Zespół nadpobudliwości psychoruchowej

(ADHD, zespół hiperkinetyczny)

Mit pierwszy

• „Nadpobudliwość psychoruchowa to moda, szybko o niej zapomnimy.”

• „ADHD to taka naukowa nazwa chamstwa, by móc wytłumaczyć dzieci z każdego zachowania.”

Mit drugi

• „Nadpobudliwe dzieci są niebezpieczne dla innych – są agresywne, biją inne dzieci, rzucają przedmiotami, w szkole nie chcą się uczyć. Często celowo zachowują się źle.”

Termin zespół nadpobudliwości psychoruchowej nie jest synonimem:

• Niespokojnego dziecka• Żywego temperamentu• Zaburzeń zachowania• Agresji• Celowego łamania norm 

ZaburzeniaZaburzenia

uwagiuwagiNadruchliwośćNadruchliwość

NadmiernaNadmierna

impulsywnośćimpulsywność

Grupy objawów ADHD

Zaburzenia Koncentracji Uwagi.

• bardzo długo zabiera się do odrabiania lekcji,

• nie potrafi na długo skupić się w czasie pracy,

• wszystkie znajdujące się wokół niego przedmioty rozpraszają go,

• ma kłopoty z zapamiętaniem przyswajanego materiału,

• nie słyszy i nie odpowiada na polecenia,

• nie pamięta co było zadane w szkole,

• gapi się przez okna zamiast się uczyć.

Zaburzenia Koncentracji Uwagi. DSM – IV TR

1. Dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych, pracy lub w czasie

wykonywania innych czynności? Popełnia błędy wynikające z niedbałości.

2. Dziecko ma trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach i grach.

3. Często wydaje się, że dziecko nie słucha tego, co się do niego mówi. Dziecko nie stosuje się do

podawanych kolejno instrukcji i ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych i wypełnianiem codziennych

obowiązków, jednak nie z powodu przeciwstawiania się lub niezrozumienia instrukcji.

4. Dziecko często ma trudności z zorganizowaniem sobie pracy lub innych zajęć.

5. Dziecko nie lubi, ociąga się lub unika zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego - jak nauka

szkolna lub odrabianie zajęć domowych.

6. Dziecko nie lubi, ociąga się lub unika zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego - jak nauka

szkolna lub odrabianie zajęć domowych.

7. Dziecko często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub innych zajęć np.: zabawki, przybory szkolne, ołówki,

książki, narzędzia.

8. Dziecko łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców.

9. Dziecko często zapomina o różnych codziennych sprawach.

Nadruchliwość

•biega w kółko,

•jest stale w ruchu,

•nie potrafi wysiedzieć w ławce przez całą lekcję,

•wspina się na wszystkie meble,

•ciągle się wierci,

•woli zabawy ruchowe niż siedzenie w jednym miejscu,

•nie usiedzi przy stole na imieninach u cioci,

•je śniadanie biegając po kuchni

Problemy z nadmierną impulsywnością

• Brak przewidywania konsekwencji swojego działania

• Rozpoczynanie zadania bez całkowitego zrozumienia instrukcji

• Nie wysłuchiwanie poleceń do końca

• Kłopoty z wykonaniem złożonych lub terminowych prac

• Trudności w uczeniu się z wcześniejszych doświadczeń oraz ogólnych zasad

• Częstsze uleganie wypadkom

• Niewolnicy „już” i „zaraz”

• Kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej

Nadruchliwość i Impulsywność.DSM – IV TR

Nadruchliwość1. Dziecko ma często nerwowe ruchy rąk lub stóp bądź nie jest w stanie usiedzieć w miejscu.

2. Dziecko wstaje z miejsca w czasie lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego

siedzenia.

3. Dziecko chodzi po pomieszczeniu lub wspina się na meble w sytuacjach, gdy jest to

zachowanie niewłaściwe.

4. Dziecko często ma trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem.

5. Dziecko często jest w ruchu; „biega jak nakręcone”.

6. Dziecko często jest nadmiernie gadatliwe.

Impulsywność7. Dziecko wyrywa się z odpowiedzią zanim zostanie sformułowane pytanie.

8. Dziecko często ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej.

9. Dziecko często przerywa lub przeszkadza innym (np. wtrąca się do rozmowy lub zabawy).

Pozostałe kryteria diagnostyczne

• Objaw musi się utrzymywać 6 lub więcej miesięcy w stopniu utrudniającym

funkcjonowanie dziecka

• Objawy są stałą cechą występującą od lat. Powinny były ujawnić się przed

siódmym rokiem życia.

• Objawy muszą powodować pogorszenie funkcjonowania.

• Nasilenie objawów musi być większe niż normalny obraz danej cechy u dzieci

w tym samym wieku.

• Objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej nie są częścią innego

zaburzenia.

Podtypy ADHD wg DSM IV TR

•6 – 9 objawów•6 – 9 objawów•mieszany

•6 – 9 objawów•0 – 5 objawów

•Z przewagą nadruchliwości /impulsywności

•0 – 5 objawów•6 – 9 objawów

•z przewagą zaburzeń koncentracji

•liczba objawów nadruchliwości /impulsywności

•Liczba objawów zaburzeń koncentracji

•Nazwa podtypu

Różne podtypy ADHD, różne problemy

1. Na wyniki w nauce mają wpływ przede wszystkim zaburzenia

koncentracji uwagi.

2. Na ocenę z zachowania mają przede wszystkim wpływ objawy

nadruchliwości / impulsywności.

ADHD: Rozpowszechnienie

•3%-7% dzieci w wieku szkolnym

•Stosunek chłopców do dziewcząt jak 4:1 (American Academy of Pediatrics)

•Kobiety najczęściej reprezentują podtyp z zaburzeniami uwagi

•60% pacjentów ma objawy w wieku dorastania i dorosłości

•Rozpowszechnienie jest podobne w różnych kulturach, choć występują

charakterystyczne wahania.

Goldman, et al. JAMA. 1998;279:1100-1107. Barkley RA. Attention-deficit hyperactivity disorder. In: Mash EJ, Barkley RA, eds. Child Psychopathology. 1996:63-112.

Mit trzeci

• „ADHD to problem dzieciństwa, z tego całkowicie się

wyrasta”

Różnice w nasileniu objawów w różnych grupach wiekowych

Dzieci do 4 r.ż. Nadmierna ruchliwość jako wariant prawidłowego rozwoju psychoruchowego

Dzieci w wieku przedszkolnym Obecne objawy nadruchliwości i impulsywności. Rzadko obserwowane objawy zaburzeń uwagi

Dzieci w wieku szkolnym Obecne objawy nadruchliwości i impulsywności z możliwą zmniejszającą się intensywnością. Nasilone objawy zaburzeń koncentracji uwagi

Dorastający Dominujące uczucie wewnętrznego niepokoju, łatwe nudzenie się.

Mit czwarty i mit piąty

•„Nadpobudliwość jest wynikiem mikrouszkodzeń mózgu.”

• „Dzieci mają ADHD, ponieważ rodzice się nimi nie zajmują.

To kwestia braku wychowania.”

ADHD – Etiologia

Geny

W rodzinach dzieci z ADHD

• ADHD u bliźniąt (monozygotyczne 60-80%; dwuzygotyczne 30-40%)

• Częściej ADHD u rodzeństwa (20-40% vs. 3-8% w populacji)

• Częściej ADHD u ojców (15-40% vs. 1-20%

w populacji)

• Częściej ADHD u matek (18-40% vs. 1-10%

w populacji)

Genetyka molekularna ADHD

• Gen receptora dopaminergicznego D4 (DRD4) na chromosomie 11

• Gen transportera dopaminy (DAT1) na chromosomie 5

• Geny receptorów dopaminergicznych D2 i D5

• Gen beta hydroksylazy dopaminy

• Geny układu serotoninergicznego 5HT1B, 5HTT

• Gen SNAP-25 dla białka związanego z przyłączaniem pęcherzyków

synaptycznych

• Niewielki wpływ wielu genów, prawdopodobny efekt kumulacji

ADHD – Etiologia

Geny

Budowa OUN

Struktury mózgu a ADHD:

• Zmniejszona objętość mózgu, a zwłaszcza:• okolic przedczołowych• spoidła wielkiego• jąder podkorowych (prążkowia)• płata ciemieniowego• móżdżku

ADHD – Etiologia

Neuro-przekaźniki

Geny

Budowa OUN

Hipoteza monoamin (1)

• 1. Dopamina• 2. Noradrenalina

Receptory

Synapsa

Impuls nerwowy

Transporter

NoradrenalinaDopamina

Zametkin, Shallice 2000

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej

Przedni ośrodek uwagi, skupianie się na jednym bodźcu

Tylny ośrodek uwagi, „szum informacyjny”

Na podstawie Zametkin, Shallice 2000

Hipoteza monoamin 2

Przedni ośrodek uwagi, receptory dla dopaminy

Tylny ośrodek uwagi, receptory dla noradrenaliny

Część receptorów dla dopaminy zależna od receptorów dla noradrenaliny

ADHD – Etiologia

Funkcje poznawcze

Neuro-przekaźniki

Geny

Budowa OUN

Teoria Russela Barkleya

Hamowanie zachowania

Pamięć KoncentracjaHamowanie pierwotnej reakcji emocjonalnej

Planowanie

Hamowanie pierwotnej reakcji

motorycznej

• „Czynniki genetyczne mogą odgrywać kluczową rolę jako podłoże

podatności i predyspozycji do wystąpienia zaburzenia, czynniki

środowiskowe odgrywają zasadniczą rolę w ostatecznym

wyrażeniu się symptomu”

(Brodski, Lamboroso, 1998)

Obraz klinicznyObraz klinicznyADHDADHD

Odmienny rozwój Odmienny rozwój OUNOUN

WpływWpływśrodowiskaśrodowiska

ADHD – etiologia (3)

Uszkodzenie Uszkodzenie OUNOUN

Mit szósty

• „Po co zajmować się ADHD, jeśli objawy kiedyś i tak

staną się mniejsze.”

Trudności szkolne dzieci z ADHD

• Słabsze osiągnięcia szkolne (90%+)

• Niższe wyniki w testach badających osiągnięcia szkolne (deficyt 10-15 pkt.)

• Niższy Iloraz Inteligencji (deficyt 7-10 pkt.)

Konsekwencje ADHD cd.

• Problemy w nauce:• 25-35% kontynuuje naukę

• 60% zostaje zawieszonych

• 14% zostaje wyrzuconych

• 30-40% przerywa szkołę na zawsze

• 20% wstępuje na studia wyższe

• 5% kończy studia

• Lower Class Ranking (70%/50%)

Najczęściej po pomoc trafiają dzieci w wieku 6 – 13 lat, w pierwszych latach nauki szkolnej.

Momenty kryzysowe to:

– pierwsze półrocze 1 klasy, kiedy dziecko z ADHD zupełnie nie może

dostosować się do wymogów szkoły,

– czwarta klasa, kiedy nagle pojawia się konieczność dostosowania się do

wymagań różnych nauczycieli, zmian pomieszczeń klasowych, większej

samodzielności w notowaniu.

– początek gimnazjum, gdy na plan pierwszy wychodzą powikłania ADHD

Status

materialny

rodzinyŻycie

społeczne dziecka

Edukacja

Funkcjonowanie

rodzinySpołeczeństwo

Zdrowie dziecka

Zdrowie rodziny

ADHD

Konsekwencje ADHD

↑ uzależnień

↑ wypadków

↑ częstości depresji,

↑ nastoletnich matek

↑ palenia papierosów

↑ częstości zaburzeń lękowych

↑ częstości samobójstw

Zdrowie dziecka

Konsekwencje ADHD

Mit siódmy

• „ADHD rozpoznaje się za dużo.”

Nasilenie ADHD

Dzieci zbyt spokojne

Liczba dzieci

Cechy ADHD

Szeroka norma populacyjna ADHD

Cecha staje się objawem, gdy zaczyna przeszkadzać w normalnym życiu.

Zmiany w rozpoznawaniu ADHDZmiany w rozpoznawaniu ADHD

Dane na temat leczenia i praw do specjalnego nauczania

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

US'80 UK'80 US'95 UK'95 US '02 UK '02

Na 1

000

Rozpowszech. ADHD

Rozp. Zab. Hiperkinet..

Implikacje (1)

I. ADHD jest zaburzeniem:

• częstym

• upośledzającym funkcjonowanie

• o wieloczynnikowej etiologii

• zaburzającym funkcjonowanie dziecka, rodziny i otoczenia

• najczęściej z współwystępującymi dodatkowymi trudnościami

II.Konieczne jest wczesne rozpoznawanie i wdrażanie interwencji terapeutycznych

DiagnozaDiagnoza

NauczycielNauczyciel

DzieckoDziecko

Proces diagnozy

RodziceRodzice

Leczenie

Nic mi nie zrobisz, ja mam ADHD!Mit ósmy

Terapia ADHD: cele i założenia (1)

• Zmniejszenie objawów nadpobudliwości

• Zmniejszenie objawów zaburzeń współwystępujących

• Zmniejszenie ryzyka późniejszych powikłań

• Edukacja rodziny, otoczenia i dziecka nt. natury nadpobudliwości

Terapia ADHD: cele i założenia (2)

• Zmiana otoczenia, i dostosowanie go do potrzeb dziecka

• Wzmocnienie strategii radzenia sobie

z problemem u dziecka, rodziców i nauczycieli

• Zmiana niewłaściwych postaw

JEST TO BARDZIEJ OPIEKA NIŻ LECZENIE

Metody niefarmakologiczne

Psychoedukacja

Specyficzne strategie

radzenia sobie z objawami

Praca na pozytywach

Zasady i konsekwencje

Radzenie sobie z agresją

impulsywną

Inne metody pracy (reedukacja,

terapia rodzinna

Sześć etapów skutecznego wydawania polecenia

1. Podejdź do dziecka

2. Zdobądź jego uwagę (dotknij go, spójrz w oczy, zawołaj po imieniu)

3. Wydaj jednoznaczne polecenie w 2 – 3 słowach

4. Poproś dziecko by powtórzyło polecenie

5. Powtórz polecenie tyle razy ile założyłeś, poproś by dziecko je powtórzyło.

6. Dopilnuj jego wykonania (Nie odchodź od dziecka, aż nie skończy!)

Mit dziewiąty – dwie wersje

• W leczeniu ADHD wystarczą jedynie metody terapeutyczne

– żadne leki nie są potrzebne.

• Jak podamy dziecku leki to się naprawi i już będzie dobrze.

Poprawa po 14 miesiącach leczenia – MTA Study

0

10

20

30

40

50

60

70

leki leki + intbeh

int beh wsparcie

% poprawy

Leczenie ADHD

‘Borderline’ ADHD; Niezbyt nasilone ADHD

FarmakoterapiaFarmakoterapia

Terapia behawioralnaTerapia behawioralna

Nasilone ADHD Obecność powikłań /

dodatkowych rozpoznań

Mit dziesiąty

• Nie dam dziecku leków, bo będzie po nich otępiały.

Farmakoterapia

Leki psychostymulujące

np. metylfenidat

Selektywne inhibitory wychwytu

noradrenaliny np. atomoksetyna

TLPD np. imipramina

Alfa-mimetyki np. klonidyna

neuroleptyki

Leki psychostymulujące (1)

• skuteczność potwierdzona ponad 160 kontrolowanymi badaniami, 75-80 %

popraw,

• najwyższa skuteczność u dzieci w młodszym wieku szkolnym;

• skuteczność potwierdzona wynikami badań testowych i skal oceniających

zachowanie.

Leki psychostymulujące zwiększają stężenie dopaminy

Leki psychostymulujące (2)

• Skuteczność jest zależna od dawki.

• Leki psychostymulujące nie są zalecane u dzieci mających uzależnienie w

rodzinie.

• Działania niepożądane: najczęściej zaburzenia snu, objawy gastryczne,

dysforia, wysypka, zaburzenia łaknienia mogące przy braku kontroli nad

odżywieniem dziecka prowadzić do zahamowania wzrastania, tiki.

TLPD (1)

– Druga grupa leków o udowodnionej skuteczności w leczeniu zespołu hiperkinetycznego (ponad 30 badań kontrolowanych)

– Lepszy efekt leczniczy w skalach behawioralnych niż w wynikach badań neuropsychologicznych

TLPD (2)

• Są one skuteczne u ponad 50% pacjentów, choć znaczny odsetek leczonych rezygnuje z długotrwałej terapii ze względu na działania niepożądane.

• Efekt działania trójcyklicznych leków przeciwdepresyjnych ujawnia się po różnie długim czasie ich podawania, od jednego do 3-4 tygodni od osiągnięcia pełnej dawki.

TLPD - Działania niepożądane (1)

• senność

• objawy cholinolityczne – suchość w ustach– zaparcia– zaburzenia w oddawaniu moczu

TLPD - Działania niepożądane (2)

• Stosowanie TLPD wymaga kontroli EKG przed rozpoczęciem leczenia, po osiągnięciu dawki terapeutycznej i po każdym zwiększeniu dawki. Występowanie tych działań niepożądanych jest częstsze u dzieci przed okresem dorastania oraz przy dawkach powyżej 3 mg/kg m.c./dobę. Zmiany w EKG nawet po 2 latach leczenia.

Inhibitor wychwytu zwrotnego noradrenaliny

• został zarejestrowany w roku 2002 do leczenia ADHD.

• ma stosunkową wysoką skuteczność, zbliżoną do skuteczności leków psychostymulujących.

Atomoksetyna zwiększa stężenie dopaminy w płatach czołowych

Przez hamowanie transportera noradrenaliny

Atomoksetyna - - działania niepożądane

• Najczęstsze działania niepożądane to dolegliwości żołądkowo-jelitowe, spadek łaknienia, zawroty głowy, znużenie, drażliwość i zmiany nastroju Przeciwwskazany u osób z uszkodzeniem wątroby.

Alfa – mimetyki, np. Klonidyna (1)

• Jest stosowana głównie w leczeniu choroby tikowej oraz u pacjentów w których nadpobudliwość współistnieje z tikami.

• Ze względu na możliwość wzrostu ciśnienia tętniczego przy nagłym przerwaniu podawania leku, zaleca się jego powolne odstawianie.

Alfa – mimetyki, np. Klonidyna (2)

• Najczęstszym działaniem niepożądanym jest senność, wymagająca odstawienia leku u 1/5 leczonych, suchość w jamie ustnej, pobudzenie, bóle głowy, hipotensja, zawroty głowy, obniżenie nastroju.

Neuroleptyki

•Ich stosowanie powinno być ograniczone do przypadków opornych na wszelkie inne rodzaje farmakoterapii i tylko wtedy, gdy korzyści z ich stosowania przewyższają potencjalne zagrożenia. W wypadku decyzji o stosowaniu leków z tej grupy należy pamiętać o wybraniu leku o najmniejszej ilości działań niepożądanych.

Model leczenia ADHD

biblioterapia

Wykłady dla

rodziców, nauczycieli

w szkole

Warsztaty dla

nauczycieli

Warsztaty dla

rodziców

Psychoedukacja w

gabinecie lekarskim

Warsztaty dla dzieci

(kontakty społeczne,

samoocena)

Psychoedukacja

Farmakoterapia

• Moje życie przypomina jazdę z góry na rowerze z odkręconymi pedałami i bez zamontowanego hamulca, któremu co jakiś czas odpada kółko.

• Dorosła osoba z ADHD

Dziękuję za Państwa koncentrację uwagi.

• Co to jest pamięć?

• Ośrodki pamięciowe

• Rodzaje pamięci

• Funkcjonowanie pamięci

• Pamięć a nauczanie

• Zaburzenia pamięci

• Jak zachować dobrą pamięć?

Co to jest pamięć?

• Pamięć to zdolność umysłu do przyswajania, utrwalania, i

odtwarzania doznanych wrażeń, przeżyć, sądów, widzianych

miejsc, osób i zdarzeń.

• Pamięć posiadają ludzie, niektóre zwierzęta oraz komputery. W

każdym z tych przypadków proces zapamiętywania ma całkowicie

inne podłoże fizyczne oraz podlega badaniom naukowym w

oparciu o różne zestawy pojęć.

• Pamięć ludzka podlega badaniom psychologii i nauk biologicznych.

• Człowiek ma zdolność do zapamiętywania nie tylko wrażeń zmysłowych i

symboli, ale również do przechowywania obrazu własnej świadomości.

• Pamięć zwierzęca podlega badaniom etologii.

• Na najniższym poziomie, zapamiętywanie przez ludzi jak i inne istoty

żywe opiera się na reakcjach chemicznych zachodzących w neuronach.

• Jednak komplikacja ludzkiego mózgu powoduje, że rozważanie jego

funkcjonowania wyłącznie w oparciu o kategorie stosowanie do zwierząt

jest niepełne.

• Zwierzęta mają zdolność do zapamiętywania prostych skojarzeń, lecz ich

pamięć nie pozwala im na wyciąganie logicznych wniosków z nabytych

doświadczeń.

• Pamięć komputerowa ma zupełnie innych charakter niż ta występująca u istot żywych i

jej badaniem zajmuje się informatyka.

• Współczesne komputery zapamiętują wyłącznie binarne stany odpowiadające zerom i

jedynkom. Fizycznie stany te odpowiadają napięciom w tranzystorach, polu

magnetycznemu albo optycznej przezroczystości nośnika danych.

• Podstawą zapamiętywania w komputerach są często układ scalone. Złożone systemy

informatyczne są w stanie przełożyć zera i jedynki na czytelną dla ludzi formę (tekst,

obraz, dźwięk, itp.) korzystając z odpowiednich algorytmów.

• Na obecnym etapie rozwoju złożoność komputerów jest dużo mniejsza niż najprostszych

zwierząt i dlatego komputery nie mają zdolności do wykorzystania pamięci do

wnioskowania i kojarzenia.

• Zaletą pamięci komputerowej jest jej niezwykła trwałość oraz szybkość w przetwarzaniu

pewnych typów informacji, która podwaja się, co ok. 18 miesięcy.

• Różnice pomiędzy działaniem mózgu i komputera są ogromne. Nie da się

np. odpowiedzieć w sensowny sposób na pytanie ile gigabajtów danych

mieści się w głowie człowieka.

• Jednak pewne podobieństwa można zauważyć na poziomie przetwarzania

informacji z sensorów (w komputerze) lub zmysłów (u człowieka).

• Techniki stosowanie w komputerach są często wzorowane na tych, które

zaobserwowano u ludzi czy zwierząt. Przykładem mogą być sztuczne sieci

neuronowe, które mają właściwości podobne do prostych układów

nerwowych.

• Prowadzone są też badania nad symulowaniem w komputerze ludzkiego

sposobu wnioskowania. Jednak przeniesienie tych doświadczeń na

poziom ludzkiej świadomości jest na razie niemożliwe.

Ośrodki pamięciowe

1. Elementy anatomii mózgu

• Mózg ludzki składa się z 15 miliardów komórek nerwowych (neuronów)

połączonych ze sobą synapsami.

• Najistotniejsza dla naszych rozważań jest rozbudowana kora mózgowa,

która tworzy pofałdowaną powierzchnię osiągającą 0,5 km2.

• To w niej występują tzw. szare komórki, w których dokonują się procesy

związane z myśleniem, rozpoznawaniem, zapamiętywaniem,

kombinowaniem, uczeniem się i zapominaniem.

Mózg składa się z dwóch symetrycznych półkul, w których znajdują się 2

ośrodki motoryczne i sensoryczne, a także 2 ośrodki wzroku i słuchu.

• Prawa półkula odpowiada za funkcjonowanie lewej części ciała, a lewa za

funkcjonowanie prawej.

• Mimo, że na zewnątrz półkule są symetryczne, mózg nie funkcjonuje w

pełni symetrycznie. Obie półkule specjalizują się z wiekiem w pewnych

czynnościach.

• U 90-95% ludzi aktywny ośrodek mowy znajduje się w lewej półkuli, a

bierny (inaczej pasywny, odpowiedzialny za rozumienie mowy) w prawej.

• W prawym ośrodku słuchu lepiej przetwarzane są różne dźwięki i muzyka,

a w lewym mowa ludzka.

• Z kolei lewy ośrodek wzroku odpowiada za rozpoznawanie znaków

pisemnych (wyrazów i liter), a prawy za rozpoznawanie figur i kształtów.

• Oprócz wspomnianych już ośrodków, w mózgu istnieją jeszcze inne,

odpowiedzialne za czynność pisania, a także za odbiór wrażeń

płynących z pozostałych zmysłów – węchu, smaku i dotyku.

• Nie znaczy to jednak, że informacje odbierane w tych ośrodkach są w

nich też zapamiętywane - są one odprowadzane dalej do tzw. „kory

skojarzeniowej”, gdzie są przetwarzane i zapamiętywane.

• Świadczy o tym fakt, że gdy któryś z tych ośrodków zostanie

uszkodzony, człowiek nie może odbierać nowych wrażeń, lecz nadal

posiada w pamięci wrażenia zakodowane wcześniej.

• Ośrodki pamięciowe to miejsca magazynowania pamięci. Miejscem magazynowania

pamięci krótkotrwałej są synapsy. Niektóre z ośrodków wymieniono poniżej:

• tylna część płata ciemieniowego - ośrodek pamięci wykonywania ruchów wyuczonych,

• przednia część płata ciemieniowego - ośrodek pamięci dotyku,

• płat potyliczny (dokładnie: pole przedpotyliczne) - ośrodek pamięci i zrozumienia widzianego

obrazu,

• zakręt skroniowy górny - ośrodek zrozumienia i pamięci dźwięków,

• tylna część zakrętu skroniowego górnego - czuciowy ośrodek mowy (pamięci słyszanego i

mówionego słowa),

• zakręt kątowy - ośrodek pamięci znaków pisarskich (czytania i pisania),

• pogranicze środkowej i tylnej części zakrętu czołowego górnego - ośrodek pamięci pisania

znaków pisarskich.

Obszary mózgu decydujące o funkcjonowaniu pamięciKora (zwłaszcza płaty czołowe i ciemieniowe) - pamięć długotrwałaHipokamp - mapa przestrzenna, pamięć epizodycznaCiało migdałowate - pamięć emocjonalna (utajona)Skorupa - pamięć proceduralna, pamięć umiejętnościJądro ogoniaste - pamięć genetyczna, instynktowne formy zachowania

Rodzaje pamięci

Rodzaje pamięci Podstawowa i ogólnie przyjęta klasyfikacja pamięci jest oparta na

długości jej trwania. Stosuje się też klasyfikację ze względu na typ

informacji. Klasyfikacja ze względu na długość trwania:

• Pamięć ultrakrótka (sensoryczna) – czas spostrzeżenia bodźca

• Pamięć krótkotrwała (operacyjna) – analiza i interpretacja danych

• Pamięć długotrwała – „miejsce” zapisu informacji

Pamięć długotrwała

• Świadoma (jawna) która z kolei dzieli się na pamięć semantyczną, epizodyczną

i autobiograficzną.

• Nieświadoma (ukryta) (nieświadome przypominanie wcześniej wyuczonego wzorca)

Semantyczna (fakty niezależne od kontekstu)

-służy do przechowywania wiedzy abstrakcyjnej o świecie

-cały czas jest przedmiotem badań naukowych

-łączy grupy informacji o podobnym charakterze

Epizodyczna (przechowuje jedną informację w odniesieniu do drugiej)

- Służy do przechowywania wspomnień bardziej osobistych, np. emocje, wrażenia,

czas i miejsce

Autobiograficzna(przechowuje wydarzenia z naszego życia)

Funkcjonowanie pamięci

Niezależnie od rodzaju pamięci można wyróżnić trzy etapy jej pracy:

• rejestracja informacji lub wrażeń• przechowywanie• odtwarzanie

Jak zapamiętujemy?

• Zapamiętywanie to element procesu pamięciowego. Za pomocą zmysłów dociera do nas spostrzeżenie. Na początku jest rejestrowane przez pamięć ultrakrótką (pierwszy filtr).

• Jeśli nie zostanie skojarzony z wcześniej zapamiętanymi istniejącymi informacjami, impuls elektryczny znika po kilku sekundach…

• Gdy zostanie skojarzone, przechodzi przez drugi filtr – pamięć krótkotrwałą. Pod wpływem impulsu elektrycznego, neurony produkują kwas RNA, który wytwarza proteiny w wypadku powtórzenia informacji w ciągu 20 min.

• Gdy wiadomość zostanie powtórzona, zostaje zapamiętana na całe życie. Trzeba tylko przywołać ją w odpowiednim momencie.

• poziom pamięci ultrakrótkiej ma charakter impulsów elektrycznych,

• pamięć krótko- i długotrwała poprzez procesy biochemiczne wytwarza

białka.

• na starość maleje produkcja protein w których zostają zakodowane

spostrzeżone informacje. Dlatego ludzie w podeszłym wieku bardzo

dobrze pamiętają zdarzenia ze swojego życia, nie pamiętają natomiast co

zdarzyło się dzień wcześniej. Problemy z krótkotrwałą pamięcią na

starość wynikają prawdopodobnie z niedotlenienia hipokampa. Żywe

wspomnienia często są całkiem zmienione i nie należy im dowierzać!

Typy sensoryczne

• Na podstawie wrażeń, na początku życia wykształca się inny dla

każdego człowieka wzorzec kodowania informacji.

• Najbardziej aktywny w pierwszych trzech miesiącach życia zmysł staje

się najważniejszym kanałem poznawczym i dostarczane przez niego

informacje będą najlepiej zapamiętywane.

Wyróżnia się takie podstawowe typy:

• Typ wizualny („wzrokowiec”) najlepiej zapamiętuje informacje, które docierają do

niego zmysłem wzroku

• Typ audytywny („słuchowiec”) najlepiej zapamięta te, które odbiera drogą

słuchową

• Typ haptyczny najlepiej uczy się przez dotyk.

Nauczanie polisensoryczne

• Każdy człowiek jest innym typem sensorycznym. Dlatego ważne

jest, aby zdobywaniu wiedzy towarzyszyły różne formy

nauczania: wtedy potrzebne informacje dotrą do większej części

uczniów.

• Warto również wiedzieć, że łatwiej zapamiętać informacje, jeśli

docierają one do mózgu kilkoma kanałami równocześnie. Im

więcej wrażeń jest odbieranych, tym prościej i trwalej zapamiętać

związane z nimi informacje.

• Stres przeżywany w szkole utrudnia lub nawet uniemożliwia uczenie

się. Blokada myślenia nie pozwala na wprowadzenie nowych

informacji do pamięci, ani na przywołanie informacji już

zapamiętanych. Wystraszony uczeń wywołany do odpowiedzi nie jest

w stanie nic powiedzieć, bo nie może sobie nic przypomnieć. Jego

milczenie nie musi świadczyć o nieprzygotowaniu do lekcji.

• Wprawdzie nie jesteśmy w stanie całkowicie wyeliminować stresu na

lekcji, ale ważnym zadaniem nauczyciela jest zmniejszanie czynników

wywołujących sytuacje stresowe.

Łącząc dwie komórki nerwowe, synapsy tworzą „szczelinę” między nimi. Aby możliwe było przekazywanie spostrzeżeń zmysłowych (informacji), konieczne jest uwolnienie substancji transmitującej impulsy elektryczne z jednej komórki do drugiej. W sytuacjach zagrożenia staje się to niemożliwe, gdyż organizm produkuje wtedy 2 hormony - adrenalinę i noradrenalinę, które mają go przygotować do obrony lub ucieczki (czyli do szybkich reakcji). Wtedy nie wolno tracić czasu na myślenie, a trzeba działać błyskawicznie. Wspomniane hormony hamują więc uwalnianie transmiterów, synapsy pozostają otwarte, nie ma przepływu informacji między neuronami i dochodzi do blokady myślenia.

Zaburzenia pamięci są najczęściej wynikiem urazu, traumatycznego

przeżycia lub choroby. Mogą mieć różne formy i zakres.

Najczęstszą formą zaburzeń pamięci jest amnezja. Wyróżniamy takie jej typy:

• Amnezja dziecięca. Wynika z późnego dojrzewania hipokampa. Urazy z wczesnego

dzieciństwa mogą mieć wpływ na zachowanie chociaż nie są pamiętane. Wczesne

wydarzenia nie są wiarygodne.

• Amnezja całkowita.Jest najbardziej drastyczną formą amnezji – obejmuje całą

posiadaną dotychczas wiedzę i doświadczenia. Uniemożliwia też często zapamiętanie

nowych rzeczy. Spowodowana jest zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym.

• Amnezja częściowa

– Amnezja pourazowa– Amnezja wsteczna– Amnezja następcza– Amnezja fragmentaryczna (życzeniowa)

• Paramnezja

Zaburzenia pamięci towarzyszą również wielu chorobom, np. schizofrenii i padaczce.

Amnezja fragmentaryczna (życzeniowa)

• Chory nie pamięta pewnych osób, wydarzeń, sytuacji.

• Związana jest najczęściej z bardzo silnymi, negatywnymi emocjami

dotyczącymi fragmentów zapomnianych.

• Taki rodzaj amnezji ma podłoże histeryczne.

Paramnezja

• Pamięć rzekoma, złudna. Osoba myli przeszłość z teraźniejszością,

miesza wydarzenia rzeczywiste z wyobrażonymi, popełnia nieświadome

plagiaty, zmyśla.

• Może to być spowodowane chorobami organicznymi mózgu – pojawia

się też u osób przemęczonych.

Zespół Fałszywej Pamięci (False Memory Syndrom - FMS)

• to wynik wprowadzenia fałszywych wspomnień w wyniku

sugestii

• wiele procesów w USA o praktyki satanistyczne i

molestowanie dzieci okazało się wynikiem sugestii

psychoterapeutów, którzy nieświadomie doprowadzili do

utworzenia się fałszywych śladów pamięci u swoich

pacjentów.

• W schizofrenii i padaczce skroniowej występują często zafałszowania pamięci.

• Nazywane są deja vu: chory jest przekonany, że doświadczył już tego, co przeżywa

po raz pierwszy.

• Deja vu miewają też ludzi zdrowi w stanach silnego przemęczenia.

• Zaburzenia pamięci wywołują też choroby zwyrodnieniowe – zespół Korsakowa i

choroba Alzheimera.

• Choroba Alzheimera polega na zwyrodnieniu i zaniku kory mózgowej – chory

stopniowo traci pamięć aż do całkowitego zaniku funkcji intelektualnych.

• Osoby chore na autyzm mają czasem nadzwyczajną pamięć do szczegółów

• Oglądanie zbyt dużej ilości filmów kończy się często "rozwodnieniem

pamięci", przypominamy sobie pojedyncze sceny i mglisto historię, ale

nie sam film. Dzieje się tak, ponieważ zapamiętywanie obrazów

wymaga szczególnie dużo zmian w mózgu.

Jak zachować dobrą pamięć?

• Dieta bogata w cynk (ryby, orzechy, winogrona, brzoskwinie, fasola, warzywa, itp.)

bor (orzechy, winogrona i brzoskwinie), witaminy C, E i beta - karoten, których dużo

znajdziemy w warzywach.

• Dieta śródziemnomorska( Alzheimer o 40%)

• Unikanie nadmiaru alkoholu, kofeiny

• Całkowite unikanie nikotyny

• Higieniczny tryb życia (m.in. odpowiednia ilość snu, odpowiednia ilość ruchu -

poprawia krążenie krwi, a ta dotlenia mózg, który lepiej i wydajniej pracuje; zbyt duży

pośpiech i nadmiar obowiązków są równie niekorzystne, jak bezczynność i nuda. )

• Ograniczanie tłustych posiłków i węglowodanów

• Rozwiązywanie krzyżówek, uczenie się na pamięć wierszy, piosenek itp.

UWAGA! Jeśli w krótkim czasie obserwujemy znaczne pogorszenie pamięci i trudności z

koncentracją, musimy udać się do specjalisty.

• W ciężkich zaburzeniach pamięci i koncentracji niezbędne są odpowiednie

leki. W przypadku choroby Alzheimera będą to środki zwiększające

przepływ acetylocholiny.

• W depresji - leki przeciwdepresyjne, które poprawiają też pamięć.

• W przypadku miażdżycy dla poprawienia pamięci i koncentracji stosowane

są preparaty zawierające wyciąg z miłorzębu japońskiego.

Aforyzmy

• Kto cierpi, ma pamięć. - Cyceron

• Szczęście to po prostu dobre zdrowie i zła pamięć. - Ernest Hemingway

• Na ludzką pamięć nie można liczyć. Niestety również na niepamięć. -

Stanisław Jerzy Lec