SYLWETKI PROFESORÓWPOLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ

FRANCISZEK LEJA(1885—1979)

Franciszek Leja urodził się 27 I 1885 r. we wsiGrodzisko Górne koło Leżajska, w biednej i wielo-dzietnej rodzinie chłopskiej. W latach 1896—1904kształcił się w gimnazjum w Jarosławiu. Po uzyska-niu w 1904 r. świadectwa dojrzałości zapisał się naWydział Filozoficzny Uniwersytetu Lwowskiego;sprawił tym duży zawód swoim rodzicom, którzywyobrażali sobie, że ich syn zostanie księdzem. Za-równo w czasie nauki w gimnazjum, jak i później,w okresie studiów uniwersyteckich, F. Leja utrzymy-wał się z różnych prac zarobkowych, głównie z ko-repetycji. W latach 1900—1909 pobierał również comiesiąc niewielkie stypendium prywatne, ufundowa-ne przed laty przez jednego z proboszczów parafiigrodziskiej. Studia ukończył w 1909 r., składającpomyślnie egzamin na nauczyciela matematyki i fi-zyki w szkołach średnich.

Decyzją Rady Szkolnej Krajowej otrzymał wkwietniu 1910 r. nominację na zastępcę nauczycielamatematyki i fizyki w IV Gimnazjum w Krakowie,skąd w czerwcu 1911 r. został przeniesiony służbowodo gimnazjum w Bochni. W tym czasie opublikowałswój pierwszy artykuł pt. „Pierwsze zasady geome-trii nieeuklidesowej", na który zwrócił uwagę K. Żo-rawski, ówczesny profesor Uniwersytetu Jagielloń-skiego (UJ). Zaproponował on autorowi roczne sty-pendium zagraniczne krakowskiej Akademii Umie-jętności. Od listopada 1912 r. do czerwca 1913 r.F. Leja przebywał w Paryżu, uczęszczając na niektó-re wykłady matematyki .w Sorbonie. Bawiąc krótko-trwale w Londynie, poznał tam osobiście prof.A. Whiteheada, współautora fundamentalnego dzieła,.Principia Mathematica".

Po powrocie do Krakowa został nauczycielem wV Gimnazjum i jednocześnie objął stanowisko tzw.asystenta połówkowego w Katedrze Matematyki naWydziale Filozoficznym UJ. Na podstawie rozprawypt. „Własności niezmiennicze równań różniczkowychze względu na przekształcenia stycznościowe" uzys-kał w 1916 r. stopień doktora, natomiast w 1923 r.otrzymał tytuł docenta matematyki.

Przyjąwszy propozycję objęcia Katedry Matema-tyki na Wydziale Chemicznym Politechniki Warsza-wskiej (PW), przeniósł się wkrótce do Warszawy.Z dniem 2 V 1924 r. został mianowany profesoremnadzwyczajnym. W roku akad. 1927/28 piastowałgodność dziekana Wydziału Chemicznego. Przez 12lat wykładał podstawy matematyki wyższej dla stu-dentów tego wydziału. Pionierskie prace badawczeprof. F. Lej i z tego okresu poświęcone były m.in.teorii grup topologicznych oraz teorii funkcji anali-tycznych wielu zmiennych zespolonych (uważanejobecnie za jeden z najważniejszych działów matema-tyki współczesnej). Reprezentował on polską naukęna międzynarodowych kongresach matematyków

m.in. w Bolonii (1928) i Oslo (1936), współorganizo-wał też I Kongres Matematyków Krajów Słowiań-skich w Warszawie (1929).

W maju 1936 r. opuścił PW i powrócił na WydziałFilozoficzny UJ, na którym objął Katedrę Matema-tyki po emerytowanym profesorze S. Zarembie. Wtymże roku został mianowany profesorem zwyczaj-nym. Odtąd do końca życia związany był z uczelniąkrakowską. W dniu 6 XI 1939 r. znalazł się w gronieprofesorów krakowskich, podstępnie zaaresztowa-nych przez gestapo. Do maja 1940 r. przebywał wobozie koncentracyjnym w Sachsenhausen. Po zwol-nieniu z obozu przeniósł się wraz z żoną do rodzin-nego Grodziska Górnego, gdzie pozostawał do końcaokupacji hitlerowskiej.

Po wyzwoleniu Krakowa w styczniu 1945 r. pod-jął na nowo działalność naukową i dydaktyczną naUJ, współorganizując m.in. uczelniany Instytut Ma-tematyczny. W latach 1948—1960 kierował jedno-cześnie Działem Funkcji Analitycznych w Państwo-wym Instytucie Matematycznym (przekształconymw 1952 r. w Instytut Matematyczny PAN). Mimoprzejścia na emeryturę w 1960 r. prowadził nadalseminaria i wykłady dla studentów matematyki UJoraz dla specjalizujących się w analizie zespolonejmatematyków ośrodka krakowskiego.

Badania naukowe prof. F. Leji dotyczyły bardzokonkretnych i ważnych problemów. Miał on dosko-nałe wyczucie tego, co w matematyce mu współ-czesnej było istotne i aktualne. Jego osiągnięcia wpracy badawczej zamykają się liczbą ponad 100 ar-tykułów i rozpraw, publikowanych na łamach wy-dawnictw naukowych krajowych i zagranicznych.Był on również autorem kilku doskonałych, wielo-krotnie wznawianych i cieszących się wciąż niesłab-nącą popularnością wśród studentów — podręczni-ków akademickich, takich jak „Rachunek różnicz-kowy i całkowy" (do 1979 r. szesnaście wydań),„Geometria analityczna'1 (do 1976 r. dziewięć wy-dań) i „Funkcje zespolone" (do 1979 r. pięć wydań).Za dorobek badawczy w dziedzinie funkcji anali-tycznych oraz za podręcznik „Rachunek różniczkowyi całkowy" otrzymał w 1953 r. nagrodę państwowąII stopnia.

Prof. F. Leja był członkiem wielu towarzystwi instytucji naukowych, m.in. współorganizatorem(1919), sekretarzem (1919—1921) i prezesem (1963——1965) Polskiego Towarzystwa Matematycznego,członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego(od 1931) i członkiem Akademii Nauk Technicznych(od 1936). Zmarł 11 X 1979 r. w Krakowie. Zgodniez jego ostatnią wolą został pochowany na cmentarzuparafialnym w Grodzisku Górnym. Był odznaczonym.in. Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą OrderuOdrodzenia Polski (1970).

Oprać. Teresa Kempa-Englert

Prac, Hlst. BGPW — Nr 24Wyk. ZGPW z. 140/85 n. 200