L

SYLWETKI PROFESORÓWPOLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ

TADEUSZ TOŁWIŃSKI

(1887—1951)Tadeusz Tołwiński urodził się 18 11887 r. w Odes-

sie, byl synem Mikołaja, architekta, profesora War-szawskiego Instytutu Politechnicznego (1901—1905),współorganizatora (1915) Wydziału Architektury Po-litechniki Warszawskiej (PW). Dzieciństwo i młodośćspędził w Warszawie, gdzie w 1905 r. uzyskał matu-rę w rządowej szkole realnej. Idąc w ślady ojca,przez następnych pięć lat studiował architekturę napolitechnice w Karlsruhe. Po uzyskaniu dyplomu ar-chitekta pogłębiał swą wiedzę specjalistyczną w dzie-dzinie architektury i budowy miast w trakcie licz-nych podróży naukowych do1-Anglii, Francji, Rosji,Włoch i Stanów Zjednoczonych. Plonem tych stu-diów stała się jego pierwsza publikacja o miastach--ogrodach, zamieszczona w Przeglądzie Technicznym(1912).

W 1913 r. T. Tołwiński zdał egzamin państwowyw Instytucie Inżynierów Cywilnych w Petersburgui rozpoczął praktykę architektoniczną w Warszawie,początkowo w pracowni architekta Cz. Przybylskie-go, późniejszego profesora PW, a następnie samo-dzielnie. Latem 1915 r., wspólnie z ojcem, wziąłczynny udział w organizacji Wydziału ArchitekturyPW i w opracowaniu szczegółowego programu stu-diów, zwłaszcza w zakresie kompozycji architekto-nicznej i budowy miast. Począwszy od listopada1915 r. prowadził wykłady i ćwiczenia z zakresukompozycji architektonicznej na młodszych semes-trach. W 1919 r. został powołany przez Komisję Sta-bilizacyjną na Katedrę Budowy Miast w charakterzezastępcy profesora. W dniu 19 VIII 1920 r. zostałmianowany profesorem nadzwyczajnym. Z dniem9 V 1934 r. uzyskał nominację na profesora zwy-czajnego, a kierowana przez niego Katedra BudowyMiast została przemianowana na Katedrę Urbanis-tyki. W roku akad. 1937/38 sprawował funkcję dzie-kana Wydziału Architektury PW.

Jako architekt prof. T. Tołwiński uczestniczył wwielu konkursach architektonicznych i urbanistycz-nych, zdobywając liczne nagrody. Zrealizował m.in.nagrodzony I nagrodą projekt na rozplanowaniemiasta-ogrodu w Ząbkach pod Warszawą (1912), pro-jekt zespołu gmachów szkolnych Dyrekcji Tramwa-jów Miejskich w Warszawie (1913), projekt odbudo-wy warszawskiego teatru „Rozmaitości" (1920). na-grodzone pierwszymi nagrodami projekty gmachówwarszawskich: Głównego Urzędu Telefonicznego(1922), gimnazjum im. S. Batorego przy ul. Myśli-wieckiej (1923) i Muzeum Narodowego (1924). Byłwspółorganizatorem planu Wielkiej Warszawy i au-torem projektu przebudowy dzielnic warszawskich:Staromiejskiej i Powiśla (1916), przygotował planodbudowy i regulacji Kalisza (1916), wypowiadał sięw sprawach planów zabudowy innych miast, m.hrCiechocinka, Lublina, Lwowa, Łodzi, Sosnowcai Włocławka.

W kwestiach dotyczących regulacji, przebudowyi rozbudowy miast polskich prof. T. Tołwiński zyskałsobie w okresie międzywojennym zasłużoną opinię

Prac. Hist. BGPW — Nr 57Wyk. ZG PW z. 122/88 n. 100. W-110

wybitnego specjalisty i był wielokrotnie powoływa-ny przez Ministerstwo Robót Publicznych i Minister-stwo Spraw Wewnętrznych na rzeczoznawcę i kon-sultanta w sprawach urbanistycznych. Brał czynnyudział w zbieraniu i opracowywaniu materiałów doplanu inwentaryzacyjnego zabytków sztuki miastaWarszawy, będąc przewodniczącym Wydziału Kon-serwatorskiego w Towarzystwie Opieki nad Zabytka-mi Przeszłości (od 1919). Uczestniczył w międzynaro-dowych kongresach urbanistycznych w Wiedniu(1926) i Londynie (1935).

W dorobku pisarskim prof. T. Tołwińskiego naplan pierwszy wybija się trzytomowe, kilkakrotniewznawiane dzieło „Urbanistyka" (t. I—II: 1934—1937,t. III 1963). Dziełem tym zyskał on sobie pełne pra-wo do tytułu pioniera myśli urbanistycznej XX wie-ku i miana twórcy polskiej szkoły m-banistycznej.„Ze szkoły T. Tołwińskiego — powiedział w 1947 r.jeden z członków Senatu Akademickiego PW — wy-szli wszyscy bez wyjątku urbaniści polscy, którzypracują dzisiaj nad odbudową i przebudową miastpolskich z Warszawą na czele".

Prof. T. Tołwiński brał czynny udział w pracachróżnych organizacji społecznych i naukowych, kra-jowych i zagranicznych. Był m.in. współorganizato-rem Towarzystwa Urbanistów Polskich, członkiemStowarzyszenia Architektów RP, Komisji Technicz-nej Polskiej Akademii Umiejętności i TowarzystwaNaukowego Warszawskiego, a od 1926 r. pozostawałwe władzach International Federation for Housingand Town Planning.

Podczas okupacji hitlerowskiej uczestniczył czyn-nie w tajnym nauczaniu na Wydziale ArchitekturyPW, który nie przerwał praktycznie swej działalno-ści mimo zakazu władz niemieckich. Ponadto prze-wodniczył Komisji Rzeczoznawców Urbanistycznych,opracowującej w warunkach konspiracyjnych wy-tyczne dla przyszłej odbudowy i rozwoju powojen-nej Warszawy oraz przygotowywał do druku tomtrzeci swego dzieła „Urbanistyka" (wydany pośmiert-nie w 1963). Aresztowany przez gestapo, spędził kil-ka miesięcy w więzieniu na Pawiaku. Po rozstrze-laniu dziekana Wydziału Architektury, prof. S. Bry-ły w ulicznej egzekucji (3 XII 1943), prof. T. Tołwiń-ski przejął po nim obowiązki dziekana i wypełniałje aż do wyzwolenia.

Ciężko ranny zimą 1945 r., w czasie działań wo-jennych w okręgu podwarszawskim, leczył się przezczas dłuższy w szpitalu w Żyrardowie, gdzie docze-kał wyzwolenia. Przy jego łóżku szpitalnym odby-wały się pierwsze zebrania Rady organizującego sięna nowo Wydziału Architektury PW. Do końca ży-cia prowadził działalność dydaktyczną w PW, a po-nadto w Akademii Górniczej w Krakowie. W 1947 r.PW nadała mu godność doktora honoris causa. Prof.T. Tołwiński zmarł 13 11951 r. w Warszawie i zostałpochowany na cmentarzu Powązkowskim (217-VI--1/2/3).

Opracował Bogdan Gadomski5