Działalność Zakładu Dydaktyki Fizyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu Grzegorz Karwasz Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Zakład Dydaktyki Fizyki

Zakład Dydaktyki Fizyki UMK powstał w 2007 roku [l] na bazie Pracowni Dydaktyki Fizyki UMK, którą kierowała przez 25 lat dr J ózefina Turło. Zmiana organizacyjna była związana z przejściem dr Turło na emeryturę i jednoczesnymi zmianami kadrowymi: dr Grzegorz Osiński objął kierowanie Katedrą Multimediów w Wyższej Szkole Medialnej i Społecznej w Toruniu, dr Katarzyna Przegiętka prze­szła do Wyższej Szkoły Środowiska w Bydgoszczy, a do Zakładu doszedł dr Krzysztof Rochowicz, astronom z wykształcenia. Znacznie poszerzyło się środowi­sko współpracujące z ZDF, obejmuje ono zarówno nauczycieli, Inne uczelnie jak i doktorantów. Wynikło to z nowych form współpracy tak z innymi jednostkami, jak i z szeroko pojętym środowiskiem zewnętrznym Uczelni. Długofalowym celem tych działań jest przywrócenie miana niezależnej dyscypliny naukowej , jakiego to od­mawia się od jakiegoś czasu dydaktyce fizyki w Polsce, w kontraście z praktyką europejską. Niżej omawiamy niektóre z inicjatyw podjętych przez ZDF UMK.

l. lnicjatywąyierwszą, gdyż uważaną za najistotniejszą, było powołanie Środowi­skowego (Srodowego) Seminarium Dydaktyki Fizyki w Toruniu. Seminarium to jest odrębne od seminarium zakładowego ZDF, organizowane jest w ścisłej

współpracy z Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli w Toruniu (ma formę hiwa­lentną- ODN jest pełnoprawnym współorganizatorem), odbywa się raz w mie­siącu na UMK i adresowane jest do nauczycieli. Tematyka Seminarium obejmu­je zarówno spotkania typu warsztatów, typowych dla ośrodków szkolenia na­uczycieli, jak np. omawianie zmian programowych, wyników egzaminów itp. jak i dość zaawansowane tematyki naukowe, przedstawiane tak przez fizyków teoretyków, np. zagadnienie całkowania równań ruchu [2], zagadnienie ~,cha­

osu'' klasycznego [3], jak przez fizyków doświadczalników (spektroskopia at­mosfery [4], splątane fotony [5]). Seminaria doświadczalne są okazją do zwie­dzania laboratoriów naukowych UMK.

Oceniając pięć lat Seminarium należy uznać inicjatywę za udaną: chociaż nie daje ono bezpośrednich korzyści nauczycielom w nim uczestniczącym, gru­pa słuchaczy waha się w zakresie od 20 do 40o/o aktywnych nauczycieli Torunia i okolicy, znacznie więcej niż w seminariach organizowanych przez inne wy­działy UMK.

S minaria są najczęstszym kanałem kontaktu z nauczycielami i im należy przypisać osiągnięte sukcesy przez nauczycieli, ponad tradycyjne wyniki "olim­piadowe". Mgr Krzysztof Gołębiowski, doradca przedmiotowy ODN otrzymał w 2009 r. II nagrodę w ogólnopolskim konkursie "Innowacyjny nauczyciel", za pracę z wykorzystaniem multime-dialnej analizy głosu [6], opartej na metodo­logii rozwiniętej jeszcze w Akademii Pornor kiej w Słupsku [7] i kontynuowa­nej na UMK [8].

292 Grzegorz Karwasz

2. O ile środowisko polskie cierpi raczej na nadmiar różnych inicjatyw dla uczniów, np. konkursy i olimpiady, oraz dla nauczycieli, np. różnego rodzaju kursy doskonalące , istnieje obszar europejskiej dydaktyki fizyki marginalnie je­dynie obecny w Polsce. Są tym obszarem doświadczenia sterowane kompute­rowo. Nowoczesne laboratoria dydaktyczne na uniwersytetach w całości korzy­stają z tego rodzaju systemów (zob. Rys. 1). W podobne systemy wyposażone są również wybrane licea.

Rys. l. Laboratorium Fizyki I na Uniwersytecie w Udine. Zwraca uwagę pozorny brak stanowisk pomiarowych. W rzeczywistości , studenci konstruują sami stanowi-ka pomiarowe, w oparciu o urządzenia komunikujące się z komputerowym interfa­

cem pomiarowym. Prawy panel przedstawia wynik pomiaru położenia, prędkości i przyspieszenia w ruchu wózka po nachylonej równi (wózek zderza się na końcu równi i wraca z powrotem).

Polskie Towarzystwo Fizyczne powołało w 2007 roku Sekcję ds. kompute­ryzacji szkolnych laboratoriów fizycznych. W ramach grantów uzyskanych z MNiSW zorganizowane zostały trzy ogólnopolskie Seminaria pt. "Komputer w szkolnym laboratorium przyrodniczym", w Toruniu, tradycyjnie w pierwszym tygodniu grudnia [9,10] . W seminariach uczestniczy 60-80 osób, głównie na­uczyciel i i studentów. Wykłady i warsztaty dotyczą zarówno ogólnych zagad-

Działalność Zakładu Dydaktyki Fizyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu 293

ni ń przetwarzania analog wo-cyfr we go, y tern" w pomiarowych, ich prak­tycznych realizacji (Pasco USA, Coach Uniwersyt tu w Amst rdami LabWiev National In trument , kalkulatory p miarowe Texas In trument , In igth-iLOG z Logotron). Wykładowcy , krajowi i zagraniczni to pracownicy naukowi, użyt­kownicy praktycy, kon truktorzy ystemów, dystrybutorzy przętu . Oprócz za­gadnień komputeryza ji laboratoriów pr ed tawiane są wykłady z pedagogiki ogólnej , dydaktyki fizyki, multimediów, popularyzacji nauki. Semi.narium jest organizowan w laboratoriach Instytutu Fizyki UMK. Materiały p mocnicze au­torstwa wykładowców pierwsz j edycji Seminarium zostały opublikowane w nr 6 "Postępów Fizyki" w 2009 roku.

3. ZDF UMK mimo kłopotów kadrowych (pracownicy PDF uzyskali doktoraty innych dziedzin niż dydaktyka fizyki) włącza się w tok zmian polskiego y ·te­mu edukacji. Wprowadzenie nowej podstawy program wej oznacza, ż w cun·i ­culum p dstawowym uczeń całą wiedzę o takich działach fizyki jak mechanika czy elektromago tyzm uzyska jedynie w gimnazjum. Pomimo więc kłopotów wychowawczych w gimnazjum nie jest możliwe bniżanie poziomu czy zawę­

żanie programu. Ruch po okręgu, nieob cny w nowej pod tawi pr gramowej dla gimnazjum dy kutowany był już przez Kopernika. Podobnie ni obecna w nowej podstawie programowej jest indukcja elektromagnetyczna.

Jako odpowi dź na te przeczne wymagania (a takż po wpływem pa­w zechnej krytyki p dręczników z fizyki) przygotowali 'my "Toruński p -ręcznik" do fizyki (w p'erw zej kolejności do I klasy gimnazjum). Po-ręcznik, a ni podręcznik, aby uniknąć dyskusji proc duralnych M N podręcznik dla ucznia (i nauczyciela) ambitnego. Dyskutujemy między innymi pięć (a ni trzy) stanów skupienia materii, metodę całkowania równań ruchu. Wychod imy z za­łożenia że to wła 'ni dydaktycy fizyki powinni proponować treści nauczania, a nie tylk rozwią ywać już zaistniałe węzły dydaktyczn .

4. Kolejnym egm ntem dydaktyki fizyki, znaczni opóźnionym do tendencji światowych są multimedia. Po wstępnym "sprincie", w formie paki tów MEN dla zkół pochodzących z jednego przed iębi rstwa, na rynku multimediów dy­daktycznych w P lsce, nie tylko w fizyc (i za wyjątki m j zyk "w obcych) ob­serwuje się pustkę, szczeg ' In i jeśli porówna się materiały do. tępne w kraju z materiałami zagranicznymi 111 ].

W pracy naszej doktorantki [ 12] d konaliśmy podziału multimediów, uwagi na zł ·on ść funkcji dydakty znych na: l) poj dyncze zbiory, 2) ' cieżki

dydaktyczne 3) encyklop dia multimedialne i 4) podręczniki multimedialn . Przykładem kol kcji są dwa wydania "Fizyki i zabawek" [ 13]. Do tępne

tak w formi CD-Rom jak na erw rze UMK tak w r zbudowanej wer ji p l­ski j [14]. jak i skróconej, wielojęzycznej i dydaktycznie bardziej spójnej , opra­c wanej w ramach pr ~ektu U "Physics i s Fu n" [ 15].

Formę encyklopedii t matycznej ma interaktywny CD-Rom "A tronomia" dla liceum, dostępny na zamówienie [l 6]. Bardzo dobrym i wzorcowym pod­rę znikiem multimedialnym, w którym występuje prostota nawigacji i jasność narracji multimedialnej jest Meccanica [ 17].

294

11 rno1o unltc"me 11 molo ~nut ... eo

N moto untromw:"..nte accełierollto 11 diag,..,mm~~ _.J:ło.t.mpo

lJI foru • 11 rmvl".nlo

La c:on..rvu:lone •n'eMrgll.

lJI quanthJi dl -

LII v.locłtł ".1 mot. ł'9ftłllneo uołfonne

La łt!IHJł dltl moto 1ndłonn111

t e petłłhln:n dll!gn1ftoo IPI:do .-n•po

11 gdflril> ... łd'le ńOft j)l- fjltł l'oAfiM

Grzegorz Karwasz

18!·-· ~·1 < ; 'l : < ~ .

"';;" '"".:i· • • 1 2S

2 SD

Ry . 2. Wzorcowy podręcznik multimedialny - Meccanica.

5.. Muzea nauki i ek pl rat ria ZDF na terenie UMK ue estniczy w całej różnorodności akcji popularyza­

cji fizyki , od pokaz ' w dla Iiceali tów i dla gimnazjalistów (we współpracy z Polskim T warzystwem Fizycznym) do po zukiwań n wych form i tematów jak konkursy na interaktywn wykłady z astronomii [18], teatr uczniow ki w dzie­dzi nie Science Fiction r 19], k n kur ów na koncert muzyczny [20] itd. Oczywi­śc i e, f rmy te powinny w coraz większym topniu być przej mowane przez in-tytucj statutowo zajmujące się popularyzacją nauki , jak cience cent r i ek -

pi ratoria. ZDF uczestniczył w przygotowaniu koncepcji wystawy "Energia -

W zech 'wiat- Słońc " dla otwartego w 2008 roku centrum Nauki "H welia­num" w Gdańsku. Porównaniu strategii dydaktycznych w centrach nauki po­święcona została monografia 121].

Niszą, w której praktyczne realizacje znajdują najżywszy oddźwięk odbi -r ' w są tematyczne wystawy interaktywne, jak wystawa dla dzieci młodszych "Z górki na pazurki" [22] , lub wystawa hi toryczno-arty tyczna " i at Lux!' przy­gotowana dla Muzeum Okręgowego w Toruniu, a obecnie krążąca po różnych instytucjach muzealnych i popularyzator kich [23] .

6. Dyda tyka fizyki jako dy cypli na naukowa Narzekania, że dydaktyka fizyki nie j st traktowana j ak dyscyplina nauko­

wa są w Polsce powsz chne, i przyw łuje się wzorce europ jskie. We Wł -szech, "Dydaktyka i historia fi zyki" jest jedną z 6 pod-dyscyplin naukowych Fi­zyki, obok izyki jądrowej i czą tek elementarnych, Fizyki Ciała Stałego, Fizy­ki Teoretycznej i Matematycznej . Katedry Dydaktyki Fizyki istni ją jednak j -dynie na kilku uniwersytetach . Przyjrzyjmy się bliżej włoski mu systemowi zkoln mu.

We Włoszech i stnieją dwa szczeble szkoły średniej: gimnazjum i liceum. W odr' żnien iu jednak od syst mu polskiego, szkoła podstawowa zaczyna się w wieku 6 lat i trwa 5 klas, a liceum trwa 5 klas, po 33 godzin dydaktycznych ty­godniowo. Nie i stni eją oddzielne studia nauczycielskie. Nabyci e uprawnień p -dagogiczny h odbywa ię p przez uk ńczenie tudi "w p dyplomowych, 4-r

Działalność Zakładu Dydaktyki Fizyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu 295

m tralnych, w umarycznym wymiarze 1400 godzin dydaktycznych . Jak po­kazujemy na rys. 3 program nauczania jest bard o sz roki , tak z matematyki jak i fizyki .

Mauo - apnle aprile

Lu 30 Ma 31 Me 1 Gi 2 Ve 3 Lu 6 Ma 7 Me a Gi 9 Ve 10 1'1 .5J •I~L ·~ ·'11 MC ,; e ANU· iłlMC 'll'łU'IfL ESE2 E5E2 15.4!! ANL K ~c

~ ANl. MC ANL ESE2 ESE2

16.JO , MC MC o ~. Me; ]MI" ESE 2 ESE2 17.l0 N. G : ANL i: $ M(t • ALG ESE2 E5E2 t s. lo ALG ANI.. ~ MC ALG ESE2 ESE2

n da:

CFLA: · corrolement dl fiSICa JA: ~ l<l tJstn e re;lat1111Sbca" (2 CFU) - 20 ore- prof. Lu<.a MamattD (M3B) • 12 su 20 PED "Preparazlone> di esperienze didattiche" (2 CRJ) - 20 ore- JJrof. Lorenzo Santl (A038·A0 49)- 17 su 20 LEM: "Laboratono d1 elettromagnelismo 1· ( l CFU)- lO ore -prof. Lorenzo San · (A038·A049·A033) PER2: " Percors1 dtdattlcl i n ftstca 28 ( l CFU)- lO ore - prof. M'ansa Mtehelini (A038 e A0 49) AR: "Ąpprendlmento In rete " ( l CFU) -10 ore- prof. Patrlzia Magnoler (A038·A033) LOT : ftlaboratono d1 ottJca 1· (l CFU) - 10 ore - prof. Ennio Poletti (A038·A!H9) t-1M: "1'>1ultim d1alitil e modelllng l " (2 CFU)- 20 ore - pro f. Gianpiero Meneghln (A038) ELA: "Eiaboratore nella didattlca sdent!flca • (2 CF-U) - 20 ore - prof . Alberto Stefanel ELA'" : pro11a d'esame d1 " Babora ore nella d1dattJca sCienlifica~- prof. Alberto Stefanel ESE2: "Eserml e probierni In fl s.lca 2" (2 CFU)- 20 ore ·prof. Grzegorl Karwasz (A038 EF: "Esperimenti di fl slca A" (2 CFU)- 20 ore -prof. I sldoro Sclarra tta (AO J8 )

ART : ~Matematiche complemen tari : arltmetlca" (2 C U)- 20 ore - pro f. Maunz1o Trombetta (A049) .A.NL: "Didattlca delia matamatlca: analisi e laboratorlo " (1CFU+2CRJ)- 30 ore; · prof. Maurilio Trcffl:Jettl (A049) łiLG : "Didattb delia matematica: algebra e lilbor.~torio" ( lCFU +l CRJ) - 20 o~ - pro f Francesco Argante (A049) MC: " Matemabche COOlllernent.ln; ge«netna " ( 4 CFU) - 40 o re - prof. Giovama O'Agostno (A049)

Ry . 3. Plan zajęć z matematyki i fizyki.

Doktoraty z dydaktyki fizyki są integralną czę · cią tego ystemu; al ich re­alizacja jest nie mniej trudna, a nawet bardziej pracochł nna niż dokt ratów z innych dziedzin fizyki. Doktoraty z dydaktyki, oprócz zaproponowania nowych rozwiązań dydaktyczny h, muszą również dokonywać oceny ich efektywno' i, jak na przykładzie pokazanym na Rys. 4.

7. Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu (ZDF) był r'wnież koordynatorem międzynarodoweg projektu dydaktyczn go MOSEM. Liderem paki tu pro­stych doświadczeń WP4 był mgr Andrzej Karbowski, a wyniki prac nad ze ta­wern były wi lokr tnie prezentowan m in. na war ztatach i minariach dla nauczyci li w Toruniu, ogólnopol kiej konferencji dla nauczycieli w Sułejówku [24], międzynarodowych k nferencji GIREP, która odbyła rę na Cyprz w 200 roku [25, 26] oraz MPTL 14 w 2009 [27] . a takż podcza seminariów projektu MOSEM, w różnych krajach UE.

Ze tawy doświadczaln projektu MOSEM (Low-T ch kit) zo tały wypro­duk wan w 2008 roku i na początku 2009 roku przesłane były do partnerów projektu: implicatus A i Uniwersytetów: w Antwerpii, Brnie, Grazu, Nottin­gham. Udine oraz Wrocławiu. Z taw kłada się z elem ntów, które pozwalają wyk nać 44 doświadczenia z magnetyzmu i elektromagnetyzmu (Rys. 5 i 6). Zo tały one t k wybrane, aby skłaniały uczni 'w d myśl nia i twórcz j pracy

ksp rymentalnej oraz zwięk. zały ich motywację do dals ej nauki fizyki.

296 Grzegorz Karwasz

l DICE

pag. lntroduzione .................. ........................... .......... ... ................. .. ............... ........... .. ..... ........... ..... 1

CAP J. Innovazioo didattica e la ruica mod~rna ........... .. ... ... .. ... ......... .... .... .. ... .................. 4

l . l probierni di apprcndimento scientifico e Ie nuo e proposte metodologiche .................. .... .4 2. MER: il costrutto dell'Educational Rcconslruction .. .......... ........ .. .. ................ .. .... ................. 7 3. La formazione in cgnanti .. ............... .... ........... ....... .. ......... ... ...................................... ........... 9 4 . PCK: Pedagogical Content Knowledge ................. ........... .. ............. ... .... .......... .. .... .. ........ .. . l 3 5. 11 progetto di riccrca ... ...... ..... ... .............................. ............ ....................... ... ....................... 13

CAP 2. Dall'elettromagneii. mo aUa upercooduttivita: la fi ica ... ..... .. ......... .. .. .. .. .. ........ .. 22

l . Aspctti sperimentali ... ......................... ..... ....... .. ......................... .... .. .... ........... .......... .. .......... 22 2. ·rcoric fenomenologie he ...................... .. ....... ...................... .... ...... .. ...... .. ............................ .. 30 3. Teoria BC per la superconduttivita . Coppie di oper .... .. ...... .. ............ ................ .......... . .41

CAP 3. l n od i e i problem i d i apprendimento .. .. .... .... ....... .... ... ... ... .. ....... .. ....... .. ..... .. ......... .. 64

l . l probierni d i apprendimento scienti fi co nella scuola primaria c nclla scuola sccondaria ... 64

CAP 4. La ricerca ... .. ... ...... ................. ......................... ........ ... ..... .............. ..... ............... ..... .... 67

a. tudenti d i cuola primaria e fenome ni magnetici ...... ....... ....... ... .. ............................ ......... .. 67 b.Proposta per un percorso curri ulare sull' induzionc clcttromagnctica nella scuola secondaria inferiorc .... .. ......... ...................................... .......... ............................ .... ............... ... .... ......... ...... 91 c. U na proposta sull'indu1:ione elettromagnctica per i l bicnnio di scuola supcriore .. ........ .... 117 d. na propasta sulla superconduttivita per ił triennjo di cuola superiore ...... ...... ............... 137 e. Una sperimcntazione di eccellenza:la scuola estiva di lisica moderna a Udin .... ... ...... ... . 155 f. na sperimentazione nell'ambito diun progetto per Porientamento .... .. .................... ....... 184

CAP 5. l Progetti EU Pł:RCOMET e S PER OMET2 u elettromagneti mo e su crconduttivita .... ..... .. .. .. .. .. .... .. .. .. ........ .... ... ......... .... .......... . ... .... .. .. . ... .. .. . . . ..... ....... .. . .. ...... 197

l . l Progett i Supercarnet .... ... ... .......... ..... ... ..... .. ... ..... .... ..... ..... ...................... .. .... .... .... .. ...... .. .. l 97 2. II eontributo italiano al progetto ........... .... .... ... ....... ......... .... ............. ......... ... ...................... 197 3. La prcparaz.ione delia sperimentazione ... .. .... ... .. ... ........... .. ............................ .. ......... ...... ... 199 4. Metodologie strumenti ............. .. ..... ......... .. ... ......... .. ................ .. ... ............... ... ....... .... ..... . 200 5. tra1egic, approcci e metodi .... .. ... ...... .......... ......... ..... ........... .... .... .. .. ............ ... ..... .......... .. 201 6. Ił caso dełla sperimentazione in ret c te lemalica ................. .... ..... ....................................... 202 7. I pcrcorsi ....... ... ......... .... .............. .... ......... ... .. .. .... .. .... .. ....... .. ......................... ..... ................. 203 8. onsiderazioni conclusive .. .. .... ...... ... .... ... ... .............. .............. .... .. ........ ....... .... .................. 205

Ry . 4. Spis treści czę ·ci r zprawy d ktorsk.iej - R. Yio1a, Innovazione didattica; Tesi d i dottorato d i ricerca, Universita di Udine, 20 l O.

Działalność Zakładu Dydaktyki Fizyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu 297

Rys. 5. Ze taw Low-Tech kit część l. Rys . 6. Zestaw Low-Tech kit część 2.

Opracowano również opi y do ' wiadczeń , przygotowano scenariusze lek ji z wykorzy taniem zestawu doświadczalnego i przeprowadzono wiele lekcji w zko­łach.

Literatura [l] StronawwwZakładu Dydaktyki izyki- http://dydaktyka.fizyka.umk.pi/PDF/ [2] http://dydaktyka.fizyka.umk.pl/Pliki/M.Przybylska.pdf [3] http://dydaktyka.fizyka.umk.pl/nowa_strona/?q=node/37 [4] http://dydaktyka.fizyka.umk.pllnowa_ trona/?q=node/59 [5] http://dydaktyka.fizyka.umk.pl/foton .ppt [61 www.partner twadlaprzy zl ci.edu.pl/pdp/innowacyjna/prace2009/fizyka_analiza

_glo u.pptx [7] http://www .fizyka.umk.p1J- karwaszlpublikacje/2006_Czarodziej ski_tlet.pdf [8] http://dydaktykaJizyka.umk.pl/Piikiffryg nometria_aku tyczna_czJ.pdf [9] http://dydaktyka.fizyka.umk.pllkomputery_2009/ [lO] http://dydaktyka.fizyka.umk.pUkomputery/ [l}] W kierunku pow · zechności dydaktycznej multimediów, G. Karwasz, W kręgu

edukacji info rmatycznej i medialnej, Adam Marszałek, 2010. http://dydaktyka.fi zyka. umk.pl/Pliki/W _kierunku_pow ·zechnosci. pdf

[1 2] Środki multimedialne w nauczaniu fizykj, A. Okoniewska, Z. Meger, Fizyka w Szkole, 1/2002, tr. 30-36.

[1 3] Karwasz G., Okoni wska A."Fizyka i zabawki", P P Słupsk 2006. [ 14] [http://dydaktyka.fizyka.umk.pllzabawki/ [ 15] http://dydaktyka.fizyka.umk.pl/zabawki 1/ [16] K. Rochowicz, Astronomia, Materiały interaktywne dla liceum, UMK 2008.

http://dydaktyka.fizyka.umk.pln'PSS/materiaJypa .html [17] Amaldi U., "Fi i a Interatt1va. Meccanica" Zanich lli Editore SpA, Bologna

1997. [l ] K. Roch wicz i in. "K pernik w krótkiej k szulce" - Pokazy interaktywne z a tro­

nomii, PTF i IF UMK, X-Xll 2009 http://dydaktyka.fizyka.umk.pllnowa strona l?q=node/119.

298 Grzegorz Karwasz

[ 19] G. Karwasz, K. Rochowicz, "Inne światy" - konkurs teatralny dla gimnazjów, IX Festiwal Nauki i Sztuki w Toruniu 2009. http://dydaktyka.fizyka.umk.pl/ nowa strona/?g=node/70.

[20] G Karwasz, K. Przegiętka, "Wszystko gra" - konkurs muzyczny dla gimnazjów, Vlll Festiwal Nauki i Sztuki w Toruniu 2008, http://dydaktyka.tizyka.umk.pl/nowa

strona/?g= node/79 [21] J. Kruk, G. Karwasz, Strategie edukacyjne w centrach naukj i eksploratoriach,

Wydawnictwo Naukowe UMK, w druku. [22] G. Karwasz, A. Karbowski, K. Służewski "Z górki na pazurki, czyli wszystko o

równi pochyłej, innymi słowy jak energia potencjalne zamienia się w energię kinetyczną i jak się przy tym można bawić" http://dydaktyka.fizyka.umk.pll nowa strona/?g=node/179.

[23] G Karwasz, M. Kłosiński (kuratorzy)"Fiat Lux! Zabawy ze światłem. Od Witełona do tomografu optycznego" http://dydaktyka.fizyka.umk.pl/Witelo.html.

[24] A. Karbowskj , G. Karwasz, K. Służewski , V. Engstrom, Nauczanie magnety­zmu i elektromagnetyzmu, Ogólnopolska konferencja nauczycieli , CODN Sule­jówek 2008.

[25] A. Karbowski, M. Micheliru, L. Santi, W. Peters, J. Trna, V. Angstrom, G. Karwasz, MOSEM - Teaching Electrornagnetism via Minds-on Experiments, GIREP 2008 International Conference, "Physics Curriculum Design, Develop­ment and Validation" , Nicosia, Cyprus 2008, 125.

[26] G. Karwasz, A. Karbowski, M. Mkhelini, R. Viola, W. Peeters, MOSEM: Teaching minds-on experirnents on electromagnetosm in secondary schools,GTREP 2008 In­ternational Conference, Nicosia, Cyprus 2008, 142.

[27] A. Karbowski , K. Służewski, G. Karwasz, M. Juszczynska, R. Viola, M. Gerva­sio, M. Miche1ini, Discavering Electromagnetic Induction: Interactive Multi­media Path, Jnt. Work. on Multimedia in Physics Teaching and Learning, 14th Edition , Europhys. Conf., Udine 2009, 48.

problemy dydaktyki fizyki