Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Fizjologia człowieka

Osoby prowadzące przedmiot:

Prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Jastrzębski zb.jastrzebski@op.pl

Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku

Katedra: Promocji ZdrowiaZakład: Biomedycznych Podstaw Zdrowia

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Temat wykładu 3

Regulacyjna i integracyjna rola układu

nerwowego

Układ nerwowy

Anatomicznie:

-układ ośrodkowy (mózgowie, rdzeń kręgowy)

-układ obwodowy (zwoje nerwowe, nerwy czaszkowe i rdzeniowe)

Czynnościowo:

-układ somatyczny (przewodzi i przetwarza informacje)

-układ autonomiczny (regulacja czynności narz. wew. oraz metabolizm tkanek)

W. Z. Traczyk [2005] Fizjologia Człowieka w Zarysie.PZWL,str.59-69

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Rodzaje neuronów

- Aferentne (dośrodkowe, wstępujące, czuciowe)- docierają do rdzenia w korzeniach grzbietowych.

- Eferentne (odśrodkowe, zstępujące, ruchowe)-wychodzą od rdzenia korzeniami brzusznymi.

W. Z. Traczyk [2005] Fizjologia Człowieka w Zarysie.PZWL,str.59-69

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Ośrodkowy układ nerwowyKaŜde zachowanie człowieka ma swoje źródło w

ośrodkowym układzie nerwowym, czyli w mózgowiu lub rdzeniu kręgowym. Podstawowymi elementami mózgowia są: rdzeń przedłuŜony, most, móŜdŜek, śródmózgowie, międzymózgowie i kresomózgowie, które tworzy półkule mózgu.

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.34

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.34

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Rdzeń kr ęgowy

Rdzeń kręgowy jest najniŜszym poziomem ośrodkowego układu nerwowego. Jego zadaniem jest między innymi przekazywanie informacji czuciowych z receptorów skórnych, stawowych, mięśniowych kończyn i tułowia oraz z narządów wewnętrznych na wyŜsze piętra układu nerwowego.

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.35

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Rdzeń kr ęgowy

Motoneurony rdzenia, których aksony unerwiająwłókna mięśni poprzecznie prąŜkowanych, uwaŜane są za „wspólną drogę końcową" dla wszystkich dróg zstępujących, przekazujących informacje sterujące aktywnością ruchową.

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.35

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Rdzeń kr ęgowy

Rdzeń kręgowy połoŜony jest w kanale kręgowym i jest podzielony na segmenty (ryc. 1). WyróŜnia się część szyjną (8 segmentów), piersiową(12 segmentów), lędźwiową (5 segmentów), krzyŜową (5 segmentów) i guziczną (1 segment). Ostatnie segmenty rdzenia leŜą na wysokości pierwszego kręgu lędźwiowego.

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.35

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Ryc. 1. A - podział rdzenia kręgowego na segmenty. Po wyjęciu z kanału kręgowego rdzeńzachowuje naturalne krzywizny: lordozę szyjną, kifozę piersiową i lordozę lędźwiową. Zgrubieniardzenia w odcinku szyjnym i lędźwiowo-krzyŜowym związane są z unerwieniem kończyn. B - przekrójpoprzeczny rdzenia - zaznaczono poszczególne części istoty szarej i białej oraz korzenie nerwurdzeniowego.

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.36

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Rdzeń kr ęgowy

KaŜdy segment jest wyznaczony przez jedną paręnerwów rdzeniowych, które doprowadzają do rdzenia informacje z receptorów na obwodzie i odprowadzająsygnały do efektorów.

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.36

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.37

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Pień mózgu

Pień mózgu tworzą trzy połączone ze sobąstruktury połoŜone nad rdzeniem kręgowym: rdzeńprzedłuŜony, most i śródmózgowie. Znajduje się w nich wiele skupisk komórek nerwowych, które biorąudział w procesach sterowania ruchem.

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.38

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Pień mózgu

Dwanaście par nerwów czaszkowych, których jądra są rozmieszczone w całym pniu mózgu, unerwia większośćmięśni głowy i szyi, przekazuje informacje czuciowe (w tym dotyczące smaku, słuchu i równowagi) z receptorów tego obszaru oraz unerwia przywspółczulnie większość narządów wewnętrznych.

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.38

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Pień mózgu

Przez pień mózgu przechodzą liczne drogi łączące rdzeń kręgowy z wyŜszymi poziomami układu nerwowego oraz drogi łączące z móŜdŜkiem, poprzez konary móŜdŜku - dolne, środkowe i górne. Ponadto, wzdłuŜ całego pnia mózgu rozciąga się twór siatkowaty, skomplikowana struktura, utworzona przez krzyŜujące się włókna nerwowe i rozmieszczone pomiędzy nimi neurony i ich skupiska.

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.38

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Neurony tworu siatkowatego

Neurony tworu siatkowatego mają wszechstronne połączenia z wieloma obszarami mózgowia i sązaangaŜowane w koordynację odruchów rdzeniowych i prostych czynności ruchowych, uczestniczą w kontroli pracy serca, ciśnienia krwi i oddychania, a takŜe wpływają na regulację stanów snu i czuwania.

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.38

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Rdzeń przedłuŜony

W rdzeniu przedłuŜonym znajdują się teŜ jądra nerwów czaszkowych, odpowiedzialne między innymi za odbiór wraŜeńczuciowych z narządów wewnętrznych klatki piersiowej i jamy brzusznej (drogą nerwu błędnego - X) oraz wraŜenia smakowe (nerw twarzowy - VII i językowo-gardłowy - IX), a takŜe za ruchowe unerwienie mięśni języka (nerw podjęzykowy- XII). Na granicy rdzenia przedłuŜonego i mostu leŜą jądra przedsionkowe i ślimakowe (nerw przedsionkowo-ślimakowy -VIII), odbierające sygnały z receptorów równowagi i słuchu w uchu wewnętrznym.

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.38

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Nerwy czaszkowe

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

ŚródmózgowieŚródmózgowie jest najmniejszą częścią pnia mózgu. WyróŜniamy w nim leŜące brzusznie konary mózgu, utworzone przede wszystkim przez włókna biegnące z kory mózgu do ośrodków pnia i rdzenia kręgowego, oraz pokrywę śródmózgowia, w której znajduje siękilka waŜnych skupisk neuronów.

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.39

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Śródmózgowie

Istota czarna, mająca połączenia z jądrami kresomózgowia, odgrywa waŜną rolę w regulacji czynności dowolnej mięśni.

Jądro czerwienne otrzymuje informacje(m.in. z móŜdŜku poprzez konary górne) i daje początek drogom zstępującym do rdzenia kręgowego oraz wstępującym do wzgórza. .

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.39

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

ŚródmózgowieWzgórki górne i dolne blaszkipokrywy i sązwiązane z przekazywaniem wraŜeń wzrokowych i słuchowych. Ponadto, w śródmózgowiu zlokalizowane są jądra nerwów czaszkowych, odpowiedzialne między innymi za unerwienie mięśni gałki ocznej dzięki czemu odgrywają waŜną rolę w kontroli ruchów oczu

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.40

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

MóŜdŜek

Do móŜdŜku dochodzą informacje czuciowe -wstępujące z rdzenia kręgowego, ruchowe -zstępujące z kory mózgu oraz dotyczące równowagi -z narządu przedsionkowego w uchu wewnętrznym.

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.40

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

MóŜdŜek

Dzięki integracji sygnałów z tych źródeł móŜdŜek zwrotnie wpływa zarówno na planowanie ruchów, jak i na ich wykonanie, kontroluje napięcie mięśniowe, reguluje postawę ciała oraz koordynuje ruchy głowy i gałek ocznych. Uczestniczy teŜ w procesach uczenia się ruchów.

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.40

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Schemat móŜdŜku na przekroju strzałkowym (A) i poprzecznym (B); IV – komora czwarta.

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.40

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Mi ędzymózgowie

Międzymózgowie tworzą dwie główne struktury: wzgórze i podwzgórze

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Wzgórze

Wzgórze leŜy powyŜej śródmózgowia, wciśnięte pomiędzy półkule mózgu, rozdzielone jest na prawą i lewą część przez komorę trzecią. Składa się z wielu skupisk istoty szarej (jąder), poprzedzielanych wąskimi pasmami istoty białej.

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.41

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Wzgórze

Wzgórze stanowi waŜny ośrodek przekaźnikowy w drogach ze wszystkich rodzajów receptorów (z wyjątkiem węchu) do kory mózgu, który moduluje informacje czuciowe oraz w duŜej mierze decyduje o ich dotarciu do świadomości. Ponadto wpływa na funkcje ruchowe, integrując informacje z jąder kresomózgowia i móŜdŜku, które przekazuje do obszarów ruchowych kory płata czołowego.

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.41

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Podwzgórze

Podwzgórze integruje czynności układu autonomicznego (poprzez wpływ na ośrodki autonomiczne w pniu mózgu i rdzeniu kręgowym) oraz nadzoruje układ wydzielania wewnętrznego (przez co wpływa pośrednio na wzrost, zachowania seksualne, ciąŜę, pobieranie pokarmów i wody, regulację ciśnienia krwi).

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.41

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Podwzgórze

Ponadto ośrodki podwzgórza uczestniczą w regulacji rytmów dobowych, snu i czuwania, wpływają na zachowania emocjonalne i sterują reakcjami obronnymi na stres.

William F. Ganong .Fizjologia Lekarska . PZWL,

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Półkule mózgu

Prawa i lewa półkula, oddzielone od siebie szczelinąpodłuŜnąmózgu, tworzą największą część ludzkiego mózgowia, a ich funkcje związane są między innymi ze świadomym odczuwaniem, planowaniem ruchów, procesami poznawczymi, pamięcią, emocjami i mową. Powierzchnię półkul pokrywa kora mózgu, wewnątrz znajduje się istota biała oraz skupiska neuronów tworzące jądra kresomózgowia, hipokamp i ciało migdałowate.

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.41

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Kora mózgu

Kora mózgu człowieka i innych naczelnych jest silnie pofałdowana, w przeciwieństwie do innych gatunków zwierząt, dzięki czemu znaczącemu zwiększeniu uległa jej powierzchnia i tym samym wzrosły moŜliwości magazynowania i przetwarzania informacji.

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.42

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Kora mózguRozwój kory mózgu u człowieka umoŜliwił

przejęcie przez nią kontroli nad wieloma zachowaniami, które u zwierząt mają charakter podświadomy i są sterowane przez niŜsze poziomy układu nerwowego (np. popędy pokarmowe i seksualne, emocje). Ten proces ewolucji nazywa sięencefalizacją.

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.42

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Kora mózguPoszczególne regiony kory tworzą wypukłe

zakręty, oddzielone od siebie bruzdami. Anatomicznie podzielono korę kaŜdej półkuli na 4 główne płaty:

• czołowy,

• ciemieniowy,

• Skroniowy,

• potyliczny

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.42

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Podział kory mózgu na płaty: A - rzut boczny, B - rzut przyśrodkowy półkul.1 - płat czołowy, 2 - płat ciemieniowy, 3 - płat skroniowy, 4 - płat potyliczny, 5 - płat limbiczny.

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.42

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Kora mózgu

Kora mózgu ma budowę warstwową. W regionach filogenetycznie starszych

występuje tzw. kora stara, składająca się z trzech warstw. Natomiast 95% zajmuje u człowieka kora nowa, zbudowana z 6 warstw: I - drobinowa, II -ziarnista zewnętrzna, III – piramidowa zewnętrzna, IV - ziarnista wewnętrzna, V - piramidowa wewnętrzna, VI - warstwa komórek wielokształtnych.

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.42

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Dwa podstawowe typy neuronów kory mózgu: komórki ziarniste i piramidowe i ich lokalizacja w sześciowarstwowej korze nowej.

Piotr Krutki, Jan Celichowski[2001] BUDOWA I CZYNNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO.[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.43

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Komórki piramidowe

Komórki piramidowe są macierzystymi dla dróg wyprowadzających informacje z kory, ich aksony biegnąm.in. do róŜnych ośrodków podkorowych, pnia mózgu i rdzenia kręgowego.

W. Z. Traczyk [2005] Fizjologia Człowieka w Zarysie.PZWL,str.59-69

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Komórki ziarniste

Komórki ziarniste są głównymi odbiorcami informacji, jakie docierają do kory ze wzgórza.

W. Z. Traczyk [2005] Fizjologia Człowieka w Zarysie.PZWL,str.59-69

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja

Bibliografia:

Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego

J. Górski, 2001

Fizjologia Człowieka w Zarysie

W. Z. Traczyk ,2005

Fizjologia Lekarska

William F. Ganong

Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja