Copyright by Jan Kwaniewski, Tomasz Kwaniewskt Warszawa 1999

Wszelkie prawa zastrzeone

PRZEPISY KULINARNE PODANE W KSICE PRZEZNACZONE S WYCZNIE DO STOSOWANIA DOMOWEGO Redakcja i opracowanie techniczne: Stanisawa Podgrska Skad i amanie: Beata Rojek-Podgrska Projekt okadki: Paulina Jakubowska

WSTPPierwsze wydanie ywienia optymalnego" ukazao si w 1990 roku. Ksika ta bya przeznaczona dla pacjentw, ktrzy przyjedali na 2 lub 3-tygodniowe turnusy zdrowotne do prowadzonego przeze mnie orodka o nazwie Akademia Zdrowia Arkadia". W czasie pobytu byli oni ywieni optymalnie, a ponadto uczono ich teoretycznie i praktycznie zasad ywienia optymalnego. Nastpnie otrzymywali t ksik, by zrozumie sens ywienia optymalnego i kontynuowa je po powrocie do domu. W ksigarniach jej nie byo. W 1996 roku ukazaa si ksika pt. Dieta optymalna". Staa si ona wydawniczym przebojem roku. W 1997 roku wysza ksika pt. Tuste ycie", bdca zbiorem moich artykuw drukowanych w Dzienniku Zachodnim", a w 1998 roku Ksika kucharska" stanowica obszerny zbir 700 przepisw kulinarnych, znajdujcych zastosowanie w ywieniu optymalnym. Dieta optymalna" ju trzeci rok znajduje si na pierwszym miejscu w kraju pod wzgldem liczby sprzedanych egzemplarzy. Pozostae pozycje te plasuj si w czowce. cznie dotychczas rozeszo si ponad 300 000 tych ksiek. Trafiy one do wielu ludzi w Polsce, a take do innych krajw. We wrzeniu 1998 roku .Dieta optymalna" ukazaa si w jzyku czeskim. Ksiki te s obecnie tumaczone na jzyki: wgierski, niemiecki, woski, angielski, francuski i rosyjski. Ju czwarty rok Dziennik Zachodni" drukuje moje artykuy na temat diety optymalnej. Na amach tego pisma odpowiadam le na listy chorych; od roku dwa razy w tygodniu. Wydanie pitkowe z moimi artykuami trafiao do Niemiec w iloci 300 egzemplarzy. Obecnie co tydzie jest sprzedawane w Niemczech w 8-tysicznym nakadzie. Redaktor Naczelny Dziennika Zachodniego", p. Marek Chyliski sam ywi si optymalnie od okoo 10 lat. Od wrzenia 1998 roku moje artykuy zacz drukowa rwnie Ekspres dzki". Spotkay si one z podobnym odzewem jak na lsku. Zainteresowanie moj teori ywieniow jest na lsku ogromne. Listw otrzymuj tyle, e trudno je zliczy. Staram si kady list przeczyta, ale ju nie jestem w stanie odpowiada na nie indywidualnie. Problemy w nich poruszane staram si uwzgldnia w odpowiedziach drukowanych w Dzienniku Zachodnim". Oceniam, e ju ponad 2 miliony ludzi w Polsce stosuje ywienie optymalne, w tym blisko poowa na lsku. Obecnie kilkudziesiciu lekarzy w Polsce i w innych krajach leczy swoich pacjentw ywieniem optymalnym i wynalezionymi przeze mnie prdami selektywnymi. S to lekarze, ktrzy sami wraz ze swoimi rodzinami odywiaj si w ten wanie sposb, dziki czemu potrafi zrozumie moj wiedz i wykorzysta j w praktyce dla dobra ludzi chorych. Optymalni", bo tak skrtowo zaczlimy nazywa ludzi ywicych si zgodnie z diet optymaln, zaczli si oddolnie organizowa. Pierwszy klub optymalnych powsta w azach. Dziaa prnie i efektywnie. Jesieni 1998 roku uzyskao osobowo prawn Oglnopolskie Stowarzyszenie Bractw Optymalny nych z siedzib w Jaworznie. Wyznaczyo ono sobie nastpujce zadania:

propagowanie ywienia optymalnego, udzielanie pomocy osobom podejmujcym ten model ywienia, wpywanie na gospodark ywnociow w naszym kraju w kierunku dostosowywania jej do potrzeb ywienia optymalnego, organizowanie stacjonarnych zakadw leczniczych na wzr pierwszej Arkadii" dla chorych z Polski i innych krajw. W wielu krajach s ludzie, ktrzy ju wiedz o mojej diecie i chc przyjeda do Polski po zdrowie. Chc i mog za pobyt i leczenie paci. S to ju dziesiatki tysicy ludzi. Niestety, na razie nie maj gdzie przyjeda. Jak dotd rzdzcy w Polsce, uczeni" ywieniowcy i lekarze nie potrafi mojej wiedzy zrozumie ani nie chc jej praktycznie wykorzystywa. Moe w przyszoci to si zmieni? W wielu miastach powstay ju regionalne bractwa optymalnych i szybko powstaj nowe. Optymalni organizuj si ju w Austrii, Czechach, Kanadzie, USA, Niemczech i Australii. yj na Wyspach Kanaryjskich i w Omanie. Moje ksiki przeznaczone s dla zwykych, przecitnych ludzi, dlatego pisane s prostym i zrozumiaym jzykiem, dalekim od hermetycznego jzyka prac naukowych. S skierowane przede wszystkim do ludzi chorych, ale take i do zdrowych. Wiem, e niektrzy nie mog zrozumie zawartej w nich wiedzy. Niektre sprawy ich dziwi, inne wzbudzaj nieufno, bo przeciwstawiaj si podstawowym zasadom propagowanych powszechnie diet. Dlatego osoby podejmujce ywienie optymalne powinny prosi o rad i pomoc tych, ktrzy od dawna j stosuj. Po to wanie powstaj bractwa optymalnych, by mona byo w gronie ludzi ywicych si w ten sam sposb wymieni dowiadczenia, poradzi si, wyjani rne sprawy, ktre mog niepokoi. Ksika ta przeznaczona jest przede wszystkim dla tych osb, ktre chc podj ten propagowany przeze mnie sposb odywiania si, ale znajd tu te nowe informacje ci, ktrzy ju od dawna stosuj ywienie optymalne. Omawiam w niej po raz pierwszy szczegowo cukrzyc typu I, aby chorzy na t straszn chorob mogli si z niej wyleczy sami, by znali zagroenia i umieli im zapobiega. Podaj te jak ywi niemowlta i mae dzieci. Problem ten dotychczas nie by dostatecznie szeroko omwiony. Matki stosujc ywienie optymalne nie tylko rodz bez blu i mki", ale zawsze maj pod dostatkiem wartociowego i bardzo tustego pokarmu. Dzieci powinny by karmione piersi. Sztuczne karmienie powinno by stosowane tylko wyjtkowo. Powinny by stosowane mieszanki najbardziej chemicznie zblione do wartociowego i tustego mleka, jakie spotyka si u kobiet pasterzy. Taki skad maj proponowane przeze mnie mieszanki dla niemowlt. Omawiam te szerzej ten nieszczsny cholesterol, aby Czytelnicy mogli zrozumie, e przy stosowaniu ywienia optymalnego poziom cholesterolu we krwi nie ma adnego znaczenia, a jeli choruj na miadyc, to bdzie si ona u nich cofa nawet szybciej wwczas, gdy poziom cholesterolu HDL bdzie u nich wyszy. Wielu pacjentw dzwonio i pisao do mnie, e po przejciu na ywienie optymalne wyleczyli si z wielu chorb i czuli si wietnie do czasu, gdy zrobili sobie badanie okrelajce poziom cholesterolu we krwi. By on czasami wysoki. Gdy wynik pokazali lekarzowi, ten zaczyna ich straszy, e przy takim poziomie cholesterolu bd chorowa na wtrob, e grozi im miadyca, cukrzyca i Bg jeden wie co jeszcze. Biedny czowiek, wierzc w autorytet lekarza, czasami zaprzestaje diety i robi bd. Bo lekarz taki wygasza swoje przestrogi w oparciu o wasne pogldy, a nie o wiedz. Nie prbuje nawet sprawdzi, jakie waciwoci lecznicze ma dieta bogato tuszczowa i jak rol w leczeniu chorb odgrywa cholesterol. A przecie obowizkiem suby zdrowia powinno by sprawdzenie kadej metody leczniczej, przeprowadzenie bada, na podstawie ktrych mona byoby z pewnoci okreli, czy dana metoda pomaga i w jakich chorobach czy nie pomaga, czy te szkodzi, i czy pomaga wszystkim czy tylko niektrym. Jej obowizkiem powinno by przekazanie wiedzy o rezultatach tych bada chorym, aby mogli sami wybra metod najbardziej skuteczn i najtasz. S choroby, ktrych dotychczas medycyna wyleczy nie potrafi. I na tych powinna by sprawdzona skuteczno rnych stosowanych metod leczniczych. Naleaoby np. zrobi badania na chorujcych na cukrzyc typu I. Podzieli ich na grupy, dokadnie zbada i zapyta, w jaki sposb chc by leczeni, czy te chc si leczy sami diet optymaln. Zastosowa to leczenie, ktre sami sobie wybrali. Po 6 miesicach i po roku sprawdzi, czy i ilu chorych zostao po tym czasie z cukrzycy wyleczonych. Wtedy dowodnie okazaoby si, e przy adnej metodzie stosowanej przez wspczesn medycyn nie bdzie ani jednego wyleczenia, a u stosujcych ywienie optymalne bdzie ponad 80% wyleczonych, a u pozostaych wystpi poprawa. W ten wanie sposb sprawdziem dziaanie ywienia optymalnego na cukrzyc i inne

choroby. Okazao si, e nikomu ono nie szkodzi, a poprawa stanu zdrowia i sprawnoci wystpuje u wszystkich bez wyjtku. Wiele chorb ustpuje bez ladu i to takich, ktre medycyna uznaje za nieuleczalne. Wielu ludzi wierzy w rne najbardziej nawet bezrozumne metody leczenia. Moe to by nawet modlitwa, wyliczanka Kaszpirowskiego, dotyk rk Harrisa czy innego uzdrowiciela. Z pocztku wierz, e zdrowie im si poprawi, a kiedy faktycznie stan ich zdrowia ulega pogorszeniu, mwi, e chyba tak ju musi by. Ja nie chc, by moi pacjenci mi wierzyli, lecz by sami si przekonali, e to co pisz jest opracowan przeze mnie wiedz, eby zrozumieli, dlaczego powinni postpowa tak a nie inaczej, by wiedzieli czego mog si po tym postpowaniu spodziewa i co ich czeka, gdy popeni bdy. Obowizkiem optymalnych jest propagowanie w swoim rodowisku wiedzy o ywieniu optymalnym. Im szybciej bdzie rosa liczba ludzi stosujcych ywienie optymalne, tym szybciej bdzie podnosi si zdrowotno narodu i pojawia si szansa na zdobycie wiedzy, dostpu do prawdy, a nawet mdroci. A mdro, czyli znajomo przyczyn rzeczy", stwarza podstawy do przyczynowego i rozumnego zorganizowania ycia ludzkiego, bez godu, nienawici, wojen, przemocy i wszelkich plag gnbicych wspczesn ludzko.

I ZASADY DIETY OPTYMALNEJ1. Znaczenie odywiania si w yciu czowiekaZdobywanie pokarmu jest podstawowym warunkiem ycia. Bez pokarmu umiera czowiek, ginie zwierz, usycha rolina. Dlatego jedzenie jest motorem dziaania wszystkiego, co yje. Instynkt zaspokajania godu jest najsilniejszym z instynktw, bo jest gwarantem zachowania ycia. Dziko yjce zwierzta na zdobywanie pokarmu powicaj duo czasu. Dziki rozwojowi cywilizacji czowiek nie musi zdobywa" pokarmu. Jest on atwo dostpny; wystarczy wej do pierwszego z brzegu sklepu spoywczego. Nakaz yciowy czowieka przesun si wic ze zdobywania" pokarmu na zdobywanie" pienidzy. Ale to nie jest to samo. Pienidze bowiem pozwalaj zaspokoi wikszo rnorodnych, nie zwizanych z jedzeniem potrzeb, a nawet takich, ktre szkodz naszemu zdrowiu i yciu, jak: narkotyki, alkohol, uywki, papierosy. W rednio zamonej rodzinie wydatki najedzenie nie przekraczaj 30% dochodw liczonych w pienidzach, a im rodzina bogatsza tym procent ten jest niszy. W zwizku z tym funkcja jedzenia coraz bardziej przesuwana jest na margines naszych yciowych dziaa i stara. Traktujemy j jako fizjologiczn konieczno, ktr trzeba zaspokoi moliwie szybko i dyskretnie, zupenie zapominajc, jak kolosalne znaczenie dla naszego ycia ma to, co jemy, kiedy i w jaki sposb. Tote niektrzy ludzie, zwaszcza ludzie interesu, ktrym przecie wystarcza pienidzy na prawidowe, dobre odywianie, nie przykadaj do niego adnej wagi. Gdy poczuj gd, wpadaj na sekundk" do baru. Na stojco, szybko, zjadaj, a waciwie przeykaj jak przypadkow potraw, akurat tak, jak dany bar dysponuje. Moe to by pizza, wsunity w buk hamburger, kanapka lub saatka jarzynowa pogryzana buk. Taki posiek popijaj mocn, dobrze osodzon herbat lub kaw. W czasie jedzenia myl o tym, co zaatwiali przed chwil lub co bd zaatwia za chwil, albo wciekaj" si w duchu na wsppracownika lub kontrahenta, albo wkurzaj" na to, e doba ma tylko 24 godziny, a im przydaoby si 48. Gdy w 5 minut po posiku zapyta ich co jedli nie pamitaj. Z baru wybiegaj", do samochodu wskakuj", do pracy pdz". Nastpny posiek, rwnie przypadkowy, jedz pnym wieczorem. Nigdy nie maj czasu. A potem si dziwi, e majc 35 lub 40 lat maj wrzody na odku i dwunastnicy, przerne nerwice i dolegliwoci, s cigle zmczeni i zirytowani, i niedospani, bo wtedy, gdy nawet maj ju czas na sen, to nie mog usn. Potem umieraj przedwczenie na choroby krenia i inne lawinowo rozszerzajce si choroby cywilizacyjne. A jeli w ogle zastanawiaj si nad przyczynami zego stanu wasnego zdrowia, to widz je wszdzie i wi ze wszystkim, tylko nie z tym, co, gdzie i jak jedz. Zanim wic podejmiemy decyzj o przejciu na diet optymaln, trzeba wpierw uwiadomi sobie, e jedzenie jest najwaniejsz, podstawow funkcj yciow, od ktrej zaley cae nasze ycie we wszystkich jego przejawach i aspektach. Dlatego w naszej mentalnoci musi ono odzyska miejsce nadrzdne w stosunku do wszystkich innych poczyna yciowych. Musimy zrozumie, e jest ono w

naszym yciu ogromnie wane i warto powici mu duo uwagi i stara. Nie twierdz, e jedzenie naley celebrowa. Ale trzeba zda sobie spraw, e jedzc zasilamy nasz organizm w budulec i energi i od tego, jakie to jest zasilanie i jaki budulec, zaley to, jak bdziemy funkcjonowa, myle i czu si przez najblisze par godzin, do nastpnego posiku. Na posiek trzeba przewidzie odpowiedni czas. Je naley w stanie uspokojenia, rozlunienia, relaksu. Powoli i dokadnie u pokarmy, koncentrujc si na ich smaku i wartociach odywczych. Nie czyta przy jedzeniu, bo jest to nie tylko niegrzeczne wobec tych, ktrzy jedz razem z nami, lecz take i niezdrowe, bo odciga nasz mzg od funkcji sterujcych procesami wywoujcymi apetyt i wydzielanie wewntrzne substancji umoliwiajcych prawidowe trawienie. W czasie posiku nie naley prowadzi silnie oywionych, stresujcych dyskusji, rozmw oficjalnych czy negocjacji, z zasady wymagajcych koncentracji uwagi i duego napicia nerwowego. Dlatego szkodliwe s te liczne oficjalne obiady i kolacje suce zaatwianiu spraw zawodowych. Podane jest, by posiku nie zaczyna w stanie silnego zmczenia i stresu psychicznego, ale sprbowa przedtem wyciszy si". Nawet w restauracji, czekajc na podanie dania, mona wyczy si" z otoczenia, pomyle o czym uspokajajcym lub zanuci sobie w mylach jak spokojn melodi. W domu dobrze jest chocia kwadrans odpocz przed obiadem, da chwil wytchnienia systemowi nerwowemu. Podobnie, nie obcia zbytnio organizmu tu po posiku. Niektre kobiety, po zjedzeniu obfitego obiadu, wedug schematu: duo, sodko i tusto", natychmiast po nim podejmuj duy wysiek, by straci kalorie". Nic bardziej bdnego! Jest to torturowanie wasnego organizmu, a tracenie kalorii" nie przyda si na nic, jeli bdziemy je duo, sodko i tusto". Wysiek stopniowa tak, by szczyt jego przypada dopiero po 2-3 godzinach od jedzenia. Jeli nie zawsze jest to moliwe, to w kadym razie naley wiedzie o tej zasadzie i dy do stosowania jej w yciu.

2. Na czym polega dieta optymalna?Dieta optymalna waciwie nie jest diet" w potocznym rozumieniu tego sowa. Lekarz, zalecajc nam diet", zakazuje nam je okrelonych produktw lub w okrelony sposb przyrzdzanych (pieczonych, smaonych itp.) w pewnym okresie, dopki nie ustpi jakie objawy chorobowe. Potem, gdy choroba mniej daje si nam we znaki, przestajemy diet stosowa. Dieta optymalna jest natomiast sposobem ywienia si kadego czowieka, zarwno chorego, jak i zdrowego. Jest to dieta" na zawsze, bo zawsze czowiek powinien odywia si tak, by moliwie najpeniej pokry potrzeby budulcowe i energetyczne swojego organizmu, a dieta optymalna to wanie zapewnia. Dlatego ilekro mwimy o diecie" optymalnej, to zawsze naley rozumie to jako optymalne, a wic najlepsze z moliwych ywienie si" czowieka. Dieta optymalna jest diet wysoko tuszczow. Stosujc j trzeba zjada bardzo duo tuszczw. S one podstaw i gwnym skadnikiem jedzenia. Jedn trzeci iloci tuszczw powinno w diecie stanowi biako, a tylko tyle co poowa iloci biaka wolno zjada wglowodanw. Stosunek wic midzy biakiem, tuszczem i wglowodanami powinien teoretycznie wynosi jak 1 : 2,5-3,5 : 0,5. Przy spoywaniu najbardziej biologicznie wartociowych biaek, tych zawartych w tkach, wtrbce czy nerkach, zapotrzebowanie na biako znacznie spada i wwczas na 1 g biaka bdzie wskazane spoywanie okoo 1 g wglowodanw. Najlepiej stara si spoywa okoo 0,8 g wglowodanw na 1 kg wagi ciaa na dob i je tusto. Tak wic trzeba dobiera produkty spoywcze i przygotowywane z nich potrawy, by cznie zawarte w nich te trzy podstawowe skadniki odpowiaday powyszej proporcji. Aby mc zastosowa si do tego wymogu, trzeba wiedzie, jakie produkty zawieraj tuszcze, jakie biako, a jakie wglowodany. Niewiele jest produktw, ktre zawieraj tylko jeden skadnik w 100%. Czystym biakiem jest tylko elatyna i biako jajka kurzego**. Biako zawieraj: jajka, miso i wdliny, mleko i produkty mleczne, podroby, a z produktw rolinnych: grzyby, groch, fasola, ziarna sonecznika, migday, kakao, soja, orzechy. Prawie czystym tuszczem jest smalec wieprzowy, j woowy, oliwa z oliwek, olej rafinowany i smalec gsi. Inne tuszcze zawieraj pewien procent innych skadnikw, midzy innymi biaka. Na przykad sonina ma tylko 83,7% tuszczu, reszt stanowi** Naley rozrni dwa znaczenia sowa biako". Moe ono oznacza galaretowat substancj otaczajc tko jajka, a take wieloczsteczkowe zwizki chemiczne zbudowane z aminokwasw, stanowice skadnik wielu produktw, a take ciaa ludzkiego. W

tym drugim znaczeniu biako moe wystpowa w misie, w elatynie, w fasoli, grochu itp.

biako i woda, maso 82,5%, margaryna 82% itd. Tuszczem rolinnym jest olej i margaryna. Spore iloci tuszczu zawieraj orzechy, ziarna sonecznika, soja, wirki kokosowe, migday, orzeszki ziemne i pistacjowe, mak. Wglowodany to inaczej cukry. Wchodz one w skad wszystkich produktw zboowych. Wglowodanem jest take cukier i to we wszystkich swoich postaciach: i ten w cukiernicy, i ten z miodu, i ten zawarty w owocach i warzywach. Tak wic wglowodany zawarte s we wszystkich produktach mcznych i sodkich. Czystym wglowodanem jest tylko cukier produkowany z burakw. Bardzo duo wglowodanw zawiera mid (76,4%) oraz mka ziemniaczana (83,9%). Wikszo produktw spoywczych stanowi kombinacj tych trzech skadnikw i naley je tak dobiera w potrawach i zestawianych dziennych jadospisach, by zachowa podan wyej proporcj. Jak to robi podam dalej. Trzeba zaznaczy, e proporcja 1 : 2,5-3,5 : 0,5 nie jest zasad elazn. Przy zaoeniu, e biaka i tuszcze s pochodzenia zwierzcego, taka proporcja zapewnia prawidow prac organizmu w pocztkowym okresie ywienia optymalnego. Po przystosowaniu si organizmu do nowej diety, a wic po 2-3 tygodniach u ludzi modych i zdrowych, a po okoo 6 tygodniach lub nieco duej u ludzi starszych, zapotrzebowanie na biako i energi zmniejsza si. Wwczas proporcja midzy biakiem i wglowodanami okrelona jako 1 : 0,5 zmienia si w proporcj 1 : 1, a nawet wicej, gdy warto biologiczna spoywanych biaek jest wysoka. Od tej zasady mog by pewne odchylenia zalene od waciwoci czowieka, jego warunkw rodowiskowych i chorb, na ktre cierpi. I tak na przykad: otyli jeli pod wpywem diet) ubywaj na wadze powinni w pierwszych miesicach jej stosowania zmniejszy ilo tuszczu do 1-2 gramw na 1 gram biaka gdy intensywnie spalaj wasne tuszcze, jako e dieta optymalna jest najlepsz z moliwych diet odchudzajcych. Czowiek dorosy, mody i zdrowy, bardzo aktywny yciowo i zawodowo powinien zwikszy ilo tuszczu nawet do 5 g na 1 g biaka, bo nie buduje ju swego organizmu, a potrzebuje duo energii. Dziecko, ktre ronie i rozwija si, bdzie potrzebowa wicej biaka ni czowiek stary, u ktrego biako ma za zadanie tylko utrzyma stan istniejcy, a jego nadmiar moe by wrcz niepodany. Dieta optymalna budzi due kontrowersje, bo przeciwstawia si niemal we wszystkim przyjtym i powszechnie propagowanym schematom ywieniowym. Porwnajmy: powszechnie uwaa si tuszcze zwierzce za przyczyn wielu cikich chorb, wic propaguje si ograniczenie, a nawet eliminowanie ich z ywienia, ja zalecam, by byy podstaw naszego odywiania; tuszcze rolinne propaguje si jako lepsze od zwierzcych, la, wrcz przeciwnie, wykazuj, e s gorsze; zaleca si spoywanie wielkich iloci owocw i warzyw, ja sprowadzam ich spoycie do minimum; poleca si w ywieniu produkty zawierajce bonnik (np. kieki, otrby) jako rodek czyszczcy" przewd pokarmowy i zapobiegajcy obstrukcji, ja uznaj bonnik, zgodnie z rzeczywistoci, za skadnik w ogle przez organizm ludzki nie trawiony i nieprzyswajalny, a wic dla czowieka niejadalny i niepotrzebny w poywieniu. Dalsze rnice midzy diet optymaln a oficjalnie zalecanym modelem ywienia stan si oczywiste w miar dalszej lektury.

3. Dlaczego jest to dieta optymalna" czyli najlepsza?Organizm czowieka jest niezwykle skomplikowan maszyneri". Nawet najnowszej generacji komputery nie wytrzymuj z nim porwnania. Pomylmy: co za cudownym, genialnym urzdzeniem" jest organizm czowieka, skoro przez 70, 80, a i wicej lat spenia tyle i tak rnorodnych funkcji i z tak precyzj i doskonaoci, midzy innymi: sam si leczy i broni przed infekcjami, wytwarza setki najrniejszych, niezwykle skomplikowanych substancji przeznaczonych do rnych celw, utrzymuje sta temperatur ciaa bez wzgldu na temperatur otoczenia, potrafi w cigu 24 godzin przerobi" przypadkowo wrzucane przez nas do ust produkty, co dzie inne, w takie, ktre przenoszone przez krew odywiaj wszystkie najrozmaitsze tkanki naszego ciaa, od skry a po mzg. I rwnoczenie sam decyduje, co z pokarmu jest nieprzydatne i to wydala na zewntrz. wiat ludzkiego organizmu jest cudem, a jednoczenie normalnym wiatem procesw chemicznych, dajcym si porwna do innych urzdze technicznych.

Kade urzdzenie wymaga do swej dziaalnoci energii. Do samochodu wlewamy benzyn, ktra spalajc si z tlenem wytwarza energi poruszajc samochd. Maszyn elektryczn dla uruchomienia musimy podczy do sieci, z ktrej pynie energia elektryczna. Rakiet napdza spalajcy si w jej silniku wodr. Piec emanuje ciepo wskutek spalania wgla z tlenem. Kade urzdzenie dziaa w oparciu o okrelon instrukcj obsugi, w ktrej najwaniejsze jest okrelenie sposobu zasilania go w energi i czci zamienne". Jeli nie bdziemy stosowa si do niej, urzdzenie bdzie le dziaa, psu si albo w ogle przestanie dziaa. Nie da si wysa rakiety w kosmos opalajc j wglem, a zastosowanie paliwa wodorowego do zwykego pieca spowoduje eksplozj. A jak to jest z urzdzeniem" nazywanym czowiekiem? Paliwem" dla naszego organizmu jest pokarm. Z tego, co zjadamy, wynika wszystko, nie tylko jak nasz organizm dziaa, ale i to, czym jestemy i jacy jestemy, a wic: czy jestemy zdrowi czy chorzy i na jakie choroby chorujemy, mdrzy czy gupi, biedni czy bogaci, bezradni czy peni inicjatywy, bezwolni i podatni na obce wpywy czy rozumni i trafnie oceniajcy wiat wok nas. Pojawiajc si choroby przyjmujemy przewanie jako zrzdzenie si wyszych, traktujemy j tak, jakby w ogle nie zaleaa od nas samych. Rzadko kto zadaje sobie pytanie: dlaczego choruj? Dlaczego ja mam miadyc, a kto inny jej nie ma, cho jest ode mnie starszy i nawet mniej o siebie dba? Albo: uczulaj mnie pyki rolin i gdy kwitn trawy dostaj wysypki lub ataku astmy. Ale przecie inni oddychaj tym samym powietrzem, zawierajcym te same pyki, a na astm nie choruj. Dlaczego? Odpowied na te pytania brzmi: inaczej si ywi, inaczej! wskutek tego pracuje ich organizm, inna jest ich odporno na zakaenia czy uczulenia, inna naturalna sia zwalczania choroby. Jeli ywi si dobrze nie choruj, nie tylko na alergie, ale i na inne choroby. Jeli ywi si rwnie le jak my, tylko inaczej te choruj, ale na inne choroby. Zalenie od tego, jakie paliwo" otrzymuje nasz mzg, wtroba, puca, nerki, minie, skra, koci itd., tak narzdy te dziaaj. Gdy s niedoywione lub odywiane le, tzn. zymi skadnikami i byle jakim paliwem choruj. Dieta optymalna to prawidowa instrukcja obsugi" naszego organizmu. Opracowaem j wiele lat temu w toku dogbnych wieloletnich bada, studiw, oblicze, dowiadcze i prb. Zasady tej diety wypraktykowaem najpierw na sobie samym, potem na swojej rodzinie, bliskich i znajomych, a nastpnie zastosowaem j wobec licznych pacjentw, ktrzy przyjedali do mnie na dwui trzytygodniowe turnusy lecznicze w zakadzie, ktry narwaem Akademi Zdrowia Arkadia" i ktry prowadziem przez kilka lat. Takie ywienie okazao si w praktyce niewiarygodnie skutecznym sposobem leczenia wielu chorb. Oceniam, e ju ponad 2 miliony ludzi w naszym kraju (gwnie na lsku), a take za granic ywi si zgodnie z tymi zasadami, zyskujc zupenie inn, optymaln jako ycia. Zgodnie z zasadami tej diety nasze odywianie przestaje by wkadaniem do ust przypadkowych pokarmw w przypadkowych ilociach, lecz suy dostarczaniu organizmowi takich skadnikw, ktre s mu faktycznie potrzebne do prawidowego, bezawaryjnego funkcjonowania i ktre najlepiej pokrywaj jego potrzeby. Komrki czowieka s bardzo dugowieczne. W optymalnych warunkach, w hodowlach tkankowych, prawie nie wykazuj objaww starzenia si. Ale tylko wtedy, gdy dostarczy si im dokadnie to, czego potrzebuj i dokadnie wtedy, kiedy potrzebuj, oraz jak najszybciej usuwa z ich rodowiska wszystkie szkodliwe odpady ich przemiany materii. Gdyby udao si warunki te speni wobec wszystkich komrek w organizmie czowieka, to czowiek nie podlegaby tak szybkim procesom starzenia i mgby y wielokrotnie duej ni yje obecnie. Niestety w praktyce yciowej jest to niemoliwe. Czowiek musi starze si i umiera, ale rozsdne bdzie takie postpowanie, aby procesy starzenia si zachodziy w jego organizmie jak najwolniej, a wskutek tego jego ycie trwao jak najduej. I upywao w zdrowiu. ywienie optymalne wanie do tego zmierza.

4. Ocena innych sposobw ywienia si stosowanych przez ludziJest w naszym spoeczestwie pewna grupa ludzi stosujcych diet, ktr nazwaem japosk". Jest to rwnie dieta nie w sensie medycznym, lecz sposb odywiania si, w ktrym gwnym rdem energii dla czowieka, a wic paliwem" dla organizmu, s wglowodany, a tuszcze wystpuj w nim

tylko w niewielkich ilociach. Nazwaem j diet japosk", bo wanie tak ywi si Japoczycy. Ich gwnym pokarmem jest ry, zjadany z du iloci ryb, gwnie chudego dorsza. Na Okinawie np. ludzie spoywaj okoo 300 kg ryb na gow rocznie. Przy maej iloci tuszczu w tej diecie, stosujc j, nie mona uty, bo tuszcz powstaje w ciele czowieka nie ze spoywanych tuszczw, lecz z wglowodanw, ale w obecnoci tuszczw. Nie utyjemy jedzc chleb z chud szynk albo kluski z pokruszonym beztuszczowym biaym serem, ale jeli chleb pod szynk posmarujemy grubo masem, a kluski przed posypaniem serem polejemy stopionym masem lub smalcem wtedy utyjemy na pewno. Dlatego wrd Japoczykw, jedzcych ry i chude ryby, prawie nie ma ludzi otyych. Jest to dieta, w ktrej udao si zachowa podstawowy nakaz dietetyczny: Nie miesza paliw!". Dieta ta daje du sprawno fizyczn i umysow, ktr nard japoski prezentuje caemu wiatu. Dieta Chiczykw jest nieco gorsza, bo w potrawach chiskich tradycyjnie obok ryu, jako podstawowego skadnika rnych potraw, wystpuje wieprzowina, zawierajca sporo tuszczu. Zblion do japoskiej diet stosuj Szwedzi. W Szwecji wikszo produktw jest dosadzana. Sodkawe jest pieczywo, konserwy, nawet rybne, produkty mleczarskie itd. I wszystkie produkty spoywcze s chude. W sklepach spoywczych obserwuje si bardzo szeroki asortyment chudych ryb i beztuszczowych, ale zawierajcych biako zwierzce produktw misnych, rybnych i drobiowych. Ale prawie wcale nie ma w sprzeday tuszczw zwierzcych, a smalec wieprzowy jako taki nie wystpuje w ogle na rynku. Szwecja te wyrnia si w Europie wysokim poziomem ycia, stosunkowo wysok zdrowotnoci i kultur ycia spoecznego. Ale naley zauway fakt, e wielu Japoczykw umiera na wylew krwi do mzgu, poniewa dieta ta nie chroni przed wczesnym stwardnieniem i zestarzeniem ttnic, nie majcym zwizku z miadyc, co powoduje nie zatory czy zakrzepy, jak najczciej bywa u chorych na miadyc, ale pknicia ttnic mzgowych i krwotoki mzgowe. Dieta japoska nie jest diet optymaln z tego prostego powodu, e wglowodany s paliwem gorszym ni tuszcze, dlatego czowiek musi ich zjada znacznie wicej objtociowo. Stosunek biaka do wglowodanw w tej diecie powinien wynosi w przyblieniu 1:3:2. Nie jest obojtne dla organizmu, czy dla strawienia i przetworzenia na wasne biaka 1 grama biaka z pokarmu otrzyma yk smalcu o wadze 2,5 grama, ktry zawiera prawie 100% tuszczu, a jego skad chemiczny pozwala zuy go niemal bez uzdatniania" przez wtrob, czy te organizm bdzie musia przerobi wiksz mas, na przykad 6 gramw ryu, gdy zawiera on okoo 79% wglowodanw. Przy tym do spalenia wglowodanw organizm musi zuy znacznie wicej biaka ni do spalenia tuszczw, dlatego stosunek B : W w diecie japoskiej jest podobny jak stosunek B : T w diecie optymalnej, gdy duo biaka spoywanego musi by przeznaczane na proces przemiany materii. A im produkt zawiera mniej wglowodanw (przecitnie: pieczywo: 52%, mka 73%, makaron 70%, ziemniaki 15%) tym produktw tych trzeba zjada proporcjonalnie wicej, a dodatkowo przysposobienie ich do roli paliwa" w organizmie ludzkim wymaga zuycia znacznie wicej energii, a take wikszego zuycia biaka, witamin i skadnikw mineralnych.* Patrz tabela 7 zestawiajca produkty o duej zawartoci wglowodanw

Biorc powysze pod uwag, nie mona poleci diety japoskiej jako diety najlepszej, optymalnej. Nie mgbym jej poleci rwnie z tego wzgldu, e nie prowadziem bada nad t diet ani te nie leczyem ni chorych. Ale z pewnoci dieta japoska jest lepsza ni wszystkoerstwo", tzn. spoywanie wglowodanw i tuszczw jednoczenie i w tych samych ilociach. Szeroko propagowana na fali dziaa ekologicznych i wizana z mioci do zwierzt i ochron przyrody jest dieta wegetariaska, ktra odrzuca jedzenie misa i jego pochodnych. Skrajny odam wegetarian, tzw. weganie, spoywaj wycznie produkty rolinne, odrzucajc nie tylko miso, ale take mleko, jajka i wszelkie inne produkty pochodzenia zwierzcego. ywienie si wycznie produktami pochodzenia rolinnego, z pominiciem biaka zwierzcego, nie jest zgodne z fizjologicznymi potrzebami organizmu ludzkiego. Mona oczywicie y na takiej diecie, ale wczeniej czy pniej organizm upomni si o swoje prawa w postaci osabienia, utraty odpornoci i wystpienia rnych dolegliwoci i chorb, ktrych czowiek stosujcy diet wegetariask nie bdzie mylowo wiza ze swoim sposobem odywiania. Ludzie obecnie w duym stopniu stosuj si do zalece powszechnie propagowanej diety.

Jedz bardzo duo warzyw i owocw, ziemniakw, pieczywa, potraw mcznych, miodu, a przy tym troch tuszczw rolinnych w postaci olejw i margaryny. W odczuciu wielu ludzi tuste miso, sonin, tuste wdliny itp. jedz tylko ludzie ciemni", do ktrych nie docieraj nowoczesne pogldy ywieniowe. Ale trzeba postawi pytanie: skoro jest tak dobrze, to dlaczego jest tak le? Bo rezultaty wida dookoa goym okiem. Cho jemy coraz wicej zalecanych owocw i warzyw, ziemniakw, kasz, pieczywa, demw, miodu i pijemy na co dzie mnstwo silnie reklamowanych sodkich napojw oraz zjadamy przerne chrupki i czipsy z mki lub ziemniakw, reklamowane jako smaczne i zdrowe", zdrowotno naszego narodu nie tylko si nie poprawia, ale staje si z kadym rokiem gorsza. Panuje powszechna otyo, takie choroby, jak: miadyca, cukrzyca i nadcinienie ttnicze szerz si niemal epidemicznie, mczyni w wieku 40-50 lat umieraj masowo na zawa serca, modzie ma powszechnie zmiany kostne (skrzywienia krgosupa) i w 90% prchnic zbw, kobiety starsze osteoporoz, a liczba chorych na cukrzyc wzrosa w ostatnich 25 latach z 300 tysicy do okoo 1,5 miliona. Do rzadkoci naley obecnie czowiek w peni zdrowy, chocia do rzadkoci powinien nalee czowiek chory. Suba zdrowia nie jest w stanie podoa nadmiernym obowizkom, gdy w wikszoci leczy nie przyczyny chorb, ale ich widome objawy. Czsto po dugotrwaym i kosztownym leczeniu czowiek staje si bardziej chory ni by przedtem. Reformy i zmiany w subie zdrowia nic w efekcie nie daj, bo zdrowie ludzi nie zaley od tego, jak uksztatowana jest administracja i jak nazywa si instytucja, ktra paci za to czy owo w zbiurokratyzowanej subie zdrowia. Nie to jest najwaniejsze, e nie ma pienidzy na przeprowadzanie dializ i innych kosztownych zabiegw, ale to dlaczego ludzie w ogle tych zabiegw potrzebuj i co zrobi, by tego rodzaju zabiegi w ogle nie byy ludziom potrzebne. Skoro zdrowotno spoeczestwa jest tak za, e nawet unika si podawania pewnych danych z tego zakresu, by nie szokowa opinii publicznej, czy nie naleaoby szuka tego przyczyn? Ale tym nikt si nie zajmuje. Usiuje si leczy choroby niwelujc tylko na krtki czas dokuczliwe objawy, ale nie zwalcza przyczyn, nie zmienia warunkw ksztatujcych ca zdrowotno czowieka. A jeli pojawi si wiedza odbiegajca od przyjtego stereotypu, spotyka si ze zmasowanym potpieniem, bez prby zbadania jej istoty i prawdziwoci. Jak zajady i nieustpliwy moe by stosunek do nowego" w teorii ywieniowej, odczuem wielokrotnie na wasnej skrze.

5. Zalety diety optymalnejDobrodziejstwa tej diety mona skrtowo uj w piciu punktach. Po pierwsze dieta ta leczy wiele chorb bez uciekania si do rodkw medycznych, a generalnie u wszystkich poprawia stan zdrowia. Jaki jest tego mechanizm? W ywieniu optymalnym dostarczamy organizmowi dwa podstawowe skadniki potrzebne do ycia: biako zwierzce suce do budowy, odbudowy i reperacji" wszelkich uszkodze naszego organizmu oraz wysokowartociowy biologicznie tuszcz, ktry daje energi midzy innymi do strawienia tego biaka i dostarczenia go tam, gdzie jest potrzebne. U czowieka chorego jest ono potrzebne w wikszej iloci tym narzdom, ktre s chore, bo s one chore wanie dlatego, e dotychczas byy niedostatecznie lub nieprawidowo odywiane. Organizm sam wie, gdzie rodki odywcze s najbardziej potrzebne i tam je kieruje. W organizmie, tak jak w dobrze urzdzonym pastwie, jest hierarchia potrzeb. Najlepiej zaopatrywany jest rdze krgowy i mzg, potem inne narzdy wewntrzne: serce, wtroba, nerki, puca itd. oraz ukad ochronny (immunologiczny) czowieka. W dalszej kolejnoci: minie, koci, chrzstki, naczynia krwionone, skra. Im tkanka jest sabiej ukrwiona tym gorsze staje si jej odywianie. Ale jeli ktry narzd jest chory i grozi to zachwianiem zdrowia caego organizmu, hierarchia ta nieco si zmienia i ten narzd moe sta si uprzywilejowany. Organizm samoistnie dy do wyleczenia si, wic do niego kieruje przede wszystkim substancje odywcze z pokarmu i dziki temu go leczy. Oczywicie kieruje te substancje tylko wtedy, gdy otrzyma je w pokarmie. Dlatego dieta optymalna leczy prawie wszystkie choroby, co budzi czasem sceptycyzm i wtpliwoci pacjentw. Kto nie znajcy si na rzeczy powiedzia o mnie: co to za lekarz, ktry wszystkie choroby leczy w taki sam sposb?" No wanie! Pacjenci na og przyzwyczajeni s do tego, e kady organ powinien leczy inny specjalista medycyny: choroby wtroby gastrolog, serca

kardiolog, skry dermatolog itd., stosujc inne metody leczenia i inny rodzaj lekw. A tu nagle jeden sposb leczenia na wszystkie choroby i na dodatek bez proszkw, zastrzykw, maci, zabiegw, operacji, a tylko poprzez jedzenie i na dodatek cakiem przeciwne do tego, ktre zaleca oficjalny Instytut ywnoci i ywienia oraz inne instytucje ksztatujce propagowane zasady ywieniowe. Nie dziwi si, e wielu ludziom trudno to zrozumie i uzna za suszne i prawdziwe. Ale jest to suszne i prawdziwe! I nie trzeba do tego wiary, bo mona si samemu przekona, przechodzc na diet optymaln. Po drugie dieta optymalna okazaa si doskona diet przywracajc prawidow wag ciaa, a wic odchudza ona ludzi z nadwag, a pozwala przyty osobom wychudzonym. Moje wieloletnie dowiadczenia pozwalaj stwierdzi, e przy stosowaniu tej diety czowiek otyy traci przecitnie 1,5 kg tygodniowo. Moi pacjenci z Arkadii" w okresie 14 dni pobytu tracili na wadze rednio 3,5 kg (od 1 do 14 kg). W tym samym czasie i na tej samej diecie chorzy wychudzeni przybierali na wadze rednio 2,6 kg (od 1 do 5 kg). Proces chudnicia i tycia przebiega a do osignicia wagi genetycznie uzasadnionej, to znaczy takiej, jak mamy zapisan w genach. Przewanie jest to waga rwna centymetrom wzrostu ponad metr i plus minus 10%. Po osigniciu tej wagi proces chudnicia koczy si, cho diet stosujemy w dalszym cigu. Mechanika tego procesu jest bardzo zoona**, ale jest to ten sam mechanizm, ktry dziaa w procesie leczenia chorb: dobrze odywiony organizm sam spala nadmiar wasnego tuszczu i wydala go w procesie przemiany materii, a przy wychudzeniu rozbudowuje minie do stanu optymalnego dla czowieka. Po trzecie czowiekowi zdrowemu, a choremu po uporaniu si z chorob, dieta optymalna przywraca siy, energi, ch do ycia, optymizm. Dziki temu, e nasz mzg jest prawidowo zasilany, zaczynamy sprawniej i bardziej logicznie myle, spostrzegamy rzeczy i sprawy, ktre dotychczas umykay naszej uwadze, lepiej rozumujemy i trafniej wnioskujemy z korzyci dla naszego ycia, chtniej podejmujemy inicjatyw, umiemy prawidowo ocenia rne zjawiska, stopie ryzyka, korzyci pynce dla nas z naszego postpowania. Czciej zadajemy sobie pytanie: dlaczego?", a nie tylko: co? kiedy? i za ile?". Nasze ycie zmienia si na lepsze pod wieloma aspektami. Ale na to potrzeba co najmniej kilku miesicy ywienia optymalnego.** Patrz take rozdzia Prawda o otyoci" na str. 65.

Dysponuj tysicami listw i wpisw w ksice pacjentw, ktre potwierdzaj w peni powysze stwierdzenia ). Po czwarte dieta optymalna jest diet tani. Pozornie wydaje si, e jedzenie prawie wycznie produktw biakowych i tuszczowych jest drogie, bo miso z pewnoci kosztuje wicej ni ziemniaki, a chleb jest taszy ni biszkopt. Tak, to prawda. Ale w odniesieniu do caego odywiania jest to przekonanie zudne i nieprawdziwe. Przede wszystkim hierarchia wartoci produktw spoywczych z punktu widzenia przydatnoci do potrzeb diety optymalnej wcale nie pokrywa si z powszechnie panujcym przekonaniem, e im produkt droszy tym lepszy. W wielu przypadkach bardzo dobre, wartociowe produkty s bardzo tanie. Oglnie rzecz biorc tanie s tuszcze, zwaszcza zwierzce, podroby, wdliny podrobowe itd., a bardzo drogie wdliny z mis chudych (poldwica, szynka), chude ryby (dorsz, sandacz, szczupak), O wiele mniej dla nas przydatne. Wcale nietanie s take owoce 1 warzywa w okresie zimowo-wiosennym, niektre owoce importowane, a take nowalijki, produkowane z ogromnym nakadem kosztw w ogrzewanych szklarniach i tunelach foliowych. A ich warto odywcza jest prawie adna**. Nie bez znaczenia jest te fakt, e bdc na diecie optymalnej, je si o wiele mniej, przecitnie poow tej objtoci, co przy ywieniu tradycyjnym. Po duszym czasie, przewanie po kilku miesicach, najczciej przechodzi si na jedzenie dwch posikw dziennie. Zapotrzebowanie organizmu na biako, energi, witaminy i skadniki mineralne przy tym modelu ywienia jest najnisze, bo przy zachowaniu waciwych proporcji midzy skadnikami podstawowymi nic si w organizmie nie marnuje, nie jest on te zmuszany do rozlicznych procesw metabolicznych niepotrzebnych a pochaniajcych energi. W efekcie jemy mniej, a jestemy1 lepiej

odywieni.*1 Patrz rozdzia List od pacjentki" *** Do spraw kosztw ywienia optymalnego wrcimy w rozdziale o ekonomice diety optymalnej na str. 55. Tam podane s dokadne wyliczenia i kalkulacje potwierdzajce fakt, ze mona si ywi optymalnie i tanio.

Poniewa nie chorujemy, nie wydajemy pienidzy na wizyty lekarskie, zabiegi i leki. A te koszty w budecie ludzi borykajcych si z chorobami s znaczce i wci rosn. Po pite ywienie optymalne jest bardzo proste i atwe w stosowaniu. Nie wymaga ono wielkiej rozmaitoci potraw. Mona przez duszy czas je wedug dobrze zbilansowanego jadospisu na jeden dzie i nie wyrzdzi to adnej szkody organizmowi. Urozmaicenia domagaj si tylko nasze dotychczasowe przyzwyczajenia. Osoba prowadzca gospodarstwo domowe, a wic przewanie kobieta, zaprzestaje dwigania siatek wypchanych kilogramami ziemniakw, burakw, kapusty czy innych cikich warzyw, bo ich udzia w ywieniu radykalnie si zmniejsza. 1 kilogram ziemniakw zawierajcy 8-10 sztuk, starcza 4-osobowej rodzinie na kilka dni, a nawet duej, bo nie musimy je ziemniakw codziennie. Przecitnej wielkoci woszczyzna (25 dag) wystarcza tako dodatek smakowy do potraw na tydzie lub duej. Mniej te powicamy czasu na obieranie, siekanie, tarcie warzyw itp. Nie ma atwiejszych do przyrzdzania potraw ni jajecznica czy omlet. A wanie jajka smaone z przernymi dodatkami stanowi elazne danie niadaniowe. Mona je je codziennie. Ma to szczeglne znaczenie rano, gdy spieszymy si do pracy. Moemy wtedy wczeniej wyj z domu, by spokojnie, bez stresujcego popiechu, dotrze do pracy. W diecie optymalnej potrawy mona zamraa, odgrzewa i podsmaa. Wiele potraw mona wykonywa w nieco wikszej iloci (wywar, kaszank, galaretk z nek, bigos), a potem zuy w cigu kilku dni, oszczdzajc czas i opa. To prawda, e musimy sami piec chleb i ciasto. Z czasem moe te okaza si, e wiele wdlin sprzedawanych w sklepach nam nie smakuje, bo s dla nas za sone i trzeba zastpowa je misami i wdlinami wykonanymi w domu. Pamitajmy jednak, e zrobienie zakupw w godzinach szczytu handlowego te zajmuje czas. A upieczenie misa, chleba biszkoptowego czy sernika nie jest a tak pracochonne, zwaszcza gdy mamy w kuchni szybkowar, mikser i maszynki do mielenia. Zrobienie ich zwalnia nas z zakupw w sklepie przez kilka dni.

4 Dieta optymalna a spoeczne funkcje jedzenia **Niektre osoby, ktre dopiero myl o przejciu na diet optymaln, wyraaj obawy, e jest ona ogromnie monotonna. Cigle tylko ser, jajka, miso i smalec? Czy to nie moe si znudzi?". Dziwne, e ci sami ludzie codziennie jedz chleb i prawie do kadego obiadu ziemniaki, a nie uwaaj swego jedzenia za monotonne. Chleb jemy z dodatkami sodkimi (z miodem, z demem), tustymi (z masem, smalcem), biakowymi (wdlin, jajkami), a take do zup, potraw warzywnych, misnych jednym sowem niemal do wszystkiego. I nie znudzi si nam? Przy ywieniu optymalnym mona przy kadym posiku zjada co zupenie innego. Tylko po co? Spjrzmy na wiat zwierzt. Kotu przez cae ycie wystarcza miso. Odrobin trawy zjada tylko po to, by wraz z ni pozby si poknitej sierci. Lwu wystarcz antylopy i zebry, czyli ich miso. Jedz je niezmiennie przez cae ycie i nigdy im si nie znudzi. Zwierzta trawoerne przez cae ycie jedz tylko traw, som i siano i nie urozmaicaj sobie diety misem czy sonin. Tylko czowiek wyamuje si z tej zasady. Nawet w technice obowizuje ta sama zasada. Nikt si nie dziwi, e samochd przez cay okres eksploatacji ywi si" wycznie benzyn. Gdy wleje mu si do baku co innego, koczy si to awari. Te same zasady obowizuj w przypadku organizmu czowieka: albo jemy tuszcze, albo jemy wglowodany. Gdy nasza dieta opiera si na wglowodanach, z niesmakiem patrzymy na kogo, kto je tuszcz, np. popija yk stopiony smalec, a jeli sami zjemy tusto le si czujemy. Gdy jednak przyzwyczaimy si do diety optymalnej, taki sam niesmak budzi w nas kto, kto w duych ksach zjada ciastko drodowe polan suto tawym budyniem i grub, szarobia warstw lukru. Jeli bdc na diecie optymalnej, nagle zjemy 2-3 yeczki cukru, spor ki sodkich winogron, albo wanie takie apetyczne" ciastko wystpi u nas podobne objawy: ze samopoczucie, mdoci, bl gowy. W ten sposb organizm reaguje na mieszanie paliw".

Jedzenie w zasadzie spenia jedno, gwne zadanie: ma dostarczy organizmowi biaka i energii potrzebnej do ycia. Ale w yciu spoecznym nabrao wielu innych funkcji. Przede wszystkim jest elementem ycia towarzyskiego. Wsplne jedzenie czy ludzi, budzi wi grupow i wzajemn yczliwo. Spotykajc si w kawiarni, wypijamy kaw i zjadamy ciastko, chocia wcale nie jestemy godni. Podobnie, gdy idziemy odwiedzi ssiadw, przewanie czstuj nas czym do jedzenia, nawet gdy jestemy bezporednio po wasnym obiedzie. Z okazji wit, imienin, urodzin, rocznic, sukcesw zawodowych i innych spotka z rodzin i przyjacimi urzdzamy przyjcia mniej lub bardziej wystawne. Czy dieta optymalna zmusza do zrezygnowania z nich? Nic podobnego! Ale musimy zmieni swj stosunek do przyj. Jeli przyjmujemy osoby, ktre te ywi si optymalnie, podajemy potrawy zgodne z diet i kieliszek wytrawnego wina. Pamitajmy, e nasi gocie, tak jak my, jedz niewiele i nie przyszli do nas naje si pod brod", bo optymalni nigdy tak nie jedz, a wsplny posiek ma by tylko pretekstem do spotkania i rozmowy. Moe wic skada si tylko z jednej potrawy, ale niecodziennej, o oryginalnym smaku i adnym wygldzie. Podczas gdy na co dzie staramy si oszczdza czas na przygotowanie posikw, tu moemy powici go nieco wicej i przyrzdzi potraw bardziej pracochonn, z droszych skadnikw. e takich potraw jest wiele, udowadnia Ksika kucharska" zawierajca 700 przepisw*. S w niej przepisy na potrawy z przernych produktw, bardziej i mniej pracochonne, nawet wymylne, pikne i oryginalne w wygldzie i smaku. Jeli gocimy osoby, ktre nie stosuj naszej diety, trzeba dla nich przygotowa potrawy tradycyjne, ale koniecznie robi je w takiej iloci, by w czasie przyjcia zostay w caoci zjedzone. Jeli zostan, mona je komu da albo trzeba je wyrzuci. Jeli zjemy sami, bo al nam bdzie wyrzuci, przez nastpne dni bdziemy le si czu. Kade odstpstwo od diety musimy traktowa jako grzech wobec wasnego zdrowia.Dieta optymalna dra Jana Kwaniewskiego. KSIKA KUCHARSKA". 700 przepisw kulinarnych. Wydawnictwo WGP", Warszawa 1998 r.

Jeli sami znajdziemy si u kogo, kto nie wie o naszym stylu ywienia si, nie rozpoczynajmy ju od przystawki szerokiego wykadu na temat ywienia optymalnego i nie demonstrujmy naszej odmiennoci. Wybierajmy te potrawy, ktre s zgodne z nasz diet lub najbardziej do niej zblione, a te najmniej przydatne dyskretnie pomijajmy. Starajmy si zawsze mie co na talerzu, by gospodyni szczodrze nie naoya nam czego, czego potem nie bdziemy w stanie zje. Zawsze moemy uprzejmie odmwi sodyczy, mwic konfidencjonalnie, e si odchudzamy. Jest to powszechnie przyjte i spotyka si ze zrozumieniem, nawet wtedy, gdy jestemy szczupli. Nie budzi te wielkiego zdziwienia, e nie sodzimy napojw. Starajmy si, by nasza odmienno dietetyczna w miar moliwoci pozostaa nie zauwaona, bo trzeba si liczy z tym, e demonstrujc swoje upodobanie do tuszczw, salcesonu i kiszki pasztetowej wzbudzimy sensacj i komentarze nie zawsze dla nas przyjemne.

II. STOSOWANIE DIETY OPTYMALNEJ W CODZIENNYM YCIUPrzed przejciem na diet optymaln naley zapamita dwa podstawowe warunki wstpne jej stosowania. Po pierwsze ywienie optymalne naley rozpocz od razu w penym zakresie, bez adnego okresu przejciowego, tzn. nie zwiksza powoli tuszczw i nie zmniejsza powoli wglowodanw. Takie postpowanie, zwaszcza u ludzi starszych i chorych, moe by nawet niebezpieczne. Przestawienie si na zupenie inny sposb ywienia od dotychczasowego, do ktrego organizm zosta przyzwyczajony przez lata, a nawet dziesitki lat, jest pewnego rodzaju szokiem dla organizmu. Musi on, w pocztkowym okresie, przebudowa cakowicie swj metabolizm. Zlikwidowa i wydali te maszyny i urzdzenia", ktre suyy mu dotychczas do rozkadania wglowodanw, a zbudowa niemal od nowa takie, ktre bd odpowiednie do odmiennego sposobu przemiany materii. Taka praca organizmu wymaga duej iloci energii i pewnego czasu, tote w pierwszym okresie diety optymalnej starajmy si unika dodatkowych obcie energetycznych: stresw, przezibie, gwatownych wysikw, zmian klimatycznych itp. Jak dugo trwa ten okres? To zaley od wieku, stanu zdrowia i warunkw ycia czowieka. U modych przebiega szybciej, trwa od dwch do trzech tygodni, bo wszystkie mechanizmy modego organizmu dziaaj szybciej i sprawniej. U osb starszych trwa okoo trzech miesicy, a u ludzi

starych, a ponadto otyych i schorowanych, blisko p roku, czasem nawet duej. Po drugie nie naley robi wikszych odstpstw od diety ani ama jej zasad okresowo. I tak np. przy wyjedzie lub na wczasach trzeba zjada to, co otrzymujemy w postaci produktw . jadalnych" dla nas, a reszt dokupi. W przypadkach drastycznych ywi si na wasn rk, pamitajc, e kade odstpstwo od diety ma swoje odbicie w naszym organizmie. Ale rwnoczenie trzeba zachowa rozsdny umiar. Nic nam si nie stanie, jeli zjemy np. par truskawek, cienk kromk buki czy nawet kawaek gorzkiej czekolady, jeli bdzie to incydentalne, a ilo produktu wglowodanowego bdzie niedua. I nastpnego dnia ju nie grzeszmy" przeciw diecie.

1. Kiedy je i ile?Dieta optymalna nie okrela ani czasu posikw, ani iloci zjadanych pokarmw. Je naley wtedy, gdy si chce je i zjada tyle, by nie czu potrzeby dalszego jedzenia. Sam organizm jest najlepszym regulatorem naszego apetytu, wskazujcym nam bezbdnie, kiedy je i ile. Wyranie bowiem potrafimy odczuwa uczucie godu i uczucie sytoci. Nimi naley si kierowa. Trzeba tylko wiedzie, e czowiek ywicy si optymalnie nigdy nie odczuwa bardzo silnego, dojmujcego godu, gdy ma zapasy w organizmie, ktre do takich odczu nie dopuszczaj. Gd u optymalnych wyraa si tylko chci zjedzenia czego. Podobnie syto", kojarzona powszechnie z odczuciem maksymalnego wypenienia odka, tzn. przejedzenia si, u optymalnych nie wystpuje. U nich jest to po prostu brak ochoty na dalsze jedzenie. Musimy wic wyranie zrnicowa stan, w ktrym moemy" jeszcze co zje, od stanu, w ktrym musimy" zje. Uczucie prawdziwego godu fizjologicznego wystpuje wtedy, gdy chtnie zjedlibymy cokolwiek, nawet co, czego zazwyczaj nie lubimy. Tymczasem stan, w ktrym moemy" jeszcze co zje, jest w diecie optymalnej stanem normalnym. Jestemy po prostu syci i nie mamy ochoty na jedzenie, ale nigdy nie jestemy tak bardzo najedzeni, e nie moglibymy przekn ju ani jednego ksa wicej. Nigdy tak przejada si nie wolno! W pocztkowym okresie mechanizmy rzdzce uczuciem godu mog by zawodne. W diecie optymalnej je si objtociowo mao, znacznie mniej ni zjadao si dotychczas. Poniewa je si produkty wartociowe, znacznie mniej ich wystarcza, by w peni pokry potrzeby organizmu. Dotychczasowe jedzenie, zwaszcza jarskie, musiao spowodowa rozcignicie odka i jelit. Ludzie ywicy si gwnie wglowodanami maj zazwyczaj rozdty brzuch, zwaszcza ludzie otyli. Dlatego w pierwszych chwilach po zjedzeniu posiku optymalnego nie czuj si oni w peni syci. Chtnie zjedliby nawet drugie tyle, gdy odek domaga si wypenienia caej swej objtoci. Balonik wprowadzony do odka i nadmuchany tak, e oprze si o cianki odka, te znosi uczucie godu, mimo e czowiek nic nie zjad. Ale sprbujmy ograniczy posiek do tej iloci, jak podaje si w jadospisach i odczeka p godziny, a uczucie godu minie, jeli bdzie si to powtarzao 3 razy dziennie, odek zmuszony do obkurczania si bdzie wraca do swej normalnej, prawidowej wielkoci, brzuch zmniejszy si, a posiki optymalne nie tylko stan si wystarczajce, ale z czasem oka si nawet za due. I przestanie si nam chcie je pomidzy posikami. Na pocztku diety trzeba wiadomie zaprzesta pojadania midzy posikami. Niektre osoby cigle co uj, cigle wkada jaki ks do ust. I wcale nie jest to podyktowane fizjologicznym godem, ale stanowi pewien odruch nabyty w cigu lat albo jest reakcj na stres zdenerwowanie, zniecierpliwienie itp. Trzeba z tym skoczy. odek po posiku musi pokarm strawi, przesun go do dwunastnicy i odpocz po tej pracy. Podobnie, me odcinki przewodu pokarmowego po wykonaniu swych czynnoci musz mie czas na odpoczynek. Przy nieustannym .dorzucaniu" czego do odka on sam i dalsze odcinki przewodu pokarmowego nigdy nie zaznaj spokoju, co wyczerpuje je i prowadzi do niestrawnoci i innych schorze przewodu pokarmowego. Wiele osb nie potrafi poradzi sobie z rozkadem posikw w warunkach, gdy pracuje si 8 godzin dziennie, a dzieci id do szkoy te na wiele godzin. Problem ten wystpuje zwaszcza w pierwszym okresie stosowania diety optymalnej, gdy jeszcze przyzwyczajeni jestemy do tradycyjnego jedzenia 3 razy dziennie,*' Patrz jadospis tygodniowy lub jadospis miesiczny w Ksice kuliniskiej".

a odek, rozcignity dotychczasowym zjadaniem duych iloci wglowodanw, da dla uczucia

sytoci jedzenia 3, a nawet 4 razy dziennie. Przede wszystkim naley rano zje penowartociowe niadanie, prawie zawsze z udziaem tuszczu i jajek. Moe to by np. jajecznica lub omlet(przepisy na kocu ksiki). Jeli tak si skada, e rano, przed wyjciem do pracy lub do szkoy nie jemy niadania, mona wzi je ze sob w formie drugiego niadania i zje w przerwie. Posiek ten jest wtedy konieczny, zwaszcza e musimy zrezygnowa z obiadw stowkowych w szkole lub w pracy. Z czasem, gdy wdroymy si ju w peni do diety, tzn. po kilku tygodniach u modszych, a kilku miesicach u starszych, ilo pokarmu potrzebna do zaspokojenia godu bardzo si zmniejszy. Z czasem moe okaza si, e trzykrotne jedzenie w cigu dnia jest za czste i po dobrym, poywnym niadaniu, zjedzonym okoo 8 rano, zaczynamy odczuwa gd dopiero po poudniu, okoo 16 lub 17. Ten czas przypada ju po powrocie z pracy i wtedy spoywamy obiad jako drugi peny posiek. Po nim czasem ju do koca dnia nie odczuwamy godu. Czasem jeszcze pnym wieczorem, tj. okoo godziny 21 lub 22, jeli zachce si nam je, mona zje niewielk ilo samych wglowodanw, jeli byo ich zbyt mao przy niadaniu i obiedzie. Nie naley unika bezwzgldnie jedzenia przed snem, co znw nie zgadza si z obowizujc dietetyk, ktra mwi, e kolacji lepiej nie je w ogle. To nieprawda. Jeli zjemy kolacj, ale oczywicie zgodn z diet optymaln i niezbyt obfit, przez noc organizm powoli, spokojnie i dokadnie pokarm ten strawi i skadniki odywcze powoli rozprowadzi po caym ustroju. I Czowiek picy nie podlega adnym stresom ani emocjom! (z wyjtkiem chorych na neurasteni). Organizm zwalnia wszystkie procesy yciowe, a wic i proces trawienia i wydzielania sokw trawiennych oraz perystaltyk jelit. Zwalnia si wic rwnie cay proces przemiany materii, a dziki temu jest on dokadniejszy. Jeli zjemy kolacj o godzinie 21, jej trawienie zakoczy si* Przykady takich niada bez uycia chleba podaj na str 81.

mniej wicej po pnocy, wic bdzie jeszcze wystarczajco duo czasu, by cay system trawienny odpocz Rano czujemy si syci i pierwszy posiek moemy odoy do godziny 13. Jest to bardzo wskazane, jeli np. idziemy do pracy na drug zmian. Wtedy o 13 zjadamy gwny posiek (obiad), a drugi, kolacj, przekadamy na pny wieczr. A po przystosowaniu si organizmu do ywienia optymalnego zjadanie dwch posikw na dob staje si regu.

2. Co je?O ile na pytanie kiedy je" i w jakich ilociach" organizm sam stara si nam odpowiedzie, o tyle nie ma moliwoci, niestety, odpowiedzie na trzecie bardzo istotne pytanie: co je?" Pokornie i bez protestu odek przyjmuje wszystko, co nasz niepohamowany apetyt nakazuje wkada nam do ust i przeyka. Dlatego odpowied na pytanie co je?", najwaniejsza dla dietetyki, musi wynika ze szczegowych i bardzo skomplikowanych bada naukowych nad dziaaniem ludzkiego organizmu, na podstawie ktrych mona by zbilansowa jego potrzeby budulcowe i energetyczne. Takim wanie badaniom powiciem ponad 30 lat mojej pracy zawodowej. W ywieniu optymalnym stosujemy gwnie i przede wszystkim produkty pochodzenia zwierzcego i to takie, ktre zawieraj duo tuszczu". Te, ktre zawieraj mniej ni 2,5 grama tuszczu na 1 gram biaka, trzeba w potrawach lub zestawieniu potraw uzupenia dodatkiem tuszczu. Przede wszystkim naley je duo jajek, a szczeglnie tek, tko zawiera wszystkie rodzaje potrzebnych organizmowi biaek. Zwamy, z tka wyksztaca si cay kurczak, ze wszystkimi organami. tko zawiera te tuszcz bardzo wysokiej jakowi biologicznej i bardzo wany aminokwas cholin. Jest to I uszcz doskonay dla czowieka. Jajka mog stanowi podstaw bardzo wielu rnorodnych potraw i jedzenie jajek, nawet codziennie, wcale nie musi by monotonne. Ksika kucharska"1

Zestawione s w tabelach 3 i 4.

podaje a 66 przepisw na potrawy z jajek, podczas gdy w tradycyjnej kuchni stosuje si ich 5 lub 6. Trzeba pamita, e jeli jemy jajka cae, biako jajka trzebatpokry" tuszczem, gdy chemicznie jest ono czystym biakiem. Drug grup produktw przydatn w diecie optymalnej stanowi produkty mleczne, im bardziej tuste tym lepsze, a wic: maso, sery biae i te, mietana, mleko dotuszczone mietank. Poniewa produkty mleczne znajdujce si na rynku w swoim skadzie zawieraj rn ilo tuszczu, a niektre s nawet w ogle beztuszczowe, przy ich zakupie trzeba sprawdza, ile zawieraj tuszczu,

by wiedzie, ile tuszczu trzeba do nich doda, by uzyska w potrawie odpowiedni proporcj. Nie naley kupo-: wa masa produkowanego z dodatkiem oleju lub margaryny, ani 0 niszej zawartoci tuszczu ni 82,5%, mietank kupowa co najmniej 30-procentow, a jeli moemy dosta to 36-procentow. Sery biae powinny mie co najmniej 30% tuszczu, a te 60% w suchej masie. Na rynku pojawiy si bardzo wartociowe twaroki optymalne, w ktrych na 1 g biaka przypada 3 g tuszczu i minimalna ilo wglowodanw. Dla stosujcych ywienie optymalne s bardzo wartociowe i smaczne. Mleko w proszku tzw. pene" zawiera po 26% biaka i tuszczu, a wic 1:1, ale a 38% laktozy, czyli cukru mlecznego, ktry jest wglowodanem. Jeeli przygotowujemy mleko z proszku, trzeba ilo tuszczu uzupeni przez dodanie mietanki lub masa i mleka tego nie pi za wiele. Na trzecim miejscu trzeba wymieni miso. Najlepsze s podroby: serce, wtroba, mdek, nerki, a take krew. Minie, a wic misa chude, s mniej wartociowe, gdy zawieraj gwnie biako o do jednostronnym zastosowaniu w naszym organizmie i wymagaj duego dodatku tuszczu. Dlatego z punktu widzenia diety optymalnej lepszy jest tusty salceson ni chuda! szynka, schab karkowy ni rodkowy, boczek ni poldwica, eberka lub golonka ni chude miso z szynki czy opatki. Najlepsze jest miso wieprzowe, a to dlatego, e jego skad i chemiczny jest najbardziej zbliony do skadu ciaa ludzkiego.*' Patrz odnonik na str. 11.

z wieprzowiny organizm czowieka moe wykorzysta stosunkowo duo skadnikw. Nieprzypadkowo w badaniach nad przeszczepami serca wanie serce wini okazao si najlepsze dla czowieka. W dalszej kolejnoci znajduje si miso innych zwierzt: woowe, cielce, baranie, drb i ryby. Im chudsze tym gorsze, tym mniej naley go zjada i wicej dokada do niego tuszczu. Miso jest rdem przede wszystkim biaka. Biaka nie naley i za duo, a jest to czstym bdem w stosowaniu diety, kiedy leszcze nie wytworzy si w nas apetyt na tuszcze i jemy go pokonujc pewne psychiczne opory. atwiej jest nam zje bez chleba plaster chudej szynki ni wypi yk tuszcz pozostay po usmaeniu jajecznicy. Co bdzie, jeli czowiek wprowadzi do swojego organizmu zbyt duo biaka? Szkody bd widoczne, gdy jego spoycie przekroczy 120-150 g na dob. Wtedy nadmiar biaka musi by przerobiony i wydalony. W skad biaka wchodzi azot. Wraz z wydalanym azotem organizm traci duo wodoru, ktry jest doskonaym paliwem. Na kady atom wydalanego azotu organizm musi wydali 3 atomy wodoru w amoniaku i 2 atomy wodoru w moczniku. A przy tym wtroba i nerki s obcione dodatkow prac. Spoycie biaka powinno wic by moliwie mae: zdrowemu czowiekowi na diecie optymalnej wystarcza 50 gramw na dob, pod warunkiem e jest to biako zwierzce. Jak ju zostao powiedziane poprzednio, w jedzeniu trzeba dostarczy organizmowi troch wglowodanw. Mao, ale s one potrzebne. Jeli nie wprowadzimy ich do organizmu z pokarmem, bdzie on musia sam je wytworzy, gwnie z biaka. Naraamy go wic na dodatkow, niepotrzebn prac. A zasada prawidowego ywienia wymaga, by odcia organizm od wszelkich zbdnych czynnoci. Z produktw wglowodanowych najlepsze s ziemniaki. Mona zjada dziennie 1 ziemniak redniej wielkoci do obiadu, smac go na tuszczu w postaci frytek lub rozetrze na puree z yeczk smalcu lub masa. rdem wglowodanw mog te by: mka dodawana do potraw w niewielkiej iloci, np. w zasmace, tarta buka uywana do panierowania kotletw, niektre niesodkie warzywa i owoce, chlebki i ciasta optymalne. Naley pamita, ze owoce i warzywa zawieraj bardzo mao wglowodanw. Aby wnie do organizmu 50 g wglowodanw, co w przyblieniu stanowi norm dzienn, trzeba zje ponad 3 kg cytryn, 2,6 kg ogrkw kiszonych, 2,3 kg szpinaku itd*'. Jeeli w diecie optymalnej nie zaleca si zjadania duych iloci warzyw i owocw, to nie dlatego, e wnosz one do organizmu duo wglowodanw, ale dlatego, e w ich skad wchodz gwnie: woda, cukry i bonnik oraz azotany, azotyny, rodki ochrony rolin. Woda jest tysice razy tasza i zdrowsza w czystej postaci, cukrw trzeba bardzo mao, a bonnika czowiek nie trawi.

3. Tuszcze zwierzce podstawowy produkt w ywieniu optymalnymTuszcze powinny by jedynym liczcym si rdem energii dla czowieka. Ale nie wszystkie tuszcze s jednakowo przydatne. Wan spraw jest ich kaloryczno. Lepsze s te, ktre po spaleniu daj wicej energii z tej samej jednostki wagowej. Tuszcze s wglowodorami", a wic zwizkami wgla i wodoru z maym dodatkiem tlenu. Najlepiej jest dla organizmu, aby w zjadanych tuszczach byo jak najwicej atomw wodoru i moliwie mao atomw wgla. Wiadomo bowiem, jakim paliwem jest wodr (napdza rakiety, a skutkiem jego spalania jest czysta woda), a jakim wgiel (napdza lokomotywy, a skutkiem jego spalania jest trujcy dwutlenek wgla). Organizm otrzymuje wic energi gwnie ze spalania wodoru. Wgiel jest mao znaczcym rdem energii. Porwnajmy: 1 g wodoru spalony z 8 g tlenu daje 34,3 kcal, alg wgla spalony z 2,6 g tlenu daje 7,87 kcal. Jest to wic rnica znaczna. Tuszcze zwierzce okrelane s jako tuszcze nasycone, bo s one nasycone" wodorem. Przy spalaniu tuszczw w organizmiePatrz tabela 9 na str. 169.

prcz energii powstaje ciepo. Energia zuywana jest na wszelkie procesy yciowe i ruch, a ciepo pozwala utrzyma prawidow i ciepot ciaa. Energia powstaje gwnie z wodoru, a ciepo gwnie z wgla. Przy ochodzeniu ciaa organizm moe do atwo uzyska ciepo z energii, ale nie moe odzyska energii/ciepa. Spoywajc wic tuszcze zwierzce o duej zawartoci wodoru w razie potrzeby moemy przetwarza energi na ciepo. Spoywajc za tuszcze nienasycone, a wic gwnie rolinne, organizm ma mniejsze moliwoci manewru. Tak wic naley dobiera tuszcze w diecie, by nasz organizm otrzymywa z nich moliwie duo energii, zuywa jak najmniej pracy dla jej uzyskania i przy tym wytwarza jak najmniej zanieczyszcze. Przyjmujc powysze kryterium oceny, moemy stwierdzi, e najlepsze s dla czowieka tuszcze pochodzenia zwierzcego i to tuszcze twarde, spoywane w postaci naturalnych tkanek zwierzcych. Takie tuszcze maj nie tylko wysok warto kaloryczn, ale take najwysz warto biologiczn, gdy zawieraj take cae kompleksy enzymw, witamin i substancji mineralnych oraz wiele innych wanych biologicznie skadnikw potrzebnych do ich spalenia. Tylko tuszcze zwierzce maj w swoim skadzie wszystkie te substancje w optymalnych ilociach i proporcjach. Dzieje si tak dlatego, e tuszcze powstaj w organizmie zwierzcia za pomoc prawie tych samych enzymw, witamin i mineraw, za pomoc ktrych s spalane. Zjadajc je, uzyskujemy nie tylko energi i ciepo, ale wraz z nimi wszystkie te skadniki w optymalnych ilociach i proporcjach, ktre potrzebne s do otrzymania tej energii. Obrazowo mona to tak przedstawi: zjadajc sonin, zjadamy opa" i piec" do jego spalenia, zjadajc np. margaryn, zjadamy tylko opa" i to nie najlepszego gatunku, a piec" organizm musi zbudowa sam. Spalanie tuszczw zwierzcych staje si dziki temu bardzo atwe i mao kosztowne energetycznie. W tradycyjnym odywianiu te wanie tuszcze najbardziej podwyszaj poziom cholesterolu we krwi, dlatego, e s najlepsze, co zmniejsza zapotrzebowanie organizmu na energi, zatem ogranicza spalanie cukru, a nasila jego przetwarzanie na trj glicerydy, a nastpnie na cholesterol. Gdy organizm nie musi spala cukrw, majc inne, lepsze rdo energii (tuszcze zwierzce), to ich nie spala, a przetwarza na trj glicerydy i cholesterol. Nie jest prawd, e spoywajc tuszcz staniemy si otyli. Tuszcze nie bd si odkada w postaci otyoci bez udziau wglowodanw. Z samego tuszczu nigdy nie powstanie tuszcz w ciele czowieka. Nie ma w ogle takiej moliwoci, nie pozwalaj na to zasady przemiany materii. Tuszcze w ciele czowieka odkadaj si tylko wtedy, gdy s wytworzone z wglowodanw. Tuszcze spoywane w duych ilociach, ale zgodnie z zasadami diety optymalnej, nie tylko nie tucz, ale powoduj szybkie spalanie wasnych tuszczw zapasowych. Czowiek je bardzo tusto, a chudnie. Produktami zwierzcymi, w ktrych tuszcz stanowi przewaajcy skadnik, s: smalec wieprzowy, sonina, sado, podgardle wieprzowe i boczek, maso, j woowy i barani, smalec gsi. Naley pamita, e tuszcz jest take skadnikiem wielu innych produktw pochodzenia zwierzcego. Jest w jajkach, przetworach mlecznych, misie, podrobach. Najwysz warto biologiczn ma tuszcz zawarty w tkach jajek. Jest go w tku ponad 30%. Bardzo dobry jest te tuszcz ze szpiku kostnego. Cenny tuszcz zawieraj niemal wszystkie produkty mleczne, a wic maso, wysokotuszczowe sery i mietana. Drug grup tuszczw stanowi tuszcze pochodzenia rolinnego. W odrnieniu od tuszczw zwierzcych okrelane s jako tuszcze nienasycone", a to dlatego, e s nie nasycone"

wodorem. Im bardziej s nie nasycone" tym s gorsze. Z tuszczw rolinnych w ywieniu czowieka znajduje zastosowanie olej i margaryna. Olej uzyskuje si z nasion rnych rolin oleistych (np. rzepaku, sonecznika, orzechw arachidowych) oraz z oliwek (oliwa). Margaryn otrzymuje si z przerobu oleju przez wtoczenie do niego wodoru. Dziki temu margaryna staje si tuszczem twardym. Margaryna jest wic zawsze lepszym paliwem" ni olej, z ktrego zostaa wyprodukowana. Ale nie znaczy to, e jest ona paliwem" dobrym, ktry moe zastpi maso. Budowa tuszczw zawartych w oleju jest z punktu widzenia odywiania nieprawidowa i organizm ma due trudnoci z ich trawieniem, a zwaszcza z ich spaleniem. Maj wic znacznie mniejsz warto energetyczn. Przy wytwarzaniu z nich margaryny 50% atomw wtaczanego wodoru przycza si do olejw w pozycji waciwej dla tuszczw naturalnych, za drugie tyle przycza si w takiej pozycji, e nie mog by wykorzystane przez organizm i gromadz si w tuszczach zapasowych w ciele czowieka. Margaryna, mimo e jest tuszczem, nie moe by podawana dzieciom do lat 3, ani nie powinna by spoywana w pniejszym wieku. W organizmie czowieka tuszcze rolinne s utleniane, to znaczy w miejsce wiza podwjnych wchodzi tlen, czego skutkiem jest powstawanie tlenkw, nadtlenkw, ponadtlenkw, czyli wytwarzanie w organizmie wody utlenionej, ktra aktywnym tlenem zabija wszystko, co yje. Moe to powodowa w rnych tkankach uszkodzenia i stany zapalne. Czynnikiem chronicym przed tym jest gwnie witamina E, ale trzeba zjada jej bardzo duo na dob tyle, ile jest jej w 6 tkach lub w 15 dag masa. Czowiek, ktry spoywa nienasycone tuszcze rolinne, nigdy nie zjada rwnoczenie tylu tek i masa, aby mu tuszcze rolinne nie zaszkodziy, bo tko i maso uwaa zgodnie z zasadami oficjalnej diety, do ktrej si stosuje za szkodliwe, bdce gwnym rdem cholesterolu. Przy bilansowaniu tuszczw trzeba take pamita, e sporo tuszczu rolinnego zawieraj wszelkiego rodzaju orzechy (laskowe, woskie, arachidowe, pistacjowe itp.), migday, wirki kokosowe, nasiona sonecznika i maku. Prcz tuszczu zawieraj one te sporo wglowodanw ' i duo bonnika. Organizm potrzebuje bardzo mao niezbdnych" nienasyconych kwasw tuszczowych, ktre wedug obowizujcej dietetyki powinny by gwnymi tuszczami w ywieniu czowieka. Przy ywieniu optymalnym mona tych tuszczw nieco spoywa, ale niewiele, 1-2% oglnego spoycia tuszczw. Reszt powinny stanowi tuszcze nasycone, czyli zwierzce.*} Patrz tabela 8 na str. 168.

4. Biako - to ycieBiako to ycie. Jakie biako takie ycie. W ywieniu czowieka najwysz warto ma biako pochodzenia zwierzcego. Nie wszystkie biaka zwierzce maj tak sam warto dla czowieka. Najlepiej jest, jeli zjada si biako o najwikszej wartoci biologicznej, gdy mona go wtedy zje mniej ni biaka gorszego" i organizm mniej zuyje energii na jego przyswojenie, mniej przetworzy go na mocznik i mniej straci wodoru w wydalanym moczniku. Midzynarodowym wzorcem biaka o najwyszej wartoci biologicznej s biaka jajka kurzego. Wszystkie inne biaka s mniej lub bardziej, ale zawsze od niego gorsze. Dla czowieka ywicego si optymalnie jajka powinny by najwaniejszym produktem spoywczym. Mona zjada je w rnych postaciach i dowolnych ilociach. Przecitnie zjada si 3-5 jajek dziennie. S one podstawowym skadnikiem wikszoci potraw. Gotowanie jajek, smaenie, pieczenie zwiksza ich warto biologiczn. Nie powinno si zjada jajek na surowo, gdy biaka zawarte w surowym biaku jajka*^ wi si w trwae kompleksy z niektrymi witaminami, ktrych organizm nie moe wwczas przyswoi. Jeli jajka zjadane bd z ma iloci wglowodanw i z odpowiedni iloci tuszczu, nie bd miay ani waciwoci miadycorodnych, ani nie powstanie z nich w organizmie cholesterol. rdem szczeglnie wartociowego biaka s podroby. Warto biologiczna podrobw i wdlin podrobowych jest znacznie wysza od wartoci poldwicy, schabu czy chudej szynki. Szczeglnie wartociowe s wszelkie salcesony: woski, czarny, ozorkowy, a take kiszki: pasztetowa, podgardlana, wtrobiana, kaszanka. Dla ludzi odywiajcych si optymalnie te wdliny s najbardziej wartociowe i rzecz znamienna najbardziej im smakuj. Kaszanka zawiera 10 do 12% wglowodanw, a ponadto bardzo wartociowe biaka pochodzce z krwi oraz tuszcze. Najlepiej spoywa j na gorco, z du iloci tuszczu, odsmaon na stopionej soninie lub boczku.*' Patrz odnonik.

Bardzo wane w ywieniu czowieka s chrzstki, tkanka . czna, skrki wieprzowe. Gdyby w przecitnej diecie wspczesnego czowieka byo dostatecznie duo skadnikw wycigowych z koci, chrzstek, bon, cigien, tkanki cznej, a wic ych elementw w misie, ktre konsekwentnie odrzucane s przy jego obrbce jako niejadalne, nie byoby chorb zwyrodnieniowych staww i krgosupa czy osteoporozy. Sery, wszystkie ich rodzaje i gatunki, oraz inne produkty mleczne, zwaszcza mietana, zawieraj rwnie biako o wysokiej wartoci odywczej. Powinny by obok jajek gwnym rdem biaka dla czowieka. Mleko zawiera dwa bardzo wartociowe skadniki: wartociowe biako i bardzo wartociowy tuszcz, ale zawiera take cukier mleczny, tzw. laktoz, wystpujc w niekorzystnej proporcji do skadnikw pozostaych, tote nie powinno by spoywane w wikszej iloci. Ci, ktrzy bardzo lubi mleko, mog go troch wypija, ale nie wicej ni szklank dziennie i dodawa do niego mietank lub maso. W mleku kupujemy 90% wody. Naley raczej kupowa skoncentrowane produkty mleczne, ktre zawieraj duo biaka i tuszczu, a moliwie mao cukru i wody. Naley do nich wysokoprocentowa, maksymalnie zagszczona mietana, a przede wszystkim sery: biae, te, topione, pleniowe, z mleka krowiego, koziego i owczego. Ale wszystkie one s za chude, wymagaj wic dodatku tuszczu (mietany lub masa) albo te przetworzenia na rne potrawy z dodatkiem jajek, masa lub innego tuszczu zwierzcego. Wbrew utartym pogldom biako misa nie jest biakiem najwartociowszym. Wymieniam je wic na ostatnim miejscu, rozumiejc przez miso" minie zwierzt rzenych. Nie nadaje si ono do budowy i przebudowy wtroby, nerek, mzgu, chrzstek, staww, tkanki cznej, naczy krwiononych. Wprawdzie czowiek ma duo mini, ale biaka w miniach wymieniaj si powoli, wic zapotrzebowanie na biako suce do ich budowy i odbudowy jest niewielkie. Trzeba 180 dni, by wymienia si poowa biaek mini, a tylko 10 dni, by wymienia si poowa biaek wtroby. Z mis najlepsze z punktu widzenia wartoci odywczych jest i to, ktrego skad chemiczny jest najbardziej zbliony do skadu; ciaa ludzkiego. Zgodnie z tym najlepsze dla czowieka jest miso wieprzowe. Miso nie powinno by zjadane surowe (np. jako tatar), lecz przed spoyciem maksymalnie przetworzone. Obrbka kulinarna, a wic rozdrabnianie, mielenie, pieczenie, smaenie, gotowanie itd. to w pewnym sensie trawienie" poza organizmem. Nie jest rozsdne zmuszanie przewodu pokarmowego do wykonywania czynnoci, ktre z powodzeniem mog by wykonane poza nim. Oszczdzi on wtedy energi zuywan na trawienie i lepiej przyswoi skadniki odywcze zawarte w pokarmie. Nie naley te je misa zbyt wieego. Przed spoyciem powinno by dojrzae i nadtrawione. Mona je przechowywa przez krtki okres w mleku lub zaprawie octowej, mona je zapeklowa albo przetrzyma w zaprawie z jarzyn lub przypraw. Miso drobiowe ma nisz warto odywcz ni wieprzowina, woowina czy baranina. Szczeglnie niska jest warto misa brojlerw. Spoycie ryb w Polsce jest niewielkie. Ryby przestay by tanim rdem biaka. Skad misa ryb odbiega znacznie od skadu ciaa ludzkiego, a wic i jego przydatno w ywieniu jest maa. Nawet bardzo tuste ryby: oso, led, po, karp czy wgorz, maj mniej tuszczu ni baranina czy wieprzowina. Ryby jako produkt spoywczy zawieraj duo odpadw i duo wody. Podobn ilo biaka i tuszczu moemy kupi znacznie taniej w innych produktach.

5. Wglowodany tak, ale ile?Wglowodany s to zwizki chemiczne zawierajce jedn trzeci wgla i dwie trzecie wody. W technice paliwo o takim skadzie nie nadaje si nawet do parowozu. 1 g wodoru daje po spaleniu 34,3 kcal, 1 g wgla 7,87 kcal, alg wglowodanu (glukozy) 3,73 kcal. Niska warto kaloryczna wglowodanw jest wic oczywista.

Nie jedzc wglowodanw wcale, czowiek moe wytworzy potrzebn ich ilo z glicerolu i biaka. Aby organizmu nie zmusza do tego, lepiej jest dostarcza mu niewielk ilo wglowodanw w poywieniu. W jakich produktach mona te wglowodany dostarcza? Mog to by produkty zboowe, warzywa, owoce i inne zawierajce wglowodany . Jest to w zasadzie dowolne. Liczy si natomiast ilo wglowodanw, ktrej na dob nie naley przekracza. Dla czowieka dorosego

najkorzystniejsz iloci wglowodanw na dob jest 50 g, a cilej 0,8 g na kilogram nalenej wagi ciaa. Jeli bd to wglowodany zoone, tzn. skrobia, granic dopuszczaln jest 100 g na dob, a spoywanie ich powyej 150 g na dob staje si szkodliwe dla zdrowia. Naley pamita, e wglowodany stanowi w produktach wglowodanowych tylko pewien procent. Na przykad: chleb zawiera ich okoo 53%, a ziemniaki 15%, dlatego, aby wprowadzi do organizmu 50 g wglowodanw dziennie, mona zje okoo 10 dag chleba lub 30 dag ziemniakw, pod warunkiem e w cigu dnia nie bdziemy ju je wicej adnych produktw wglowodanowych. Podobnie jak biaka i tuszcze, tak i wglowodany, jako poywienie czowieka, mog by lepsze lub gorsze. Lepsze s te zawarte w produktach zboowych i niesodkich warzywach ni te z cukru buraczanego, sodkich owocw i miodu. Wglowodany ze skrobi wchaniaj si wolniej z przewodu pokarmowego, dziki czemu nie powoduj nagych, a przez to szkodliwych waha poziomu glukozy we krwi. Ponadto ich warto kaloryczna jest nieco wysza: 1 g skrobi daje po spaleniu w organizmie ludzkim 4,12 kcal, 1 g cukru buraczanego 3,91 kcal, alg cukru z owocw (fruktozy) 3,73 kcal. U kogo, kto spoywa duo wglowodanw, organizm musi w 50-90% przeksztaca je w tuszcze. Po co zmusza organizm do zamiany wglowodanw na tuszcze? Przecie proces ten wymaga duego zuycia biaka, witamin, soli mineralnych i energii oraz budowy caych zestaww niezbdnych enzymw. Dlatego*' Patrz tabele 5, 6 i 7 na str. 164 167.

znacznie lepiej i mdrzej jest spoywa tuszcze gotowe. Z tuszczw wglowodany powstawa nie mog. Z wglowodanw tuszcze powstaj szybko.

6. Chleba naszego powszedniego...Czy stosujc diet optymaln naley cakowicie zrezygnowa z chleba? Czy moliwe jest oby si bez niego? Takie pytania czsto stawiaj pacjenci podejmujcy diet optymaln. Trzeba odpowiedzie na nie stanowczo tak! Chleb jest produktem wglowodanowym, a tych w diecie jemy bardzo niewiele. Dieta optymalna nie uwzgldnia chleba ani innego pieczywa powszechnie sprzedawanego w sklepach, a w kadym razie w takiej iloci i w takim zastosowaniu, jak to si powszechnie dzieje. Istnieje porzekado: bez chleba y si nie da". Wic nierzadko zdarza si, e w 4-osobowej rodzinie zjada si dziennie kilogramowy bochenek chleba. Chleb je si do wszystkich posikw i do wszystkiego: ze smarowaniem sodkim (miodem, demem), tustym (maso, smalec), do mleka, do wdlin, do jajek, nawet do zup i barszczw, kaszanki, do potraw z jarzynami, z kasz itp. Jest naszym chlebem powszednim" i wydaje si niemoliwe obycie si bez niego. Tymczasem bez chleba nie tylko da si y", ale yje si znacznie lepiej, zdrowiej i duej. Pieczywo wystpuje w diecie optymalnej w minimalnych ilociach, np. w postaci buki tartej uywanej do panierowania kotletw i wysypywania form do pieczenia. Kromka buki pokrojona w drobn kostk i usmaona w gbokim male na zoty kolor moe by dodatkiem do zup (ale tylko par kostek). Mona te cienki plasterek buki (np. krojc kajzerk w cienkie poprzeczne kromki) usmay na male, potem patelni odstawi i troch odczeka, a kromki wcign cae stopione maso. Jedna taka kromka do niadania raz na jaki czas jest do przyjcia jako skadnik wglowodanowy. Jeli kto w aden sposb, zwaszcza w okresie pocztkowym, nie moe oby si bez chleba, moe sobie sam upiec chlebek ..optymalny". Ksika kucharska"* podaje a 13 przepisw na rnego rodzaju chlebki. W rozdziale VII podane s 3 przepisy na podstawowe chlebki optymalne. Chlebki optymalne s smaczne, mikkie, daj si przechowywa w lodwce owinite w papier niadaniowy i serwetk. Robi si je stosunkowo szybko, zwaszcza gdy ubijamy ciasto i pian mikserem. 10 dag chleba biszkoptowego (2 cienkie kromki) wnosi do organizmu 10 g wglowodanw i daje 390 kcal energii. Dla porwnania: 10 dag chleba naczowskiego wnosi 52 g wglowodanw i daje tylko 250 kcal. Rol chleba mog te z powodzeniem spenia placki serowe. S atwe do wykonania i trwae. Uoone na talerzu lub tacce, okryte foli i przechowywane w lodwce zachowuj trwao tydzie. Waciwie zawsze powinny by w domu. Gdy koczy si jedna partia, smaymy nastpn. Bardzo smaczne s wiee, zaraz po usmaeniu, ale dobre s te i na zimno, tylko tyle, e staj si sztywne. Mona je je z rnymi dodatkami, jak kade pieczywo, mona robi z nich drugie niadania,

kanapki na podr itp. Zapamitajmy wic: chleba ani adnego innego pieczywa sprzedawanego w sklepach nie jemy!

7. Zupy w diecie optymalnejWydaje si pozornie, e zupy nie bd odpowiaday wymogom diety optymalnej, gdy przyzwyczajeni jestemy, e niezbdnym skadnikiem wikszoci zup s ziemniaki i warzywa, a tych dieta pozwala je tylko niewiele. Tymczasem zupy stanowi istotny element ywienia optymalnego. Mog one wnosi do organizmu bardzo duo wartociowego tuszczu. Ale s to zupy nieco inne ni zazwyczaj gotowane. Przede wszystkim podstaw wszystkich naszych zup jest wywar z misa lub koci. Mwilimy ju o tym, e niezwykle cenny w odywianiu jest tuszcz zawarty w szpiku kostnym. Plasuje si on tu za tuszczem zawartym w tku. I na dodatek jest bardzo tani.Patrz odnonik na str. 25.

Wywar przygotowany wedug przepisu podanego na str. 145 ma okoo 9 g tuszczu na 1 g biaka. Jest nie tylko doskonaym produktem spoywczym dla nas, ale take wprost idealn poywk dla bakterii, a wic szybko si psuje. Zwykle gotujemy wiksz jego ilo, tote rozlewamy go do wyparzonych soikw, szczelnie zakrcamy i przechowujemy w lodwce. Po otwarciu soika ca jego zawarto naley od razu zuy. Jedna porcja zupy na osob powinna wynosi okoo 200 ml, tj. niepen szklank. Wielko soikw naley wic dostosowa do wielkoci rodziny. Na 4-5 osb rozlewa wywar do soikw litrowych, dla 2 osb do plitrowych. Wywar mona rwnie zamraa w specjalnych pojemnikach lub woreczkach foliowych. Na bazie takiego wywaru mona szybko i atwo przygotowywa rnorodne zupy, barszcze, buliony i rosoy. Na przykad: do litra wywaru wystarczy doda 2 yki przecieru pomidorowego, 3 yki masa (6 dag), 1,3 szklanki mietany (30 dag) oraz przyprawy: czosnek, listek laurowy, cebul, yeczk vegety, sl i pieprz. Po zagotowaniu uzyskujemy zup pomidorow. Jeeli do litra wywaru dodamy 50 dag posiekanego i uduszonego na male (3 dag) szczawiu i 2 szklanki mietany (50 dag), uzyskujemy zup szczawiow, ktr jemy z jajkami ugotowanymi na twardo i pokrojonymi w semki. Jeli do litra wywaru dodamy cebul (10 dag) i seler (50 dag), ktre po posiekaniu ugotujemy na mikko w czci wywaru, a nastpnie przetrzemy lub zmiksujemy i podprawimy 8 tkami, uzyskamy zup-krem selerow. Dodanie do litra wywaru 50 dag zielonego groszku, 2 yek masa (5 dag), szklanki mietany i 6 tek daje nam zup z zielonego groszku^. Jako dodatki do zup su: jajka na twardo, placki serowe pokrajane w paski jak kluseczki, grzanki z pokrojonego w kostk chleba biszkoptowego, lane kluski.*' W Ksice kucharskiej" jest az 60 przepisw na rnego rodzaju zupy. Wikszo z nich oparta jest na tustych wywarach z koci lub misa, a inne na mietanie lub tkach.

Okazuje si wic, e zupa niekoniecznie musi by z ziemniakami ani te gsta od marchwi, pietruszki czy burakw. I wcale nie trzeba zjada jej cay, wypeniony po brzegi talerz. Zupy wykonane wedug przepisw zamieszczonych w Ksire kucharskiej" s bardzo smaczne (wszystkie zostay przez moj on wykonane i wyprbowane) i bardzo poywne.

8. Rzeczywista warto odywcza owocw i warzywNastpnym problemem przy przechodzeniu na diet optymaln, budzcym najwicej kontrowersji, jest drastyczne ograniczenie w diecie owocw i warzyw. Znamienne jest, e o ile wyczenie z diety sodyczy, a nawet produktw zboowych, przyjmowane jest z pewnym zrozumieniem, to ograniczenie spoycia owocw i warzyw budzi najwiksze protesty. Jak to? Przecie to samo zdrowie! Tak wszyscy nas przekonuj. A witaminy? Przecie owoce i warzywa s ich podstawowym rdem! Takie pytania i stwierdzenia nie mog dziwi. Od dziecka bowiem przekonuje si nas i poucza, e s one rdem witamin, ktrego nie da si adnym innym zastpi. Ale to nie jest prawda. W rzeczywistoci witaminy, sole mineralne i inne skadniki wystpuj w nich w ilociach ladowych, tak maych, e nie mog mie wikszego znaczenia w ywieniu czowieka. Czym w istocie s owoce i warzywa? 75 do 90% stanowi w nich woda, troch zawieraj wglowodanw (im sodsze tym wicej) i bonnik.

Woda? O ile tasza jest ta w postaci czystej. Zawsze moemy si jej napi. Wglowodany? Potrzebujemy ich bardzo mao. Najlepiej speniaj sw funkcj w organizmie wglowodany zawarte w skrobi, a wic w m.in. w niesodkich warzywach: ziemniakach czy fasoli szparagowej. Natomiast o wiele gorsze s te zawarte w sodkich owocach. Cukier zawarty w winogronach, cytrusach, jabkach, gruszkach itp., a take w miodzie nazywany jest fruktoz. Dlaczego w zasadzie nie powinien by spoywany? Wglowodany zawarte w skrobi s wolno trawione i w postaci glukozy wolno przekazywane do krwi, zwaszcza w obecnoci tuszczw. Przy ich wchanianiu w jelitach istnieje mechanizm ograniczajcy szybko przekazywania glukozy do krwi. Dziki temu nie ma duego wzrostu glukozy we krwi tu po posiku i nagego jej spadku midzy posikami. Przy przechodzeniu fruktozy do krwi takiego mechanizmu nie ma. Cukier z owocw wchania si szybko i atwo. Tote spoycie fruktozy powoduje szybki wzrost poziomu cukru we krwi, a to z kolei powoduje szybkie wydzielanie przez trzustk duej iloci insuliny. Wydziela si jej zawsze wicej ni jest potrzebne, co z kolei powoduje niedobr cukru we krwi (tzw. hipoglikemi), a to ju jest szkodliwe, a nawet moe by grone dla zdrowia. Trzeba przy tym pamita, e owoce i warzywa zawieraj bardzo mao wglowodanw. Aby wnie do organizmu 50 g wglowodanw, trzeba zje np. okoo 3 kg cytryn, 2,6 kg ogrkw kiszonych, 2,3 kg szpinaku. Jak wic ogromn mas! Bonnik? Jest to wkno niestrawne dla czowieka. Bonnik trawi tylko zwierzta trawoerne, przeuwajce, jedzce siano i som, ale one maj specjalnie przystosowany do tego odek i cay system pokarmowy. Czowiek nie! Czowiek tak jak go zjada, tak wydala. Co z tego ma? Duo kau i osabienie ustroju. Ponadto wglowodany z owocw s drogie. Znacznie tasze i lepsze s wglowodany z ziemniakw i produktw zboowych. Wiedzc, e owoce i warzywa to gwnie woda i bonnik, nie naley wic kupowa drogich nowalijek i bardzo drogich owocw importowanych czy konserw owocowych, np. ananasw, brzoskwi czy mandarynek w puszkach, ktre s przewanie jeszcze dosadzane cukrem. Czowiekowi si wmawia, e powinien jada duo warzyw 1 i owocw. A tymczasem dowiadczenie uczy, e im wicej ich zjada, tym jest sabszy, tym czciej choruje. Moi pacjenci podejmujcy leczenie diet optymaln bardzo czsto wywodz si z grupy jaroszw. Czsto ywili si przez dugi czas prawie wycznie owocami i warzywami, bo jak twierdzili chcieli zeszczuple, chcieli by silni i zdrowi. I mimo dugotrwaego stosowania takiego ywienia trafiali do mnie otyli i chorzy, cholesterolem czsto ponad 400 mg%. Taka jest prawda. A po dwch tygodniach ywienia w oparciu o wyklty" z diety tuszcz stracili 3, 4, a nawet i 6 kilogramw nadwagi, zaczynali sprawniej si porusza, a dolegliwoci ustpoway w szybkim tempie. Wspczeni ludzie w wielu krajach nawet bardzo bogatych, np. w Stanach Zjednoczonych, spoywaj duo warzyw, sokw, owocw i sztucznie produkowanych witamin, a bardzo czsto s utyli, choruj masowo na choroby cywilizacyjne i inne. Ludzie, ktrzy zaczynaj si odywia w sposb optymalny, szybko staj ^l szczupli i nie choruj. To jest sprawdzony fakt. Wszystkie witaminy odkryto wanie dlatego, e wrd ludzi odywiajcych si gwnie pokarmem rolinnym wystpoway objawy niedoboru pewnych witamin. Okazuje si, e produkty zalecane w diecie optymalnej (tka, maso, wtroba) zawieraj wystarczajc dla czowieka ilo witamin, w tym rwnie witaminy C, przypisanej wycznie do owocw i warzyw. W produktach zwierzcych wystpuj one w postaci bardzo atwo przyswajalnej przez organizm. Badania wykazay, e miso i ryby podane w wystarczajcej iloci lecz szkorbut spowodowany li rakiem witaminy C. Porcja wtrbki raz na tydzie lub 10 dni zaopatruje nas lepiej w cay kompleks witamin ni kilogramy warzyw i owocw. I nie trzeba wtedy yka witamin w tabletkach przepisywanych nam przez lekarzy przy kadej okazji, rutynowo. Wiele osb ma ogrdki i dziaki warzywno-owocowe i trudno im pogodzi si z myl, e miayby zaprzesta ich uprawy. Po przejciu na diet optymaln udzia w ywieniu plonw z ogrdka znacznie si zmniejszy, ale to nie znaczy, e w ogle nie wolno ich spoywa, a dziak lub ogrdek naley zasia traw. Ich wykorzystanie w ywieniu optymalnym wcale nie jest takie mae. Moemy uprawia w ogrodzie wszystkie niemal warzywa i ziemniaki, a z owocw najlepiej owoce jagodowe: truskawki, maliny, poziomki, porzeczki, jeyn bezkolcow itp. Dobrze te zasadzi soneczniki. Z drzew najlepiej sadzi leszczyn lub orzechy woskie.

Z plonw ogrdkowych mona, a nawet naley przygotowa sobie na zim troch przetworw. Przede wszystkim mog to by kiszonki: ogrki i kapusta kiszone w soikach. Z przetworw owocowych najmniej pracochonne jest przygotowanie pulpy owocowej (najlepiej z owocw jagodowych) lub warzywnej (np. z pomidorw). Robi si j bardzo prosto: owoce trzeba rozgotowa na zup" i wrzce rozla do czystych, wyparzonych soikw, napeniajc je po brzegi. Pokrywk soika przetrze od rodka spirytusem i mocno zakrci. W zimie pulp zalewa si wod, zagotowuje, odstawia do wystudzenia i odlewa. Mas owocow wyrzuca si, a kompot po odpowiednim rozcieczeniu pije np. po obiedzie. Ale nie trzeba go sodzi! Mona te z pulpy przygotowa marmolad owocow wedug przepisu podanego na str. 137. yeczk takiej marmolady mona pooy na omlet albo posmarowa ni placek serowy. Mona uywa jej te do dekoracji deserw, np. bitej mietanki. W ten sposb mona konserwowa rne owoce, a take pomidory. Jest to sposb najmniej pracochonny, pozwala przetwarza warzywa i owoce stopniowo, w miar ich dojrzewania. Wszystkie przetwory naley robi bez cukru, a wic ich trwao po otwarciu soika jest zmniejszona. Lepiej wic nakada je do maych soikw, pamitajc, e po ich otwarciu trzeba zuy je stosunkowo szybko, a jemy owocw niewiele. A wic przetwory warzywne i owocowe robi mona, a nawet trzeba, ale ich ilo powinna by ograniczona do faktycznych, zgodnych z diet potrzeb. Mona zrobi po kilka soikw kadego rodzaju przetworu (zalenie od wielkoci rodziny), ale nie robi ich w dziesitki, bo tyle z pewnoci nie zjemy. Jeli dysponujemy zamraark, troch owocw (malin, truskawek, poziomek) i warzyw (fasolki szparagowej, zielonego groszku) mona zamrozi w torebkach foliowych. Po wyjciu i powolnym rozmroeniu maj wszystkie cechy owocw wieych. Owoce jagodowe mona uywa (po kilka sztuk) do dekoracji tustych deserw, np. kremw, musw, bitej mietanki itp. Mona te zrobi z dziakowych owocw par butelek owocowego wytrawnego wina, ktre przyda si przy okazji rnych spotka towarzyskich. Przepis na samodzielne wykonanie wina znajduje si na kocu ksiki.

9. Picie i napojePrzy stosowaniu diety optymalnej nie ogranicza si iloci spoywanych napojw, byle nie byy one sodkie. A wic pi mona tyle, ile si chce i wtedy, kiedy si chce. Mona pi herbat, kaw naturaln i zboow, ale bez cukru, wod z niesodzonym sokiem owocowym (2-3 yki soku na szklank wody), wszystkie wody mineralne i stoowe. Natomiast wykluczone s z diety wszystkie sodzone napoje sprzedawane w handlu. Zastanwmy si, czym jest ten owocowy napj, do ktrego kupowania namawiaj nas reklamy telewizyjne i radiowe. To woda, ktr producent uzyskuje z odwiertu bezpatnie lub ponoszc minimalne koszty, z dodatkiem cukru i odrobiny substancji naturalnych lub sztucznych, ktre maj nada napojowi efektowny kolor, smak i zapach. Ile ten dodatek kosztuje przy masowej produkcji w przeliczeniu na jedn butelk? Trudno poda cile, bo aden producent tego nie ujawni, ale na logik jest to koszt mikroskopijnie may. aden skadnik tego napoju nie ma wartoci odywczych, a niekiedy jest wrcz szkodliwy. Za 1,5-litrow butelk takiego napoju pacimy w przyblieniu od 2 do 3,5 zotego. Nietrudno wyobrazi sobie, lak monstrualne zyski osigaj producenci. Nic dziwnego, e sta ich na kosztown reklam, na fundowanie rnych nagrd i wycieczek w teleturniejach, ktre promuj ich produkcj. Mleko mona spoywa w ograniczonych ilociach. Kupowane w sklepie zawiera bardzo mao tuszczu, nie wicej ni 3,2%, mniej wicej tyle samo biaka i przecitnie 4,7 % cukru mlecznego, tzw. laktozy. Tote jeli bardzo lubimy mleko, trzeba je miesza p na p ze sodk 30-procentow mietank i mimo to nie pi go za wiele. A najlepiej napi si albo wody, albo sodkiej mietanki, ale nie mona traktowa jej jako napoju gaszcego pragnienie, bo wnosi ona do organizmu du ilo tuszczu 15 g na 1 g biaka. Moe by wic traktowana jako wysoko tuszczowa, sycca potrawa. Jeli pijemy kaw lub kakao z mlekiem w adnym razie nie sodzimy ich, a mleko dotuszczamy" mietank. Wskazane jest te dodawanie do nich mietanki ubitej na krem. Od czasu do czasu mona wypi szklank piwa, kieliszek koniaku lub wdki. Nie jest to

przestpstwem wobec diety. Alkohol wchodzi w skad bon komrkowych w ciele czowieka i organizm musi go wytwarza z innych produktw. Ale potrzebne iloci alkoholu s bardzo niewielkie. Mona wic wypija do 20 g alkoholu na dob, a nie 250 g w czasie jednego posiku. Najlepiej napi si kieliszek alkoholu po posiku, wieczorem, po zachodzie soca. Rozszerza naczynia, lekko relaksuje. Moemy te od czasu do czasu wypi kieliszek wytrawnego wina. Wina owocowe znajdujce si w handlu s przewanie sodkie, a gronowe, wytrawne, s drogie. Wino nie ma istotnych walorw odywczych, ale spotkania towarzyskie i uroczystoci rodzinne wymagaj czasem nakazanego tradycj kieliszka jakiego alkoholu. Lepiej niech bdzie to wytrawne wino ni sodki likier. Wino mona zrobi samemu, zwaszcza gdy mamy owoce z wasnego ogrodu lub dziaki. Najlepsze s porzeczki, ale mona te doda do nich inne owoce: maliny, jeyny, winie, czarny bez. Przed przystpieniem do nastawiania wina trzeba mie szklany balon, dopasowany do niego korek z fermentk, opakowanie winnych drody (mona je dosta w sklepach spoywczych), 2 kg cukru, no i owoce. Sposb wykonania podany jest na str. 146. Przy ywieniu optymalnym nie mona wpa w alkoholizm, bo z czasem napoje alkoholowe przestaj nam smakowa. Przyczyn nadmiernego picia alkoholu jest okrelony, zy rodzaj diety. Najczciej alkoholikami zostaj ludzie na diecie rolinnej, najbiedniejsi, umysowo niesprawni. ywienie optymalne jest leczeniem przyczynowym take w chorobie alkoholowej. Organizm czowieka odywiajcego si w sposb najlepszy nie toleruje alkoholu w wikszych dawkach. Poza tym wwczas czowiek ma zdrowy rozum, jest zadowolony z ycia, nie trapi go strachy i lki, ma du odporno psychiczn, umie bez alkoholu rozwizywa swoje problemy yciowe, nie musi topi w alkoholu trosk i kopotw dnia powszedniego ani poprawia sobie w ten sposb nastroju. Ma te waciw odporno psychiczn i umysow, by oprze si namowom do picia i uniezaleni od presji i opinii otoczenia.

10. Sodzi? Nie sodzi?ywienie optymalne wyklucza spoywanie produktw i napojw sodzonych. Wikszo ludzi nie odczuwa wielkiego dyskomfortu smakowego po usuniciu z diety cukru i produktw sodkich. A po paru tygodniach pokarmy sodkie zaczynaj odczuwa lako niesmaczne. Jeli przyzwyczaimy si np. pi herbat bez cukru, to gdy sprbujemy sodkiej, okae si nie do wypicia. Ale s te i tacy, ktrym w pierwszym okresie po przejciu na diet