Dietoprofilaktyka nadciśnienia tętniczego i choroby niedokrwiennej serca

Emilia Zęgota

Kamila Urbaniak

Nadciśnienie tętnicze -definicja Jest to choroba charakteryzująca się

podwyższoną/podwyższonymi wartościami ciśnienia tętniczego krwi.

Optymalne wartości ciśnienia tętniczego krwi:

120/80 mmHg

ciśnienie skurczowe ciśnienie rozkurczowe

Klasyfikacja RR

Czynniki ryzyka związane z dietą i stylem życia Palenie tytoniu Wysokie spożycie sodu w postaci soli kuchennej

a także wraz z żywnością wysokoprzetworzoną Nadwaga i otyłość Zbyt niska podaż w diecie warzyw i owoców Nadmierna ilość alkoholu Dieta wysokotłuszczowa szczególnie bogata w

SFA Zbyt mała aktywność fizyczna

Należy utrzymywać prawidłową masę ciała (<25 BMI) Ograniczać ilość spożywanej soli do 6g/d. W przypadku nadwagi i otyłości należy zastosować dietę

o obniżonej ilości energii i włączyć aktywność fizyczną w celu zmniejszenia mc.

Zwiększyć ilość warzyw i owoców w diecie. Zadbać o odpowiednią podaż potasu, wapnia i magnezu. Szczególnie polecanym modelem żywieniowym przy

zwalczaniu nadciśnienia tętniczego jest dieta DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension).

Dietoterapia choroby wieńcowej

Dietoterapia choroby niedokrwiennej serca

Dietoterapia choroby wieńcowej

Dietoterapia choroby niedokrwiennej serca

Armitage JM, Bowman L, Clarke RJ i wsp. Effects of homocystein-lowering with folic Acid plus vitamin B12 vs placebo on mortality and major morbidity in myocardial infarction survivors. JAMA 2010; 303: 2486–2494

2 mg kwasu foliowego i 1 mg witaminy B12 obniżenie stężenia homocysteiny we krwi o średnio 3,8 µmol/l(28%) brak dodatkowych

korzystnych efektów w odniesieniu do poważnych zdarzeń sercowo-naczyniowych

Metaanaliza 8 badań (37 485 osób)- w tym badanie SEARCH

suplementacja kwasem foliowym nie ma istotnego korzystnego wpływu na ryzyko wystąpienia poważnych zdarzeń sercowo-naczyniowych

Badanie SEARCH

nie potwierdza doniesień o związku kwasu foliowego z powstawaniem nowotworów. istotne jest skupienie się na odpowiednio prowadzonym leczeniu

(leki hipolipemizujące, hipotensyjne ) i zmianie stylu życia (zwłaszcza zaprzestanie palenia tytoniu oraz unikanie nadwagi i otyłości) w celu uzyskania obniżenia ryzyka występowania chorób sercowo-naczyniowych

Galan P, Kesse-Guyot E, Czernichow S et al. Effects of B vitamins and omega 3 fatty acids on cardiovascular diseases: a randomised placebo controlled trial. BMJ, 2010; 341: c6273

Celem badania Suplementation en Folates et Omega-3 (SU.FOL.OM3) była ocena wpływu witamin z grupy B i kwasów tłuszczowych omega-3 na występowanie incydentów sercowo-naczyniowych u osób z chorobą wieńcową lub po przebytym udarze mózgu

4 grupy: pierwsza grupa (622 chorych) — tylko preparaty witamin B (wit. B6: 3 mg/d. i wit. B12:

20 mcg/d.) i 5-metylotetrahydrofolian, druga grupa (633 chorych) — tylko kwasy tłuszczowe omega-3, trzecia grupa (620 chorych) — jednocześnie witaminy B i kwasy omega-3, czwarta grupa (626 chorych) — placebo

Galan P, Kesse-Guyot E, Czernichow S et al. Effects of B vitamins and omega 3 fatty acids on cardiovascular diseases: a randomised placebo controlled trial. BMJ, 2010; 341: c6273

terapia witaminami z grupy B - 20-procentowa redukcja stężenia homocysteiny we krwi po 12 miesiącach, utrzymującą się na zakończenie badania (redukcja o 19%) oraz wzrost stężenia folianów (o 146%), cyjanokobalaminy (35%) i pirydoksalu (116%).,

w grupie otrzymującej kwasy omega-3 potwierdzono wzrost (37%) ich stężenia w surowicy w porównaniu z grupą placebo,

w grupie witamin B było zauważalne nieznaczne zmniejszenie liczby udarów mózgu i nieistotny wzrost ryzyka zgonu z jakiejkolwiek przyczyny, w tym z przyczyn sercowo-naczyniowych,

nie odnotowano zwiększonej umieralności z powodu nowotworów,

w 5-letniej obserwacji wdrożenie interwencji u pacjentów po ostrym incydencie wieńcowym lub mózgowym polegającej na suplementacji witaminami z grupy B obniżającymi stężenie homocysteiny i wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi omega-3 nie wykazało istotnego wpływu zmniejszającego ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych w prewencji wtórnej.

Chiuve SE, Rimm EB, Manson JE i wsp. Intake of total trans, trans-18:1, and trans-18:2 fatty acids and risk of sudden cardiac death in women. Am Heart J 2009; 158: 761-7.

nie wykazano pozytywnych zależności między spożyciem kwasów trans a ryzykiem SCD, jednak większe spożycie kwasów trans może być powiązane ze wzrostem ryzyka SCD u kobiet ze zdiagnozowaną chorobą wieńcową.

Rauch B, Schiele R, Schneider S et al. OMEGA, a randomized, placebo-controlled trial to test the effect of highly purified omega-3 fatty acids on top of modern guideline-adjusted therapy after myocardial infarction. Circulation, 2010; 122: 2152–2159

badanie OMEGA - brak skuteczności kwasów omega-3 w dalszej redukcji ryzyka wystąpienia zgonu i incydentów sercowo-naczyniowych u pacjentów z ostrym zawałem serca leczonych według aktualnych wytycznych w okresie roku

nieodpowiednia moc badania niejako upoważnia do przeprowadzenia dalszych, dużych, randomizowanych badań, które ostatecznie wyjaśniłyby skuteczność suplementacji kwasami omega-3 w pacjentów po zawale leczonym wg obowiązujących standardów postępowania.

Bernstein AM, Sun Q, Hu FB i wsp. Major dietary protein sources and risk of coronary heart disease in women.Circulation 2010; 122: 876–883

wyższe spożycie białka pochodzącego z czerwonego mięsa wiąże się z podwyższonym ryzykiem wystąpienia choroby wieńcowej,

związek ten był niezależny od występowania innych, nie tylko związanych z dietą czynników,

spożycie większej ilości ryb, drobiu i nabiału w porównaniu z czerwonym mięsem obniżało ryzyko wystąpienia CHD,

dodatni związek spożywania czerwonego mięsa z ryzykiem CHD może być spowodowany tym, że spożycie czerwonego mięsa ma bardzo duży udział w całkowitym spożyciu mięsa jego spożycie na korzyść ryb czy drobiu, może istotnie obniżyć ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej.

Ara Tachjian, Viqar Maria, Arshad Jahangir Use of herbal products and potential interactions in patients with cardiovascular diseases J Am Coll Cardiol 2010;55: 515-525

Dziurawiec

najpopularniejszy preparat ziołowy stosowany w depresji, zaburzeniach snu lub w zakażeniach wirusowych,

indukuje cytochrom P450 zwłaszcza CYP3A4, który bierze udział w metabolizmie około 50% leków receptariuszowych

znane są przypadki chorych po transplantacji, u których doszło do obniżenia stężenia cyklosporyny o 50%, a w niektórych przypadkach do odrzucania przeszczepu,

stosowanie dziurawca z warfaryną powadzi do zmniejszenia skuteczności leczenia przeciwkrzepliwego, grożąc powikłaniami zatorowo-zakrzepowymi.

Serdecznik

stosowany jako środek sedatywny i rozkurczowy, ale także jako preparat hipotensyjny i diuretyczny,

podawany dożylnie może zmniejszać agregację i obniża stężenie fibrynogenu.

.

Żeń-szeń preparat wzmagający odporność i zwiększający potencję seksualną, może zarówno podwyższać, jak i obniżać ciśnienie tętnicze, stosowany łącznie z warfaryną obniża czas protrombinowy.

Miłorząb dwuklapowy (ginkoba) zalecany w chorobach sercowo-naczyniowych, depresji lub demencji, stosowanie miłorzębu z lekami przeciwpłytkowymi lub przeciwkrzepliwymi zwiększa ryzyko

krwawień.

Czosnek

jeden ze składników czosnku hamuje agregację płytek, zwiększając tym samym ryzyko krwawień i nie powinien być stosowany przez osoby przyjmujące leki przeciwpłytkowe lub przeciwkrzepliwe.

Głóg wykorzystywany do leczenia dławicy i niewydolności serca. środek ten może zwiększać stężenie naparstnicy i hamować syntezę trombosanu A2,

zwiększając ryzyko krwawień w grupie chorych przyjmujących leki przeciwpłytkowe i przeciwkrzepliwe.

Lukrecja działanie wykrztuśne

może zwiększać ryzyko krwawień u chorych stosujących leki przeciwpłytkowe i przeciwkrzepliwe.

PUFA omega-3 zmniejszają stężenie triacylogliceroli, PUFA omega-3 obniżają ciśnienie tętnicze, PUFA omega-3 osłabiają odpowiedź zapalną,

w modelu zwierzęcym wykazano, że dieta wzbogacona EPA + DHA zapobiega utracie kardiolipin w sercach obciążonych ciśnieniowo (zapewniają prawidłowe

funkcjonowanie łańcucha oddechowego).

9 cech charakterystycznych dla greckiej wersji tradycyjnej diety śródziemnomorskiej

• duże spożycie oliwy z oliwek i małe spożycie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego,

• duże spożycie warzyw,

• duże spożycie owoców,

• duże spożycie produktów zbożowych (głównie chleba),

• duże spożycie nasion roślin strączkowych,

• małe spożycie mięsa i produktów mięsnych,

• średnie spożycie produktów mlecznych,

• średnie spożycie alkoholu (głównie wina),

• średnie spożycie ryb.

Oprócz tradycyjnej śródziemnomorskiej diety zdrowy styl życia

Spożycie niskotłuszczowych produktów mlecznych redukowało ryzyko wystąpienia nadciśnienia

Cel: wykazanie czy spożycie produktów mlecznych pełnotłuszczowych i niskotłuszczowych wiązało się z obniżonym ryzykiem wystąpienia nadciśnienia

Badanie prospektywne, n= 5880 ukończyło badanie, wiek > 20, absolwenci uniwersytetu Bez nadciśnienia i chorób sercowo-naczyniowych na początku

badania Otrzymywali kwestionariusze mailowo ( częstotliwość spożycia)

przez 27 miesięcy (mediana) Wyniki: zaobserwowano 180 przypadków nadciśnienia tętniczego;

najwyższe spożycie produktów mlecznych niskotłuszczowych wiązało się z 50% mniejszym ryzykiem nadciśnienia niż w grupie spożywającej najmniej produktów mlecznych niskotłuszczowych

Hiperglikemia jest czynnikiem zwiększającym umieralność wśród pacjentów z chorobą niedokrwienną serca i po przebytym zawale.

Odgrywa rolę w patogenezie kardiomiopatii cukrzycowej oraz zmianach miażdżycowych zachodzących w tt.wieńcowych i obwodowych.

Powoduje niekorzystne włóknienie serca i odkładanie się w nim kolagenu co wpływa negatywnie na jego funkcje rozkurczowe.

Ciekawostka

W artykule cytowane jest

badanie w którym wykazano,

że zakaz palenia tytoniu w

miejscach publicznych przyczynił się do

zmniejszenia liczny osób hospitalizowanych

z powodu ostrych zespołów wieńcowych.

Definicja i występowanie Stanole – grupa związków stanowiących nasycone formy fitosteroli.Otrzymuje się je na drodze uwodornienia fitosteroli.

Dosyć powszechne w produktach roślinnych, ale ich ilość jest niewielka.

Duże ilości fitosteroli znajdujemy: w olejach roślinnych (zwłaszcza słonecznikowym, kukurydzianym,

sezamowym) w sezamie, słoneczniku i innych nasionach w roślinach strączkowych.

Śladowe ilości - warzywa i owoce oraz produkty z pełnego przemiału. Badania wykazują, że z dietą możliwe jest dostarczenie ok. 300-400mg/dfitosteroli. W społeczeństwach zachodnich ilość dostarczanych fitosteroli wahasię od 150-400mg/d. Stanole stanowią zatem ilość od 20-50mg/d.

Mechanizm działania

Jest związany jest z podobieństwem w budowie chemicznej tych związków do budowy cholesterolu.

Cholesterol, aby został wchłonięty musi być wiązany w micelach.

Stanole wypierają cholesterol z miceli, dzięki czemu wchłaniana jest mniejsza jego ilość, a większa wydalana z kałem.

Stanole są jednocześnie niemal niewchłanialne do krwi.

Skuteczność działaniaWyniki wielu badań wykazują, że stanole obniżają : stężenie cholesterolu całkowitego o 7-10% cholesterolu frakcji LDL o 10-15%.

Stanole + zmiana nawyków żywieniowych

=

obniżenie stężenia LDL – CHOL nawet o 20% i to wszystkobez udziału farmaceutyków!!!

Nie obniżają oraz nie podnoszą natomiast stężenia HDL-CHOL.

Należy dodać, że skuteczność działania stanoli utrzymuje się TYLKO

przez okres ich stosowania.

Dieta ze stanolami w ilości 3 g dziennie redukuje stężenie białka hsCRP o

prawie 20%.

Oznacza to, że wpływają one na ograniczenie procesu zapalnego. Efekt obserwowany był zwłaszcza w połączeniu ze statynami.

Dawka Hallikainen i wsp. Przez 4 tygodnie podawali pacjentom dziennie

0,8g, 1,6g, 2,4g i 3,2 g stanoli. Wyniki: największa skuteczność uzyskana została przy

stosowaniu najwyższych dopuszczalnych dawek (spadek o 11,3% i 10,4% LDL).

Nie stwierdzono jednak statystycznie istotnej różnicy w zakresie skuteczności działania określonych dawek.

W celu uzyskania optymalnych efektów terapeutycznych stanoli wystarczy stosować ok.2g dziennie.

W Europie przeciętnie spożywa się 25g margaryny lub masła dziennie. Stąd wzbogacanie ich w stanole zostało tak przemyślane by w takiej dawce dostarczać ok. 2g stanoli dziennie.

Działanie z lekami

Stwierdzono, że u osób stosujących statyny u których nie udało się uzyskać prawidłowego stężenia cholesterolu pomocne były fitosterole. Wyniki podobne uzyskano w badaniach na chorych stosujących prawastatynę i simwastatynę.

Uogólniony wniosek z badań: podawanie stanoli w ilości ok. 2.5g/d pozwalało na dodatkowe obniżenie cholesterolu frakcji LDL od 7-20% w zależności od badania.

Bezpieczeństwo

Wieloletnie spożywanie fitosteroli nie jest szkodliwe dla organizmu.

Ich pobranie wpływa jednak na zmniejszenie stężenia we krwi karotenoidów.

Przestrzeganie zasad zdrowego odżywiania w tym spożywania 5 porcji warzyw i owoców dziennie( uwzględniając bogate w karoten) pozwala na utrzymanie stężenia karotenoidów na odpowiednim poziomie.

Legislacja i znakowanie produktówSpożycie powyżej 3 g dziennie nie przynosi dalszego obniżenia stężenia cholesterolu. Rada Naukowa ds. Żywności wydała opinię: stosowanie dawki powyżej 3 g/d nie jest wskazane.

W związku z tym Komisja Europejska dopuszcza dodawanie steroli i stanoli roślinnych dotakich produktów spożywaczych jak, np.

tłuszczów do smarowania pieczywa, sosów do sałatek, mleka, fermentowanych produktów mlecznych typu jogurty i sery, produktów pochodzących z soi, pikantnych sosów,

przy założeniu, że w jednej porcji produktu jest zawarte nie więcej niż 3 g steroli lub stanoli (jeśli spożywana jest jedna porcja dziennie) lub 1 g (jeśli spożywane są trzy porcje dziennie).

Ponadto wspólnotowa dyrektywa dotycząca znakowania stwierdza, że każdy produkt zawierający sterole i stanole powinien czytelnie podawać ich zawartość oraz zamieszczać informację o ich właściwościach i zastosowaniu.

Redukcja tłuszczu w diecie ogółem

Badanie Women’s Health Initiative wykazało, że obniżenie spożycia tłuszczu ogółem wziązało się z obniżeniem spożywania określonych kwasów tłuszczowych.

Wpływało to na umiarkowane zmniejszenie ryzyka CVD, CHD i udaru w przypadku kobiet spożywających najmniej SFA. W przypadku innych proporcji KT w diecie ryzyko nie było bardziej zmniejszone.

Taka taktyka nie wpływa na podwyższenie poziomu HDL-CHOL.

Redukcja w diecie SFA i TC

Zmniejszenie ilości powyższych w diecie do <7%E w przypadku SFA i <200mg/d w przypadku TC powodowało zmniejszenie LDL-CHOL od 9-12%

Metaanaliza badania National Cholesterol Education Program Step 2 diet gdzie (7% SFA, 200 mg/day cholesterol) wiązała się z 3-6kg utratą mc i 16% zmniejszeniem LDL – CHOL.

OmniHeart Randomized Trail

1. 3 diety, wszystkie dostarczały 6%E z SFA: Węglowodanowa - 58%E z W i 27% z T Proteinowa -25%E z B i 27% z T Bogata w UFA - 37% E z T z czego 21% stanowiły

MUFA2. LDL – CHOL obniżył się odpowiednio o 11.6, 14.2

i 13.1 mg/dL na wyżej wymienionych dietach.3. Dieta proteinowa i z UFA obniżyły również poziom

TG. 4. UFA podwyższyła HDL-CHOL.

Modyfikacje w zawartości KT 1% mniej SFA w diecie – obniżenie LDL-CHOL o 1,8mg/dl 1% więcej PUFA w diecie – odniżenie LDL-CHOL o 0,5mg/dl Zastąpienie części SFA kwasami MUFA – obniżenie LDL-CHOL. Zastąpienie części W w diecie kwasami MUFA i PUFA – jw. Spożywanie kwasów tłuszczowych o konfiguracji trans powodowało

dwukrotnie wyższy wzrost TC/HDL niż w przypadku SFA. Zwiększa ono również stężenie CHOL-LDL i TG. Kwasy trans obniżały również poziom HDL-CHOL. Należy ich bezwzględnie unikać w diecie!!! Stanowią czynnik ryzyka

wystąpienia incydentu sercowo- naczyniowego.

Należy wystrzegać się uwodornionego oleju z soi – podwyższa stężenie frakcji LDL-CHOL w przeciwieństwie do olejów nierafinowanych, zimnotłoczonych.

Orzechy – wpływ na obniżenie lipidów Wyniki różnych badań są zgodne co do wpływu

konsumpcji orzechów na obniżanie LDL-CHOL. Większość badań wykazała, że mają wpływ na obniżenie

TG. Inne nie wykazały takiego działania. W 14-letnim badaniu Nurse’s Health Study wykazano, ze

kobiety które pożywały około 100g orzechów tygodniowo miały znacząco obniżone ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca.

Mechanizm:zawierają dużo UFA, mało SFA, brak CHOL i tym samym wpływają na profil lipidowy.

Błonnik rozpuszczalny

Dieta obfitująca w błonnik (co najmniej 25g/d) jest związana ze zmniejszeniem ryzyka CHD i CVD.

Błonnik rozpuszczalny wykazuje większe możliwości obniżania LDL-CHOL niż błonnik nierozpuszczalny.

Należy jednak pamiętać, że całkowita ilość błonnika w diecie jest ważna i wiąże się z obniżeniem ryzyka CHD ogólnie.

Mechanizm: beta -glukany powodują zwiększenie produkcji kwasów żółciowych i obniżenie LDL-CHOL. Korzystnie wpływa na receptory LDL.

Dieta taka jest związana często z niskim BMI, niższym ciśnieniem tętniczym i stężeniem TG.

Psyllium – błonnik indyjski

Antyoksydanty - suplementacja

Badano wpływ: wit. C i E, beta-karotenu, koenzymu Q10

Stanowisko ADA: Dotychczasowe dowody naukowe nie wspierają rekomendacji stosowania suplementów, nie są też przeciwko.

Zaleca się spożywanie dużej ilości owoców i warzyw zamiast suplementów z uwagi na ich korzystny profil odżywczy i potencjalne efekty synergizmu działania prozdrowotnego.

Aktywność fizyczna

Zaleca się około 30 minut aktywności fizycznej w większości dni tygodnia.

KONKLUZJA

Programy narodowe

Narodowy Program Zdrowia na lata 2007-2015

Narodowy Program Zapobiegania Nadwadze i Otyłości oraz Przewlekłym Chorobom Niezakaźnym poprzez Poprawę Żywienia i Aktywności Fizycznej na lata 2007-2011 POL-HEALTH.

Odbyły się