ROZMNAŻANIE PŁCIOWE I PRZEMIANA POKOLEŃ U ROŚLIN

U ROŚLIN NACZYNIOWYCH WYSTĘPUJE PRZEWAGA SPOROFITU

(POKOLENIA DIPLOIDALNEGO) NAD GAMETOFITEM (POKOLENIE

MONOPLOIDALNE), W PRZECIWIEŃSTWIE DO MSZAKÓW I PAPROT-

NIKÓW, U KTÓRYCH DOMINUJE GAMETOFIT.

ROŚLINY OKRYTOZALĄŻKOWE

KWIAT MOŻNA UZNAĆ ZA SKRÓCONY PĘD, KTÓREGO CZĘŚCI SĄ

ZWIAZANE Z ROZMNAŻANIEM PŁCIOWYM (rys. 5.43). OŚ

KWIATOWA JEST BARDZO SKRÓCONA, CZĘSTO POSZERZONA,

PŁASKA, WYPUKŁA LUB WKLĘSŁA. NAZYWANA JEST DNEM

KWIATOWYM. NA DNIE KWIATOWYM OSADZONE SĄ BOCZNE

ELEMENTY KWIATU: DZIAŁKI KIELICHA I PŁATKI KORONY

(TWORZĄCE RAZEM OKWIAT), PRĘCIKI ORAZ OWOCOLISTKI

ZEASTAJĄCE SIĘ W SŁUPEK. CZĘŚCI TE OSADZONE SĄ NA DNIE

KWIATOWYM SPIRALNIE LUB W POSTACI OKÓŁKÓW.

WIĘKSZOŚĆ ROŚLIN OKRYTOZALĄŻKOWYCH MA KWIATY

OBUPŁCIOWE, tj. ZARÓWNO PRĘCIKI, JAK SŁUPKI (OWOCOLISTKI)

WYSTĘPUJĄCE W TYM SAMYM KWIECIE. U PEWNYCH ROŚLIN

(WIERZBY, DĘBU, KUKURYDZY) PRĘCIKI I SŁUPKI ZNAJDUJĄ SIĘ W

ODDZIELNYCH KWIATACH ROŚLINY. TAKIE KWIATY NAZYWAMY

ROZDZIELNOPŁCIOWYMI. KWIATY PRĘCIKOWE NAZYWA SIĘ

MĘSKIMI I OZNACZA ICH PŁEĆ ZNAKIEM ♂, ZAŚ KWIATY

SŁUPKOWE, CZYLI ŻEŃSKIE OZNACZA SIĘ SYMBOLEM ♀.

JEŚLI KWIATY ROZDZIELNOPŁCIOWE WYSTĘPUJĄ NA TEJ SAMEJ

ROŚLINIE, NAZYWAMY JĄ JEDNOPIENNĄ. JEŚLI NATOMIAST NA

JEDNEJ ROŚLINIE WYSTĘPUJĄ TYLKO KWIATY MĘSKIE, NA INNYCH

ZAŚ TYLKO KWIATY ŻEŃSKIE, WÓWCZAS TAKIE ROŚLINY NAZYWA-

MY DWUPIENNYMI.

OKWIAT

PEŁNI FUNKCJE OCHRONNE WOBEC PRĘCIKÓW I SŁUPKÓW. MOŻE

BYĆ POJEDYŃCZY ZE WSZYSTKIMI CZŁONAMI JEDNAKOWYMI, JAK

np.. U TULIPANA, LUB PODWÓJNY, ZRÓŻNICOWANY NA KIELICH I

KORONĘ.

KIELICH

JEST NAJBARDZIEJ ZEWNĘTRZNYM OKÓŁKIEM KWIATU I SKŁADA

SIĘ Z DZIAŁEK, ZWYKLE ZIELONYCH I NIEWIELE RÓŻNIĄCYCH SIĘ

OD LIŚCI, POZA KSZTAŁTEM I WIELKOŚCIĄ.

KORONASKŁADA SIĘ Z PŁATKÓW, ZWYKLE WIĘKSZYCH OD DZIAŁEK KIELICHA I

ZABARWIONYCH. W DOJRZAŁYCH KOMÓRKACH KORONY ZAMIAST

CHLOROPLASTÓW WYSTĘPUJĄ CHROMOPLASTY ZAWIERAJĄCE

BARWNIKI KAROTENOIDOWE, NADAJĄCE KORONIE BARWY OD ŻÓŁTEJ DO

POMARAŃCZOWEJ, ALBO BARWNIKI ANTOCYJANOWE ZABARWIAJĄCE PŁATKI NA KOLORY: CZERWONY, NIEBIESKI, FIOŁKOWY.

U WIELU ROŚLIN PŁATKI ZAWIERAJĄ GRUCZOŁY WYDZIELAJĄCE OLEJKI

LOTNE, NADAJĄCE PŁATKOM ATRAKCYJNY ZAPACH. U NASADY PŁATKÓW

CZĘSTO ZNAJDUJĄ SIĘ MIODNIKI, KTÓRE SĄ GRUCZOŁAMI WYDZIELA-

JĄCYMI SŁODKI NEKTAR. WSZYSTKO TO SKŁADA SIĘ NA FUNKCJE

KORONY JAKO POWABNI.

PRĘCIKI

OGÓŁ PRĘCIKÓW NAZYWAMY PRĘCIKOWIEM. PRĘCIK SKŁADA SIĘ

Z NITKI I GŁÓWKI. W GŁÓWCE MOŻNA WYRÓŻNIĆ DWA PYLNIKI

POŁĄCZONE ŁĄCZNIKIEM, W KTÓRYM PRZEBIEGA WIĄZKA

PRZEWODZĄCA. KAŻDY PYLNIK SKŁADA SIĘ Z DWÓCH

WORECZKÓW PYŁKOWYCH, PRĘCIK ZAWIERA WIĘC 4 WORECZKI

PYŁKOWE (rys. 5.45).

PRĘCIKI MOGĄ BYĆ WOLNE LUB ZRASTAĆ SIĘ NITKAMI LUB

GŁÓWKAMI. ZROŚNIĘTE PRĘCIKI MOGĄ TWORZYĆ JEDNĄ LUB

KILKA WIĄZEK.

PRĘCIKI MOGĄ RÓŻNIĆ SIĘ DŁUGOŚCIĄ. KWIATY W RODZINIE

WARGOWYCH (Labiatae) ZAWIERAJĄ CZTERY PRĘCIKI, Z KTÓRYCH

DWA SĄ DŁUGIE, A DWA KRÓTKIE; MÓWIMY O TAKICH

PRĘCIKACH, ŻE SĄ DWUSILNE.

W RODZINIE KRZYŻOWYCH (Cruciferae) 4 PRĘCIKI SĄ DŁUGIE, A 2

SĄ KRÓTKIE; NAZYWAMY JE CZTEROSILNYMI.

U PEWNYCH KWIATÓW NIE WSZYSTKIE PRĘCIKI WYKSZTAŁCAJĄ

PYLNIKI I PYŁEK; TAKIE PŁONNE PRĘCIKI NAZYWANE SĄ

PRĄTNICZKAMI.

SŁUPKI

SŁUPKI POWSTAJĄ W WYNIKU ZROŚNIĘCIA SIĘ OWOCOLISTKÓW,

KTÓRE TWORZĄ NAJBARDZIEJ WEWNĘTRZNY OKÓŁEK KWIATU.

OGÓŁ OWOCOLISTKÓW W KWIECIE JEST NAZYWANY SŁUPKO-

WIEM. NA OWOCOLISTACH POWSTAJĄ ZALĄŻKI, KTÓRYCH

ISTOTNĄ CZĘŚCIĄ SĄ MEGASPORANGIA.

ZALEŻNIE OD SPOSOBU ZROŚNIĘCIA SIĘ, OWOCOLISTKI TWORZĄ

JEDEN LUB WIĘKSZĄ LICZBĘ SŁUPKÓW (rys. 5.46).

W TYPOWYM SŁUPKU DOLNA CZĘŚĆ JEST ROZSZERZONA I

TWORZY ZALĄŻNIĘ, KTÓRA ZWĘŻA SIĘ KU GÓRZE I TWORZY

SZYJKĘ SŁUPKA ZAKOŃCZONĄ NA SZCZYCIE ZNAMIENIEM.

GDY KWIAT JEST JEDNOOWOCOLISTKOWY (np..U GROCHU),

OWOCOLISTEK ZRASTA SIĘ BRZEGAMI TWORZĄC JEDEN SŁUPEK.

PRZY WIĘKSZEJ LICZBIE OWOCOLISTKÓW TWORZĄ ONE SŁUPKI

JEDNOWOCOLISTKOWE ALBO POSZCZEGÓLNE OWOCOLISTKI

ZRASTAJĄ SIĘ Z SOBĄ TWORZĄC JEDEN SŁUPEK WIELOKROTNY

(np.. 3 OWOCOLISTKI ZROŚNIĘTE W JEDEN SŁUPEK U TULIPANA).

BUDOWA ZALĄŻNI ZALEŻY OD LICZBY I ZRASTANIA SIĘ OWOCO-

LISTKÓW (rys. 5.47A). JEŻELI W SŁUPKU WIELOKROTNYM OWOCO-

LISTKI ZRASTAJĄ SIĘ BRZEGAMI ZALĄŻNIA JEST JEDNOKOMORO-

WA. JEŻELI ZRASTAJĄ SIĘ SWYMI ZEWNĘTRZNYMI POWIERZCHNIA

-MI, A ICH BRZEGI WCHODZĄ DO ŚRODKA, WÓWCZAS ZALĄŻNIA

JEST WIELOKOMOROWA LUB WYSTĘPUJĄ W NIEJ NIEPEŁNE

PRZEGRODY.

W ZALĄŻNI NA BRZEGACH LUB NA WEWNĘTRZNYCH POWIERZ-

CHNIACH OWOCOLISTKÓW ZNAJDUJĄ SIĘ ZALĄŻKI. ICH LICZBA

MOŻE BYĆ RÓŻNA – OD JEDNEGO DO WIELU. MOGĄ ONE MIEĆ

POŁOŻENIE BRZEŻNE (rys. 5.47, A,B), ŚCIENNE (rys. 47, C),

KĄTOWE (rys. 47, E), OSIOWE (rys. 47 F).

SZYJKA SŁUPKA MOŻE BYĆ CAŁKOWICIE WYPEŁNIONA TKANKĄ

ALBO ZAWIERAĆ KANALIK ŁĄCZĄCY SIĘ Z KOMORĄ ZALĄŻNIOWĄ.

PEWNE SŁUPKI MAJĄ JEDNĄ SZYJKĘ, INNE MAJĄ ICH TYLE ILE

OWOCOLISTKÓW, JESZCZE INNE NIE MAJĄ SZYJKI W OGÓLE I

ZNAMIĘ SPOCZYWA NA ZALĄŻNI. ZNAMIĘ ODGRYWA WAŻNĄ ROLĘ

PRZY ZAPYLANIU, GDYŻ JEST TO CZĘŚĆ SŁUPKA PRZYJMUJĄCA

PYŁEK. MA ONO RÓŻNY KSZTAŁT, CZĘSTO OPATRZONE JEST

SPECJALN YMI GRUCZOŁAMI, BRODAWKAMI itp.. STRUKTURAMI.

RÓŻNE MOŻE BYĆ UMIESZCZENIE SŁUPKA NA DNIE KWIATOWYM.

MOŻE ON WYSTĘPOWAĆ NA SZCZYCIE WYPUKŁEGO DNA

KWIATOWEGO, A POZOSTAŁE CZĘŚCI KWIATU ZNAJOWAĆ SIĘ

NIŻEJ. MÓWIMY WTEDY O SŁUPKU GÓRNYM I KWIECIE DOLNYM.

NIEKIEDY DNO KWIATOWE JEST WKLĘSŁE, A SŁUPEK ZNAJDUJE

SIĘ NA ŚRODKU ZAGŁĘBIENIA JEDNAK NIE ZRASTA SIĘ Z NIM

BOKAMI – TAKI SŁUPEK RÓWNIEŻ NAZYWA SIĘ GÓRNYM, A KWIAT

KOŁOZALĄŻNIOWYM.

JEŻELI OTACZAJĄCE SŁUPEK WKLĘSŁE DNO KWIATOWE ZRASTA

SIĘ Z NIM – MÓWIMY O SŁUPKU DOLNYM. KWIAT NAZYWAMY ZAŚ

GÓRNYM (rys. 5.48).

KWIATOSTANY

KWIATY MOGĄ WYSTĘPOWAĆ NA PĘDACH POJEDYŃCZO (np.. U

MAKU I TULIPANA) LUB TWORZYĆ SKUPIENIA ZWANE KWIATO-

STANAMI. KWIATOSTANY RÓŻNIĄ SIĘ MIĘDY SOBĄ SPOSOBEM

ROZGAŁĘZIANIA SIĘ PĘDÓW KWIATONOŚNYCH ORAZ OSADZE-

NIEM KWIATÓW. W WYNIKU TEGO WYRÓŻNIA SIĘ NASTĘPUJĄCE

TYPY KWIATOSTANÓW (rys. 5 .50):

A. GRONO; B. BALDACHOGRONO; C. KŁOS; D; KŁOS ZŁOŻONY; E. KOLBA

F. WIECHA; G. WIECHA ZŁOŻONA; H. BALDACH; I. BALDACH

ZŁOŻONY

J. GŁÓWKA L. SIERPIK

K. KOSZYCZEK; M. WACHLARZYK N. WIERZCHOTKA DWURAMIENNA

● KWIATOSTANY GRONIASTE – ROZGAŁĘZIAJĄ SIĘ JEDNOOSIO-

WO (MONOPODIALNIE), A KWIATY TWORZĄ SIĘ NA KOŃCACH

ODGAŁĘZIEŃ BOCZNYCH W TAKIEJ KOLEJNOŚCI, ŻE NAJSTAR-

SZE ZNAJDUJĄ SIĘ W CZĘŚCI PODSTAWOWEJ OSI GŁÓWNEJ, A IM

SĄ MŁODSZE, TYM BLIŻEJ SĄ CZĘŚCI SZCZYTOWEJ (rys. 5.50 A-K).

ISTNIEJE KILKA RODZAJÓW KWIATOSTANÓW GRONIASTYCH:

● GRONO – KWIATY NA SZYPUŁKACH JEDNAKOWEJ DŁUGOŚCI STANOWIĄCYCH OSIE BOCZNE PIERWSZEGO RZĘDU, OSADZONE SĄ NA WYDŁUŻONEJ,POJEDYŃCZEJ OSI GŁÓWNEJ (KONWALIA);

● BALDACHOGRONO – KWIATY NA SZYPUŁKACH RÓŻNEJ DŁU-GOŚCI, UKŁADAJĄ SIĘ MNIEJ WIĘCEJ W JEDNEJ PŁASZCZYŹNIE (JARZĘBINA, DZIKI BEZ);

● KŁOS – PODOBNY JEST DO GRONA, ALE KWIATY MA BEZSZY-PUŁKOWE, SIEDZĄCE (BABKA, RDEST);

● KOTKA (INACZEJ BAZIA) – JEST TO KŁOS O OSI CZĘSTO WIOTKIEJ, ZWISAJĄCEJ, OPADAJĄCY JAKO CAŁOŚĆ WRAZ Z OSIĄ (WIERZBA, LESZCZYNA);

● KOLBA – JEST TO KŁOS O OSI SILNIE ZGRUBIAŁEJ (PAŁKA, KWIATOSTANY ŻEŃSKIE KUKURYDZY);

● KŁOS ZŁOŻONY – NA OSI TEGO KWIATOSTANU OSADZONE SĄ KŁOSY PROSTE, ZWANE KŁOSKAMI (ŻYTO, PSZENICA, JĘCZMIEŃ);

● WIECHA – OŚ TEGO KWIATOSTANU TWORZY ODGAŁĘZIENIA DRUGIEGO I DALSZYCH RTZĘDÓW; NA KOŃCACH WSZYSTKICH ODGAŁĘZIEŃ ZNAJDYJ A SIĘ POJEDYŃCZE KWIATY (BEZ LILAK, WIELE TRAW.

● WIECHA ZŁOŻONA - ROZGAŁĘZIENIA OSI KWIATOSTANU ZAKOŃCZONE SĄ NIE POJEDYŃCZYMI KWIATAMI, A KŁOSKAMI (OWIES, PROSO, KWIATOSTANY MĘSKIE KUKURYDZY).

● BALDACH – OŚ GŁÓWNA TEGO KWIATOSTANU JEST BARDZO SKRÓCONA, WSKUTEK CZEGO KWIATY NA SZYPUŁKACH JEDNA-KWEJ DŁUGOŚCI WYRASTAJĄ JAKBY Z JEDNEGO MIEJSCA NA SZCZYCIE ŁODYGI; KWIATY NAJMŁODSZE ZNAJDUJĄ SIĘ W ŚROD-KU BALDACHA (CZOSNEK).

● BALDACH ZŁOŻONY – OSIE BOCZNE PIERWSZEGO RZĘDU I ZWYKLE TAKŻE OŚ GŁÓWNA KWIATOSTANU ZAKOŃCZONE SĄ NIE POJEDYŃCZYMI KWIATAMI , LECZ MAŁYMI BALDACHAMI, ZWANYMI BALDASZKAMI (MARCHEW).

● GŁÓWKA – OŚ TEGO KWIATOSTANU JEST SILNIE SKRÓCONA I W RÓŻNYM STOPNIU ZGRUBIAŁA, A KWIATY SĄ SIEDZĄCE LUB OSADZONE NA BARDZO KRÓTKICH SZYPUŁKACH (KONICZYNA).

● KOSZYCZEK – OŚ KWIATOSTANU JEST SILNIE SKRÓCONA, A NA NIEJ SĄ GĘSTO SKUPIONE KWIATY SIEDZĄCE (CYKORIA, PODBIAŁ, STOKROTKA).

● KWIATOSTANY WIERZCHOTKOWE – ROZGAŁĘZIAJĄ SIĘ WIELO-OSIOWO (SYMPODIALNIE).