Regionalne uwarunkowania produkcji rolniczej w Polsceiung.pl/SD/images/materialy/Regionalne... ·...

Regionalne uwarunkowania produkcji rolniczej w Polsce

Stanisław KrasowiczPuławy, 2016

1. Zasoby czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału) wyznaczająpotencjał produkcyjny polskiego rolnictwa.

2. O stopniu wykorzystania tego potencjału decydują, zróżnicowane regionalne, uwarunkowania organizacyjno-ekonomiczne, a zwłaszcza struktura agrarna. W ostatnim okresie zdecydowanie wzrasta znaczenie czynników ekonomiczno – organizacyjnych.

Autor prezentacj

Hipoteza

Materiał

1. Dane statystyczne GUS.

2. Wyniki badań IUNG-PIB w Puławach i IERiGŻ-PIB w Warszawie.

3. Wyniki badań agrochemicznych KSCHR.

4. Dane podawane w literaturze przez różnych autorów.

Udział rolnictwa w tworzeniu PKB w krajach UE w 2011 r.

Źródło: Matyka na podstawie danych EUROSTAT.

Pracujący w rolnictwie w krajach UE w 2012 r.

Źródło: Matyka na podstawie danych EUROSTAT.

Szczególna pozycja produkcji rolniczej w Polsce (3,8% prod. globalnej ogółem, ok. 16% osób og. pracujących

Znaczący potencjał rolniczej przestrzeni produkcyjnej - 14,5 mln ha UR, 9% UR UE-27

Dynamiczny i wielokierunkowy charakter zmian w polskim rolnictwie.

Wpływ członkostwa Polski w UE na warunki gospodarowania w polskim rolnictwie i w jego otoczeniu

Specyfika przyrodniczych uwarunkowań prowadzenia produkcji rolniczej w rolnictwie przy wzrastającej sile oddziaływania uwarunkowań organizacyjno-ekonomicznych

Główne cechy produkcji rolniczej w Polsce

Źródło: GUS, 2015

Użytki rolne (%) w gospodarstwach o różnej powierzchni w wybranych krajach UE -2010

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Kraj UR (%) w gosp. o powierzchni Średnia powierz.

gospod. (ha UR)20 - 30 30 - 50 > 50

Polska 10 2 27 9,6

Czechy 2 2 95 152

Dania 4 8 80 60

Francja 3 8 84 53

Holandia 10 24 33 26

Niemcy 10 9,2 77 56

Rumunia 2 2 40 3,5

UE – 15 6 10 70 23

UE – 12 5 5 51 7

Koncentracja chowu krów w wybranych krajach UE -2010

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTATU

Kraj Krowy (%) w stadach Gosp.

utrzymującekrowy (%)20 - 29 30 - 49 50 - 99 +100

Polska 16 13 6 7 28

Czechy 1 2 5 90 14

Dania 1 5 18 75 12

Francja 6 30 50 11 16

Holandia 2 9 49 40 27

Niemcy 9 18 32 33 30

Rumunia 2 1 2 2 26

UE – 15 7 18 35 33 7

UE – 12 9 8 5 19 19

Koncentracja chowu trzody chlewnej w wybranych krajach UE -2010

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTATU

Kraj Trzoda chlewna – % w stadach Gosp.

utrzymujące trzodę (%)100 -199 200-399 400-999 +1000

Polska 13 11 11 25 26

Czechy 1 2 6 88 17

Dania 1 1 6 92 16

Francja 1 4 17 77 5

Holandia 1 2 9 88 10

Niemcy 3 6 25 64 20

Rumunia 0,5 0,5 1 26 43

UE – 15 2 4 16 77 6

UE – 12 8 7 7 40 29

Zróżnicowanie możliwości produkcyjnych rolnictwa

• jakość warunków przyrodniczych;

• uwarunkowania organizacyjne, tj.: struktura agrarna, zasoby siły roboczej i pociągowej, poziom agrotechniki, infrastruktura techniczna gospodarstw, a także tradycje i poziom kultury rolnej;

• uwarunkowania ekonomiczne, w tym: ceny i ich relacje, zasoby środków trwałych, poziom nakładów inwestycyjnych, dostępność i poziom dopłat i wsparcia środkami publicznymi.

Województwa (regiony) Polski nie są obszarami o jednolitym rolnictwie i szczególnie po akcesji do UE

ciągle wzrasta znaczenie regionalizacji rozwoju rolnictwa.

Zboża jako miara wykorzystania potencjału polskiego rolnictwa

Polska to kraj:� o stosunkowo dużym

potencjale rolnictwa wyznaczonym przez warunki przyrodnicze;

� o zróżnicowanym regionalnie stopniu wykorzystania potencjału, zdeterminowanym przez warunki organizacyjno-ekonomiczne.

zachodniopomorskie

pomorskie

warmińsko-mazurskie

lubuskie wielkopolskie

kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie

podkarpackie małopolskie

śląskie

opolskie

Polska – 36,4 dt/ha – 100%

127

112

88

99

86

97

151

92

78

102

104

80

104

109

110

79

Plony relatywne zbóż w Polsce wg województw

(2011-2013)

Źródło: Produkcja upraw rolnych i ogrodniczych, GUS 2012-2014

Główne uwarunkowania polskiego rolnictwa

przyrodnicze:

� gleby – blisko 60% gleby lekkie i bardzo lekkie;

� agroklimat – różnica Suwałki – Opole ponad 15 pkt (w skali 100 pkt);

� zagrożenia silne erozją wodną i wietrznąokoło 19% pow. UR;

� ONW 53% UR;

� zmniejszanie się zawartości próchnicy – ok. 55% gleby o niskiej i średniej zawartości próchnicy;

� 32,5% powierzchni objęte ochroną przyrody.

Wskaźnik waloryzacji r.p.p. wg IUNG-PIB

zachodniopomorskie

pomorskie



kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie


śląskie

opolskie 74,9

71,0

74,1

62,3

61,9

69,3

81,4

70,4

55,0

66,2

64,2

69,3

66,0

64,8

67,5

59,9

Polska – 66,6 pkt

Wskaźnik bonitacji agroklimatu Polski

w skali 100 stopniowej

W okolicach Opola warunki klimatyczne pozwalają uzyskiwać wyższe o 15% plony niż w okolicach Suwałk.

Źródło: Stuczyński i inni, 2007

Główne uwarunkowania polskiego rolnictwa

organizacyjno-ekonomiczne:� około 1,4 mln gospodarstw pow. 1 ha UR (2012-2014);

� średnia pow. UR w gospodarstwie ind. (> 1 ha UR) 10,1 ha;

� zatrudnienie w rolnictwie, leśnictwie, łowiectwie i rybactwie17 os./100 ha UR (2012-2014);

� gospodarstwa rodzinne, coraz częściej bezinwentarzowe;

� rozproszenie i mała skala produkcji rolniczej (towarowej);

� Zróżnicowany poziom kultury rolnej i intensywności rolnictwa;

� zużycie nawozów min. 134,2 kg NPK/ha UR d.k. (2012-2014);

� poziom obsady zwierząt 0,46 DJP/ha UR d.k. (2012-2014);

� stan agrochemiczny gleb31% i 41% gleb o niskiej zasobności odpowiednio w P i K,35% gleby kwaśne i bardzo kwaśne (2011-2014).

Źródło: Kopiński, 2016

Zmniejszenie powierzchni użytkowanej rolniczow Polsce w latach 2000-2015

tys. ha

Zmiany powierzchni użytków rolnych (%) w województwach w latach 2002-2015


Zmiany liczby gospodarstw* w Polsce


* - dotyczy gospodarstw

powyżej 1 ha UR

Koncentracja powierzchni użytków rolnych* w Polsce


* - dotyczy gospodarstw

powyżej 1 ha UR

zachodniopomorskie

pomorskie



kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie


śląskie

opolskie 74,9

71,0

74,1

62,3

61,9

69,3

81,4

70,4

55,0

66,2

64,2

69,3

66,0

64,8

67,5

59,9

Warunki przyrodnicze rolnictwa

wg województw – wskaźnik

waloryzacji rolniczej przestrzeni

produkcyjnej w pkt.

Polska – 66,6 pkt

zachodniopomorskie

pomorskie



kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie


śląskie

opolskie 51,0 5,3

32,8 4,3

53,5 1,0

50,2 7,6

50,2 0,8

82,6 0,3

46,4 5,8

81,8 0,6

27,6 2,3

36,1 5,6

71,9 1,4

64,8 0,4

29,1 8,5

39,3 3,2

39,4 11,6

45,8 1,2

Warunki organizacyjno-

ekonomiczne wg województw –

udział gospodarstw o

powierzchni do 5 ha i powyżej

50 ha w % (2013).

Polska ha 50 pow.

ha 5 do

%2,2

%7,53

Źródło: IUNG, Charakterystyka gosp. rolnych GUS 2014

Udział gospodarstw bez produkcji zwierzęcej w grupach obszarowych (PSR 2010)

UR w haGosp. bez produkcji

zwierzęcej %Średnio

DJP/ha URUR

Mln ha

1 – 3 60 0,46 0,96

3 - 5 44 0,50 1,08

5 – 10 32 0,61 2,47

10 – 15 21 0,80 1,84

15 – 20 17 0,92 1,24

20 - 30 20 0,94 1,48

30 - 50 35 0,87 1,35

50 - 100 45 0,65 1,16

Pow. 100 55 0,19 3,26

Ogółem 42 0,63 15,03Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTATU

Udział (%) UR w gospodarstwach powyżej 20 haw 2013 r.

zachodniopomorskie

pomorskie



kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie


śląskie

opolskie 63

63

34

77

28

17

75

27

51

69

43

19

77

59

84

37

Polska 51,7 %

Źródło: IUNG, Charakterystyka gosp. rolnych GUS 2014

Udział gospodarstw powyżej 50 ha UR wg województw w 2012 r. (w gosp. powyżej 1 ha UR)

zachodniopomorskie

pomorskie



kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie


śląskie

opolskie 4,6

3,7

1,0

5,5

0,7

0,2

7,4

0,5

2,2

5,9

1,2

0,3

7,3

2,9

10,5

1,0

Polska – 2,0 %

Źródło: RS rolnictwa, GUS 2014

Udział zbóż w strukturze zasiewów(średnio 2012-2014)


zachodniopomorskie

pomorskie



kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie


śląskie

opolskie 71,7

68,8

76,9

72,7

79,1

73,8

73,5

75,0

70,1

70,0

79,3

75,4

65,4

74,3

63,8

75,0

< 70,0

70,1 – 75,0

> 75,0

%

Polska – 72,8%

Zmiany (%) udziału zbóż w strukturze zasiewów pomiędzy latami 2001-2003 a 2012-2014


Średnie plony zbóż w t·ha-1 wg województw (2012-2014)

zachodniopomorskie

pomorskie



kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie


śląskie

opolskie 4,89

4,37

3,50

4,22

3,31

3,70

5,69

3,54

3,07

4,03

3,99

3,06

4,00

4,34

4,47

3,10


Polska – 3,92

zachodniopomorskie

pomorskie



kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie


śląskie

opolskie 87,1 83,3

79,6 77,7

83,6 74,5

84,2 84,7

81,8 70,2

75,9 56,3

90,9 84,7

81,1 60,9

70,0 78,4

83,5 79,9

87,9 74,1

78,7 65,5

77,0 80,9

82,5 80,8

80,6 86,5

78,9 71,5

Udział roślin technologicznie podobnych (zboża, rzepak) w strukturze zasiewów w %

Polska w %

2000

2013

%8,75

%6,81

Źródło: Produkcja upraw rolnych i ogrodniczych, GUS 2001, 2014 oraz obliczenia własne

Udział pastewnych na GO w strukturze zasiewów (średnio 2012-2014)


%

Polska – 8,9%

< 5,0

5,0 – 10,0

10,1 – 15,0

> 15,0

zachodniopomorskie

pomorskie



kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie


śląskie

opolskie 2,8

9,1

4,9

7,2

7,3

6,2

3,9

5,1

23,4

7,0

5,9

5,6

15,3

9,0

9,8

11,8

Zmiany (%) udziału pastewnych na GO w strukturze zasiewów pomiędzy latami 2001-2003 a 2012-2014


Zmiany intensywności produkcji wg poziomu nawożenia mineralnego NPK i produkcyjności roślinnej w Polsce


Zmiany ilości zużycia naw. min. NPK w kg/ha UR pomiędzy latami 2002-2004 a 2012-2014


Gosp. stosujące nawozy: 75,1% og. gosp. w 2000 r. 73,8% og. gosp. w 2013 r.

Poziom zużycia naw. min. (NPK) w województwach Polski (średnio 2012-2015)


Wzrost zużycia poziomu nawożenia NPK w odniesieniudo lat 2002-2004 o 37,0 kg · ha-1

< 100,0

100,0 – 125,0

125,1 – 150,0

150,1 – 175,0

> 175,0

kg NPK • ha-1 UR

Polska 132,3 kg·ha-1 UR d.k.

zachodniopomorskie

pomorskie



kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie


śląskie

opolskie 163,8

174,6

133,1

126,7

140,1

79,4

204,4

75,4

101,6

142,8

126,2

114,2

106,1

158,2

148,6

104,8

Produkcja roślinna – jedn. zboż./ha UR (średnio 2010-2012)

Źródło: Kopiński 2014

Polska 39,7 j. zb./ha UR

< 35,0

35,0 – 40,0

40,1 – 45,0

45,1 – 50,0

> 50,0

jedn. zboż ./ha UR

Wzrost poziomu produkcyjności roślinnej w odniesieniu do lat 2002-2004 o 6,4 j. zb. · ha UR-1

Zmiany poziomu nawożenia (NPK) i wydajności w Polsce

Źródło: Kopiński 2014


Dynamika zmian pogłowia głównych gatunków zwierząt w Polsce w latach 2002-2014

* Rok 2002 = 100


Udział (%) produkcji zwierzęcej w strukturze produkcji towarowej w Polsce w latach 2002-2014

Wyszczególnienie

Okres lat

2002-2004 2005-2007 2008-2010 2011-2014

Żywiec wołowy 4,8 6,1 6,1 5,9

Żywiec wieprzowy 21,8 17,9 14,6 13,8

Żywiec drobiowy 9,5 10,0 10,8 12,3

Produkcja jaj 4,8 4,6 5,8 5,3

Produkcja mleka 18,1 18,9 17,5 17,6

Razem - produkcja zwierzęca (%)

w mln zł

60,2

23,0

58,6

27,6

55,8

31,9

55,7

42,3

Obsada zwierząt w DJP·100 ha-1 UR wg województw (2012-2014)

zachodniopomorskie

pomorskie



kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie


śląskie

opolskie 15,9

51,5

29,7

28,3

52,5

38,9

30,0

24,2

77,7

36,7

45,3

37,1

52,6

69,8

17,6

57,3

< 30,0

30,0 – 40,0

40,1 – 50,0

50,1 – 60,0

> 60,0

DJP • 100 ha-1 UR

Polska - 46,1 DJP ·100 ha -1 UR d.k.


Zmiany obsady zwierząt w DJP/100 ha UR w d.k. pomiędzy latami 2001-2003 a 2012-2014


Zmiany pogłowia zwierząt (w % DJP)pomiędzy latami 2001-2003 a 2012-2014


Zmiany pogłowia krów pomiędzy okresem lat 2012-2014 a 2002-2004 (=100%)



Saldo bilansu azotu brutto (N) w województwach Polski (2012-2014)

zachodniopomorskie

pomorskie



kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie


śląskie

opolskie 34,1

71,0

38,9

33,5

61,7

15,8

39,5

12,6

42,4

51,5

48,6

41,6

37,7

76,4

41,5

49,6

( < 30)

(30 – 50)

(51 – 70)

( > 70)

kg N • ha-1 UR

Polska - 47,6 kg N·ha-1 UR d.k.

Udział gleb Polski wg potrzeb wapnowania w latach 2011-2014


zachodniopomorskie

pomorskie



kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie


śląskie

opolskie 36

22

39

27

47

55

28

61

42

38

47

34

34

25

27

45

0 - 20

20 - 40

40 - 60

60 - 80

80 - 100

Udział gleb kwaśnych i b. kwaśnych o pH < 5,6 (%)

Poland - 35 %

Źródło: opracowanie własne

Ważniejsze kierunki działań doradczych (specyficznych) w wybranych grupach województw

Grupa Województwa Kierunki

Idolnośląskie, opolskie ograniczanie degradacji gleb związanej z niską obsadą zwierząt,

wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich, wspieranie rolnictwa na obszarach górskich i ONW.

IIlubelskie, małopolskie, podkarpackie, śląskie, świętokrzyskie

wspieranie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, wsparcie dla obszarów górskich, agroturystyka, rolnictwo ekologiczne, poprawa jakości produkcji, wspieranie przetwórstwa.

III kujawsko-pomorskie, wielkopolskie

ograniczanie zagrożeń dla środowiska przyrodniczego związanych z intensywną produkcją rolniczą.

IVlubuskie, pomorskie, warmińsko-mazurskie, zachodniopomorskie

wspieranie gospodarstw specjalistycznych np. zbożowych, ograniczanie niekorzystnych skutków dużej koncentracji zbóżw zasiewach.

Vłódzkie, mazowieckie, podlaskie

zwiększanie konkurencyjności, wspieranie uwarunkowanej przyrodniczo, uzasadnionej ekonomicznie intensyfikacji rolnictwa, ochrona bioróżnorodności.

Wnioski1. Uwarunkowania ekonomiczne będą wymuszały

postępującą specjalizację gospodarstw, gdyż umożliwia to wzrost wydajności pracy i poziomu dochodów. Proces ten będzie jednak zwiększał presję rolnictwa na środowisko.

2. Przyrodnicze i organizacyjno-ekonomiczne uwarunkowania produkcji rolniczej w Polsce są zróżnicowane regionalnie.

3. Wzrosła siła oddziaływania, zróżnicowanych regionalnie, uwarunkowań organizacyjno-ekonomicznych, decydujących o stopniu wykorzystania potencjału produkcyjnego polskiego rolnictwa.

4. W okresie ostatnich lat (po integracji z UE) pogłębia sięregionalne zróżnicowanie rolnictwa w Polsce.

Wnioski

5. W rejonach o korzystniejszej strukturze agrarnej następuje szybka intensyfikacja produkcji rolnej, co może generowaćzagrożenia dla środowiska przyrodniczego, a szczególnie dla jakości gleb i wód glebowo-gruntowych.

6. W regionach o rozdrobnionej strukturze agrarnej, pomimo stosunkowo korzystnych warunków siedliskowych, następuje drastyczna ekstensyfikacja rolnictwa (wzrost udziału zbóż w strukturze zasiewów, spadek poziomu nawożenia), zmniejsza się wydajność produkcji roślinnej, spada obsada zwierząt oraz drastycznie spada areałgruntów będących w użytkowaniu rolniczym.

7. Regionalne zróżnicowanie uwarunkowań produkcji rolniczej w Polsce determinuje priorytety, formy i kierunki działalności doradczej. Jest też jednym z istotnych wyznaczników kierunków badań naukowych w sferze rolnictwa i agrobiznesu.

Regionalne uwarunkowania produkcji rolniczej w Polsce

Stanisław KrasowiczPuławy, 2016

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ

Regionalne uwarunkowania produkcji rolniczej w Polsceiung.pl/SD/images/materialy/Regionalne... ·...

Documents

Transcript of Regionalne uwarunkowania produkcji rolniczej w Polsceiung.pl/SD/images/materialy/Regionalne... ·...