1

Historia dydaktyki biologii

i przyrody

Ligia Tuszyńska

Pracownia Dydaktyki Biologii

2

Zagadnienia

• Wybitni twórcy nauk biologicznych

• Historia dydaktyki biologii w Polsce

• Projekty programów i literatura

dydaktyczna

• Historia reform systemu edukacji

• Literatura

3

Dydaktyka

• (gr. Didaktikos – nauczający, pouczający )

jest jedną z podstawowych nauk

pedagogicznych, której przedmiotem jest

kształcenie ludzi

4

Wielka Dydaktyka

• Po raz pierwszy pojawia się w tytule:

„Didaktica magna” – 1657 r. J.A. Komeński

• Jedyna nauka, która obejmuje

jednocześnie:

nauczanie + uczenie się + wychowanie

= KSZTAŁCENIE

5

Zadania Dydaktyki biologii:

• Formułowanie celów kształcenia;

• Określanie kryteriów doboru i zakresu

biologicznych treści nauczania;

• Dokonywanie dydaktycznej transformacji

wiedzy biologicznej z poziomu

akademickiego na poziom szkolny

• Dobór strategii, form i metod formalnego i

nieformalnego nauczania oraz uczenia się

biologii;

6

HISTORIA

Złota reguła J.A. Komeńskiego

„Niech to złotą będzie zasadą dla uczących,

ażeby tylko co mogą udostępniali zmysłom

a więc:

Rzeczy widzialne – wzrokowi,

Słyszalne – słuchowi,

Zapachy – węchowi,

Rzeczy smak mające – smakowi,

Namacalne – dotykowi,

A jeśli coś jest uchwytne dla kilku zmysłów,

należy kilku zmysłom na raz udostępnić”

7

8

J. Amos Komeński 1592-1670

Nauczyciel powinien:

• "liczyć się z wiekiem swoich wychowanków i dobierać

to, co jest zgodne z ich stopniem rozwoju, co ich

umysłowości sprawia naturalną przyjemność".

• "Uczeń nie powinien przy nauce siedzieć i ograniczać

się wyłącznie do przysłuchiwania, ale brać czynny udział

w zajęciach".

• "Z każdej godziny szkolnej przeznacz tylko kwadrans

na pokazywanie i objaśnianie, a trzy pozostałe na

naśladowanie."

9

J. A. Komeński

"Pansofia" - wszechstronność

Natura przeznaczyła 24 lata na naukę i

rozwój

• 0-6 - "schola maternae"

• 6-12 - szkoła elementarna

• 12-18 - przedmioty (historia biblijna,

naturalna, sztuka i wynalazki, obyczaje

różnych narodów a na końcu historia

powszechna

• 18-24 - akademia

Siła motoryczna ludzkich

działań (Comenius)

• „Umysł – zwierciadło rzeczy

• Ręka – rzeczy naśladowcą

• Język – jest ich tłumaczeniem”

10

Jan Henryk Pestalozzi (1746-1827)

• Kształcenie człowieka = siła dopomagania

naturze

• Główne cele nauczania = rozwijanie

umysłu i moralności - Nie naśladownictwo

• Aktywność i samodzielność w poznawaniu

świata

11

Jan Henryk Pestalozzi Cztery momenty nauczania

• w obserwacji zjawisk:(liczba, kształt i słowo)

- Spostrzeganie przedmiotów

- Kształtowanie wyobrażeń postrzeganych

przedmiotów

- Porównywanie przedmiotów i kształtowanie pojęć

- Nazywanie przedmiotów, rozwijanie mowy

(liczenie, mierzenie, mówienie)

12

Jan Fryderyk Herbart (1776- 1841)

• Etyka – podstawa celów wychowania

• Psychologia – środek wychowawczy

• Nauczanie wychowujące – najważniejszy

element dydaktyki

13

Jan Fryderyk Herbart Teoria stopni formalnych

• Jasność

• Kojarzenie

• System – porządkowanie wiadomości

• Metodę – organizowanie zadań by uczeń

wykazał, że pojął główne myśli w sposób

należyty”

14

Jan Władysław Dawid (1859 - 1914)

• Pierwszy w polskiej dydaktyce domagał

się nauczania opartego na rozumieniu i

działaniu praktycznym

• Trzy środki:

- Spostrzeganie

- Słowo

- Działanie

15

John Devey(1859 – 1952)

„Uczenie się przez działanie”

• Proces rozwiązywania problemów oparty

na metodzie eksperymentalnej:

- Odczucie trudności

- Wykrycie i określenie

- Nasuwanie się możliwego rozwiązania

- Obserwacje i eksperymenty prowadzące do

wniosku zawierającego rozwiązanie

16

Bogdan Nawroczyński (1882- 1974)

• Autor zasad nauczania

• Etapy nauczania wg. Nawroczynskiego

- Zetknięcie ucznia z trudnością

- Sformułowanie podstawowego pytania

- Poszukiwanie odpowiedzi

- Sformułowanie odpowiedzi

- Zastosowanie jej w wielu ćwiczeniach

17

18

ul. Miodowa w Warszawie

Collegium Nobilium 1740 założone

przez Stanisława. Konarskiego

19

Collegium Nobilium

• Językiem wykładowym była łacina.

• Kolegium dzieliło się na 5 klas, nauka

trwała 8 lat:

- klasa I - 1 rok

- klasa II - 2 lata

- klasa III - 1 rok

- klasa IV - 2 lata

- klasa V - 2 lata.

20

Collegium Nobilium

• Po raz pierwszy:

• Mniejszy nacisk na naukę łaciny i greki, a

większy na nauki przyrodnicze,

Nauka o człowieku i zarys biologii

21

KEN 1773 -rozpoczyna historię

dydaktyki w Polsce • w procesie nauczania biologii postulowano:

- rozpoznawanie roślin

- prowadzenie terenowych obserwacji

2 podręczniki główne:

22

23

24

Jan Krzysztof Kluk (1739-1796),

ksiądz, jeden z najwybitniejszych

przyrodników polskiego oświecenia.

(1786) - pierwsza flora Polski, wykorzystująca

nazewnictwo K. Linneusza.

25

Kluk Jan Krzysztof

• Proboszcz w Ciechanowcu na Podlasiu,

• Bogata wiedza przyrodnicza

• Kontakty z uczonymi

• Zbiory naukowe, muzeum przyrodnicze Anny

z Sapiehów Jabłonowskiej w Siemiatyczach.

• Współpraca z Komisją Edukacji Narodowej

oraz Towarzystwem do Ksiąg Elementarnych.

26

Twórczość Krzysztofa Kluka

• rolnicze pisma

K. Kluka:

27

K. Kluk

• Zwierząt domowych i dzikich, osobliwie

krajowych, historii naturalnej początki i

gospodarstwo (tom 1-4, Warszawa 1779-

1780).

• Zagadnień mineralogii, petrografii i górnictwa

dotyczyła praca Rzeczy kopalnych [...]

szukanie, poznanie i zażycie (tom 1-2,

Warszawa 1781-1782).

28

Carolus Linnaeus

23 V 1707 –10 I 1778

szwedzki przyrodnik, profesor

Uniwersytetu w Upsali.

29

Charles Robert Darwin

12 II 1809 - 19. IV. 1882

– jeden z najważniejszych

XIX-wiecznych biologów

i pierwszych badaczy

ewolucji.

Edukacja przyrodnicza w polskiej myśli

pedagogicznej XIX wieku

• Józef Wybicki – „O użyciu zaczęcia

edukacji od historii naturalnej”

• Stanisław Staszic – wiedza przyrodnicza

najlepiej kształci umysł człowieka i stanowi

podwaliny kształcenia zawodowego

30

Edukacja przyrodnicza w polskiej myśli

pedagogicznej XIX wieku

• Wojciech Izydor Choynacki –

„nauczyciel oświecić dzieci powinien nie

tylko w poznaniu rzeczy naturalnych ale i

sposobów jakich w gospodarstwie używać

mają , bądź w rozmnażaniu drzew

owocowych, zakładaniu pasiek itp… „

Bronisław Ferdynand

Trentowski - filozof • Chowanna - system pedagogiki

narodowej, który jako umiejętności

wychowania, nauki i oświaty, zawiera

interesujące wskazówki na temat

organizowania lekcji przyrody dla dzieci:

• Zaleca:

- Poznawać przyrodę podczas wycieczek

- Wykorzystywać pomoce dydaktyczne

32

Bronisław Ferdynand

Trentowski - filozof • „Wielu ojców nie dozwala nauczać dzieci

historii naturalnej, dlatego, że w niej mowa

jest o parzeniu się żywiątek o rodzeniu

płodu itp.”

• „Każcie tedy uczyć historii naturalnej, bo ta

pomnaża pojęcia i kształci rozum młody

nadzwyczajnie”

33

Prace o dydaktyce biologii

• Propagowały postępową myśl

pedagogiczną

• Nauka przyrody jest równie ważna jak

nauka rachunków czy pisania lub czytania

34

35

Zasady metodyki ogólnej nauk

przyrodniczych wyd. w Polsce1890

- wprowadzenie obserwacji i eksperymentu

- pogadanki o tajemnicach przyrody

36

Po I Wojnie Światowej

- rozwój pracowni biologicznych

- ogrody szkolne

- ochrona przyrody

- zajęcia z zakresu dydaktyki biologii na

uniwersytetach

Królewski Uniwersytet

Warszawski Powstał z połączenia – Szkoły Prawa i

Administracji i Szkoły Lekarskiej

w 1816 – 1818

Od 1926: K. Czerwiński, T. Klimowicz, ........

W. Karpowicz, - prowadzili dydaktykę

biologii (Ogród Botaniczny)

37

38

LOP - 1927

• Znaczki LOP „z żubrem” do legitymacji, 30 gr.

składka.

• Zarząd LOP, : prof. dr Józef Morozowicz,

prof. dr Bolesław Hryniewiecki – jako zastępca

przewodniczącego,

Stanisław Małkowski – jako sekretarz

Aleksander Janikowski – jako skarbnik.

39

Budowanie programów

dydaktyki biologii • Kierunek fenologiczny – dobór treści

według pór roku - nadal stosowany w

edukacji wczesnoszkolnej.

Pod koniec XIX w. Pojawiają się pierwsze

podręczniki metodyki biologii.

40

Zmiany ustroju szkolnego

i programów kształcenia biologicznego

• W 1949r. – szkoły 11-letnie, występuje

biologia jako „twórczy darwinizm”,

• Koniec lat 60-tych powstają 8 klasowe

szkoły podstawowe i 4-klasowe LO,

• 1973 w LO powstają klasy profilowane.

• W 1999-2004r. – powstają 6-klasowe

szkoły podstawowe i 3-letnie gimnazja,

oraz 3-letnie LO.

41

Formy doskonalenia nauczycieli

biologii • Ogniska metodyczne biologii

• Czasopisma metodyczne (Metodyka

biologii, Przyrodnik, Kółko przyrodnicze,)

Biologia w szkole -1948,

• EBIŚ- 2001

• Sekcja biologii COKN

• CODN,

• 1970 r - PTP - Sekcja Dydaktyki Biologii

42

Literatura

• W. Karpowicz, Metodyka biologii, WSiP,

Warszawa 1947

• W. Stawiński, Dydaktyka biologii i ochrony

środowiska, PWN, Warszawa 2006

• Cz. Kupisiewicz, Dydaktyka ogólna,

Oficyna Wyd. GRAF-PUNKT, 2002

Zadanie

• Proszę uwzględnić w swoim eseju (pracy

egzaminacyjnej) również wątek

historyczny

43