Post on 11-Oct-2020
Regionalne uwarunkowania produkcji rolniczej w Polsce
Stanisław KrasowiczPuławy, 2016
1. Zasoby czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału) wyznaczająpotencjał produkcyjny polskiego rolnictwa.
2. O stopniu wykorzystania tego potencjału decydują, zróżnicowane regionalne, uwarunkowania organizacyjno-ekonomiczne, a zwłaszcza struktura agrarna. W ostatnim okresie zdecydowanie wzrasta znaczenie czynników ekonomiczno – organizacyjnych.
Autor prezentacj
Hipoteza
Materiał
1. Dane statystyczne GUS.
2. Wyniki badań IUNG-PIB w Puławach i IERiGŻ-PIB w Warszawie.
3. Wyniki badań agrochemicznych KSCHR.
4. Dane podawane w literaturze przez różnych autorów.
Udział rolnictwa w tworzeniu PKB w krajach UE w 2011 r.
Źródło: Matyka na podstawie danych EUROSTAT.
Pracujący w rolnictwie w krajach UE w 2012 r.
Źródło: Matyka na podstawie danych EUROSTAT.
Szczególna pozycja produkcji rolniczej w Polsce (3,8% prod. globalnej ogółem, ok. 16% osób og. pracujących
Znaczący potencjał rolniczej przestrzeni produkcyjnej - 14,5 mln ha UR, 9% UR UE-27
Dynamiczny i wielokierunkowy charakter zmian w polskim rolnictwie.
Wpływ członkostwa Polski w UE na warunki gospodarowania w polskim rolnictwie i w jego otoczeniu
Specyfika przyrodniczych uwarunkowań prowadzenia produkcji rolniczej w rolnictwie przy wzrastającej sile oddziaływania uwarunkowań organizacyjno-ekonomicznych
Główne cechy produkcji rolniczej w Polsce
Źródło: GUS, 2015
Użytki rolne (%) w gospodarstwach o różnej powierzchni w wybranych krajach UE -2010
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS
Kraj UR (%) w gosp. o powierzchni Średnia powierz.
gospod. (ha UR)20 - 30 30 - 50 > 50
Polska 10 2 27 9,6
Czechy 2 2 95 152
Dania 4 8 80 60
Francja 3 8 84 53
Holandia 10 24 33 26
Niemcy 10 9,2 77 56
Rumunia 2 2 40 3,5
UE – 15 6 10 70 23
UE – 12 5 5 51 7
Koncentracja chowu krów w wybranych krajach UE -2010
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTATU
Kraj Krowy (%) w stadach Gosp.
utrzymującekrowy (%)20 - 29 30 - 49 50 - 99 +100
Polska 16 13 6 7 28
Czechy 1 2 5 90 14
Dania 1 5 18 75 12
Francja 6 30 50 11 16
Holandia 2 9 49 40 27
Niemcy 9 18 32 33 30
Rumunia 2 1 2 2 26
UE – 15 7 18 35 33 7
UE – 12 9 8 5 19 19
Koncentracja chowu trzody chlewnej w wybranych krajach UE -2010
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTATU
Kraj Trzoda chlewna – % w stadach Gosp.
utrzymujące trzodę (%)100 -199 200-399 400-999 +1000
Polska 13 11 11 25 26
Czechy 1 2 6 88 17
Dania 1 1 6 92 16
Francja 1 4 17 77 5
Holandia 1 2 9 88 10
Niemcy 3 6 25 64 20
Rumunia 0,5 0,5 1 26 43
UE – 15 2 4 16 77 6
UE – 12 8 7 7 40 29
Zróżnicowanie możliwości produkcyjnych rolnictwa
• jakość warunków przyrodniczych;
• uwarunkowania organizacyjne, tj.: struktura agrarna, zasoby siły roboczej i pociągowej, poziom agrotechniki, infrastruktura techniczna gospodarstw, a także tradycje i poziom kultury rolnej;
• uwarunkowania ekonomiczne, w tym: ceny i ich relacje, zasoby środków trwałych, poziom nakładów inwestycyjnych, dostępność i poziom dopłat i wsparcia środkami publicznymi.
Województwa (regiony) Polski nie są obszarami o jednolitym rolnictwie i szczególnie po akcesji do UE
ciągle wzrasta znaczenie regionalizacji rozwoju rolnictwa.
Zboża jako miara wykorzystania potencjału polskiego rolnictwa
Polska to kraj:� o stosunkowo dużym
potencjale rolnictwa wyznaczonym przez warunki przyrodnicze;
� o zróżnicowanym regionalnie stopniu wykorzystania potencjału, zdeterminowanym przez warunki organizacyjno-ekonomiczne.
zachodniopomorskie
pomorskie
warmińsko-mazurskie
lubuskie wielkopolskie
kujawsko-pomorskie
mazowieckie
podlaskie
dolnośląskie
łódzkie
lubelskie
świętokrzyskie
podkarpackie małopolskie
śląskie
opolskie
Polska – 36,4 dt/ha – 100%
127
112
88
99
86
97
151
92
78
102
104
80
104
109
110
79
Plony relatywne zbóż w Polsce wg województw
(2011-2013)
Źródło: Produkcja upraw rolnych i ogrodniczych, GUS 2012-2014
Główne uwarunkowania polskiego rolnictwa
przyrodnicze:
� gleby – blisko 60% gleby lekkie i bardzo lekkie;
� agroklimat – różnica Suwałki – Opole ponad 15 pkt (w skali 100 pkt);
� zagrożenia silne erozją wodną i wietrznąokoło 19% pow. UR;
� ONW 53% UR;
� zmniejszanie się zawartości próchnicy – ok. 55% gleby o niskiej i średniej zawartości próchnicy;
� 32,5% powierzchni objęte ochroną przyrody.
Wskaźnik waloryzacji r.p.p. wg IUNG-PIB
zachodniopomorskie
pomorskie
warmińsko-mazurskie
lubuskie wielkopolskie
kujawsko-pomorskie
mazowieckie
podlaskie
dolnośląskie
łódzkie
lubelskie
świętokrzyskie
podkarpackie małopolskie
śląskie
opolskie 74,9
71,0
74,1
62,3
61,9
69,3
81,4
70,4
55,0
66,2
64,2
69,3
66,0
64,8
67,5
59,9
Polska – 66,6 pkt
Wskaźnik bonitacji agroklimatu Polski
w skali 100 stopniowej
W okolicach Opola warunki klimatyczne pozwalają uzyskiwać wyższe o 15% plony niż w okolicach Suwałk.
Źródło: Stuczyński i inni, 2007
Główne uwarunkowania polskiego rolnictwa
organizacyjno-ekonomiczne:� około 1,4 mln gospodarstw pow. 1 ha UR (2012-2014);
� średnia pow. UR w gospodarstwie ind. (> 1 ha UR) 10,1 ha;
� zatrudnienie w rolnictwie, leśnictwie, łowiectwie i rybactwie17 os./100 ha UR (2012-2014);
� gospodarstwa rodzinne, coraz częściej bezinwentarzowe;
� rozproszenie i mała skala produkcji rolniczej (towarowej);
� Zróżnicowany poziom kultury rolnej i intensywności rolnictwa;
� zużycie nawozów min. 134,2 kg NPK/ha UR d.k. (2012-2014);
� poziom obsady zwierząt 0,46 DJP/ha UR d.k. (2012-2014);
� stan agrochemiczny gleb31% i 41% gleb o niskiej zasobności odpowiednio w P i K,35% gleby kwaśne i bardzo kwaśne (2011-2014).
Źródło: Kopiński, 2016
Zmniejszenie powierzchni użytkowanej rolniczow Polsce w latach 2000-2015
tys. ha
Zmiany powierzchni użytków rolnych (%) w województwach w latach 2002-2015
Źródło: Kopiński, 2016
Zmiany liczby gospodarstw* w Polsce
Źródło: Kopiński, 2016
* - dotyczy gospodarstw
powyżej 1 ha UR
Koncentracja powierzchni użytków rolnych* w Polsce
Źródło: Kopiński, 2016
* - dotyczy gospodarstw
powyżej 1 ha UR
zachodniopomorskie
pomorskie
warmińsko-mazurskie
lubuskie wielkopolskie
kujawsko-pomorskie
mazowieckie
podlaskie
dolnośląskie
łódzkie
lubelskie
świętokrzyskie
podkarpackie małopolskie
śląskie
opolskie 74,9
71,0
74,1
62,3
61,9
69,3
81,4
70,4
55,0
66,2
64,2
69,3
66,0
64,8
67,5
59,9
Warunki przyrodnicze rolnictwa
wg województw – wskaźnik
waloryzacji rolniczej przestrzeni
produkcyjnej w pkt.
Polska – 66,6 pkt
zachodniopomorskie
pomorskie
warmińsko-mazurskie
lubuskie wielkopolskie
kujawsko-pomorskie
mazowieckie
podlaskie
dolnośląskie
łódzkie
lubelskie
świętokrzyskie
podkarpackie małopolskie
śląskie
opolskie 51,0 5,3
32,8 4,3
53,5 1,0
50,2 7,6
50,2 0,8
82,6 0,3
46,4 5,8
81,8 0,6
27,6 2,3
36,1 5,6
71,9 1,4
64,8 0,4
29,1 8,5
39,3 3,2
39,4 11,6
45,8 1,2
Warunki organizacyjno-
ekonomiczne wg województw –
udział gospodarstw o
powierzchni do 5 ha i powyżej
50 ha w % (2013).
Polska ha 50 pow.
ha 5 do
%2,2
%7,53
Źródło: IUNG, Charakterystyka gosp. rolnych GUS 2014
Udział gospodarstw bez produkcji zwierzęcej w grupach obszarowych (PSR 2010)
UR w haGosp. bez produkcji
zwierzęcej %Średnio
DJP/ha URUR
Mln ha
1 – 3 60 0,46 0,96
3 - 5 44 0,50 1,08
5 – 10 32 0,61 2,47
10 – 15 21 0,80 1,84
15 – 20 17 0,92 1,24
20 - 30 20 0,94 1,48
30 - 50 35 0,87 1,35
50 - 100 45 0,65 1,16
Pow. 100 55 0,19 3,26
Ogółem 42 0,63 15,03Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTATU
Udział (%) UR w gospodarstwach powyżej 20 haw 2013 r.
zachodniopomorskie
pomorskie
warmińsko-mazurskie
lubuskie wielkopolskie
kujawsko-pomorskie
mazowieckie
podlaskie
dolnośląskie
łódzkie
lubelskie
świętokrzyskie
podkarpackie małopolskie
śląskie
opolskie 63
63
34
77
28
17
75
27
51
69
43
19
77
59
84
37
Polska 51,7 %
Źródło: IUNG, Charakterystyka gosp. rolnych GUS 2014
Udział gospodarstw powyżej 50 ha UR wg województw w 2012 r. (w gosp. powyżej 1 ha UR)
zachodniopomorskie
pomorskie
warmińsko-mazurskie
lubuskie wielkopolskie
kujawsko-pomorskie
mazowieckie
podlaskie
dolnośląskie
łódzkie
lubelskie
świętokrzyskie
podkarpackie małopolskie
śląskie
opolskie 4,6
3,7
1,0
5,5
0,7
0,2
7,4
0,5
2,2
5,9
1,2
0,3
7,3
2,9
10,5
1,0
Polska – 2,0 %
Źródło: RS rolnictwa, GUS 2014
Udział zbóż w strukturze zasiewów(średnio 2012-2014)
Źródło: Kopiński, 2016
zachodniopomorskie
pomorskie
warmińsko-mazurskie
lubuskie wielkopolskie
kujawsko-pomorskie
mazowieckie
podlaskie
dolnośląskie
łódzkie
lubelskie
świętokrzyskie
podkarpackie małopolskie
śląskie
opolskie 71,7
68,8
76,9
72,7
79,1
73,8
73,5
75,0
70,1
70,0
79,3
75,4
65,4
74,3
63,8
75,0
< 70,0
70,1 – 75,0
> 75,0
%
Polska – 72,8%
Zmiany (%) udziału zbóż w strukturze zasiewów pomiędzy latami 2001-2003 a 2012-2014
Źródło: Kopiński, 2016
Średnie plony zbóż w t·ha-1 wg województw (2012-2014)
zachodniopomorskie
pomorskie
warmińsko-mazurskie
lubuskie wielkopolskie
kujawsko-pomorskie
mazowieckie
podlaskie
dolnośląskie
łódzkie
lubelskie
świętokrzyskie
podkarpackie małopolskie
śląskie
opolskie 4,89
4,37
3,50
4,22
3,31
3,70
5,69
3,54
3,07
4,03
3,99
3,06
4,00
4,34
4,47
3,10
Źródło: Kopiński, 2016
Polska – 3,92
zachodniopomorskie
pomorskie
warmińsko-mazurskie
lubuskie wielkopolskie
kujawsko-pomorskie
mazowieckie
podlaskie
dolnośląskie
łódzkie
lubelskie
świętokrzyskie
podkarpackie małopolskie
śląskie
opolskie 87,1 83,3
79,6 77,7
83,6 74,5
84,2 84,7
81,8 70,2
75,9 56,3
90,9 84,7
81,1 60,9
70,0 78,4
83,5 79,9
87,9 74,1
78,7 65,5
77,0 80,9
82,5 80,8
80,6 86,5
78,9 71,5
Udział roślin technologicznie podobnych (zboża, rzepak) w strukturze zasiewów w %
Polska w %
2000
2013
%8,75
%6,81
Źródło: Produkcja upraw rolnych i ogrodniczych, GUS 2001, 2014 oraz obliczenia własne
Udział pastewnych na GO w strukturze zasiewów (średnio 2012-2014)
Źródło: Kopiński, 2016
%
Polska – 8,9%
< 5,0
5,0 – 10,0
10,1 – 15,0
> 15,0
zachodniopomorskie
pomorskie
warmińsko-mazurskie
lubuskie wielkopolskie
kujawsko-pomorskie
mazowieckie
podlaskie
dolnośląskie
łódzkie
lubelskie
świętokrzyskie
podkarpackie małopolskie
śląskie
opolskie 2,8
9,1
4,9
7,2
7,3
6,2
3,9
5,1
23,4
7,0
5,9
5,6
15,3
9,0
9,8
11,8
Zmiany (%) udziału pastewnych na GO w strukturze zasiewów pomiędzy latami 2001-2003 a 2012-2014
Źródło: Kopiński, 2016
Zmiany intensywności produkcji wg poziomu nawożenia mineralnego NPK i produkcyjności roślinnej w Polsce
Źródło: Kopiński, 2016
Zmiany ilości zużycia naw. min. NPK w kg/ha UR pomiędzy latami 2002-2004 a 2012-2014
Źródło: Kopiński, 2016
Gosp. stosujące nawozy: 75,1% og. gosp. w 2000 r. 73,8% og. gosp. w 2013 r.
Poziom zużycia naw. min. (NPK) w województwach Polski (średnio 2012-2015)
Źródło: Kopiński, 2016
Wzrost zużycia poziomu nawożenia NPK w odniesieniudo lat 2002-2004 o 37,0 kg · ha-1
< 100,0
100,0 – 125,0
125,1 – 150,0
150,1 – 175,0
> 175,0
kg NPK • ha-1 UR
Polska 132,3 kg·ha-1 UR d.k.
zachodniopomorskie
pomorskie
warmińsko-mazurskie
lubuskie wielkopolskie
kujawsko-pomorskie
mazowieckie
podlaskie
dolnośląskie
łódzkie
lubelskie
świętokrzyskie
podkarpackie małopolskie
śląskie
opolskie 163,8
174,6
133,1
126,7
140,1
79,4
204,4
75,4
101,6
142,8
126,2
114,2
106,1
158,2
148,6
104,8
Produkcja roślinna – jedn. zboż./ha UR (średnio 2010-2012)
Źródło: Kopiński 2014
Polska 39,7 j. zb./ha UR
< 35,0
35,0 – 40,0
40,1 – 45,0
45,1 – 50,0
> 50,0
jedn. zboż ./ha UR
Wzrost poziomu produkcyjności roślinnej w odniesieniu do lat 2002-2004 o 6,4 j. zb. · ha UR-1
Zmiany poziomu nawożenia (NPK) i wydajności w Polsce
Źródło: Kopiński 2014
Źródło: Kopiński, 2016
Dynamika zmian pogłowia głównych gatunków zwierząt w Polsce w latach 2002-2014
* Rok 2002 = 100
Źródło: Kopiński, 2016
Udział (%) produkcji zwierzęcej w strukturze produkcji towarowej w Polsce w latach 2002-2014
Wyszczególnienie
Okres lat
2002-2004 2005-2007 2008-2010 2011-2014
Żywiec wołowy 4,8 6,1 6,1 5,9
Żywiec wieprzowy 21,8 17,9 14,6 13,8
Żywiec drobiowy 9,5 10,0 10,8 12,3
Produkcja jaj 4,8 4,6 5,8 5,3
Produkcja mleka 18,1 18,9 17,5 17,6
Razem - produkcja zwierzęca (%)
w mln zł
60,2
23,0
58,6
27,6
55,8
31,9
55,7
42,3
Obsada zwierząt w DJP·100 ha-1 UR wg województw (2012-2014)
zachodniopomorskie
pomorskie
warmińsko-mazurskie
lubuskie wielkopolskie
kujawsko-pomorskie
mazowieckie
podlaskie
dolnośląskie
łódzkie
lubelskie
świętokrzyskie
podkarpackie małopolskie
śląskie
opolskie 15,9
51,5
29,7
28,3
52,5
38,9
30,0
24,2
77,7
36,7
45,3
37,1
52,6
69,8
17,6
57,3
< 30,0
30,0 – 40,0
40,1 – 50,0
50,1 – 60,0
> 60,0
DJP • 100 ha-1 UR
Polska - 46,1 DJP ·100 ha -1 UR d.k.
Źródło: Kopiński, 2016
Zmiany obsady zwierząt w DJP/100 ha UR w d.k. pomiędzy latami 2001-2003 a 2012-2014
Źródło: Kopiński, 2016
Zmiany pogłowia zwierząt (w % DJP)pomiędzy latami 2001-2003 a 2012-2014
Źródło: Kopiński, 2016
Zmiany pogłowia krów pomiędzy okresem lat 2012-2014 a 2002-2004 (=100%)
Źródło: Kopiński, 2016
Źródło: Kopiński, 2016
Saldo bilansu azotu brutto (N) w województwach Polski (2012-2014)
zachodniopomorskie
pomorskie
warmińsko-mazurskie
lubuskie wielkopolskie
kujawsko-pomorskie
mazowieckie
podlaskie
dolnośląskie
łódzkie
lubelskie
świętokrzyskie
podkarpackie małopolskie
śląskie
opolskie 34,1
71,0
38,9
33,5
61,7
15,8
39,5
12,6
42,4
51,5
48,6
41,6
37,7
76,4
41,5
49,6
( < 30)
(30 – 50)
(51 – 70)
( > 70)
kg N • ha-1 UR
Polska - 47,6 kg N·ha-1 UR d.k.
Udział gleb Polski wg potrzeb wapnowania w latach 2011-2014
Źródło: Kopiński, 2016
zachodniopomorskie
pomorskie
warmińsko-mazurskie
lubuskie wielkopolskie
kujawsko-pomorskie
mazowieckie
podlaskie
dolnośląskie
łódzkie
lubelskie
świętokrzyskie
podkarpackie małopolskie
śląskie
opolskie 36
22
39
27
47
55
28
61
42
38
47
34
34
25
27
45
0 - 20
20 - 40
40 - 60
60 - 80
80 - 100
Udział gleb kwaśnych i b. kwaśnych o pH < 5,6 (%)
Poland - 35 %
Źródło: opracowanie własne
Ważniejsze kierunki działań doradczych (specyficznych) w wybranych grupach województw
Grupa Województwa Kierunki
Idolnośląskie, opolskie ograniczanie degradacji gleb związanej z niską obsadą zwierząt,
wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich, wspieranie rolnictwa na obszarach górskich i ONW.
IIlubelskie, małopolskie, podkarpackie, śląskie, świętokrzyskie
wspieranie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, wsparcie dla obszarów górskich, agroturystyka, rolnictwo ekologiczne, poprawa jakości produkcji, wspieranie przetwórstwa.
III kujawsko-pomorskie, wielkopolskie
ograniczanie zagrożeń dla środowiska przyrodniczego związanych z intensywną produkcją rolniczą.
IVlubuskie, pomorskie, warmińsko-mazurskie, zachodniopomorskie
wspieranie gospodarstw specjalistycznych np. zbożowych, ograniczanie niekorzystnych skutków dużej koncentracji zbóżw zasiewach.
Vłódzkie, mazowieckie, podlaskie
zwiększanie konkurencyjności, wspieranie uwarunkowanej przyrodniczo, uzasadnionej ekonomicznie intensyfikacji rolnictwa, ochrona bioróżnorodności.
Wnioski1. Uwarunkowania ekonomiczne będą wymuszały
postępującą specjalizację gospodarstw, gdyż umożliwia to wzrost wydajności pracy i poziomu dochodów. Proces ten będzie jednak zwiększał presję rolnictwa na środowisko.
2. Przyrodnicze i organizacyjno-ekonomiczne uwarunkowania produkcji rolniczej w Polsce są zróżnicowane regionalnie.
3. Wzrosła siła oddziaływania, zróżnicowanych regionalnie, uwarunkowań organizacyjno-ekonomicznych, decydujących o stopniu wykorzystania potencjału produkcyjnego polskiego rolnictwa.
4. W okresie ostatnich lat (po integracji z UE) pogłębia sięregionalne zróżnicowanie rolnictwa w Polsce.
Wnioski
5. W rejonach o korzystniejszej strukturze agrarnej następuje szybka intensyfikacja produkcji rolnej, co może generowaćzagrożenia dla środowiska przyrodniczego, a szczególnie dla jakości gleb i wód glebowo-gruntowych.
6. W regionach o rozdrobnionej strukturze agrarnej, pomimo stosunkowo korzystnych warunków siedliskowych, następuje drastyczna ekstensyfikacja rolnictwa (wzrost udziału zbóż w strukturze zasiewów, spadek poziomu nawożenia), zmniejsza się wydajność produkcji roślinnej, spada obsada zwierząt oraz drastycznie spada areałgruntów będących w użytkowaniu rolniczym.
7. Regionalne zróżnicowanie uwarunkowań produkcji rolniczej w Polsce determinuje priorytety, formy i kierunki działalności doradczej. Jest też jednym z istotnych wyznaczników kierunków badań naukowych w sferze rolnictwa i agrobiznesu.
Regionalne uwarunkowania produkcji rolniczej w Polsce
Stanisław KrasowiczPuławy, 2016
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ