Socjologiczne podstawy edukacji

dr Michał Pulit

I

Wprowadzenie w problematykę socjologii wychowania. Przydatność socjologii

wychowania dla pedagogów.

Socjologia wychowania – dział wychowania – szeroko pojęty dział zajmujący się wychowaniem, rozpatruje instytucje wychowawcze: rodzina, szkoła, grupa rówieśników, pozaszkolne instytucje kulturalne i oświatowe.

Zakres: • wpływ i czynności wychowawcze w środowiskach, grupach i instytucjach• przebieg procesu uspołeczniania

Znaniecki wyodrębnił wychowanie jako serię różnych zjawisk społecznych – i uznano socjologię jako dyscyplinę naukową (odrębną naukę)

Wychowanie – proces przygotowania jednostek do aktywnego uczestniczenia w życiu społecznym i kulturze.(przynależność do grup pierwotnych – rodzina, szkoła, kościół)

Czynność społeczna-wychowujące społeczeństwo – wychowanie wydziela się z różnych wpływów na zasadzie czynności społecznej, czyli czynności wychowawczej.

Podmiotem czynności społecznej są ci, których zamiarem jest przygotowanie nowej jednostki do życia w kulturze, przedmiotem czynności społecznych zaś ci którzy są przygotowywani do życia w kulturze.

Podstawowa funkcja wychowania to funkcja społeczna przygotowująca do życia - społeczne warunki wychowawcze - społeczny przebieg wychowania

Środowisko wychowawcze – płaszczyzna wychowania.Stosunek wychowawczy – wzajemne oddziaływanie wychowawca – wychowanek

Formy rozwojowe - przedszkolna - szkolna - praca - zakończenie aktywności zawodowej

I Stanisław Kowalski - Napisał „socjologia-wychowanie w zarysie”

WYCHOWANIE to działalność spontaniczna, bezplanowa, transmisja treści kulturowych z pokolenia na pokolenie-naśladownictwo pokoleniowe. Jest to działalność bezrefleksyjna, proces zgodny z podstawowymi regulatorami współżycia społecznego- z normami i wartościami.

System wartości jest podstawą do budowania norm, a wzory zachowań wypływają z tych norm ogólnie przyjętych. Istnieją normy moralne, społeczne, obyczajowe, prawne, religijne i kulturowe.

WYCHOWANIE CELOWE to działalność planowo zorganizowana, wychowanie zinstytucjonalizowane

Te dwa typy wychowania przenikają się, uzupełniają, wpływają na siebie. Procesy te zachodzą w mikrostrukturach i makrostrukturach.

ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE-uwarunkowanie wpływów środowiska mikro i makro na procesy wychowawcze

ROLA RODZINY: - rodzina jako środowisko uspołeczniania dzieci-socjalizacji - rodzina-środowisko wychowawcze, proces akulturacji - rodzina wytwarza dojrzałość społeczną

II Jan Szczepański

WYCHOWANIE-proces społeczny przygotowujący do życia w społeczeństwie. Kierowanie procesem rozwojowym jednostki, po to, aby osiągnęła ona cechy uważane za pożądane do realizowania działań określonych grup społecznych.WYCHOWANIE prowadzi do personalizacji wychowanka. Jest to aktywne i selektywne przejęcie przez jednostkę wzorów zachowań, orientacji, wartości, dóbr kulturowych, norm, ról społecznychJest to proces celowy-wychowawca stawia sobie cel- ideał wychowawczy

IDEAŁ WYCHOWAWCZY - OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA-kulturowy ideał osobowości + jaźń subiektywna + jaźń odzwierciedlona + role społeczne danej osobyWychowanie z zewnątrz + samowychowanie

Proces wychowania zawiera się w procesie socjalizacji

WYCHOWANIE MORALNE - kształtowanie wartości humanistycznych - hierarchizacja norm w społeczeństwie - podejmowanie oddziaływań wychowawczych, które przygotują wychowanka do świadomego, krytycznego wyboru wartości kulturowych i wzorów postępowania pozwalających na rozwój własnej osoby

HOMO ELIGENS- jednostka dokonująca świadomych wyborów, zmieniająca rzeczywistość, stwarzająca warunki do wzrostu własnej osobowości.

ZJAWISKO PUSTKI- brak celu, zainteresowań, brak konkretnego kierunku rozwoju zainteresowań

II

Istota socjologii wychowania. Dwa wymiary wychowania. Przedmiot i zakres

zainteresowań. Funkcje, problemy, podstawowe pojęcia socjologii wychowania i relacje między nimi: socjalizacja, wychowanie,

nauczanie.

Istota socjologii wychowania

• związki z innymi naukami

• przydatność socjologii wychowania dla pedagogów

• dwa wymiary wychowania

• przedmiot i zakres zainteresowań

• funkcje

• problemy

• Socjologia wychowania jedna z dziedzin socjologii, która zajmuje się wychowaniem jako procesem społecznym, bada przede wszystkim środowiskowe uwarunkowania szkoły, rodziny, grup rówieśniczych, funkc jonowanie różnych ś rodowisk wychowawczych, zmiany celów i treści wychowania społecznego.

Prekursorem socjologii wychowania w Polsce jest Florian Znaniecki (1882-1958)

-Ustanowienie socjologii jako dyscypliny akademickiej w Polsce

-Wstęp do socjologii (1922), Chłop polski w Europie i Ameryce (z W.I.Thomasem, 1918-1920)

-Socjologia wychowania (1928-1930)

Przedmiot i zakres zainteresowań socjologii wychowania:

• Zjawiska, zbiorowości i instytucje wychowawcze decydujące o przebiegu wychowania, jego cechach, treści, formach, organizacji, zmianach w nich zachodzących

• Procesy wewnętrzne warunkujące funkcjonowanie instytucji wychowawczych, decydujące o zwartości grup celowych, wyznaczające kierunek zmian i przekształceń w nich zachodzących

• Szersze układy, systemy, zjawiska, procesy społeczne oraz te aspekty innych (a więc nie stawiających sobie za cel wychowania) grup i instytucji, które jednak wywierają wpływ na wychowanie, jego treść i społeczne skutki.

• Socjologia edukacji to część socjologii wychowania.

• Edukacja – ogół procesów rozwojowych, wpływów obejmujących wychowanie, jak i inne oddziaływania społeczne, które kształtują osobowość członków społeczeństwa (wg. Zbigniew Kwieciński).

• Socjologia, w tym socjologia wychowania to nauka humanistyczna.

Socjologia mikroedukacji – zajmuje się głównie funkcjonowaniem

grup naturalnych np. rodziny, grup rówieśniczych, kręgów

społecznych, klik, gangów, grup nieformalnych

Socjologia mezoedukacji – dokonuje analizy funkcjonowania

instytucji i systemów wychowawczych osiedla, gminy, społeczności

wioskowej.

Socjologia makroedukacji – zajmuje się systemami wychowania

dotyczącymi państwa, narodu, klas i warstw społecznych,

wychowania obywatelskiego.

Socjologia wychowania– zawiera w sobie elementy teoretyczne jak i

praktyczne. Teoria to wiedza wyjaśniająca określoną dziedzinę zjawisk,

pozostaje w związku z praktyką bo na jej podstawach jest

formułowana. Praktyka to świadoma działalność ludzi, wykorzystująca

umiejętności i nawyki zdobyte w działaniach.

Socjologia wychowania spełnia określone funkcje:

1. Funkcja poznawcza i teoretyczna – polega na przekazywaniu

społeczeństwu wiedzy, służy poznawaniu życia społecznego ludzi,

umożliwia poznawanie mechanizmów, procesów i praw strukturalnych,

rozwojowych, wyjaśnianie opisywanych zjawisk i zależności.

2. Funkcja humanistyczna – wyraża się głównie we wprowadzaniu w

system norm i wartości, określania norm i zachowań grup i

jednostek w rozwijaniu osobowości i kształtowaniu postaw i

przekonań, a także stereotypów.

3. Funkcja wychowawcza – przejawia się w kształtowaniu wzorów i

modeli zachowań społecznych, umożliwia świadome i celowe

wykonywanie celów i zadań wychowania.

4. Funkcja diagnostyczna i prognostyczna – przejawia się w

rozpoznawaniu określonego stanu rzeczy. Na podstawie diagnozy

formułujemy optymalne rozwiązania.

Funkcja społeczno – pedagogiczna i socjotechniczna – społeczno –

pedagogiczna zajmuje się wyjaśnianiem sytuacji spo łeczno

wychowawczych jak również wskazywaniem skutecznych metod i technik

oddziaływania wychowawczego, a socjotechniczna to organizowanie i

kierowanie procesami wychowawczymi w szkole, klasie, grupie

koleżeńskiej, środowisku społecznym.

6. Funkcja apologetyczna i demaskatorska – te funkcje są realizowane w

zależności od tego jakie orientacje, interesy, cele i zadania

światopoglądowe i moralno – etyczne propaguje i realizuje. Apologetyka -

obrona czyichś interesów, ukazywanie czyichś interesów. Demaskatorska

– wyszukiwanie pewnych mankamentów, uchybień, to co szkodliwe dla

rozwoju człowieka. Funkcja apologetyczna i demaskatorska może

dotyczyć zarówno czegoś jak i kogoś.

Aktualne problemy socjologii wychowania i edukacji to:

1. wychowanie jako zjawisko społeczne,

2. wychowanie a społeczeństwo,

3. wychowanie a problemy ludnościowe,

4. struktura społeczna szkoły,5. ekologia wychowania,

6. stratyfikacja (różnicowanie) społeczna, a szkoła,

7. wychowanie, a procesy społeczne (współzawodnictwo, konflikty, akomodacja, asymilacja),

8. uspołecznianie jako proces wychowania,9. dewiacyjne zachowania w szkole,

10. dynamika grup w wychowaniu,

11. warunki kształtujące programy nauczania,

12. społeczność lokalna, a szkoła,

13. wychowanie w zakresie odpowiedzialności społecznej,14. aktualne kontrowersje o wychowaniu,

15. wychowanie zdrowotne,

16. edukacja, a demokracja i polityka,

17. wychowanie do zmian i rozwoju,

18. wychowanie do przyszłości.

• Socjologia wychowania ma bardzo silne związki z innymi naukami w tym: pedagogiką społeczną, antropologią kultury, psychologią społeczną i filozofią.

• Socjologia wychowania a pedagogika społeczna. Pedagogika jest nauką o wychowaniu dziecka. Pedagogika społeczna jest nauką o środowiskowych uwarunkowaniach procesów wychowawczych i problemu wychowania poza szkołą.

• Z socjologią wychowania pedagogika społeczna ma wspólny przedmiot zainteresowań – środowisko wychowawcze i jego wpływ na jednostkę oraz socjalizacja...

• Różnica polega na tym, że socjologia wychowania – opisuje, bada, analizuje, nie ocenia, czyli nie pełni funkcji normatywnej, np. skupia się na różnicach edukacyjnych, natomiast pedagogika społeczna – działa – stara się tym różnicom zapobiegać.

III

Kultura w procesie wychowania. Kultura jako źródło socjalizacji. Międzypokoleniowa

transmisja wartości, tworzenie osobowości, cele edukacji międzykulturowej.

NOWOCZESNE SPOŁECZEŃSTWO – NOWOCZESNA OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA

JEDNOSTKA W PROCESIE WYCHOWANIA

Osobowość – to zbiór unikalnych i stosunkowo trwałych cech jednostki

wyodrębniających ją od pozostałych.

Socjologiczna koncepcja osobowości wg Jana Szczepańskiego – na osobowość wg

niego składają się:

1. Elementy biogenne – anatomia i fizjologia wpływa na naszą osobowość. Wpływy na

osobowość warunkują je ale nie bezwzględnie. Jeszcze popędy wrodzone i odruchy także

wpływają na osobowość

2. Elementy psychogenne – pamięć, wola, uczucia, spostrzegawczość, temperament,

skłonności, wyobrażenia.

3. Elementy socjogenne – pochodzą z wpływów społeczeństwa i kultury.

1. Kulturowy ideał osobowości - to zespół wyobrażeń jaki powinien być idealny

członek społeczeństwa. Jest on narzucany jednostce, kształtuje się w okresie

dorastania, kiedy szukamy ideałów do których dążymy. Jest różny w różnych kulturach.

Nie zawsze wypełniamy kulturowy ideał osobowości.

2. Role społeczne - to nasze prawa, obowiązki – są wynikiem oczekiwań społecznych.

To względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań będących reakcjami na

zachowania innych osób przebiegające wg mniej lub bardziej wyraźnie ustalonego celu.

Których grupa oczekuje od określonej jednostki. Wzór osobowy określany jest przez

społeczeństwo.

3. Jaźń subiektywna – to zespół wyobrażeń o sobie jednostki, wytworzony na

podstawie tego, jak traktują ją inni ludzie. Kształtuje się we wczesnym dzieciństwie. To

jest nasze wewnętrzne poczucie ja. kształtuje się pod wpływem grup pierwotnych.

4. Jaźń odzwierciedlona – jest to zespół wyobrażeń jednostek wytworzony na

podstawie, tego co przypuszczamy, że myślą o nas inni. Kształtuje się w okresie dojrzewania. Inaczej jest to patrzenie na siebie oczami innych. Jest to końcowy

element kształtowania się osobowości.

Wg Jana Szczepańskiego – Osobowość – to zespół trwałych cech biologicznych i

psychicznych pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy.

Kulturowy ideał osobowości i role społeczne kształtowane są przez społeczeństwo czyli są niejako narzucane z zewnątrz.

TYPY OSOBOWOŚCI

Kretschmer Ernst (1888-1964), lekarz niemiecki, psychiatra. W 1924 stworzył

typologię konstytucjonalną (zwaną również typologią Kretschmera), w której wyodrębnił typy temperamentu oraz skłonności do określonych chorób psychicznych

na podstawie typów budowy ciała jednostki. Konstytucjonalizm wg Kretschmera przyjmuje 3 typy fizyczne ludzi:

atletyczny (osobnik muskularny),

asteniczny (osobnik budowy wątłej),pykniczny (osobnik z dużym brzuchem, skłonny do otłuszczenia).

Tym 3 typom fizycznym odpowiadają 2 typy psychiczne:

- osobnikom o budowie atletycznej i astenicznej odpowiada typ schizotymiczny, a osobnikom o budowie pyknicznej - typ cyklotymiczny

Interesującą koncepcje psychologiczną przedstawił szwajcarski psycholog Carl

Gustaw Jung (1875-1961), Wyróżnił on dwa przeciwstawne typy: nieśmiałego i

zamkniętego w sobie introwertyka oraz towarzyskiego i otwartego ekstrawertyka.

Wyróżnił on podstawowe typy ludzkie wg czterech podstawowych funkcji człowieka.

Funkcje te stanowią pary przeciwieństw: myślenie – uczucie, percepcja – intuicja.

Oznacza to m. in., że nie możemy jednocześnie myśleć i czuć lub postrzegać świat i

doznawać intuicji. Percepcja (postrzeganie) jest z natury ekstrawertywne, zewnętrzne, a

intuicja introwertywna, wewnętrzna. Pojęcie introwersji-ekstrawersji oznaczało

pierwotnie ogólną orientację psychiczną człowieka na zewnątrz (extra) lub do wewnątrz

(intro). Człowiek może zazwyczaj świadomie używać jednej funkcji (dla niego

podstawowej, głównej), czasem dwóch, bardzo rzadko trzech, natomiast jego czwarta

funkcja pozostaje dla niego niedostępna. To, która funkcja jest główna oraz

ekstrawersja-introwersja stanowią o typie człowieka, a zatem podstawowych typów w

tej teorii jest osiem.

SPRANGER Eduard (1882-1963), niemiecki filozof, psycholog i pedagog, prof. uniw. w

Lipsku, Berlinie i Tybindze; pod wpływem filozofii Dilteya rozwijał tzw. psychologię rozumiejącą; wyróżnił 6 podstawowych typów ludzkich:

- typ intelektualny, skierowany na przedmioty abstrakcyjne i ogólne,

- typ estetyczny, skierowany na obrazowość i piękno,

- typ ekonomiczny, skierowany na psychofizyczne siły człowieka, - typ religijny, skierowany na całościowość wartości indywidualnych,

- typ społeczny, skierowany na wczuwanie się w życie innych,- typ polityczny, skierowany na stosunki międzyludzkie; różne odmiany i połączenia

tych typów w konkretnych osobowościach tworzą nieograniczoną różnorodność indywidualności;

Wg Floriana Znanieckiego – ze względu na jego środowisko wychowawcze we

wczesnym dzieciństwie:

1. Ludzie dobrze wychowani – których osobowość kształtowali głównie wychowawcy i instytucje wychowujące ideały wychowawcze.

2. Ludzie pracy – ich osobowość kształtował warsztat pracy, funkcjonujące w nim

zespoły pracownicze.3. Ludzie zabawy – którzy byli wychowywani dzięki uczestnictwu w grupach

zabawowych i innych grupach rówieśniczych.4. Ludzi zboczeńców – którzy byli objęci wpływami różnych środowisk wychowawczych.

5. Ludzie dobrzy i mądrzy – ludzie tworzący nowe systemy kulturowe, ludzie samodzielni.

Wg Jana Szczepańskiego:

1. Twórcy – ludzie wnoszący nowe idee, pomysły itp.2. Przeciętni – którzy sumiennie pracują wykonując swoje zadania nie modernizując

niczego.3. Ludzie aktywni negatywnie – zaliczyć tu możemy złodziei, brakorobów itp.

4. Jednostki zdane na pomoc i opiekę innych.

Osobowość podstawowa – jest to zespół cech wspólnych dla wszystkich lub dla

większości członków danego społeczeństwa, ściśle scharmonizowana z instytucjami

danego społeczeństwa i całym społeczeństwem, stanowi główny punkt wyjścia do

kształtowania się zróżnicowanych osobowości poszczególnych jednostek.

IV

Znaczenie języka w procesie wychowania, jakość komunikacji w rodzinie (rodziny

osobowe i pozycjonalne). Kody językowe Basila Bernsteina. Zależności społeczno-

edukacyjne i wychowawcze składające się na proces reprodukcji kulturowej.

V

Rodzina jako środowisko wychowawcze. Style wychowania w rodzinie a

funkcjonowanie dziecka w szkole. Wpływ postaw rodzicielskich na kształtowanie się

osobowości dziecka.

Style wychowania :

1. styl obojętny- nie stawia się dzieciom wymagań, brak kontroli ze strony rodziców, zapewnienie tylko poczucia bezpieczeństwa

2. styl naiwny- bez wymagań i kontroli, rodzice starają się na siłę wytworzyć kumplowska atmosferę, sytuacje partnerskie, dziecko wychowuje się bez autorytetów, brak autorytetu powoduje, że nie ma możliwości wpływu na dziecko

3. styl paradoksalny - gdy rodzice są wymagający, ale nie dają dzieciom uczuciowego wsparcia

4. styl dojrzały – gdy rodzice stawiają wymagania, ale tworzą też atmosferę dobrą do rozwiązywania problemów, atmosferę dialogu, porozumienia

Postawy rodzicielskie:

1) typologia Slatera typologia oparta na przeciwstawnych sobie cechach:

- pobłażliwość-surowość, - tolerancja-brak tolerancji, - ciepło-chłód, - uzależnienie od siebie dzieci- separowanie od siebie dzieci

2) typologia Marii Ziemskiej

a) postawy prawidłowe- postawy te budują autorytet - akceptacja - współdziałanie (ciągłe zainteresowanie sprawami dziecka) - rozumna swoboda - uznanie praw

b) postawy nieprawidłowe

- odtrącenie - unikanie rozwiązywania wspólnego problemów dziecka, - nadmierne wymagania - nadmierna ochrona

Władza rodzicielska – unormowane przepisami prawo opieki nad dzieckiem, dbałość o rozwój intelektualny, fizyczny, psychiczny, duchowy i społeczny. Obowiązek szkolny zawiera się również w obowiązkach rodziców.Gdy naruszone są prawa dziecka, zagrożone jego bezpieczeństwo, sąd może podjąć decyzję o zawieszeniu, ograniczeniu, bądź odebraniu praw rodzicielskich rodzicowi dziecka- dla dobra dziecka.

Sieroctwo społeczne- rodzice tych dzieci nie posiadają praw rodzicielskich Sieroctwo naturalne- rodzice nie żyją

Placówki zastępczo-wychowawcze

- Dom Małego Dziecka (dzieci 0-3lat, możliwość adopcji)- Dom Dziecka (3-18 lat, możliwość adopcji i rodziny zastępczej) - Rodzina zastępcza,

typy rodzin zastępczych:

1. rodzina spokrewniona 2. rodzina nie spokrewniona 3. wielodzietna- do 6ciorga „obcych” dzieci 4. rodzina zawodowa-większe wsparcie pieniężne, krótszy okres pobytu 5. rodziny specjalistyczne- dzieci dysfunkcyjne, ze schorzeniami. 6. rodziny adopcyjne- przyjmują dzieci małoletnie,

- Pogotowie opiekuńcze- dzieci powyżej 3 roku życia w ciężkiej sytuacji trafiają tam na czas określony, krótki-do kilku miesięcy, później wracają do domu lub przekazane zostają odpowiedniej placówce wychowawczej

- Domy rodzinne- wioski rodzinne

VI

Ideologie edukacyjne: ideologie edukacyjne w szkole, funkcje i odbiorcy ideologii

edukacyjnych (Reynor i Davis), koncepcja autorytarna i demokratyczna (Lippit i White),

główne nurty współczesnych ideologii edukacyjnych.

Ideologia:

Ogólny system pojęć i postaw charakteryzujący społeczeństwo w danym czasie, a więc np.religia, nauka, koncepcje moralności lub prawa.

Tzw. Fałszywa świadomość ukształtowana w warunkach społeczno-ekonomicznych i racjonalizująca je, a przyjmowana jako słuszna i niezmienna (np.. Przekonanie o prawomocności władzy, istniejącej stratyfikacji społecznej itp.)

Zbiór idei i poglądów wyrażających interesy jakiejś klasy, sprzyjających jej integracji,mobilizujących ją do walki o władzę i jej utrzymanie oraz narzucenie innym ludziomswego sposobu widzenia i interpretacji świata.

Szeroki zbiór idei i poglądów o świecie wyznawanych przez grupy ludzi.

Ideologia edukacyjna:

Zbiór idei i przekonań wyznawanych przez grupę ludzi na temat formalnych ram edukacji, szkolnictwa, nauki w domu (Meigham).

Określa zarówno pewne modele przekazywania wiedzy, poziom autonomii ucznia w procesie uczenia się, sposób sprawowania kontroli przez nauczyciela, zawartość i metody tworzenia programów nauczania itd.

Nie tyle wyjaśnia i porządkuje wiedzę, ile aktywizuje ludzi do różnorodnych działań (K.Przyszczypkowski).

Teoretyczne aspekty systemu dydaktyczno – wychowawczego. Do instytucji, które w ramach określonego systemu zajmują się wychowaniem pośrednio – bezpośrednio możemy zaliczyć: szkolnictwo, organizacje polityczne, młodzieżowe, społeczne, wojsko, rodzinę, środki masowego przekazu, kościół, instytucje kulturalno – oświatowe i artystyczne, wydawnictwa.

Mówiąc o systemie wychowania mamy zawsze na myśli sposób zorganizowanego funkcjonowania utworzonej dla złożonych celów wychowawczych społecznej struktury, która stanowiąc całość, złożona jest z elementów działających w sposób wzajemnie zintegrowany.

Integracja działalności tych elementów zakłada funkcjonalne powiązanie z sobą wszystkich składowych jej części.

Wychowanie, aby było realizowane w systemie wychowania musi spełniać następujące

warunki:

- instytucja składa się z szeregu elementów wykonawczych wykonujących wspólne zadanie,

- elementy te funkcjonują w sposób zintegrowany (łączą się)

- ogół wykonywanych zadań podporządkowany jest realizacji wspólnych celów wychowania.

Rodzaje systemów oddziaływań wychowawczych:

właściwy system wychowania – wszyscy nauczyciele – wychowawcy uczestniczą w realizacji procesów wychowawczych podporządkowanym celom wspólnym dla uczniów tej samej szkoły,

ogólnospołeczny system wychowania – integracja działań wychowawczych wielu osób odnosząca się np. do placówek oświatowych w stosunku do młodzieży całego kraju w duchu samych celów,

system wychowawczy danej instytucji – integracja działań wychowawczych obejmuje tylko wszystkich pracowników danej instytucji,

system wyższego rzędu – integracja działań wychowawczych obejmuje pracowników wielu instytucji

Systemowe podejście do wychowania.

Każda organizacja i instytucja może rozwinąć własny odrębny system wychowawczy, lub w ramach integracji podlegać jednolitej organizacji działania ze względu na centralnie założone cele. (przedszkole, szkoła, wojsko, policja, kościół). Aby przyjęty system wychowawczy właściwie działał – przynosił efekty musi być realizowany w oparciu o określone etapy.

Etapy tworzenia systemu wychowania:

-sprecyzowanie zamierzonych wyników wychowania – celów wychowania.

-charakterystyka pod różnymi istotnymi względami stanu osobowości wychowanków i ich możliwości rozwojowych.

-określenie procesów osobotwórczych, jakich uruchomienie powinno stanowić zadanie danej organizacji (instytucji) aby jej funkcjonowanie mogło stać się efektywne.

-systematyczne wypełnianie przez wszystkich wychowawców ogółu czynności dla uruchomienia zintegrowanych ze sobą procesów wychowawczych.

-działanie wszystkich wychowawców w taki sposób, aby każdy przez wykonywanie zadań cząstkowych współuczestniczył w realizacji całokształtu procesów wychowawczych.

-organizacja planowania koordynacji, kontroli oraz oceny działalności wszystkich podgrup pracowników wychowawczych.

Typy systemów wychowawczych

ogólnospołeczny – system wychowawczy, obejmujący wiele stowarzyszeń i instytucj i oświatowo-wychowawczych w społeczeństwie;

środowiskowy – lokalny system wychowawczy, obejmujący wiele stowarzyszeń i instytucji oświatowo-wychowawczych zlokalizowanych na jednym, wspólnym terenie, np. wieś, rejon szkolny;

podstawowy (elementarny) – system wychowawczy odnoszący się do funkcjonowania wychowawczego pojedynczej instytucji (np. przedszkola, szkoły)

Do podstawowych elementów składających się na strukturę ogólnospołecznego wychowania

można zaliczyć:

-rodzinę -szkołę, przedszkole -organizacje dziecięce i młodzieżowe -stowarzyszenia i instytucje społeczne oraz polityczne -instytucje opiekuńcze i ochrony zdrowia -zakłady pracy -organy administracyjno-porządkowe -środki masowego oddziaływania -instytucje i placówki upowszechniania kultury

Funkcjonowanie lokalnych systemów wychowania.

Cechy charakterystyczne lokalnego systemu wychowania:

- bezpośrednie kontaktowanie się ze sobą przedstawicieli wszystkich instytucji tworzących system.

- działania wychowawcze wszystkich instytucji systemu odnoszą się do tej samej populacji dzieci i młodzieży.

- obejmuje wszystkie elementy, których działalność może być sterowana w skali lokalnej.

Na środowiskowy, lokalny system wychowawczy składa się instytucjonalny system wychowawczy, który dotyczy wewnętrznej integracji działań wszystkich jej składowych elementów wokół jednolitych celów wychowania.

Wyróżniamy dwa typy instytucji wychowawczych:

-instytucje wyspecjalizowane w wypełnianiu zadań wychowawczych, zatrudniające kadrę, która zawodowo zajmuje się działalnością wychowawczą (np. szkoły)

-instytucje nie posługujące się wyspecjalizowaną kadrą (np. organizacje młodzieżowe)

Ideologie edukacyjne w szkole

-Problemowa koncepcja nauczania -Bankowa koncepcja edukacji

-Arystokratyczna -Burżuazyjna -Demokratyczna -Proletariacka

-Autorytarna -Demokratyczna

Problemowa koncepcja nauczania

Nauczyciel zwolennikiem autonomii ucznia, rozwija nie tylko wiedzę ale i świadomość ucznia.

Uczenie się przez przeżywanie, samodzielne stawianie problemów próby ich rozwiązania, uwzględnienie indywidualności uczniów tempa uczenia się i technik.

Relacja nauczyciel – uczeń ma charakter horyzontalny, wolny od dominacji, oparty na wymianie myśli i poglądów.

Treści są interpretowane i analizowane z różnych punktów widzenia, co przyczynia się do samodzielności w myśleniu i działaniu uczniów.

Koncepcja ta pozbywa się niejako z treści kształcenia tych aspektów, które są abstrakcyjne, nie odnoszące się do doświadczenia życiowego ucznia, gdyż kieruje się pragmatyzmem.

Bankowa koncepcja edukacjiMinimalizuje autonomię ucznia w procesie zdobywania wiedzy

Uczeń w roli przedmiotu „pedagogicznej obróbki”

Relacje nauczyciel-uczeń mają charakter wertykalny (pionowy), oparty na podporządkowaniu jego decyzjom

Wiedza jest czymś zewnętrznym wobec świadomości ucznia

Ze względu na swój instrumentalny charakter nie pełni funkcji rozwijania osobowości ucznia

Nie jest traktowany w sposób pragmatyczny, rzadko wykorzystywana w praktyce

Zdobyte w ten sposób wykształcenie ma charakter formalny i nie jest tożsame z dobrą orientacją w otaczającym świecie

Odwołuje się do idealizmu

Obowiązuje ścisły podział na przedmioty,

Najważniejsze dyscypliny abstrakcyjne (filozofia, teologia, matematyka.

Treści są przekazywane a nie interpretowane.

Ideologie edukacji a ich funkcje i odbiorcy (Reynor i Davis)

Koncepcja autorytarna i demokratyczna (Lippitt i White)

• Odnoszą się do stylów wychowania, do środków, jakimi posługuje się nauczyciel w pracy z uczniami , koncepcji własnego działania, wpływu uczniów na podejmowane w klasie decyzje i ich współodpowiedzialności za przebieg procesów kształcenia.

Autorytarne formy sprawowania kontroli (Meighan)

Demokratyczne formy sprawowania kontroli (Meighan)

Główne nurty współczesnych ideologii edukacyjnych

• Neokonserwatyzm

• Neoliberalizm

• Nurt demokratyczny

Konserwatyzm

-Powstał na przełomie XVIII/XIX wieku

-W polityce oznaczał się przywiązaniem do zespołu wartości, które wydają się zagrożone a zdaniem zwolenników tego kierunku powinny trwać nadal

-Psychologowie traktują konserwatyzm jako pewną postawę, która charakteryzuje się przywiązaniem do istniejącego stanu rzeczy w społeczeństwie – wartości, obyczajów, tradycji, stylów życia, oraz niechęcią do wprowadzania gwałtownych zmian i nowości.

-Etnocentryzm i surowe wychowanie dzieci, postawy proreligijne i patriotyzm

-Przeszłość przedstawiana jest korzystniej niż teraźniejszość – przeszłość jest stabilna, znana, bezpieczna, niezmienna, klarowna, uporządkowana, natomiast teraźniejszość/przyszłość nieznana, skomplikowana, niebezpieczna i nieprzyjazna dla człowieka

-To co piękne już było – można się jedynie starać nawiązywać do pięknych wzorów z przeszłości, aby zbyt wiele nie stracić.

-Najważniejsze: naród i religia oraz rodzina, gdzie kultywowana jest tradycja.

-W edukacji – podkreślane znaczenie tradycji, odnoszenie się do wzorów z czasów antycznych, greckich bohaterów i cech rzymskich herosów.

-Edukacja bardzo istotnym elementem rozwoju społeczeństwa.

Neokonserwatyzm

-Edukacja usytuowana bardzo wysoko

-Właściwa edukacja jest niezbędna do rozwoju gospodarczego i zapewnienia dobrobytu oraz utrwalenia i ochrony moralnych wartości życia

-Podstawowym celem jest moralność i wspólnota kulturowa

-O jakości życia decyduje jego instytucjonalność, stąd przekonanie o szczególnej roli szkoły, społeczności lokalnej., rodziny, państwa

-Silny akcent na konieczność zachowania jednorodności kształcenia i wychowania, jednolitości treści programowych szkoły, które powinny być skupione wokół wspólnego trzonu i standardu kulturowego.

-Wyznaczniki zmian: standardy programowe z 5 podstawowych przedmiotów, uwzględniające wiedzę i kompetencje uczniów, w zakresie niezbędnym do opanowania przez każdego ucznia, testy kompetencyjne, raporty o funkcjonowaniu szkół, zróżnicowane płace dla nauczycieli w zależności od trudności powierzonych im zadań i osiągnięć w pracy pedagogicznej, nagrody dla najlepszych szkół.

Liberalizm

Rozwijał się od XVII – XIX wieku, wiążąc się z walką o swobody religijne, narodowe, tolerancję, zwiększenie wolności w gospodarce, prawa jednostek do swobodnego rozwoju.

Naczelna wartość to wolność, jako wartość sama w sobie, autoteliczną, niezbywalną, bez wględu na to czy dotyczy narodu, grupy wyznaniowej, społeczności lokalnej ludzi biznesu czy zwykłych obywateli.

Liberałowie to przeciwnicy zbyt sztywnych i szczegółowych przepisów prawnych, ograniczeniom handlu i przedsiębiorczości, przeciwko restrykcyjnym przepisom podatkowym

Takie podejście daje ludziom możliwość wyboru dróg życiowych oraz podejmowania inicjatyw

W edukacji – otwarcie na różne kultury, pluralizm edukacji, popierają programy zmierzające do zmniejszenia zjawiska „nierównych szans” w oświacie, do likwidacji barier rasowych, etnicznychn, religijnych, związanych z płcią, doceniają kształcenie ogólne i zawodowe, oraz popierają i wprowadzają nauczanie zintegrowane.

Zwracają uwagę na wyzwalanie dziecka od dominacji rodziców, środowiska, tradycji, w których wyrosło.

Edukacja winna także umożliwić człowiekowi zwrócenie się ku jakościowo nowym praktykom społecznym, jakościowo nowym formom życia, nowym sposobom istnienia ludzkiego

VII

Szkoła jako środowisko wychowawcze: szkoła jako instytucja, wychowanie w szkole

jako proces celowy, funkcje szkoły, cechy szkoły, struktura organizacyjna systemu

wychowawczego w szkolnictwie, zadania szkoły w zakresie pracy dydaktyczno-

wychowawczo-opiekuńczej, dezorganizacja w funkcjonowaniu szkoły.

ZASADY WDRAŻANIA SYSTEMU WYCHOWANIA

Socjotechnika wdrażania systemu wychowania.

Socjotechnika- dyscyplina zajmująca się sposobami oddziaływania na zespoły ludzkie.Ustaleniem techniki

wprowadzania i wdrażania zamierzonych celów przy wykorzystaniu badań takich nauk jak psychologia, socjologia,

pedagogika.

Adam Podgórecki określa socjotechnikę jako teorię sprawczego działania społecznego. Jest to nauka stosowana,

której zadanie polega na informowaniu potencjalnego praktyka w jaki sposób doszukiwać się skutecznych środków,

aby zrealizować zamierzone cele społeczne.

Jeśli jest akceptowany pewien określony układ wartości, a jednocześnie istnieje dający się wykorzystać zbiór

zweryfikowanych tzw. opisujących i wyjaśniających ludzkie zachowania.

Badania socjotechniczne prowadzi się w różnych dziedzinach życia społecznego tj. socjologii wychowania, system

wychowania, system sprawowania władzy, stosunki międzyludzkie w zakładzie pracy.

Socjotechnika wychowania to wszelkie formy planowego wychowania, których istota sprowadza się do codziennej

pracy i życia.

Jest to dyscyplina zajmująca się aktywnością ludzką, jest też elementem stylu życia i kultury wychowawczej.

Socjotechnika stanowi rodzaj inżynierii społecznej, która planuje i organizuje zadania w

warunkach społecznego podziału pracy.Socjotechnika wychowania stanowi dziedzinę wiedzy o racjonalnym, optymalnym i

skutecznym odziaływaniu i współdziałaniu w szkole i środowisku z zamiarem

osiągnięcia określonych celów i wartości.Oparta jest na celowych i skutecznych metodach badań i procesów wychowawczych z zastosowaniem programowania i profilaktyki społecznej oraz racjonalnego wdrażania

projektu.

ZASADY WDRAŻANIA SYSTEMU WYCHOWAWCZEGO

Zasady socjologiczne:

Kształtowanie pozytywnego stosunku do czynności wdrożeniowych związane jest z przestrzeganiem pewnych

zasad i reguł:

1. Zasada pozytywnego oddziaływania na całą osobowość oraz na wszystkie sfery aktywności młodzieży.

Zasada ta zawiera w sobie 3 szczegółowe dyrektywy:

- racjonalnej motywacji wdrażania i postępowania,- kompetencji innowacyjnej,

- odpowiedzialnego i twórczego stosunku do działań.

Osoby wprowadzające system wychowawczy powinny wiedzieć dlaczego tak, a nie inaczej postępują.

2. Zasada socjodynamiki- przejawia się w siłach szkoły, które mają charakter czynny lub bierny.

Wynika z niej konieczność ustalenia:

a) zadań indywidualnych dla każdego ucznia,

b) zadań zróżnicowanych do wyboru,

c) zadań zespołowych jednolitych dla każdego zespołu,

d) zadań zespołowych zróżnicowanych dla każdego zespołu,

e) zadań dla specjalistów.

Aby poprawnie realizować tok tych zadań należy na pytania np.

- Jakie dyspozycje instrumentalne (wiadomości, umiejętności, nawyki) i kierunkowe (wartości, wzory, normy,

oczekiwania) są niezbędne do wykonania zadań.

- Do jakich programów motywacyjnych i mechanizmów emocjonalnych należy odwołać się, aby skutecznie działać.

- W jakich sferach społeczno-zawodowych i sytuacjach w szkole i środowisku czynności są realizowane, a w jakich

przejawiają się nieefektywnie.

3. Zasada wychowania obywatelskiego

Właściwe wychowanie obywatelskie jest nie do pomyślenia bez udziału społeczności szkolnej.

Powinno zawierać następujące człony organizacyjne:- wspólny cel,

- organizację wewnętrzną kolektywów polegającą na właściwym podziale ról, zadań i funkcji.

- strukturę wewnętrzną- odznaczającą sie wysokim stopniem samorządności, równości, aktywności.

Stąd też zasada wychowania w kolektywie i przez kolektyw wymaga:

- szeroko pojętej podmiotowości,

- włączania członków grup do procesów i zadań wdrożeniowych,

- wyzwalania twórczych postaw i pogłębiania motywacji działń,

- kształtowania pozytywnych stosunków międzyludzkich, poczucia pełnej przynależności do zespołu, pełnej

identyfikacji z nim.

4. Zasada historycyzmu

Historyzm jest rdzeniem kształtowania każdego systemy rozwijającego się w czasie i przestrzeni.

Istnieje ścisła zależność systemu wdrożeniowego i procesów wychowawczych od tradycji w szkole, obyczajów i norm przekazywanych z pokolenia na pokolenie, a więc od historycznej

świadomości ludzi.5. Zasada demokratyzacji i tolerancji społecznej, sprawiedliwości i poczucia odpowiedzialności,

podmiotowości i aktywności, poszanowania godności i indywidualności w sferze pełnienia ról społecznych, czynników socjalnobytowych, podziału pracy, regulacji i koordynacji działań.

6. Zasada racjonalizacji stosunków i procesów społecznych: integralność teorii i praktyki, konkretność i skuteczność działań.

7. Zasada humanizacji, patriotyzmu, solidarności, a także kultury oddziaływań i stosunków

społecznych stwarzających warunki do skutecznej pracy, realizacji zadań w szkole i środowisku.

8. Zasada jakości odziaływań wychowawczych i działań edukacyjnychStosowanie tych zasad ma na celu głównie stwarzanie warunków dla efektywności działalności

wychowawczej.

Zasady socjotechniczne:

1. Zasady naukowości postulująca udział nauki i ludzi nauki przy programowaniu kontroli i realizacji ważnych

przedsięwzięć społecznych i gospodarczych.

2. Zasady powszechnej odpowiedzialności i aktywności społecznej przy formułowaniu planów działań, ich

konsultowaniu z poszczególnymi zbiorowościami społecznymi, a później jej autentycznej realizacji i kontroli

wykonania (kontrola jakościowa i ilościowa)

3. Zasady łączenia teorii z praktyką i profilaktyki w dziedzinie działalności dydaktycznej, wychowawczej,

kulturalnej, społeczno-produkcyjnej min. przez trafne i realne formułowanie zadań.

4. Zasady przystosowania zadań do człowieka i warunków jego egzystencji oraz koncentracji działań, które

wyznaczają hierarchizację należytej organizacji.

5. Zasady humanizacji i indywidualizacji możliwości ludzkich uwzględniającej kształtowanie humanistycznych

stosunków społecznych.

6. Zasady kultury i działań społecznych regulujące zachowania społeczne w warunkach wysokiej korelacji z

celami i zasadami ogólnourzytecznymi.

7. Zasady wszechstronności i autonomii działań wymagających wiedzy interdyscyplinarnej w podejmowaniu

decyzji i wykonywania zadań.

8. Zasady totalnej jakości i celowości działań ludzkich.

Z tymi zasadami związany jest proces wychowania młodzieży oraz kulturowych, politycznych i ekonomicznych.

Ideologia podmiotowości:

1. Wiedza istnieje w teraźniejszości i przyszłości. Ponieważ istniejąca wiedza przedmiotowa uważana jest za ograniczoną w zestawieniu ze złożonymi współczesnymi, złożonymi problemami.

2. Ceni się osiągnięcia uczniów w przyswajaniu technik uczenia się i rozwijania nowej wiedzy oraz rozumienia.

3. Zadanie nauczyciela rozumiane jest jako organizowanie doświadczeń uczenia się tak, aby

uczniowie stopniowo nauczyli się jak samodzielnie podejmować wszystkie decyzje o uczeniu się.

4. Ocenianie będzie stopniowo przechodziło z kontroli nauczyciela przez kontrolę uczącego się, w miarę jak oni uczą się ocenia to uczenie. Będzie to oparte na kryteriach.

PARADYGMATY SOCJOLOGII EDUKACJI

Paradygmat- to wzorzec, model, zbiór fundamentalnych i naczelnych koncepcji oraz

założeń obowiązujących w określonym czasie, nauce dotyczące istoty świata, natury,

przedmiotu badań w dużej dziedzinie wiedzy.

Paradygmaty są tworzone wtedy, gdy stawiamy diagnozę.

Nurt antypedagogika zanegowała system edukacji tzn.:-negacja konkretnej tradycji metody wychowawczej np. etykietowanie,

-negacja zinstytucjonalizowanego systemu kształcenia,-negacja ideii i funkcji wychowania edukacji,

-negacja filozoficznych i społeczno-pedagogicznych założeń.

Zaproponowano następujące paradygmaty:

1. Paradygmat deskoleracyjny- czyli neguje się instytucje kształcenia. Społeczeństwo ma być bez

szkół. Łamie on wszystkie zasady szkolnictwa. W zamian za to proponuje się sieć kształcenia.

Dostępność sieci bibliotek, ośrodki wymiany doświadczeń, ogłoszenia w masmediach osób

kształcących się w określonym kierunku, publikowanie na bieżąco rejestru nauczycieli, którzy mogliby

udzielać informacji z określonych dziedzin kształcenia.

Wprowadzenie tego projektu poprzedzone musiałoby być zniesieniem powszechnego obowiązku

kształcenia.

2. Paradygmat szkoły alternatywnej.

Instytucje kształcenia dla tych dzieci, które mają problemy z przyswojeniem materiału na danym

poziomie nauczania (50% nauki + 50% praktyki)

3. Paradygmat szkoły ustannie doskonalonej.

Organizowanie pracy w szkole. System klasowo-lekcyjny. Przedmiotowe kryterium podziału treści,

zasada jednolitości programowej.

4. Paradygmat uniwersalny- jest za kształceniem w szkole, z jednolitym programem nauczania, z przewagą metod aktywnych, z orientacją pedagogiczną, z indywidualizacją pracy.

Trzeba wychować takiego człowieka, aby był sprawny umysłowo i fizycznie, wrażliwy na piękno, świadomy i konsekwentny w

realizacji celów.

Edukacja przechodzi przemiany, ma być bardzo wydajna.

Jan Szczepański: Powinniśmy zbudować taki model kształcenia, który by nie tylko odpowiadał społeczeństwu, ale i wyprzedzał jego zmiany poprzez zaprojektowanie systemu samoadaptującego się do tendencji rozwojowych społeczeństwa.Paradygmat globalny: -cztery filary-

Dotyczy on wszystkich społeczeństw.

Edukacja powinna przekazywać coraz więcej masowej wiedzy i umiejętności adekwatnych do kognitywnej cywilizacji albowiem są one podstawą kompetencji jutra.

Kognitywny-zajmujący się poznawaniem.Już nie wystarczy aby jednostka zgromadziła w swoim życiu zapas wiedzy, z której mogłaby czerpać w nieskończoność.

Jednostka powinna umieć wykorzystywać wszystkie okazje do aktualizowania, pogłębiania i wzbogacania wiedzy i dostosowywać się do zmieniającego świata.

Edukacja powinna być organizowana wokół czterech aspektów kształcenia, które do końca życia będą filarami jej wiedzy:1.Uczyć się aby wiedzieć tzn. aby zdobyć narzędzia rozumienia,

2.Uczyć się aby działać tzn. aby móc oddziaływać na swoje środowisko,3.Uczyć się aby żyć wspólnie tzn. aby uczestniczyć i współpracować ze wszystkimi na wszystkich płaszczyznach działalności

ludzkiej,4. Zdaniem Komisji każdy z 4 filarów powinien być przedmiotem jednakowej troski na każdym szczeblu kształcenia, tak aby

edukacja jawiła się jako doświadczenie globalne i całożyciowe w aspekcie poznawczym, praktycznym.Ta koncepcja edukacji powinna umożliwić jednostce odkrywanie, pobudzanie i wzmacnianie jej potencjału twórczego- ujawnić

skarb ukryty w każdym z nas.

VIII

Stratyfikacja społeczna a szkoła: teoria naznaczania i etykietowania, nierówności i wykluczenie społeczne w szkole, selekcje

szkolne, promocja i wsparcie edukacji osób niepełnosprawnych.

IX

Ukryty program w szkole: zarys problematyki, reguły kierujące życiem szkoły,

strategie przetrwania i oporu uczniów, strategie przetrwania i oporu nauczycieli, konsekwencje „ukrytych programów” dla

procesu edukacji, gdzie można wprowadzać modyfikacje?

X

Grupa rówieśnicza: przynależność do grup, funkcje wychowawcze grupy rówieśniczej, wpływ grupy na kształtowanie zachowań- wzory pozytywnego nakłaniania, wzory

negatywnego nacisku, pozytywne oddziaływanie grupy rówieśniczej, zagrożenia wpływu grupy rówieśniczej- „Eksperyment

więzienny” P. Zimbardo.