Post on 20-Jan-2016
1
Skamander
Skamander: grupa poetycka ukształtowana w Warszawie po 1918 roku, skupiona
wokół miesięcznika „Skamander” ukazującego się w latach 1920-28 i 1935-39.
Skład grupy: Jarosław Iwaszkiewicz – Jan Lechoń - Antoni Słonimski - Julian Tuwim
- Kazimierz Wierzyński.
Prehistoria: lata 1916-18: pisma „Pro Arte et Studio” - publikacja wiersza Wiosna –-
miesięcznik „Pro Arte”. W latach 1918-1919 poetyckie debiuty – popularność i krystalizacja.
Krąg „Skamandra”: Jerzy Liebert – Maria Pawlikowska-Jasnorzewska – Kazimiera
Iłłakowiczówna – Stanisław Baliński – Marian Hemar – Józef Wittlin.
Krytycy towarzyszący: Wilam Horzyca – Karol Wiktor Zawodziński – Emil Breiter –
Leon Piwiński – Tadeusz Boy-Żeleński – Irena Krzywicka.
Mieczysław Grydzewski – redaktor „Skamandra” i tygodnika „Wiadomości
Literackie”.
Inne instytucje: kawiarnia „Ziemiańska” – kabarety („Qui pro Quo”).
Nazwa: Akropolis Wyspiański: „Skamander połyska wiślaną świetląc się falą”.
Ogólnikowość deklaracji programowych: witalizm, prezenteizm, populizm, talentyzm.
Afirmacja Nowaczyńskiego = Skamander połyska wiślaną skrząc się falą (1921)
Krytyka Irzykowskiego = Programofobia/Talent jako fetysz
Skamander jako grupa sytuacyjna
Rozpad grupy: stosunek do polityki – sanacji – prawicy – komunizmu – Rosji – rok
1926 – 1935 – 1939 – LATA WOJNY.
2
Cechy poetyki i światopoglądu poetyckiego:
- tendencje klasycyzujące i franciszkańskie w poezji przez 1914: rola Leopolda Staffa
– także Kasprowicza – Miłaszewski - Przysiecki
- poezja nowoczesna: Artur Rimbaud, Charles Baudelaire, Emil Verhaeren, Walt
Whitman (Źdźbła trawy), poezja rosyjska (Aleksander Błok, Anna Achmatowa, Walery
Briusow, Konstanty Balmont)
- odrzucenie manieryzmów Młodej Polski (patos, koturn, wielosłowie, parnasizm)
- antyromantyzm
- witalizm - gest śmiechu – optymizm – biologizm - aktywizm (Nietzsche).
- bohater: homo ridens - homo ludens – „maska Dionizosa”
- poeta na ulicy/”reporter”.
- poezja codzienności
- urbanizm
- tłum
- „banalność”
- optymizm cywilizacyjny
Zwrot w stronę klasycyzmu w latach 30.: pesymizm – lęk przed tłumem –
katastrofizm - w stronę przeszłości (historia - klasycyzm) – romantyzm (opozycja ja-tłum).
Główni przedstawiciele:
1. Julian Tuwim (1894-1953)
Tomy: Czyhanie na Boga (1918) – Sokrates tańczący (1919) – Siódma jesień (1921) –
Słowa we krwi (1926 - przełomowy) – Rzecz czarnoleska (1929) – Biblia cygańska – Treść
gorejąca.
Wpływy ekspresjonizmu i futuryzmu w poezji wczesnej.
Wiosna (pochwała miasta – tłumu – biologizm – język).
Pochwała „człowieka prostego”: Pieśń sobotniego wieczoru
Do krytyków – autoportret – witalizm – irracjonalizm - kpina
3
Eksperymenty słowotwórcze (Słopiewnie – fascynacja pierwotnością, polszczyzną –
destrukcja czy rekonstrukcja – „futuryzm”). Poeta-słowiarz (Zieleń. Fantazja słowotwórcza).
Słowo jako problem poetycki. Ideały horacjańskie.
Lęk przed tłumem: Mieszkańcy, Et arceo
Katastrofizm: Bal w Operze.
Kazimierz Wierzyński (1894-1969)
Wczesna poezja: Wiosna i wino = Wróble na dachu = Laur olimpijski (złoty medal
olimpijski w 1928):
Odmienność kolejnych: zwłaszcza Pieśni fanatyczne (1929) oraz Wolność tragiczna
(1936).
Wierzyński: autor opowiadań Granice świata (1933) – recenzje teatralne W
garderobie duchów (1938). Redaktor tygodnika „Kultura” i „Przeglądu Sportowego”.
Członek PAL.
Od 1939 na emigracji (Francja, Portugalia, Brazylia, USA, Włochy).
Jan Lechoń (1899-1956) – właściwie Leszek Serafinowicz.
Wczesny debiut –1912 tom Na złotym polu a w 1914 Po różnych ścieżkach.
Utwory satyryczne: m. in. Facecja republikańskie (1920, wraz z Słonimskim). Szopki
polityczne (od 1922 do 1931).
Wiersze: Karmazynowy poemat (1920) oraz Srebrne i czarne (1924).
Zamilknięcie poety – powrót do twórczości na emigracji. Sławny Dziennik (od 1949).
Samobójcza śmierć w roku 1956 w Nowym Jorku.
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska (1891-1945) – Poetka, autorka komedii (Mrówki,
Kochanek Sybilli Thompson) i dramatów (Baba-dziwo, współautorka zagonionej sztuki
Koniec świata napisanej z Witkacym). Debiutowała w 1922 tomikiem Niebieskie migdały,
potem wydała jeszcze 12 książek poetyckich m. in. Różowa magia; Pocałunki, Dansing,
Cisza leśna, Paryż, Profil białej damy, Krystalizacje, Szkicownik poetycki.
Literatura kobieca = Kazimiera Iłłakowiczówna, Beata Obertyńska, Zofia
Nałkowska, Zofia Kossak-Szczucka, Maria Dunin-Kozicka, Herminia Naglerowa, Irena
Krzywicka, Wanda Melcer, Maria Dąbrowska.
4
„Kobiecość” poezji Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej
Światopogląd: fascynacja naturą – jedność człowieka z naturą („wszyscyśmy bracia”,
„wiem, żeś moją ojczyzną, o morze prześliczne!”) – inteligencja natury – wpływy
Maeterlincka i Schopenhauera = hylozoizm i panpsychizm.
Dwa okresy w twórczości Pawlikowskiej:
Pierwszy do mniej więcej 1928 – jasny – hedonizm, sensualizm – wirtuozeria
formalna – biologiczny optymizm – komizm. Okres drugi: przesunięcie dominant – ciemność
– pesymizm – tonacja tragiczna metafizyczność: spirytyzm i magia (motyw palingenezy-
wpływy Wschodu: buddyzmu). Doświadczenie przemijania – obsesja śmierci – starości.
Jarosław Iwaszkiewicz (1894-1980) = poeta, prozaik, dramatopisarz, eseista. Urodził
się w Kalniku na Ukrainie, ze zubożałej rodziny ziemiańskiej. Wychowywał się w kręgu
ziemiańsko-inteligenckim – rola rodziny Szymanowskich, zwłaszcza Karola (autor potem
libretta do opery Król Roger 1926).
Bardzo bogata i ważna twórczość = proza: nowelistyka (Panny z Wilka, Brzezina,
Młyn nad Utratą), powieść historyczna Czerwone tarcze (1934), powieści współczesne (m. in.
Zmowa mężczyzn, Pasje błędomierskie), dramaty (Lato w Nohant), dzienniki, eseje, listy;
wspomnienia Książka moich wspomnień (1942).
Wiersze: debiutanckie Oktostychy (1918), Księga dnia i księga nocy (1929), Lato 1932
(1933) oraz Inne życie (1937).
Cechy poezji Iwaszkiewicza: dualistycznej struktura: kultura-prywatność, estetyzm-
obywatelskość, pasja życia-fascynacja śmiercią, Wschód-Zachód (Jerzy Kwiatkowski)
Iwaszkiewicz bliski jest dwudziestowiecznym klasycyzmom: Mandelsztam, Eliot,
Achmatowa, George, Valèry – wpływ Schopenhauera na charakterystyczny dla
Iwaszkiewicza pesymizm – dominanta rezygnacyjna:
Tomasz Burek: charakterystyczny dla Iwaszkiewicza: spór między tym co
transcendentne i immanentne, chrześcijańskim postulatem duchowego istnienia i
nieśmiertelności a dionizyjskim kultem ciała i zmysłowej miłości. Napięcie wyznaczone
biegunem perwersji (zboczenia, zepsucia, błądzenia) i konwersji (odwrotu, nawrócenia,
odrodzenia). Symbolika wody.
German Ritz: Iwaszkiewicz jako pisarz pogranicza.
5
Oktostychy: ostentacyjna błahość tematyczna, kameralność, ahistoryczność,
impresjonistyczny sensualizm, wirtuozeria formalna (w tomie Iwaszkiewicz jako pierwszy
wprowadził do poezji polskiej asonanse i rymy katalektyczne). Wpływy: akmeizmu, Wilde’a i
Gautiera.
Lato 1932 – cykl 50 krótkich wierszy – prostota, kameralność, prywatność,
meliczność (ludowa piosenkowość) – metafizyczność/religijność.
Noc mistyczna – „ciemna noc duszy” (św. Jan od Krzyża) - pavor nocturnus – bojaźń
Boża.