególnych elementów szkieletu z pełnioną funkcją analiza rozmieszczenia mięśni na podstawie modeli, tablic, schematów i atlasów

anatomicznych analiza budowy i działania stawu rozpoznawanie różnych połączeń kości rozpoznawanie i klasyfikowanie mięśni człowieka zapoznanie się z objawami złamania kości i zwichnięcia stawu sposoby udzielania pierwszej pomocy w przypadku złamania i zwichnięcia – zajęcia

praktyczne spotkanie z lekarzem i pogadanka na temat wad postawy i sposobów zapobiegania im dyskusja „okrągłego stołu” na temat: „Jak spędzam wolny czas?” ćwiczenie – „Planujemy swój wypoczynek” obserwacja pracy mięśni i opisywanie objawów zmęczenia mięśni obserwacja pracy mięśni sportowców pogadanka z trenerem, nauczycielem kultury fizycznej lub instruktorem siłowni na temat

konieczności treningu fizycznego mięśni, pozytywnego wpływu tego treningu na organizm i dostosowania treningu do wieku i stopnia rozwoju organizmu

Budowa i funkcjonowanie ciała człowieka – Pobieranie, rozkład i wymiana

Materiał nauczania

budowa górnych i dolnych dróg oddechowych wymiana gazowa w płucach i tkankach rola krwi w transporcie gazów oddychanie komórkowe choroby układu oddechowego higiena układu oddechowego szkodliwość palenia tytoniu

zanieczyszczenie powietrza a zdrowie człowieka składniki odżywcze i ich rola w organizmie woda, witaminy, sole mineralne i ich rola w organizmie budowa i funkcje układu pokarmowego rola ślinianek, wątroby i trzustki w procesie trawienia higiena żywienia i żywności choroby zakaźne i pasożytnicze układu pokarmowego zatrucia pokarmowe i ich profilaktyka nawyki żywieniowe społeczeństwa polskiego wpływ alkoholu na zdrowie człowieka szkodliwe produkty przemiany materii i sposoby ich wydalania z organizmu człowieka budowa i funkcje układu moczowego powstawanie moczu, jego skład i mechanizm wydalania choroby układu moczowego i ich profilaktyka znaczenie analizy składu moczu dla diagnostyki lekarskiej

Cele szczegółowe

Uczeń:

rozpoznaje elementy budowy układu oddechowego (na schemacie, modelu, rysunku, według opisu itd.) i przedstawia ich funkcje

określa związek budowy poszczególnych elementów układu oddechowego z pełnioną funkcją

wskazuje i wymienia elementy budujące płuca dostrzega przyczyny różnic w pojemności płuc przedstawia mechanizm wentylacji płuc (wdech i wydech) planuje i przeprowadza obserwację wpływu wysiłku fizycznego na zmiany częstości

oddechu rozumie różnicę między wymianą gazową a istotą oddychania analizuje przebieg wymiany gazowej w tkankach i w płucach rozumie celowość pozyskiwania energii w procesie oddychania komórkowego planuje i przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność dwutlenku węgla oraz pary

wodnej w powietrzu wydychanym jest świadomy szkodliwości palenia tytoniu i tzw. biernego palenia oraz zanieczyszczeń

pyłowych powietrza i analizuje ich wpływ na stan i funkcjonowanie układu oddechowego jest świadomy znaczenia higieny układu oddechowego dla zdrowia człowieka wymienia najważniejsze choroby układu oddechowego (angina, gruźlica, rak płuca) oraz

zasady ich profilaktyki nazywa i lokalizuje poszczególne odcinki i gruczoły układu pokarmowego potrafi powiązać budowę z funkcją poszczególnych części układu pokarmowego zna procesy składające się na trawienie rozpoznaje (na schemacie, rysunku, modelu, według opisu itd.) rodzaje zębów oraz

określa ich znaczenie w mechanicznej obróbce pokarmu jest świadomy konieczności utrzymania higieny jamy ustnej przedstawia przyczyny próchnicy i zasady jej profilaktyki

przedstawia miejsca trawienia białek, tłuszczów i cukrów określa produkty trawienia białek, tłuszczów i cukrów oraz podaje miejsce ich

wchłaniania planuje i przeprowadza doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie na

trawienie skrobi jest świadomy wpływu odżywiania na wzrost i rozwój organizmu zna zasady zdrowego odżywiania uzasadnia konieczność stosowania diety zróżnicowanej i dostosowanej do potrzeb

organizmu (wiek, płeć, stan zdrowia, aktywność fizyczna itp.) przedstawia i analizuje konsekwencje zdrowotne niewłaściwego odżywiania (otyłość,

nadwaga, anoreksja, bulimia, cukrzyca) przedstawia źródła i wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych (białka, cukry,

tłuszcze, witaminy, sole mineralne i woda) dla prawidłowego funkcjonowania organizmu planuje i przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność wybranych składników

pokarmowych w produktach spożywczych zwraca uwagę na pochodzenie i jakość żywności – zdrowa żywność analizuje skutki niedoboru niektórych witamin (A, D, K, C, B6, B12) i składników

mineralnych (Mg, Fe, Ca) w organizmie oraz skutki niewłaściwej suplementacji witamin i składników mineralnych

wyjaśnia rolę błonnika w funkcjonowaniu układu pokarmowego oraz uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw

omawia sposoby zakażenia chorobami i pasożytami układu pokarmowego podaje przykłady chorób układu pokarmowego (WZW A, WZW B, WZW C, choroba

wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zatrucia pokarmowe, rak jelita grubego) oraz zasady ich profilaktyki

jest świadomy szkodliwości spożywania alkoholu i niebezpieczeństwa uzależnienia zna konsekwencje nadmiernego spożywania używek potrafi zaplanować i przygotować posiłek dostrzega konieczność wydalania zbędnych produktów przemiany materii wyróżnia elementy składowe układu moczowego i przedstawia ich funkcje przedstawia istotę procesu wydalania i podaje przykłady substancji, które są wydalane z

organizmu człowieka (mocznik, dwutlenek węgla) oraz wymienia narządy biorące udział w ich wydalaniu

omawia mechanizm powstawania moczu i jego wydalania interpretuje wyniki podstawowej analizy moczu zna choroby układu moczowego i ich profilaktykę uzasadnia konieczność okresowego wykonywania badań kontrolnych moczu ocenia wpływ zanieczyszczeń na funkcjonowanie układu oddechowego, pokarmowego i

wydalniczego człowieka


praca z programami multimedialnymi (zajęcia w pracowni komputerowej) oglądanie filmów i dyskusja dotycząca ich treści obserwacje mikroskopowe preparatów płuc

analiza budowy układu oddechowego na podstawie modeli, tablic, rysunków i atlasów analiza związku budowy poszczególnych odcinków układu oddechowego zich funkcją obserwacja ruchów klatki piersiowej w czasie oddychania i analiza pracy odpowiednich

mięśni badanie zmian objętości klatki piersiowej podczas wdechu i wydechu doświadczenie – badanie pojemności płuc doświadczenie – oznaczanie czasu bezdechu dowolnego doświadczenie – wentylacja płuc (badanie wentylacji minutowej) „burza mózgów” – „Jak mogę zwiększyć swoją pojemność płuc?” doświadczenie – wykrywanie dwutlenku węgla w wydychanym powietrzu analiza wymiany gazowej w płucach i tkankach na podstawie schematów i foliogramów analiza schematu przedstawiającego oddychanie komórkowe drama: „Spotkanie «palacza» ze swoimi płucami” analiza przyczyn epidemii i sposobów zapobiegania im przypomnienie i utrwalenie wiadomości dotyczących związków organicznych i

nieorganicznych wchodzących w skład pokarmów i ich roli w organizmie klasyfikowanie pokarmów ze względu na zawartość poszczególnych związków stworzenie „listy rankingowej” produktów najbardziej wskazanych do spożywania ze

względu na zawartość substancji odżywczych doświadczenia – wykrywanie w pokarmach cukrów, wody, tłuszczów i białek analiza budowy i funkcji poszczególnych odcinków układu pokarmowego – tablice,

schematy, modele analiza schematu przedstawiającego trawienie pokarmu w poszczególnych odcinkach

przewodu pokarmowego doświadczenie – trawienie pokarmów przy udziale enzymów zawartych w ślinie, soku

żołądkowym i trzustkowym doświadczenie – wpływ alkoholu na proces trawienia doświadczenie – rola żółci w trawieniu analiza uzębienia człowieka dyskusja „okrągłego stołu”: „Dlaczego należy przestrzegać higieny jamy ustnej?” doświadczenie – badanie zmiany pH w jamie ustnej przed i po zjedzeniu posiłku spotkanie z higienistką lub stomatologiem układanie jadłospisów z uwzględnieniem dobowego zapotrzebowania na poszczególne

składniki analiza tabel przedstawiających zapotrzebowanie energetyczne różnych grup wiekowych analiza nawyków żywieniowych społeczeństwa polskiego ćwiczenie – obliczanie indeksu masy ciała dyskusja – „Otyłość, anoreksja, bulimia – czy to może dotyczyć także mnie?” ćwiczenie – planujemy tygodniowy jadłospis analiza budowy układu moczowego na podstawie tablic, schematów, modeli analiza związku budowy poszczególnych odcinków układu moczowego z ich funkcją analiza schematu przedstawiającego powstawanie moczu porównanie składu moczu pierwotnego z ostatecznym analiza wyników badania moczu

dyskusja „okrągłego stołu”: „Znaczenie higieny w profilaktyce chorób układu moczowego”

Budowa i funkcjonowanie ciała człowieka – transport i ochrona

Materiał nauczania

skład i rola krwi znaczenie badań morfologii krwi dla diagnozowania stanu zdrowia grupy krwi budowa i rola naczyń krwionośnych krążenie krwi – mały i duży obieg budowa i funkcje serca budowa i funkcje układu limfatycznego przyczyny i profilaktyka chorób układu krążenia szczepienia ochronne znaczenie honorowego krwiodawstwa krwotoki i pierwsza pomoc przy zranieniach i krwotokach budowa i funkcje skóry wytwory naskórka zabiegi higieniczne związane z pielęgnacją skóry choroby i urazy skóry

Cele szczegółowe

Uczeń:

doskonali umiejętności mikroskopowania i wykonywania rysunków jest świadomy znaczenia krwi jako tkanki spełniającej bardzo ważne funkcje

podtrzymujące życie rozpoznaje składniki morfotyczne krwi i podaje ich funkcje wyróżnia i nazywa elementy składowe układu krwionośnego dostrzega różnice w budowie obiegów krwi analizuje krążenie krwi w obiegu małym i dużym potrafi zbadać tętno planuje i przeprowadza obserwację wpływu wysiłku fizycznego na zmiany tętna i

ciśnienia tętniczego krwi potrafi udzielić pierwszej pomocy w przypadku zranień i skaleczeń dostrzega negatywny wpływ złego odżywiania (nieumiejętne odchudzanie się) na skład

krwi interpretuje wyniki morfologii krwi i zapisu EKG wymienia grupy krwi układu AB0 i Rh oraz przedstawia społeczne znaczenie

krwiodawstwa analizuje wpływ aktywności fizycznej i prawidłowej diety na funkcjonowanie układu

krążenia podaje przykłady chorób krwi (anemia, białaczki), układu krążenia (miażdżyca,

nadciśnienie tętnicze, zawał serca) oraz zasady ich profilaktyki

uzasadnia konieczność okresowego wykonywania badań kontrolnych krwi, pomiaru tętna i ciśnienia tętniczego

wyróżnia elementy układu limfatycznego i omawia ich funkcje jest świadomy wagi funkcji układu limfatycznego dla organizmu rozróżnia odporność wrodzoną i nabytą oraz opisuje sposoby nabywania odporności

(czynna, bierna, naturalna, sztuczna) porównuje istotę działania szczepionek i surowicy; podaje wskazania do ich zastosowania

oraz uzasadnia konieczność stosowania obowiązkowych szczepień określa, w jakiej sytuacji dochodzi do konfliktu serologicznego i przewiduje jego skutki przedstawia znaczenie przeszczepów oraz zgody na transplantację narządów określa alergię jako nadwrażliwość układu odpornościowego na określony czynnik określa AIDS jako zaburzenie mechanizmów odporności przedstawia funkcje skóry zna położenie, budowę i rolę poszczególnych warstw skóry określa związek budowy poszczególnych elementów skóry z pełnionymi przez skórę

funkcjami wymienia wytwory naskórka dostrzega związek opalania się z chorobami i urazami skóry potrafi udzielać pierwszej pomocy w przypadku urazów skóry jest świadomy znaczenia utrzymywania higieny skóry jako sposobu zapobiegania

chorobom rozumie konieczność szczególnego dbania o higienę skóry w okresie dojrzewania oraz

konsultacji lekarskiej w przypadku rozpoznania niepokojących zmian na skórze podaje przykłady chorób skóry (grzybice skóry, czerniak) oraz zasady ich profilaktyki określa związek nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV ze zwiększonym ryzykiem


obserwacja mikroskopowa preparatu krwi analiza schematów małego i dużego obiegu krwi obserwacja modelu i schematów serca osłuchiwanie tonów serca człowieka ćwiczenie – badanie tętna ćwiczenie – badanie odruchów sercowych – odruch oczno-sercowy ćwiczenie – pomiar ciśnienia tętniczego człowieka badanie sprawności układu krążenia – próba wysiłkowa harwardzka odczytywanie wyników analiz krwi i próba ich interpretacji ćwiczenie – zapoznanie z zapisem EKG serca i próba jego interpretacji analiza możliwości przetaczania krwi i mieszania różnych jej grup analiza składu i roli limfy analiza budowy układu limfatycznego analiza schematu rozmieszczenia węzłów chłonnych dyskusja: „Surowica, szczepionka, szczepienie – czy musimy je stosować?” ćwiczenie – analiza własnego kalendarza szczepień dyskusja: „Przeszczepy i problemy z nimi związane”

dyskusja: „Czy zgodzę się być potencjalnym dawcą organów?” udzielanie pierwszej pomocy przy zranieniach i krwotokach; opatrywanie ran – ćwiczenia

praktyczne dyskusja „okrągłego stołu” – „Czy oddając krew, mogę zostać bohaterem?” wycieczka do stacji krwiodawstwa lub laboratorium analitycznego obserwacje mikroskopowe i makroskopowe skóry i jej wytworów analiza budowy skóry na podstawie rysunków i schematów analiza rozmieszczenia gruczołów i zmysłów w skórze człowieka omówienie zasad utrzymywania higieny skóry zapoznanie się z zasadami pielęgnacji skóry w okresie dojrzewania udzielanie pierwszej pomocy w przypadku oparzeń i odmrożeń

Budowa i funkcjonowanie ciała człowieka – kontrola organizmu

Materiał nauczania

budowa i rola układu nerwowego ośrodkowy układ nerwowy: mózgowie i rdzeń kręgowy łuk odruchowy odruchy warunkowe i bezwarunkowe obwodowy i autonomiczny układ nerwowy narządy zmysłów: wzroku, słuchu, równowagi, smaku, czucia i powonienia higiena trybu życia a choroby układu nerwowego gruczoły wydzielania zewnętrznego, wewnętrznego i mieszane rola hormonów w regulacji procesów życiowych nadczynność i niedoczynność gruczołów produkujących hormony choroby wynikające z niewłaściwego funkcjonowania układu hormonalnego

Cele szczegółowe

Uczeń:

zna charakterystyczne cechy budowy układu nerwowego i jego funkcje rozpoznaje elementy ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego oraz określa ich

funkcje porównuje rolę współczulnego i przywspółczulnego układu nerwowego charakteryzuje prosty łuk odruchowy wymienia rodzaje odruchów; dokonuje obserwacji odruchu kolanowego analizuje budowę i czynności poszczególnych narządów zmysłów wykazuje rolę receptorów w funkcjonowaniu układu nerwowego i całego organizmu rozpoznaje elementy budowy oka (na modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz

przedstawia ich funkcje w powstawaniu obrazu dokonuje obserwacji wykazującej obecność tarczy nerwu wzrokowego przedstawia przyczyny powstawania oraz sposoby korygowania wad wzroku

(krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm) rozpoznaje elementy budowy ucha (na modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz

przedstawia ich funkcje

opisuje wpływ hałasu na zdrowie człowieka przedstawia rolę zmysłu równowagi, smaku, węchu i dotyku oraz wskazuje

umiejscowienie receptorów właściwych tym zmysłom planuje i przeprowadza doświadczenie sprawdzające gęstość rozmieszczenia receptorów

w skórze różnych części ciała konstruuje wypowiedzi na podstawie własnych obserwacji i doświadczeń jest świadomy konieczności przestrzegania zasad higieny układu nerwowego zna przyczyny i objawy nerwic oraz sposoby zapobiegania im jest świadomy konieczności unikania nadmiernego stresu i przedstawia sposoby radzenia

sobie ze stresem uzasadnia znaczenie snu w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego przedstawia negatywny wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego niektórych

substancji psychoaktywnych: alkoholu, narkotyków, środków dopingujących, dopalaczy, nikotyny (w tym w e-papierosach) oraz nadużywania kofeiny i niektórych leków

klasyfikuje gruczoły w zależności od sposobu wyprowadzania wydzielanej substancji wskazuje rozmieszczenie gruczołów w ciele człowieka omawia ogólną budowę i zasady funkcjonowania układu hormonalnego wymienia gruczoły dokrewne (przysadka, tarczyca, trzustka, nadnercza, jądra i jajniki);

wskazuje ich lokalizację zna hormony wydzielane przez poszczególne gruczoły (hormon wzrostu, tyroksyna,

insulina, glukagon, adrenalina, testosteron, estrogeny i progesteron) i ich funkcję w organizmie

dostrzega nadrzędną rolę podwzgórza i przysadki mózgowej w regulacji działania całego układu

przedstawia antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu jest świadomy znaczenia układu dokrewnego dla prawidłowego przebiegu procesów

fizjologicznych organizmu człowieka wyjaśnia, dlaczego nie należy bez konsultacji z lekarzem przyjmować preparatów i leków

hormonalnych


oglądanie filmów i dyskusja dotycząca ich treści obserwacja mikroskopowa tkanki nerwowej obserwacja makroskopowa modeli i preparatów mokrych mózgów analiza budowy poszczególnych części układu nerwowego doszukiwanie się związków budowy poszczególnych części układu nerwowego z ich

funkcją analiza schematu prostego łuku odruchowego ćwiczenie – wykonanie schematycznego rysunku łuku odruchowego z zaznaczeniem

kierunku przepływu impulsu nerwowego doświadczenia – badanie prostych odruchów: kolanowego, źrenicowego, wydzielania

śliny, cofania ręki przed gorącym przedmiotem itp.

planowanie doświadczeń polegających na konstrukcji odruchu warunkowego u zwierząt hodowanych w pracowni – najlepszy projekt będzie wdrożony do realizacji, a oceny projektów dokona cała klasa na zasadzie dyskusji ocenianej

analiza budowy narządów zmysłów na podstawie tablic, modeli i foliogramów analiza związku budowy narządów zmysłów z ich funkcją w organizmie doświadczenie – analiza rozmieszczenia kubków smakowych doświadczenie – analiza rozmieszczenia receptorów w różnych częściach ciała człowieka doświadczenia – badanie słuchu (próba szeptowa), ostrości wzroku i widzenia barw,

wykazywanie obecności plamki ślepej na siatkówce ćwiczenie – konstrukcja modelu oka lub ucha analiza chorób, niewłaściwego działania i uszkodzeń narządów zmysłów przedstawienie przez grupę uczniów wywiadu przeprowadzonego z okulistą na temat wad

wzroku dyskusja konferencyjna: „Źródła hałasu i jego wpływ na człowieka” gry i zabawy uświadamiające współdziałanie ze sobą narządów zmysłów uświadomienie roli narządów zmysłów jako receptorów bodźców ze środowiska

warunkujących jednocześnie przeżycie organizmu i adaptację do warunków środowiska spotkanie z psychiatrą, psychologiem lub pedagogiem na temat przyczyn i objawów

nerwic oraz konieczności unikania nadmiernego stresu analiza czynników stresogennych praca w grupach – pozytywne i negatywne działanie stresu; radzenie sobie ze stresem analiza rozmieszczenia gruczołów dokrewnych analiza schematu przedstawiającego regulacyjną funkcję przysadki mózgowej i

podwzgórza w wydzielaniu hormonów przez inne gruczoły analiza budowy i funkcji poszczególnych gruczołów zapoznanie się z hormonami wydzielanymi przez gruczoły człowieka i ich funkcją w

procesach fizjologicznych klasyfikowanie hormonów ze względu na miejsce uwalniania i rolę w organizmie analiza przeciwstawnego działania hormonów na przykładzie insuliny i glukagonu dyskusja „okrągłego stołu”: „Czy w okresie dojrzewania hormony działają bardziej

intensywnie i czym się to przejawia?” dyskusja – „Hormony w pigułkach, czyli dlaczego bez konsultacji z lekarzem nie można

przyjmować leków hormonalnych” Praca w grupach – choroby wywołane brakiem lub nadmiarem hormonów

Budowa i funkcjonowanie ciała człowieka – rozmnażanie, wzrost i rozwój

Materiał nauczania

budowa i czynności żeńskiego układu rozrodczego, hormonalna regulacja jego działania wytwarzanie komórek jajowych cykl miesiączkowy budowa i czynności męskiego układu rozrodczego wytwarzanie plemników metody przewidywania okresów płodności

proces zapłodnienia rozwój zarodkowy i płodowy higiena ciąży i porodu etapy rozwoju człowieka i potrzeby z nimi związane zmiany fizyczne i emocjonalne w okresie dojrzewania różnice w rozwoju psychoseksualnym dziewcząt i chłopców higiena osobista w okresie dojrzewania choroby szerzące się drogą płciową zapobieganie zakażeniu wirusem HIV; stosunek do osób zakażonych tym wirusem problem inicjacji seksualnej, związek między aktywnością seksualną a miłością i

odpowiedzialnością znaczenie więzi uczuciowych między partnerami, tworzenie rodziny miłość i rodzicielstwo jako główne funkcje płciowości rola rodziny i warunki do dobrego jej funkcjonowania kształtowanie więzi emocjonalnych w rodzinie, konflikty rodzinne i ich rozwiązywanie

Cele szczegółowe

Uczeń:

interpretuje zależności pomiędzy budową a funkcją układu rozrodczego jest świadomy mechanizmu regulacji hormonalnej układu rozrodczego i procesów

związanych z rozwojem człowieka rozpoznaje elementy budowy układu rozrodczego męskiego i żeńskiego (na schemacie,

według opisu itd.) oraz podaje ich funkcje opisuje fazy cyklu miesiączkowego kobiety omawia procesy wytwarzania komórek jajowych i plemników określa rolę gamet w procesie zapłodnienia omawia przebieg procesu zapłodnienia przedstawia zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową uzasadnia konieczność wykonywania badań kontrolnych jako sposobu wczesnego

wykrywania raka piersi, raka szyjki macicy i raka prostaty zna przebieg ciąży, porodu i higienę tego okresu wymienia etapy rozwoju przed urodzeniowego człowieka (zygota, zarodek, płód) i

wyjaśnia wpływ różnych czynników na rozwój zarodka i płodu charakteryzuje etapy rozwoju człowieka zna kryteria dojrzałości fizjologicznej i psychicznej jest świadomy zmian fizycznych i psychicznych w okresie dojrzewania przedstawia cechy fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka potrafi analizować i wyrażać swoje uczucia; jest odpowiedzialny za swoje czyny jest świadomy osiągnięcia pełnej dojrzałości jako warunku założenia własnej rodziny potrafi bronić własnej intymności i nietykalności seksualnej oraz szanuje ciało innej osoby dostrzega problemy związane z przedwczesną inicjacją seksualną i przedwczesnym

macierzyństwem wskazuje wartości życia rodzinnego, wpływ domowników na atmosferę życia rodzinnego

oraz wpływ tej atmosfery na kształtowanie psychiki dzieci i samopoczucie dorosłych

potrafi rozwiązywać konflikty


oglądanie filmów i dyskusja dotycząca ich treści obserwacje mikroskopowe komórek rozrodczych analiza budowy komórek rozrodczych na podstawie schematów analiza budowy w powiązaniu z funkcją układów rozrodczych żeńskiego i męskiego uświadomienie różnic w budowie układu męskiego i żeńskiego analiza schematu przedstawiającego cykl miesięczny zapoznanie się ze schematami przebiegu spermatogenezy analiza drogi jaką przebywa komórka jajowa i plemnik do momentu zapłodnienia obserwacja przebiegu rozwoju zarodkowego i płodowego na podstawie filmu, ilustracji i

slajdów świadomość wpływu środowiska i różnych substancji (leków, nikotyny, używek) na

rozwój zarodkowy i płodowy dyskusja „okrągłego stołu” na temat higieny ciąży i porodu analiza przebiegu rozwoju noworodka i niemowlęcia porównawcza analiza zmian zachodzących u dziewcząt i chłopców w okresie dojrzewania

na podstawie obserwacji i materiałów źródłowych dyskusje, pogadanki i spotkania z lekarzem, pedagogiem lub psychologiem na tematy:

problemy psychiczne związane z okresem dojrzewania; problemy związane z rozwojem osobowości; rodzina, jej wzorzec i rola w prawidłowym kształtowaniu się psychiki dojrzewającego dziecka; choroby przenoszone drogą płciową; kiedy rozpoczynać inicjację seksualną – miłość, seks, odpowiedzialność, rodzicielstwo; sposoby wykrywania okresów płodności i środki antykoncepcyjne; zapobieganie zakażeniu się HIV i stosunek do osób zakażonych

zapoznanie się z materiałami dotyczącymi chorób przenoszonych drogą płciową dyskusja: „Kobieta i mężczyzna – różnice w budowie ciała i psychice”

Homeostaza

Materiał nauczania

Homeostaza organizmu pojęcie zdrowia i choroby choroby cywilizacyjne i społeczne choroby wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce wpływ zanieczyszczeń środowiska na zdrowie człowieka hałas a zdrowie nadużywanie leków i używek środki uzależniające, przyczyny i skutki ich używania formy pomocy dla osób uzależnionych opieka zdrowotna i profilaktyka chorób

Cele szczegółowe

Uczeń:

analizuje współdziałanie poszczególnych układów narządów w utrzymaniu niektórych parametrów środowiska wewnętrznego na określonym poziomie (temperatura, poziom glukozy we krwi, ilość wody w organizmie)

przedstawia zdrowie jako stan równowagi środowiska wewnętrznego organizmu oraz choroby jako zaburzenia homeostazy

podejmuje działania na rzecz ochrony i zachowania zdrowia zna i stara się prowadzić zdrowy styl życia planuje czynny wypoczynek i docenia rolę aktywności fizycznej w zachowaniu zdrowia i

dobrej kondycji organizmu zna choroby wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz

przedstawia zasady profilaktyki tych chorób klasyfikuje choroby według różnych kryteriów potrafi podejmować decyzje i dokonywać właściwych wyborów, jest odpowiedzialny za

swoje czyny jest świadomy pozytywnego znaczenia życia bez nałogów wskazuje szkodliwy wpływ środków odurzających na zdrowie człowieka zna przyczyny i objawy uzależnień potrafi bronić się przed uzależnieniami jest świadomy konieczności unikania hałasu zna przyczyny i profilaktykę chorób nowotworowych analizuje wpływ zanieczyszczenia środowiska na zdrowie człowieka jest świadomy możliwości włączenia się w nurt działań prowadzących do promocji

zdrowia i środowiska przyrodniczego jest świadomy wagi opieki zdrowotnej i konieczności wykonywania podstawowych badań

kontrolnych analizuje informacje dołączane do leków oraz wyjaśnia, dlaczego nie należy bez wyraźnej

potrzeby przyjmować leków ogólnodostępnych i suplementów uzasadnia, że antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniem lekarza

(dawka, godziny przyjmowania leku i długość kuracji)


pogadanki, dyskusje dyskusja: „Zdrowy styl życia, czyli jak dbać o swój organizm” ćwiczenie – planowanie aktywnego wypoczynku analiza przyczyn wzrostu zachorowań na choroby społeczne i cywilizacyjne praca w grupach – choroby wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty

zwierzęce oraz ich profilaktyka ćwiczenie – klasyfikacja chorób człowieka według różnych kryteriów analiza dróg zakażenia wirusami HIV, HAV, HBV i HCV oraz profilaktyka chorób

wywoływanych przez te wirusy dyskusja: „Jak żyć z wirusem?” zapoznanie się z rodzajami substancji odurzających, przyczynami i objawami uzależnień dyskusja „okrągłego stołu” – „Co robić, aby nie dać się wciągnąć w nałóg?” zapoznanie się z organizacjami pomagającymi uzależnionym

analiza ulotek zamieszczonych przy lekach i umiejętne korzystanie z nich dyskusja: „Jak korzystać z pomocy służby zdrowia i różnych form poradnictwa?” analiza głównych zanieczyszczeń powietrza, gleby i wody z uwzględnieniem regionu

zamieszkania praca w grupach – wpływ zanieczyszczeń środowiska na zdrowie fizyczne i psychiczne

człowieka dyskusja: „Choroby nowotworowe i ich profilaktyka” dyskusje, pogadanki i spotkania z lekarzem na temat chorób człowieka, ich profilaktyki i

opieki zdrowotnej „burza mózgów” – „Dlaczego warto wykonywać podstawowe badania kontrolne?” praca w grupach – planujemy własną promocję zdrowia organizacja „Dnia promocji zdrowia” w szkole wycieczka do ośrodka zdrowia ćwiczenia z pierwszej pomocy zorganizowanie kursu pierwszej pomocy przedlekarskiej

KLASA III

Dziedziczność i zmienność genetyczna

Materiał nauczania

genetyka jako nauka budowa i rola kwasów nukleinowych przebieg oraz znaczenie mitozy i mejozy gen jako podstawowa jednostka dziedziczności dziedziczność i zmienność genetyczna mutacje i czynniki mutagenne dziedziczenie cech cechy organizmu jako wynik oddziaływań czynników genetycznych i środowiskowych determinacja płci i przykłady chorób dziedzicznych u człowieka inżynieria genetyczna i biotechnologia oraz ich praktyczne zastosowanie

Cele szczegółowe

Uczeń:

omawia budowę i rolę DNA oraz RNA wskazuje znaczenie struktury podwójnej helisy w procesie replikacji DNA; podaje

znaczenie procesu replikacji DNA opisuje budowę chromosomu (chromatydy, centromer) i podaje liczbę chromosomów

komórek człowieka oraz rozróżnia autosomy i chromosomy płci przedstawia przebieg mitozy i mejozy omawia znaczenie biologiczne mitozy i mejozy, rozróżnia komórki haploidalne i

diploidalne

przedstawia nowotwory jako skutek niekontrolowanych podziałów komórkowych oraz przedstawia czynniki sprzyjające ich rozwojowi (np. niewłaściwa dieta, niektóre używki, niewłaściwy tryb życia, promieniowanie UV, zanieczyszczenia środowiska)

rozumie podstawowe pojęcia z zakresu dziedziczenia (fenotyp, genotyp, gen, allel, homozygota, heterozygota, dominacja, recesywność) i posługuje się nimi

przedstawia dziedziczenie jednogenowe zna ważniejsze choroby dziedziczne i możliwość zapobiegania im podaje definicję mutacji, przyczyny ich powstawania (mutacje spontaniczne i wywołane

przez czynniki mutagenne) i wymienia ich rodzaje podaje przykłady czynników mutagennych (promieniowanie UV, promieniowanie X,

składniki dymu tytoniowego, toksyny grzybów pleśniowych, wirus HPV) podaje przykłady chorób genetycznych człowieka warunkowanych mutacjami

(mukowiscydoza, fenyloketonuria, zespół Downa) wykazuje proste zależności między przekazywaniem informacji genetycznej rodziców,

wpływem środowiska a cechami potomstwa omawia i zapisuje symbolami mechanizm dziedziczenia cech człowieka oraz określa

proporcje poszczególnych genotypów i fenotypów w pokoleniach potomnych omawia i zapisuje symbolami mechanizm dziedziczenia płci u człowieka podaje przykłady chorób sprzężonych z płcią (hemofilia, daltonizm) i przedstawia ich

dziedziczenie wyjaśnia dziedziczenie grup krwi człowieka (układ AB0, czynnik Rh) wyjaśnia, czym zajmuje się inżynieria genetyczna wskazuje możliwość wykorzystania podstawowych zasad dziedziczenia w hodowli,

rolnictwie, medycynie, sądownictwie i nauce


analiza budowy, właściwości i funkcji DNA i RNA wykonywanie modeli i rysunków struktury przestrzennej DNA analiza cech i funkcjonowania kodu genetycznego analiza schematu przedstawiającego biosyntezę białka analiza mechanizmu ekspresji genów – DNA – mRNA – białko analiza przebiegu oraz znaczenia mitozy i mejozy analiza schematów przedstawiających mitozę i mejozę analiza porównawcza mejozy i mitozy analizowanie schematycznych rysunków tkanek i komórek w różnych stadiach mitozy rozróżnianie stadiów mitozy w poszczególnych komórkach w preparacie stożka wzrostu

korzenia zapoznanie się z prawami dziedziczenia Mendla doświadczenia Mendla – analiza filmu ćwiczenia – analiza schematów dziedziczenia barwy kwiatów i kształtu ziaren grochu

ilustrujących segregację fenotypów w stosunku 3:1 i 9:3:3:1 wykład z elementami dyskusji konferencyjnej na temat chromosomowej teorii

dziedziczenia Morgana obserwacja fotografii przedstawiających kariotyp różnych organizmów

analiza modelu budowy chromosomu analiza układu chromosomów płci u człowieka rozwiązywanie krzyżówek obrazujących sposób dziedziczenia płci analiza sposobu dziedziczenia cech sprzężonych z płcią analiza budowy i mechanizmu działania genów określanie możliwości dziedziczenia grup krwi i czynnika Rh na podstawie znajomości

cech krwi rodziców ćwiczenia utrwalające wiedzę o rekombinacji cech i crossing-over analiza podobieństwa rodzinnego na podstawie fotografii analiza porównawcza zmienności dziedzicznej i niedziedzicznej organizmów doświadczenia stwierdzające zmienność dziedziczną i niedziedziczną (środowiskową) –

ekotypy i ekofeny na przykładzie populacji Ornithogal umumbellatum – analiza cech osobników u różnych poliploidów

analiza rodzajów i mechanizmów mutacji klasyfikacja czynników mutagennych wpływ różnych substancji na rozwój zarodkowy – analiza filmu dyskusja oceniana – „Choroby genetyczne człowieka” analiza porównawcza cech charakterystycznych zespołów Downa, Turnera i Klinefeltera dyskusja konferencyjna na temat zastosowania genetyki w rolnictwie i hodowli analiza wykorzystania osiągnięć genetyki w medycynie dyskusja oceniana na temat inżynierii genetycznej i biotechnologii (na podstawie

artykułów z „Wiedzy i Życia”) wykorzystanie inżynierii genetycznej i biotechnologii dla dobra człowieka – dyskusja

„okrągłego stołu” dyskusja „okrągłego stołu” na temat moralności klonowania organizmów

Ekologia i ochrona środowiska

Materiał nauczania

ekologia a ochrona środowiska i ochrona przyrody pojęcie gatunku biotop jako zespół czynników środowiska charakterystyka niektórych czynników siedliskowych tolerancja ekologiczna organizmów cechy charakterystyczne populacji: rozrodczość, śmiertelność, imigracja, emigracja,

liczebność, zagęszczenie, struktura wiekowa i przestrzenna charakterystyka biocenozy: zespoły roślinne i zwierzęce, rozwój biocenozy, grupy

troficzne – producenci, konsumenci i reducenci zależności pokarmowe: łańcuchy, sieci i piramidy troficzne w biocenozach naturalnych i

zdegradowanych równowaga biocenotyczna różnorodność gatunkowa – warunek homeostazy zależności pokarmowe w biocenozach typy interakcji międzygatunkowych

oddziaływania antagonistyczne – konkurencja, drapieżnictwo i pasożytnictwo oddziaływania nieantagonistyczne: mutualizm obligatoryjny (symbioza), mutualizm

fakultatywny (protokooperacja) i komensalizm struktura i funkcjonowanie ekosystemu krążenie pierwiastków i związków w przyrodzie przepływ energii przez ekosystem zasoby przyrody i ich eksploatacja przez człowieka odnawialne i nieodnawialne zasoby przyrody wpływ działalności człowieka na ekosystemy środowisko przyrodnicze jako dobro ogólnoludzkie idea zrównoważonego rozwoju – racjonalne działania człowieka w środowisku problemy degradacji środowiska związane z działalnością człowieka i możliwości działań

ochronnych, np. umiejętne gospodarowanie odpadami, ich segregowanie, powtórne użycie surowców wtórnych itp.

konsekwencje antropopresji w środowisku

Cele szczegółowe

Uczeń:

interpretuje pojęcia: populacja, gatunek, biocenoza, biotop, ekosystem zna podstawowe czynniki środowiska wskazuje żywe i nieożywione elementy ekosystemu oraz wykazuje, że są one powiązane

różnorodnymi zależnościami interpretuje wpływ czynników środowiska na organizmy żywe i organizmów żywych na

środowisko analizuje zakresy tolerancji organizmu na wybrane czynniki środowiska (temperatura,

wilgotność, stężenie dwutlenku siarki w powietrzu) charakteryzuje organizację świata organizmów żywych na poziomie osobnika, populacji i

biocenozy opisuje i interpretuje charakterystyczne cechy populacji (liczebność, zagęszczenie,

rozrodczość, śmiertelność, struktura przestrzenna, wiekowa i płciowa) i biocenozy przedstawia graficznie strukturę przestrzenną i wiekową populacji oraz zależności

pokarmowe w różnych biocenozach dokonuje obserwacji liczebności, rozmieszczenia i zagęszczenia wybranego gatunku

rośliny zielnej w terenie analizuje oddziaływania antagonistyczne (konkurencja wewnątrzgatunkowa i

międzygatunkowa, pasożytnictwo, drapieżnictwo i roślinożerność) analizuje oddziaływania nieantagonistyczne: mutualizm obligatoryjny (symbioza),

mutualizm fakultatywny (protokooperacja) i komensalizm; przedstawia adaptacje ssaków roślinożernych i drapieżnych do odżywiania się

odpowiednim pokarmem omawia obronne adaptacje ofiar przedstawia adaptacje pasożytów do trybu życia omawia przystosowania roślin służące obronie przed zgryzaniem wskazuje zasoby, o które konkurują osobniki w tej samej populacji i z innymi gatunkami

analizuje skutki konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej przedstawia strukturę troficzną ekosystemu, rozróżnia producentów, konsumentów (I-go i

dalszych rzędów) i destruentów oraz przedstawia ich rolę w obiegu materii i przepływie energii przez ekosystem

analizuje zależności pokarmowe (łańcuchy pokarmowe i sieci troficzne), konstruuje proste łańcuchy pokarmowe (łańcuchy spasania) oraz analizuje przedstawione (w postaci schematu) sieci i łańcuchy pokarmowe

prowadzi obserwacje i ćwiczenia w terenie, przy użyciu prostych przyrządów badawczych opracowuje, prezentuje i interpretuje wyniki obserwacji i doświadczeń oraz ocenia ich

wiarygodność korzysta z wiedzy z zakresu innych przedmiotów do wyjaśniania procesów ekologicznych wykorzystuje komputerowe programy statystyczne do opracowania wyników badań korzysta z atlasów i prostych kluczy do oznaczania roślin i zwierząt wykazuje i interpretuje ekologiczne przystosowania organizmów do środowiska dobiera odpowiednie przykłady organizmów przy wyjaśnianiu pojęć i procesów

zachodzących w ekosystemach jest świadomy wpływu człowieka na ekosystemy i różnorodność gatunkową formułuje wnioski i uogólnienia samodzielnie dokumentuje wyniki obserwacji rozwija zdolność samodzielnego myślenia oraz uzasadniania swoich wypowiedzi wykorzystuje operatywnie posiadaną wiedzę poprawnie posługuje się poznaną terminologią rozumie funkcjonowanie populacji ludzkiej w środowisku przedstawia porosty jako organizmy wskaźnikowe (skala porostowa), ocenia stopień

zanieczyszczenia powietrza tlenkami siarki, wykorzystując skalę porostową analizuje wzrost liczebności populacji ludzkiej i problemy z tym związane zna dysproporcje w poziomie życia ludzi w różnych regionach świata przedstawia odnawialne i nieodnawialne zasoby przyrody oraz propozycje racjonalnego

gospodarowania tymi zasobami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju dostrzega związki przyczynowo-skutkowe potrafi powiązać treści ekologiczne z ochroną środowiska dociera do różnych źródeł wiedzy ekologicznej i interpretuje ją ocenia zmiany zachodzące w środowisku przyrodniczym w wyniku oddziaływania

człowieka i ich wpływ na jakość życia przestrzega zasady ochrony środowiska poszukuje pomysłów i rozwiązań zgodnych z ideą rozwoju zrównoważonego poprawnie posługuje się terminologią odnoszącą się do pozytywnych i negatywnych

przejawów ingerencji człowieka w środowisko


opis wyjaśniający, klasyfikujący, uzasadniający i porównujący praca z programami multimedialnymi (zajęcia w pracowni komputerowej) oglądanie filmów i dyskusja dotycząca oglądanego filmu

dyskusja „okrągłego stołu” na temat przedmiotu badań ekologii, jej związku z innymi dziedzinami nauki i życia oraz różnicy pomiędzy ekologią a ochroną przyrody i ochroną środowiska

dyskusja na temat niewłaściwego użycia terminu „ekologia” np. ekologiczna pralnia chemiczna

zajęcia terenowo-warsztatowe: zapoznanie się z metodami pracy ekologów oznaczanie pospolitych gatunków roślin i zwierząt – umiejętność korzystania z kluczy do

oznaczania zajęcia terenowe – zapoznanie się uczniów z roślinami, grzybami i zwierzętami

zamieszkującymi różne ekosystemy (otoczenie szkoły, las, łąka, zbiornik wodny) konstruowanie zapisów z prowadzonych obserwacji, zwrócenie uwagi na różnorodność

gatunkową w obserwowanych ekosystemach analiza porównawcza obserwowanych ekosystemów pod kątem różnorodności

gatunkowej i przystosowań gatunków do różnych warunków bytowania próba określenia czynników decydujących o rozmieszczeniu gatunków w poszczególnych

(obserwowanych) biocenozach klasyfikowanie czynników środowiska doświadczenie – badanie mikroklimatu (temperatura powietrza i gleby na różnych

wysokościach; wilgotność względna powietrza; siła wiatru; nasłonecznienie) miasta, lasu i łąki

analiza uzyskanych wyników badań mikroklimatu i określenie wpływu roślinności na mikroklimat

wycieczka do IMiGW doświadczenie – badanie wpływu zakwaszenia gleby na wzrost roślin doświadczenie – badanie wpływu żyzności gleby na wzrost roślin obserwacja wpływu dżdżownic na strukturę i użyźnienie gleby – hodowla okresowa w

pracowni opracowanie wyników doświadczeń z wykorzystaniem komputerowych programów

statystycznych; wnioskowanie i weryfikacja hipotezy przedstawianie wyników swoich badań – uczniowie sami próbują ocenić atrakcyjność

przedstawiania wyników swoich kolegów doświadczenia – badanie zakresu tolerancji roślin na temperaturę powietrza i pH podłoża analiza rozmieszczenia gatunków na Ziemi w oparciu o zasadę tolerancji ekologicznej

(teoria czynników ograniczających) analiza porównawcza aktywności różnych organizmów w ich strefie tolerancji dyskusja konferencyjna – „Jak zmienia się aktywność organizmów w ich strefie tolerancji

ekologicznej?” klasyfikowanie organizmów względem czynników środowiska analiza porównawcza przystosowań organizmów roślinnych i zwierzęcych do środowiska

ich życia gatunek a populacja – opis wyjaśniający i porównujący ćwiczenia terenowe – badanie struktury ekologicznej populacji graficzne przedstawianie struktury wiekowej badanych populacji

badanie rozrodczości i śmiertelności w obserwowanej populacji – próba określenia wysiłku reprodukcyjnego i strategii życiowej

określanie liczebności i zagęszczenia populacji – ćwiczenia w terenie próba stwierdzenia przyczyn ewentualnej emigracji i imigracji osobników zbadanej

populacji omówienie celowości prowadzenia badań dotyczących dynamiki liczebności populacji analiza dynamiki liczebności populacji w modelu „drapieżnik – ofiara” określanie warunków siedliskowych populacji i próba określenia ich optymalności omówienie możliwości wykorzystania badań populacji wyróżnianie i klasyfikowanie biocenoz i ekosystemów analiza struktury przestrzennej biocenozy na przykładzie lasu i łąki dyskusja konferencyjna – struktura troficzna i konkurencyjna biocenozy analiza różnych typów konkurencji i próba wyjaśnienia ich mechanizmów (modele

konkurencji) analiza stosunków antagonistycznych i ich przykłady analiza stosunków nieantagonistycznych i ich przykłady dyskusja konferencyjna – produktywność ekosystemów ćwiczenia terenowe – badanie produktywności różnych ekosystemów analiza porównawcza produktywności różnych ekosystemów (naturalne, naturalne

zdegradowane, sztuczne – pola uprawne) dyskusja „okrągłego stołu” – „Produktywność ekosystemów a problem wyżywienia

ludzkości” analiza schematu krążenia materii i przepływu energii analiza porównawcza układów akumulacyjnych i degradacyjnych konstruowanie łańcuchów i sieci troficznych konstruowanie piramid troficznych analiza znaczenia krążenia materii dla funkcjonowania i istnienia ekosystemów –

ekosystemy samowystarczalne i wymagające dopływu materii z zewnątrz analiza schematów cykli biogeochemicznych węgla, azotu, tlenu, fosforu analiza krążenia wody w środowisku obserwacja różnych stadiów sukcesji – ćwiczenia terenowe analiza porównawcza sukcesji pierwotnej i wtórnej dyskusja „okrągłego stołu” – wpływ działalności człowieka na ekosystemy analiza mechanizmów obronnych ekosystemów – teoria homeostazy biocenoz drama – „Rozpaczliwe wołanie o pomoc” – degradacja ekosystemów przez człowieka dyskusja „okrągłego stołu” – „Czy miasto to także ekosystem?” analiza porównawcza ekosystemów naturalnych z ekosystemem miasta ćwiczenia terenowe – „urbanizacja” niektórych gatunków roślin i zwierząt; odszukiwanie

i obserwacja organizmów współżyjących z człowiekiem wmieście pogadanka dotycząca zrównoważonego rozwoju analiza materiałów dotyczących „Agendy 21” i „Szczytu Ziemi” podsumowanie wiadomości w postaci dyskusji pod hasłem: „Człowiek przeciwko

środowisku i sobie”

Zagrożenia różnorodności biologicznej

Materiał nauczania

różnorodność biologiczna i potrzeba jej zachowania wpływ człowieka na różnorodność biologiczną źródła i mechanizmy zanieczyszczeń środowiska przyrodniczego oraz skutki

niepożądanych zmian w atmosferze, litosferze, hydrosferze i biosferze eksploatacja środowiska przez człowieka przyczyny i skutki globalnego ocieplenia zagrożenia lokalne i globalne wpływ zanieczyszczeń na funkcjonowanie ekosystemów

Cele szczegółowe

Uczeń:

przedstawia istotę różnorodności biologicznej podaje przykłady gospodarczego użytkowania ekosystemów analizuje wpływ człowieka na różnorodność biologiczną wskazuje niekorzystne zmiany zachodzące w atmosferze, hydrosferze i litosferze wskutek

działań człowieka wskazuje niekorzystny wpływ zanieczyszczeń środowiska na biosferę (np. efekt

cieplarniany, dziura ozonowa) wskazuje pozytywne przykłady działania w zakresie ochrony środowiska przedstawia przyczyny i analizuje skutki globalnego ocieplenia klimatu uzasadnia konieczność segregowania odpadów w gospodarstwie domowym oraz

konieczność specjalnego postępowania ze zużytymi bateriami, świetlówkami, przeterminowanymi lekami

uzasadnia konieczność ochrony różnorodności biologicznej przedstawia formy ochrony przyrody w Polsce oraz uzasadnia konieczność ich stosowania

dla zachowania gatunków i ekosystemów posiada emocjonalny stosunek do przyrody posiada aktywną postawę w działaniach na rzecz ochrony środowiska lokalnego proponuje działania ograniczające zużycie wody i energii elektrycznej oraz wytwarzanie

odpadów w gospodarstwie domowym rozwija postawę badawczą i zainteresowania przyrodnicze prowadzi obserwacje i oświadczenia dotyczące wpływu zanieczyszczeń środowiska na

rośliny i zwierzęta oraz działań ochronnych – organizmy żywe jako bioindykatory skażeń chemicznych i radioaktywnych środowiska

interpretuje wyniki obserwacji i doświadczeń umiejętnie przedstawia wyniki swoich obserwacji i doświadczeń dostrzega związki przyczynowo-skutkowe


analizowanie tekstów źródłowych dotyczących poziomów bioróżnorodności pogadanka na temat zmian różnorodności biologicznej w czasie

porównywanie różnorodności biologicznej na świecie przygotowanie mapy mentalnej prezentującej formy działalności człowieka wpływające

na różnorodność biologiczną pogadanka na temat wpływu rolnictwa na bioróżnorodność zapoznanie się z metodami badań środowiska zapoznanie się z podstawami teorii bioindykatorów analiza porównawcza monitoringu technicznego i biologicznego analiza celowości prowadzenia stałego monitoringu technicznego i biologicznego zapoznanie się z substancjami powodującymi skażenie środowiska klasyfikowanie substancji zanieczyszczających środowisko zapoznanie się ze szkodliwością poszczególnych substancji zanieczyszczających przyporządkowywanie objawów toksyczności u organizmów żywych do substancji

skażających środowisko analiza zanieczyszczeń środowiska lokalnego – rodzaje substancji zanieczyszczających analiza rozkładu zanieczyszczeń w związku z rozmieszczeniem „zakładów – trucicieli” sporządzanie listy rankingowej największych „trucicieli” danego regionu wycieczka do np. elektrociepłowni, zapoznanie się z zastosowanymi tam technologiami

zmniejszającymi emisję zanieczyszczeń do środowiska dyskusja „okrągłego stołu” – wpływ zanieczyszczeń na funkcjonowanie ekosystemów analiza ubożenia różnorodności gatunkowej ekosystemów pod wpływem zanieczyszczeń i

konsekwencje tego procesu doświadczenie – badanie pH opadów atmosferycznych analiza schematów przedstawiających powstawanie kwaśnych deszczy ćwiczenia terenowe – wpływ kwaśnych deszczy na środowisko ćwiczenia terenowe – określanie zanieczyszczenia powietrza przy pomocy

bioindykatorów analiza źródeł zanieczyszczenia gleby zapoznanie się ze stopniem zanieczyszczenia gleb regionu analiza konsekwencji zanieczyszczenia gleb dla organizmów żywych ćwiczenia terenowe – określanie stopnia zanieczyszczenia gleby przy pomocy roślinnych

bioindykatorów wycieczka nawieś – doszukiwanie się źródeł zanieczyszczeń środowiska przez rolnictwo analiza rodzajów zanieczyszczeń żywności uświadomienie wagi znajomości pochodzenia żywności, którą spożywamy dyskusja „okrągłego stołu” – „Konsekwencje spożywania zanieczyszczonej żywności

przez człowieka” analiza tabel przedstawiających normy skażeń wody; stopnie czystości wody analiza mapy przedstawiającej czystość wód powierzchniowych Polski dyskusja „okrągłego stołu” – „Jak powstają ścieki?” wycieczka do oczyszczalni ścieków – zapoznanie się z metodami oczyszczania ścieków wycieczka do stacji uzdatniania wody analiza przyczyn i skutków eutrofizacji wód dyskusja konferencyjna – „Ochrona zasobów wodnych na przykładzie Bałtyku –

podstawy prawne i konkretne działania”

doświadczenie – określanie zanieczyszczenia rzeki przy pomocy bioindykatorów zapoznanie się z przebiegiem awarii w Czarnobylu i jej konsekwencjami dla środowiska analiza map przedstawiających rozprzestrzenianie się skażeń po awarii w Czarnobylu w

zależności od warunków atmosferycznych analiza mapy przedstawiającej rozkład zanieczyszczeń promieniotwórczych w Polsce zapoznanie się z organizmami doskonale kumulującymi pierwiastki radioaktywne dyskusja oceniana – „Energetyka atomowa i konwencjonalna a korzystanie z

alternatywnych źródeł energii – analiza zysków i strat dla środowiska” analiza metod składowania i utylizacji śmieci wycieczka na wysypisko śmieci dyskusja „okrągłego stołu” – „Jak mogę zmniejszyć ilość śmieci?” uświadomienie i analiza korzyści płynących z powtórnego wykorzystania różnych

surowców i materiałów drama – „Człowiek we własnym śmietnisku” analiza porównawcza problemu składowania śmieci w najbliższej okolicy, Polsce i na

świecie obserwacja terenów wokół fabryk, ich degradacja i analiza zabiegów rekultywacyjnych dyskusja konferencyjna – „Co robić z toksycznymi odpadami?” wycieczka na hałdy pokopalniane – degradacja środowiska i problem rekultywacji dyskusja konferencyjna – „Co to jest ozon i jaki jest jego wpływ nażycie na Ziemi?” analiza przyczyn i skutków dziury ozonowej analiza przebiegu i wyników „Kampanii Ozonowej” doświadczenie – analiza zanieczyszczenia ozonem najbliższego otoczenia szkoły (test

tytoniowy) dyskusja „okrągłego stołu” – „Co to jest efekt cieplarniany?” analiza przyczyn i skutków efektu cieplarnianego dyskusja oceniana – „Globalne skutki degradacji lasów” analiza map Polski i świata przedstawiających zalesienie konkurs na temat: „Jak żyć w zgodzie ze środowiskiem – czyli co ja mogę zrobić?” warsztaty podsumowujące – analiza funkcjonowania ekosystemu miasta –

zanieczyszczenia, zapobieganie im i metody oczyszczania analiza roli zieleni wmieście analiza podstawowych aktów prawnych dotyczących ochrony środowiska zapoznanie się z organizacjami proekologicznymi działającymi w regionie, Polsce i na

świecie dyskusja oceniana – „Współpraca międzynarodowa w zakresie ochrony środowiska” przygotowanie plakatu charakteryzującego obszarowe i indywidualne formy ochrony

przyrody burza mózgów na temat sposobów ochrony czynnej wykład na temat inicjatyw rządowych i pozarządowych w zakresie ochrony przyrody wykonanie plakatów prezentujących rezerwaty biosfery w Polsce prezentacja lub wycieczka do obszaru Natura 2000 położonego w pobliżu miejsca

zamieszkania

Ewolucja życia

Materiał nauczania

pojęcie ewolucji teoria ewolucji Karola Darwina mechanizmy i dowody ewolucji dobór naturalny i sztuczny oraz walka o byt zmiany ewolucyjne w świecie żywych organizmów – drzewo rodowe budowa człowieka na tle małp człekokształtnych – podobieństwa i różnice pochodzenie człowieka etapy doskonalenia budowy, rozwoju mózgu i psychiki człowieka człowiek jako nieodłączna część przyrody

Cele szczegółowe

Uczeń: wyjaśnia pojęcie ewolucji organizmów i przedstawia główne źródła wiedzy ojej przebiegu wyjaśnia na odpowiednich przykładach, na czym polega dobór naturalny i sztuczny oraz

określa różnice między nimi określa rolę skamieniałości w odtwarzaniu historii życia na Ziemi przedstawia podstawowe założenia teorii ewolucji Darwina przedstawia ewolucję człowieka przedstawia podobieństwa i różnice między człowiekiem a małpami człekokształtnymi

jako wynik procesów ewolucyjnych przedstawia cechy budowy i psychiki człowieka warunkujące dominację i rozwój w

otaczającym go środowisku jest świadomy patologii rasizmu i jego konsekwencji jest świadomy nieodłącznego związku człowieka z przyrodą wskazuje pozytywny i negatywny wpływ człowieka na środowisko


oglądanie filmów i dyskusja dotycząca ich treści praca z programami multimedialnymi (zajęcia w pracowni komputerowej) analiza głównych założeń teorii ewolucji Karola Darwina analiza drzewa rodowego organizmów żywych poszukiwanie podobieństw pomiędzy wybranymi grupami organizmów świadczących o

ich pokrewieństwie poszukiwanie różnic pomiędzy wybranymi grupami organizmów świadczących o ich

odrębności dyskusja konferencyjna: „Która grupa roślin i zwierząt wyróżnia się największymi

zdobyczami ewolucyjnymi?” analiza zmienności zięb Darwina projekt: „Podróże Darwina i ich wpływ na sformułowanie teorii ewolucji” dyskusja „okrągłego stołu”: „Czy ewolucja zachodzi również dzisiaj?” dyskusja panelowa: „Dowody na istnienie ewolucji”

analiza skamieniałości, odcisków skalnych i innych dowodów ewolucji analiza żywych skamieniałości i ocena przydatności w odtwarzaniu historii życia na Ziemi drama: „Było sobie życie” analiza porównawcza doboru naturalnego i sztucznego dyskusja konferencyjna: „Dlaczego żyrafa ma długą szyję?” analiza ras psów, kotów lub bydła domowego dyskusja „okrągłego stołu”: „Jak rozumieć walkę o byt w ujęciu ewolucyjnym?” analiza zmienności środowiskowej organizmów pod kątem zdobyczy ewolucyjnych analiza porównawcza form ludzkich wchodzących w rodowód człowieka projekt: „Idealnym «tworem» ewolucji jest...” analiza porównawcza budowy człowieka i małp człekokształtnych z jednoczesnym

wskazaniem cech wyróżniających człowieka analiza porównawcza schematów przedstawiających cechy budowy poszczególnych form

człowieka analiza rozwoju mózgu wtoku ewolucji i jednocześnie rozwoju psychicznego analiza rozwoju życia społecznego różnych form człowieka i związku poszczególnych

społeczeństw ze środowiskiem przyrodniczym omówienie związku współczesnego społeczeństwa ze środowiskiem dyskusja „okrągłego stołu”: „Pozytywny i negatywny wpływ człowieka na środowisko” dyskusja panelowa: „Czy człowiek zmierza do samozagłady?” wycieczka do Katedry Biologii Człowieka i Muzeum Człowieka Uniwersytetu

Wrocławskiego

5. Warunki realizacji programu

Treści nauczania zawarte w prezentowanym programie są przeznaczone do realizacji w ciągu 5 godzin w całym cyklu kształcenia. Poniżej przedstawiono rozkład treści podstawy programowej na poszczególne lata według podziału godzinowego 1:1:2:1.

Tabela 1 Realizacja podstawy programowej w poszczególnych latach

Klasa Treść nauczania – dział tematyczny Wymagania szczegółowe. Numeracja wg podstawy programowej

5Czym zajmuje się biologia i jak ją poznawać?Organizacja i chemizm życia

I: 1-8

Klasyfikacja organizmów II: 1 (1-3)

Wirusy, bakterie i protisty II: 2 (1-2), 3 (1-5), 4 (1-4)

Różnorodność i jedność roślin II: 5 (1-5)

W królestwie grzybów II: 6 (1-5)

6 W królestwie zwierząt – zwierzęta bezkręgowe II: 7 (1-8)

W królestwie zwierząt – zwierzęta kręgowe II: 7 (9-14)

7 Hierarchiczna budowa organizmu człowieka III: 1


III: 3 (1-5)

Budowa i funkcjonowanie ciała człowieka – pobieranie, rozkład i wymiana

III: 4 (1-5), 7 (1-6), 8 (1-4)

Budowa i funkcjonowanie ciała człowieka – transport i ochrona III: 2 (1-5), 5 (1-8), 6 (1-7)

Budowa i funkcjonowanie ciała człowieka – kontrola organizmu III: 9 (1-6), 10 (1-5), 11 (1-3),


III: 12 (1-7)

Homeostaza IV:1-4

8 Dziedziczność i zmienność genetyczna V: 1-11

Ekologia i ochrona środowiska VII: 1-9

Zagrożenia różnorodności biologicznej VIII: 1-5

Ewolucja życia VI: 1-3

Tabela 2 Realizacja podstawy programowej w poszczególnych latach

Działprogramu Liczba godzin

Klasa 5. (1 godzina tygodniowo)

Czym zajmuje się biologia i jak ją poznawać?Organizacja i chemizm życia

5

Klasyfikacja organizmów 2

Wirusy, bakterie i protisty 4

Różnorodność i jedność roślin 14

W królestwie grzybów 3

Razem: 28

Klasa 6. (1 godzina tygodniowo)

W królestwie zwierząt – zwierzęta bezkręgowe 14

W królestwie zwierząt – zwierzęta kręgowe 14

Razem: 28

Klasa 7. (2 godziny tygodniowo)

Hierarchiczna budowa organizmu człowieka 2


7

Budowa i funkcjonowanie ciała człowieka – pobieranie, rozkład i wymiana

14

Budowa i funkcjonowanie ciała człowieka – transport i ochrona

12

Budowa i funkcjonowanie ciała człowieka – kontrola organizmu

10


8

Homeostaza 3

Razem: 56

Klasa 8. (1 godziny tygodniowo)

Dziedziczność i zmienność genetyczna 10

Ekologia i ochrona środowiska 10

Zagrożenia różnorodności biologicznej 4

Ewolucja życia 4

Razem: 28

Niezbędnym elementem w przebiegu procesu dydaktycznego jest odpowiednia pracownia biologiczna.14,15 Powinna składać się z dwóch pomieszczeń: sali lekcyjnej, gdzie odbywają się zajęcia edukacyjne oraz pokoju hodowli, gdzie prowadzone są hodowle roślinne i zwierzęce, przygotowywane ćwiczenia, gromadzone i przetrzymywane niezbędne środki dydaktyczne oraz sprzęt laboratoryjny. Pracownie takie przestały funkcjonować w polskich szkołach (głównie z powodu braku pomieszczeń), dlatego w klasie, w której jest nauczana biologia powinny być organizowane przynajmniej „kąciki żywej przyrody”16. Niemożliwe jest nauczanie biologii w oderwaniu od natury. Trudne do wyobrażenia jest zastąpienie np. przeprowadzania obserwacji i doświadczeń nauczaniem głównie werbalnym. Istotne jest stworzenie takich warunków, w których nauczyciel stara się organizować proces nauczania umożliwiając uczniom poznawanie świata przyrody przy pomocy wszystkich zmysłów. Do

14Cichy D. (red), (1991). Dydaktyka biologii w szkole podstawowej. Warszawa: WSiP.15Stawiński W. (1986). Pracownia biologiczna w szkole ogólnokształcącej. Warszawa:WSiP.16Podgórska A., Sikorska H. (1954). Pracownia biologiczna w szkole ogólnokształcącej. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.

tego niezbędne są odpowiednie środki dydaktyczne, które w sporej części można samodzielnie pozyskać i przygotować. Pozwoli to uczniom na rozwijanie umiejętności obserwacji, logicznego myślenia, kojarzenia i zapamiętywania, a przede wszystkim lekcje będą ciekawe, uczniowie zaangażują się emocjonalnie i w większym stopniu skupią swą uwagę na przedstawianych treściach. Do podstawowego wyposażenia pracowni biologicznej należą: sprzęt audiowizualny (telewizor, DVD, komputer z dostępem do internetu, videomikroskop, rzutnik multimedialny, tablica multimedialna), programy komputerowe np. multimedialne encyklopedie biologiczne itp., mikroskopy (optymalnie jeden mikroskop na dwóch uczniów), preparaty mikroskopowe trwałe, przybory niezbędne do mikroskopowania, szkło laboratoryjne (podstawowe), sprzęt pomiarowy, waga laboratoryjna, sprzęt do hodowli, filmy przyrodnicze, modele budowy ciała różnych organizmów, preparaty makroskopowe trwałe, gabloty i kolekcje okazów naturalnych, prezentacje multimedialne, plansze ścienne, hodowle roślin i zwierząt oraz podręczna biblioteczka, w której będą się znajdowały przede wszystkim encyklopedie, słowniki i leksykony przyrodnicze, klucze i przewodniki do oznaczania roślin, zwierząt i grzybów, czasopisma popularnonaukowe. Realizacja programu zakłada wzbogacanie pracowni w kolekcje okazów (zielniki, kolekcje bezkręgowców, muszle, pióra itp.), a uczniowie, tworząc i klasyfikując zebrany przez siebie materiał, będą zdobywali dodatkową wiedzę i umiejętności.

Proponowany program zakłada realizację wielu treści w oparciu o obserwacje i badania terenowe, wycieczki, ćwiczenia laboratoryjne, ćwiczenia w mikroskopowaniu itp. Bardzo ważną rolę w nauczaniu biologii i realizacji programu spełniają zajęcia terenowe.17 Częstą przeszkodą w ich realizacji są względy organizacyjne. Mogą się one odbywać w najbliższym otoczeniu szkoły (zajęcia trwające jedną godzinę lekcyjną i dłuższe), jak również w czasie specjalnie zorganizowanych wycieczek (zielonych szkół). Zajęcia takie można prowadzić w każdym środowisku, bez względu na umiejscowienie szkoły (duże miasto, małe miasteczko, wieś). Odwoływanie się do najbliższego otoczenia, poznanie jego różnorodności biologicznej oraz porównanie z innym terenem (w czasie wycieczki wyjazdowej) uczy i rozwija umiejętność odnajdywania zależności między środowiskiem a organizmami zamieszkującymi je, a także rozwija emocjonalny stosunek do przyrody oraz odpowiedzialność za środowisko lokalne młodzieży. Polecane jest prowadzenie monitoringu zanieczyszczenia środowiska z wykorzystaniem bioindykatorów, co z jednej strony wynika z podstawy programowej (skala porostowa), z drugiej jest bardzo dobrym sposobem na zainteresowanie uczniów ich środowiskiem życia. Realizacja tych zagadnień może odbywać się poprzez projekty grupowe, co dodatkowo pozwoli na kształcenie różnorodnych kompetencji ponadprzedmiotowych.18 Szczegóły dotyczące sposobu prowadzenia zajęć terenowych, konkretne przykłady zagadnień jakie można w ten sposób poruszać i realizować, przedstawione są w publikacjach i poradnikach dla nauczycieli.19

17Bobrzyńska E., Walosik A. (1995). Przygotowanie studentów biologii do realizacji zajęć terenowych. W: M. Pedryc-Wrona (red.), Przygotowanie nauczycieli biologii i ochrony środowiska do samodzielnego rozwiązywania zadań dydaktycznych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, s. 147-153.18Krawczyk J., 2011. Kształcenie kompetencji kluczowych - wymóg życia w społeczeństwie wiedzy. Szkolenie nauczycieli w zakresie rozwijania kompetencji kluczowych uczniów pod red. J. Szwedowskiej, B. Bednarczyk, I. Gałczyńskiej-Matuch, S. Matuch. Dolnośląski Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, Wrocław. :241-266.

Podręcznik i jego obudowa stanowią również bardzo ważny element w realizacji programu i zdobywaniu odpowiednich umiejętności przez uczniów. Jest to zasadnicze źródło informacji, a także służy do kształcenia odpowiednich umiejętności kluczowych i przedmiotowych w czasie lekcji, np.: czytania ze zrozumieniem, konstruowania krótkich notatek, wyszukiwania informacji, formułowania wypowiedzi i pytań, odczytywania informacji z tabel, wykresów itp. Uzupełnienie, rozwinięcie i uatrakcyjnienie treści w postaci informacji i licznych animacji, znajdujących się na stronie internetowej Wydawnictwa Edukacyjnego Wiking, może być odpowiednio wykorzystane przez nauczyciela w osiąganiu celów edukacyjnych i podnoszeniu jakości kształcenia.

6. Oczekiwane osiągnięcia ucznia

Podstawowym założeniem prezentowanego programu jest odpowiednie wyposażenie ucznia w podstawowe wiadomości i umiejętności z biologii oraz edukacji prozdrowotnej i ekologicznej. Dużą uwagę zwraca się także na analizę lokalnego środowiska przyrodniczego i kształtowanie emocjonalnego stosunku do przyrody. Materiał został opracowany zgodnie z podstawą programową kształcenia ogólnego w zakresie biologii. Zakłada się, że po realizacji przedstawianego programu uczeń wykaże się następującymi osiągnięciami i będzie:

formułował hipotezy, planował i przeprowadzał obserwacje oraz doświadczenia biologiczne, analizował i oceniał wiarygodność uzyskanych wyników oraz weryfikował stawiane

hipotezy, wyszukiwał informacje niezbędne do interpretowania uzyskanych przez siebie

wyników, interpretował zależności pomiędzy budową i funkcjonowaniem organizmów a ich

środowiskiem życia, szanował wszystkie organizmy żywe i ich środowisko życia, interpretował zależności pomiędzy budową i funkcjonowaniem narządów i układów

narządów ciała człowieka oraz ich wzajemne powiązania, dostrzegał prawidłowości w funkcjonowaniu organizmu człowieka, analizował przyczyny zakłóceń stanu zdrowia człowieka, przestrzegał zasady profilaktyki i prowadził zdrowy styl życia, oceniał wpływ działalności gospodarczej człowieka na stan środowiska i

bioróżnorodność, rozumiał istotę i potrzebę różnorodności biologicznej, poszukiwał sposobów zapobiegania odkształceniom środowiska, analizował wpływ odkształceń środowiska na jakość życia człowieka, podejmował działania na rzecz najbliższego środowiska przyrodniczego, rozumiał pojęcie rozwoju zrównoważonego i jego znaczenie dla rozwoju ludzkości, korzystał z różnorodnych źródeł informacji, wykorzystywał wiedzę biologiczną i wiedzę z innych przedmiotów do wyjaśniania

stanów, procesów i zależności zachodzących w przyrodzie, stosował wiedzę biologiczną w życiu codziennym.

19Krawczyk A., Krawczyk J. (2009). Życie. Ćwiczenia terenowe. Przewodnik dla nauczycieli. Wrocław: Wydawnictwa Edukacyjne „Wiking”.

7. Metody oceny osiągnięć ucznia

Kontrola i ocena stopnia opanowania wiadomości i umiejętności jest najtrudniejszym elementem procesu dydaktycznego.20 Każda szkoła dokonuje pomiaru działań dydaktycznych, co pozwala monitorować i zapewniać odpowiednią (wysoką) jakość jej pracy. Efekty nauczania są bardzo istotne dla uczniów i ich rodziców (opiekunów), a także dla nauczyciela, dyrekcji szkoły i władz oświatowych. Nie możemy zapominać, że uczniowie kończący szkołę podstawową muszą zmierzyć się z egzaminem ósmoklasisty, który – jako ocenianie zewnątrzszkolne – daje obraz pracy z uczniem. Dlatego powinniśmy wyposażyć młodzież jak najlepiej we wszystkie umiejętności przewidziane w podstawie programowej i odpowiednio przygotować do egzaminu.

Ocenianie przedmiotowe powinno być spójne z wewnątrzszkolnym systemem oceniania. Nauczyciel ocenia osiągnięcia edukacyjne ucznia, jego wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań wynikających z programu nauczania. Ma ono przede wszystkim na celu:

informowanie ucznia o stopniu opanowania wiedzy i umiejętności, skłanianie ucznia do refleksji i samooceny, pomoc w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju i motywowanie do dalszej

pracy, dostarczenie informacji rodzicom (prawnym opiekunom) ucznia o jego postępach, ewaluację stosowanych przez nauczyciela metod nauczania.

Bardzo istotne jest, aby ocenianie było procesem obiektywnym i systematycznym, toteż stworzenie odpowiednich narzędzi w postaci jasnych kryteriów oceniania jest niemal najważniejsze. Równie ważne jest ocenianie uczniów pod różnym względem i na różnych płaszczyznach. Ocenianie powinno obejmować:

aktywność podczas lekcji, umiejętność pracy z tekstem, umiejętność pracy w grupie, stopień wykonywania ćwiczeń i zadań podczas lekcji oraz zadań domowych, samodzielność w wykonywaniu zadań, umiejętność projektowania i przeprowadzania obserwacji i doświadczeń, stopień opanowania wiadomości, umiejętność wykorzystania wiedzy w życiu codziennym, postępy, jakie czyni uczeń, zaangażowanie w proces uczenia się, umiejętność dokumentowania wyników pracy i dokonywania samooceny, zaangażowanie na rzecz środowiska.

Ocenianie powinno odbywać się zróżnicowanymi metodami: sprawdzanie umiejętności praktycznych, obserwacja ucznia, kontrola ustna, kontrola pisemna. Ważne jest, aby wszystkie prace kontrolne uczniów (odpowiedzi ustne, kartkówki, sprawdziany) zawierały różnorodne zadania, zbliżone pod względem ich konstrukcji do zadań egzaminacyjnych.

20Niemierko B., 2007. Kształcenie szkolne. Podręcznik skutecznej dydaktyki. Wyd. Akademickie i Profesjonalne, Warszawa.

Uzyskana ocena powinna być jawna, sprawiedliwa i odpowiednio umotywowana. Zaniżanie i zawyżanie ocen prowadzi do frustracji uczniów, a w konsekwencji obniżenia motywacji do pracy i zaburzeń w procesie dydaktycznym.

Bardzo wielu istotnych informacji dostarcza wewnątrzszkolne diagnozowanie osiągnięć uczniów. Wiele problemów często sprawia budowanie diagnoz przedmiotowych i ponadprzedmiotowych, określanie umiejętności sprawdzanych przez arkusz, konstruowanie kryteriów oceniania zadań otwartych, a wreszcie wyciąganie wniosków i budowanie programów naprawczych. Diagnoza z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych powinna sprawdzać umiejętności w czterech obszarach:

I. umiejętne stosowanie terminów, pojęć i procedur z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych w praktyce życiowej,

II. wyszukiwanie i stosowanie informacji,III. wskazywanie i opisywanie faktów, związków i zależności w szczególności

przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, przestrzennych i czasowych,IV. stosowanie zintegrowanej wiedzy i umiejętności do rozwiązywania problemów.

Rzetelnie przeprowadzone i przeanalizowane diagnozy są doskonałym miernikiem pracy nauczyciela i ucznia. Pokazują przyrost umiejętności poszczególnych zespołów uczniowskich. Brak przyrostu umiejętności lub ich spadek może być natychmiast wychwytywany i wtedy (po jeszcze bardziej dokładnych analizach) budujemy i wdrażamy programy naprawcze. Diagnozy motywują nauczycieli do współpracy, wymieniania się poglądami dotyczącymi metod pracy w danym zespole, poszukiwania konkretnych sposobów rozwiązywania problemów w nauce poszczególnych uczniów, pozwalają na dzielenie się swoimi doświadczeniami związanymi z indywidualizowaniem nauczania w konkretnym zespole uczniowskim. Uczniowie także mogą korzystać z wyników diagnoz. Skłaniają one ich przede wszystkim do samooceny własnych możliwości, analizy swoich postępów w nauce i zdobywaniu umiejętności oraz do ewentualnej zmiany sposobu uczenia się.

Poza diagnozą ogólnoszkolną, bardzo dobrym miernikiem pracy refleksyjnego nauczyciela jest przeprowadzanie diagnozy umiejętności uczniów i prowadzenie monitoringu ich postępów. Diagnoza wstępna pozwoli na zorientowanie się, jakie umiejętności należy szczególnie kształcić. Kolejna sprawdza stopień postępu uczniów w zakresie nabywania tych umiejętności. Prowadzenie jednocześnie odpowiednio skonstruowanych kart obserwacji uczniów umożliwi monitorowanie ich postępów. Pozwoli to na odpowiednie dobieranie metod pracy kształtujących określoną umiejętność oraz na indywidualizowanie nauczania.

Bibliografia i literatura uzupełniająca

Bobrzyńska E., Walosik A. (1995). Przygotowanie studentów biologii do realizacji zajęć terenowych. W: M. Pedryc-Wrona (red.), Przygotowanie nauczycieli biologii i ochrony środowiska do samodzielnego rozwiązywania zadań dydaktycznych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, s. 147-153.

Cichy D. (1978). Problemy ochrony i kształtowania środowiska w pracy szkoły. Warszawa: WSiP.

Cichy D. (2012). Kluczowe problemy współczesnej dydaktyki biologii. W: I. Fudali i in. (red.),Współczesne kształcenie i doskonalenie zawodowe nauczycieli przedmiotów przyrodniczych na obszarach wiejskich i miejskich. Kielce: Perpetuum Mobile,s. 25–38.

Cichy D. (red), (1991). Dydaktyka biologii w szkole podstawowej. Warszawa: WSiP. Dokumenty końcowe Konferencji Narodów Zjednoczonych „Środowisko i Rozwój”. Rio

de Janeiro, 3-14 czerwca 1992r. Szczyt Ziemi. Wydawnictwo Instytutu Ochrony Środowiska. Warszawa 1998.

Hłobił A. (2011). Metody rozwijania ciekawości poznawczej i zainteresowań przyrodniczych uczniów szkół podstawowych. Rocznik Ochrona Środowiska, 13, s. 935-950.

Hüther G., Hauser U. (2014).Wszystkie dzieci są zdolne. Jak marnujemy wrodzone talenty. Słupsk: Wyd. Dobra Literatura.

Kaczmarzyk M., Kopeć D. (2007). Dydaktyka zdrowego rozsądku. Wydawnictwa Edukacyjne Wiking, Wrocław.

Krawczyk A., Krawczyk J. (2009). Życie. Ćwiczenia terenowe. Przewodnik dla nauczycieli. Wrocław: Wydawnictwa Edukacyjne „Wiking”.

Krawczyk J. (2011). Kształcenie kompetencji kluczowych - wymóg życia w społeczeństwie wiedzy. Szkolenie nauczycieli w zakresie rozwijania kompetencji kluczowych uczniów pod red. J. Szwedowskiej, B. Bednarczyk, I. Gałczyńskiej-Matuch, S. Matuch. Dolnośląski Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, Wrocław. :241-266.

Krawczyk J. (2016). Student popularyzatorem nauki – kształcenie kompetencji w praktyce. Edukacja Biologiczna i Środowiskowa, 4, str. 38-42.

Krawczyk J., Łubocka J. (2015). Nauczyciel we współczesnej szkole – spojrzenie biologa. W: Człowiek w zmieniającej się perspektywie pod red. Zofii Szaroty i Adriana Bieli. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków, str. 68-76.

Niemierko B. (2007). Kształcenie szkolne. Podręcznik skutecznej dydaktyki. Wyd. Akademickie i Profesjonalne, Warszawa.

Okoń W. (2003). Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Wyd. Akademickie „Żak”, Warszawa.

Petty G. (2015). Nowoczesne nauczanie Praktyczne wskazówki i techniki dla nauczycieli, wykładowców i szkoleniowców. GWP, Sopot.

Podgórska A., Sikorska H. (1954). Pracownia biologiczna w szkole ogólnokształcącej. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej

Spitzer M. (2012), Jak uczy się mózg. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa. Spitzer M. (2013). Cyfrowa demencja. W jaki sposób pozbawiamy rozumu siebie i swoje

dzieci. Słupsk: Wydawnictwo Dobra Literatura. Stawiński W. (1986). Pracownia biologiczna w szkole ogólnokształcącej.

Warszawa:WSiP. Stawiński W., Walosik A. [red.] (2006). Dydaktyka biologii i ochrony środowiska,

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Walosik A., Obrębska M.(2011). Cele i zadania nauczania przyrody, biologii i ochrony środowiska. W: K. Potyrała, A. Walosik (red.), Edukacja przyrodnicza wobec wyzwań współczesności. Krzeszowice: WydawnictwoKubajak, s. 129–144.

Walosik A. (2013). Przez edukację do zrównoważonego rozwoju. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.

Żeber-Dzikowska I. (2010). Using the effectiveness of field activities as the factor that integrates the biology and natural science contents in the syllabuses of Świętokrzyskie Region. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.

Żeber-Dzikowska I. (2014). Edukacja ekologiczna i zrównoważony rozwój w klasach I–III szkoły podstawowej. W: E. Szadzińska (red.), Dydaktyczne „tropy” zrównoważonego rozwoju w edukacji. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, s. 99–125.

Żeber-Dzikowska I., Buchcic E. (2016). Proces dydaktyczno-wychowawczy w edukacji biologicznej. Kompendium – nauczyciel na starcie. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.

· Web view. Uwzględnia najnowsze osiągnięcia w zakresie dydaktyki biologii, pedagogiki i...

Documents

Transcript of · Web view. Uwzględnia najnowsze osiągnięcia w zakresie dydaktyki biologii, pedagogiki i...