Wahania stanów wody na rzekach

Rzeka - naturalny, powierzchniowy ciek wodny płynący w wyżłobionym przez erozję rzeczną korycie, okresowo zalewający dolinę rzeczną. W Polsce przyjmuje się, że rzekę stanowi ciek wodny o powierzchni dorzecza powyżej 100 km².

Wisła- najdłuższa rz. w Polsce i druga pod względem wielkości dorzecza (po Newie) w zlewisku M. Bałtyckiego

Odra-jedna z największych w zlewisku M. Bałtyckiego, druga, po Wiśle, pod względem długości rzeka w Polsce; długość 854 km (w Polsce 742 km)

Nil– jedna z najbardziej znanych rzek druga po Amazonce pod względem długości na Ziemi, do niedawna uznawana za najdłuższą, w środkowej i północno-wschodniej Afryce, przecinająca wszystkie strefy klimatyczne kontynentu.

Jangcy- najdłuższa rzeka w Azji i trzecia po Amazonce i Nilu pod względem długości na Ziemi.

Wołga– najdłuższa rzeka Europy

Podział rzek w zależności od ilości

opadów atmosferycznych

i ich zmian w ciągu roku

• stale prowadzące wodę, typowe dla klimatów wilgotnych, w których opady są wyższe od

parowania np. Wisła, Odra

• okresowe,

na obszarach z klimatem okresowo suchym,

zasilane opadami atmosferycznymi i spływem powierzchniowym, płyną każdego roku w porze wilgotnej, w suchej zanikają, np. Amundia, Coopers Creek w Australii

• epizodyczne- powstają po obfitym deszczu i nie mają wyraźnie wykształconego koryta

bardzo nieregularne, odprowadzają wody opadowe przez kilka godzin lub dni, występują na najsuchszych pustyniach

Finke, kanion rzeki okresowej (Australia)

czynniki wpływające na poziom wody w rzece:- zasilanie (opadowe, spływowe, gruntowe)

- parowanie

- odpływ

Wielkość zasilania rzeki nieustannie się zmienia. Nawet na rzece stale płynącej stan wody, tzn wysokość poziomu wody ulega ciągłym zmianom.

Wodowskaz górnych stanów

Rzeki zasilane są wodami pochodzącymi z :

• Opadów (zasilanie deszczowe)

• Topnienia śniegu (zasilanie śnieżne)

• Topnienia lodowców (zasilanie lodowcowe)

Zasilanie może odbywać się bezpośrednio wodami spływającymi po powierzchni terenu lub przez źródła z wód zgromadzonych pod ziemią (zasilanie podziemne)

Wyróżnia się 3 stanywody

• wysokie(woda płynie łożyskiem)

• średnie

• niskie

NiżówkiInaczej okresy niskich stanów wody

Powstają gdy długo nie ma opadów lub gdy zasoby wód podziemnych są bliskie wyczerpania

Rzeki zasilane są wtedy wyłącznie przez wody podziemne. W Polsce najniższe stany wód przypadają zwykle na jesieni i w zimie, kiedy opady są najmniejsze.

WezbraniaPowstają w okresach, gdy zasilanie przez opady lub topnienie śniegu i lodowców przeważa nad stratami (infiltracją, parowaniem, transpiracją) i stany wód się podnoszą

Wezbrania mogą powstać wskutek:

-obfitych i gwałtownych bądź długotrwałych deszczy

-szybkiego, jednoczesnego topnienia dużych mas śniegu

-spiętrzenia wód przez lody tworzące na rzece zator

-wlewu wód morskich spiętrzonych pod wpływem sztormu, w ujścia rzek

W Polsce rzeki zasilane są wodami pochodzącymi z

Opadów

topnienia śniegu.

Największe zasilanie deszczowe obserwuje się w lecie, kiedy występują najwyższe opady.

Szczególnie silne wezbrania letnie są charakterystyczne dla rzek górskich. Woda z ulewnych deszczy w górach zamiast wsiąkać i zasilać wody podziemne szybko spływa strumieniami do koryt rzecznych, powodując szybkie formowanie się wysokiej fali wezbraniowej.

Przyczyną wysokich stanów wody na wiosnę – w marcu lub kwietniu jest zasilanie śnieżne. Szczególnie wysokie są wiosenne stany wód na nizinach, kiedy śnieg topnieje równocześnie na rozległych obszarach.

gwałtowne odwilże, szczególnie na nizinach, mogą powodować katastrofalne wezbrania i powodzie

Przyczyną wezbrań mogą być też sztormowe wiatry północne , wiejące na Morzu Bałtyckim. Powodują one spiętrzenie wód morskich na wybrzeżu i w ujściowych biegach rzek uchodzących do morza

Podwyższenie stanów wody w rzece może być spowodowane również topnieniem i spływaniem pokrywy lodowej.

Karakorum, lodowiec (Pakistan)

Skutki katastrofalnych wezbrań można złagodzić, budując zbiorniki retencyjne, zatrzymujące w razie potrzeby nadmiar wody. Wzdłuż koryt rzecznych usypuje się obwałowanie, zmniejszając w ten sposób zalewany obszar choć powoduje to spiętrzenie fali wezbraniowej.

Innym sposobem ochrony przeciwpowodziowej jest budowa polderów- nadrzecznych obszarów przewidzianych do zalania w przypadku wezbrania wód.

Ważne jest odpowiednie planowanie zagospodarowania terenu, zwłaszcza unikanie budowy domów na terenach zalewowych.

Flandria, kanał odwadniający polder (Belgia) .

Wolta, zbiornik retencyjny i tama Akosombo na rzece Wolta (Ghana)

Ustrój rzeczny(reżim)

sposób w jaki kształtuje się przepływ rzeki w ciągu roku. Przede wszystkim zależy on od źródeł zasilania (deszcz, śnieg, lodowiec górski) oraz od wahań stanu wód w ciągu roku

reżim prosty (1 okres wezbraniowy wywołany 1 rodzajem zasilania)

- lodowcowy (najwyższe stany wód początkiem lata) np.. Ren, Rodan

- śnieżny (topnienie śniegu na wiosnę)

- monsunowy (przepływ w okresie lata)

- śródziemnomorski (przepływ najwyższy zimą)

- deszczowy międzyzwrotnikowy (deszcze zenitalne)

- deszczowy oceaniczny (początkiem zimy, zmniejszone parowanie)

reżim złożony- deszczowo śnieżny (bardzo wysokie stany wód dwa razy w ciągu roku) np.. Wisła

- deszczowy równikowy (dwa razy wysokie stany wód związane z deszczami zenitalnymi)

Ren (ustrój lodowcowy)

Awinion, most Saint-Bénézet na rzece Rodan

Dunaj, delta

Saint Louis, most nad Missisipi

Rzeka Kamczatka

Islandia, dolina rzeki Fjar’drg

Ukraina, rzeka Smotrycz, zakole rzeki w Kamieńcu Podolskim

Cisa — dolina rzeki w pobliżu ujścia dopływu Bodrog na północy Wielkiej Niziny Węgierskiej

Huang He (Żółta Rzeka) w okolicach Bingling (Chiny)

Rzeki stanowią ważne ogniwo krążenia wody w przyrodzie.

Roczna objętość wód odpływających rzekami do oceanu wynosi 37 000 km3, co stanowi 1/3 opadów spadających na lądy. 

Rzeki transportują rocznie do oceanu ok. 24 mld t. materiału mineralnego i organicznego.

Zasoby wodne poszczególnych rzek są bardzo zróżnicowane; miarą tych zasobów jest odpływ roczny, tj. ilość wody odpływająca z określonego dorzecza, mierzona w przekroju koryta rzeki  w  roku, podawana w km3.

Najzasobniejszą rzeką świata jest Amazonka (odpływ 6025 km3/rok).