Prawidłowe żywienie zaspokaja potrzeby

organizmu pod względem kalorycznym,

jakościowym

i ilościowym składników odżywczych

Równowaga energetyczna

Dobowy bilans energii wprowadzonej = energii zużytej

Dowóz energii

Czynniki kontrolujące

GenetyczneDieta

Psychicznesocjologiczne, kulturowe

Wydatkowanie energii

Ćwiczenia fizyczne

Przemiana materii

BILANS ENERGETYCZNY

Białka10- 15%

Tłuszcze 25- 30%

Węglowodany55- 60%

Prawidłowe żywienie

Fizjologia układu pokarmowego

Mężczyźni 1. mnożymy wagę x 24 godziny = podstawe zapotrzebowanie kaloryczne (BMR) 2. BMR x współczynnik aktywnosci = dzienne zapotrzebowanie kaloryczne

Kobiety 1. mnożymy wagę x 24 godziny = podstawe zapotrzebowanie kaloryczne (BMR) 2. BMR x 0,9 = poprawiony BMR dla kobiet 3. poprawiony BMR x wspołczynnik aktywności = dzienne zapotrzebowanie kaloryczne

Współczynnik aktywności: Bardzo aktywny = 1.4 - 1.5

(Codzienne intensywne cwiczenia + praca fizyczna przez większą cześć dnia)

Aktywny = 1.3 - 1.4 (Codzienne intensywne ćwiczenia + praca „na nogach”)

Średnio Aktywny = 1.1 - 1.2 (Ćwiczenia 3 razy/tydzien + praca siedząca)

Nisko Aktywny = 1 (brak ćwiczen + praca siedząca)

Składniki odżywcze:

budulcowe (białka, składniki mineralne, woda)

energetyczne (tłuszcze, węglowodany)

regulujące (witaminy, składniki mineralne)

Fizjologia układu pokarmowego

Witamina C (kwas askorbinowy)

Czynnik redukujący;

antyoksydant

niezbędny do aktywności enzymów (hydroksylaz)

synteza kolagenu, karnityny

prawidłowa struktura tk. podporowych (kości, chrząstek, tkanki łącznej)

synteza steroidów nadnerczowych, adrenaliny, kwasów żółciowych

redukcja żelaza do Fe2+ wchłanianie żelaza, aktywność reduktazy folianowej

Zapotrzebowanie dobowe – 60-100 mg

Witamina C (kwas askorbinowy)

Niedobór – szkorbut

Osłabienie, bóle reumatyczne

Kruchość naczyń krwionośnych

wybroczynki,

hiperkeratoza,

siniaki

wynaczynienia krwi (skóra, mięśnie, dziąsła, stawy, kości)

- „rózaniec szkorbutowy”

- zahamowanie wzrostu

Upośledzone wytwarzanie kolagenu, osteoidu, dentyny

KALORYMETRIA BEZPOSREDNIA KALORYMETRIA POŚREDNIA

Bomba kalorymetryczna Oksykalorymetr Całkowite utlenianie Całkowite utlenianie

Wzrost temperatury wody Zużycie tlenu ( x równoważnik energetyczny tlenu - 4,825 kcal)

WWWAAARRRTTTOOOŚŚŚĆĆĆ KKKAAALLLOOORRRYYYCCCZZZNNNAAA SSSKKKŁŁŁAAADDDNNNIIIKKKÓÓÓWWW PPPOOOKKKAAARRRMMMOOOWWWYYYCCCHHH

PPPOOOMMMIIIAAARRR PPPRRRZZZEEEMMMIIIAAANNNYYY MMMAAATTTEEERRRIIIIII

Wzrost temperatury wody Zużycie tlenu ( x równoważnik energetyczny tlenu - 4,825 kcal)

Ciepło uwalnianie z organizmu Reakcje utleniania

Kalorymetr

KALORYMETRIA BEZPOSREDNIA KALORYMETRIA POŚREDNIA

Bomba kalorymetryczna

1 kcal = 4,182 kJ

RÓWNOWAŻNIKI ENERGETYCZNE

FIZYCZNE(kcal)

BIOLOGICZNE(kcal)

BIAŁKA 5,3 4,0

WĘGLOWODANY 4,1 4,0

TŁUSZCZE 9,3 9,0

ETANOL 7,1 7,0

Kalorymetria bezpośrednia

Podstawowa przemiana materii /PPM/

Najmniejsze nasilenie przemian biochemicznych

dostarczających organizmowi tylko tyle energii, ile potrzeba do

zachowania go przy życiu w spoczynku – zachowania

podstawowych czynności życiowychU dorosłych wynosi ok. 1 kcal/kg m.c/godz

38-40 kcal/m2/godz

PPM zależy od:

wieku, płci, masy ciała, wzrostu, stopnia aktywności poszczególnych narządów, funkcjonowania hormonów (hh. tarczycy,katecholaminy), stanu układu nerwowego, odżywienia, temp. ciała

Fizjologia układu pokarmowego

Całkowita przemiana materii /CPM/

Poziom przemian, który występuje w codziennych warunkach bytowych

Czynniki wpływające na CPM:

PPM skład przyjmowanych pokarmów (10%PPM) Swoiście dynamiczne działanie pokarmu (SDA) – wydatkowanie energii koniecznej

do asymilacji składników pokarmowych w organizmie (na 100 dostarczonych kcal):

• białka – 30%

• tłuszcze – 6%

• węglowodany – 5% stopień aktywności fizycznej – współczynnik aktywności fizycznej

• mała – 1,4 – 1,5

•umiarkowana – 1,7

•duża – 2,0

klimat, środowisko,

Fizjologia układu pokarmowego

• Vitamin jest A magazynowana w wątrobie (500,000 IU – osoba dorosła)

(dobowe zapotrzebowanie – 1000 g, 1g retinolu = 3,33 IU, 1 IU = 0,3 g retinolu)

Niedobór witaminy A

• jest problemem społecznym w 118 krajach świata (Afryka, Azja)

• dotyczy głównie dzieci (100-140 mln) i kobiet ciężarnych

• jest główną przyczyną (podlegającej prewencji) ślepoty dotyczącej

250 - 500 tys. dzieci rocznie

• zwiększa ryzyko śmierci z powodu wtórnych infekcji

/połowa dotkniętych ślepotą dzieci umiera w przeciągu roku/

Niedobór zmiany oczne

niedowidzenie o zmierzchu (nyctalopia) suchość spojówek, rogówki (xerosis) xerophthalmia upośledzona funkcja gruczołów łzowych rozmiękanie rogówki (keratomalacia) ślepota

degeneracja nabłonków (keratynizacja) wtórne infekcje poronienia, wady płodu upośledzenie wzrostu

Hiperkeratoza

TOKSYCZNOŚĆ

-↑ 30 mg/dobę- 50 - 150 mg - dawka stosowana w dermatologii

suchość skóry, utrata włosów, splenohepatomegalia

osłabienie, bóle głowy, stawów, podokostnowe zgrubienia kk. długich

niedokrwistość

efekt teratogenny

efekt karcynogenny

Węglowodany

Główne pokarmowe źródło energii

55-60% dobowego zapotrzebowania energetycznego

10% - cukry proste

Glukoza – główne źródło energii(komórki nerwowe, erytrocyty, komórki rdzenia nerki)

Glikogen - ↓1 % zasobów energetycznych(wątroba - 75-100 g, mięśnie - 300-400 g)

Konieczne dla syntezy i utleniania tłuszczów

Składnik glikolipów, glikoprotein (błony podstawne, mukopolisacharydy, mielina, hormony, receptory)

Włókna pokarmowe /zalecane spożycie – 27-40 g/d/Nierozpuszczalny w wodzie (celuloza, lignina)

•↑ wydzielanie śliny, soków trawiennych•wiąże wodę, poprawia perystalkę jelit

Rozpuszczalny w wodzie (pektyny, gumy, śluzy roślinne) •wiąże wodę, toksyny, cholesterol

Dieta Kwaśniewskiego

Jeżeli zasoby węglowodanów w przyjmowanym pokarmie są niższe niż 50 g glukozy na dobę to ustrój nie może zapenić zupełnego utleniania tłuszczów (do CO2 i H2O z uwolnieniem energii = ketonemia i

ketonuria

Witamina B1 (pirofosforan tiaminy)

Dekarboksylacja oksydacyjna -ketokwasów (pirogronian, -ketoglutaran)

Transketolacja (szlak pentozofosforanowy)

- zapotrzebowanie dobowe – 1,4 – 2,0 mg

- termolabilna, wrażliwa na utlenianie

Niedobór -beriberi (syngaleski – nie mogę, nie mogę)

• osłabienie, senność• zaburzenia pamięci i koncentracji

postać „sucha”

polineuropatiapolineuropatia

symetryczna, obustronna

kończyny dolne

osłabienie siły mięśniowej,

bóle, zaburzenia czucia

encefalopatiaencefalopatia↑ pobudliwość,

osłabienie pamięci, depresja postać „mokra” objawy ze strony pp (zaparcia)

rozszerzenie naczyń

przeciążenie serca

niewydolność, powiększenie

obrzęki

postać „mieszana”

Tłuszcze

źródło witamin rozpuszczalnych w tłuszczach

źródło niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych:

- linolowego → kwasy n=6 /arachidonowy/

↓ stężenia cholesterolu całkowitego, frakcji LDL

- alfa-linolenowego→ kwasy n=3 /eikozapentaenowy

dokozaheksaenowy/

↓ stężenia TAG

Skoncentrowane źródło energii (25-30% dobowego zapotrzebowania energetycznego)

Izolacja termiczna, ochrona przed urazami

Uczucie sytości (!)

Tłuszcze

WNKT: omega 6 (kwas linolowy) i 3 (alfa-linolenowy)• Składniki błon komórkowych i mitochondrialnych

• Prekursory prostaglandyn i leukotrienów

• Kwas linolowy zwiększa estryfikację cholesterolu, a więc obniża zawartość wolnego cholesterolu w hepatocytach – wzrost liczby receptorów dla LDL

• Kwas eikozapentaenowy (EPA) hamuje powstawanie w trombocytach tromboksanu A2 (działanie przeciwzakrzepowe)

Źródła pokarmowe

Witamina B6 (fosforan pirydoksalu)

Niedobór przemiany aminokwasów

(transaminacja, dekarboksylacja) tryptofan → serotonina, niacyna

/test obciążenia tryptofanem (2 g/kg m.c.)→↑kw. ksanturenowego/

glikogenoliza

kwas linolowy → kwas arachidonowy

metabolizm GABA drgawki drgawki

synteza porfiryn niedokrwistosc- zapotrzebowanie dobowe: 2,2 -2,6 mg

- nadmiar (0,5-5,0 g/d) - obj. neurologiczne

- inaktywacja: izoniazyd, pochodne hydralazynowe (→hydrazon) etanol (aldehyd octowy → hydroliza fosforanu pirydoksalu)

utlenianie, promienie nadfioletowe, środowisko zasadowe

zródła: drozdze, pszenica, zyto, kukurydza, watroba

Niacyna (B3)koenzymy dehydrogenaz (NAD, NADP)

Niedobór – pellagra (choroba 4 D)

zapalenie skóry (dermatitis)

otepienie (dementia)

depresja

biegunka (diarrhea)

źródła:

- drożdże, chude mięso, wątroba, orzechy,

- pomidory, zielone warzywa

- flora bakteryjna jelit

- tryptofan (+ B1, B2, B6)

Zapotrzebowanie dobowe - 18 mg

Niedokrwistość megaloblastyczna jest objawem dominującym w niedoborze:A.kwasu foliowegoB.witaminy B12B. obu wyżej wymienionychD. żadnej z wyżej wymienionych

Podanie kwasu foliowego może spowodować ustąpienie objawów spowodowanych niedoboremA.kwasu foliowegoB.witaminy B12C. obu wyżej wymienionychD. żadnej z wyżej wymienionych

Niedobór witaminy B12 jest najczęściej obserwowanyA.u osób starszych z powodu niedostatecznej zawartości w diecieB.u osób starszych z powodu zaburzeń wchłanianiaC.u dzieci z powodu niedostatecznej zawartości w diecieD.u dzieci z powodu zaburzeń wchłaniania

Niedokrwistość megaloblastyczna jest objawem dominującym w niedoborze:A.kwasu foliowegoB.witaminy B12C. obu wyżej wymienionychD. żadnej z wyżej wymienionych

Podanie kwasu foliowego może spowodować ustąpienie objawów spowodowanych niedoboremA.kwasu foliowegoB.witaminy B12C. obu wyżej wymienionychD. żadnej z wyżej wymienionych

Niedobór witaminy B12 jest najczęściej obserwowanyA.u osób starszych z powodu niedostatecznej zawartości w diecieB.u osób starszych z powodu zaburzeń wchłanianiaC.u dzieci z powodu niedostatecznej zawartości w diecieD.u dzieci z powodu zaburzeń wchłaniania

WitaminaWitamina B B12 12 ((kkobalaminobalaminaa))

konwersja kwasu foliowego do aktywnej postaci (metylotetrahydrofolian → tetrahydrofolian

synteza DNA

replikacja genów

Homocysteina → metionina

L-metylomalonylCoA → sukcynyloCoA

Zapotrzebowanie dobowe: 2 µgZasoby w organizmie – 10 mg (wątroba)

Synteza choliny (fosfolipidy, mielina)

SyntezaDNA

Niedobór kwasu foliowego

i witaminy B12

BIAŁKA

dostarczają niezbędne aminokwasy

elementy strukturalne

enzymy, hormony, neuromodulatory, neurotransmitery

transportują tlen (hemoglobina)

regulują ciśnienie osmotyczne - albuminy

utrzymują równowagę kwasowo-zasadową – albuminy i hemoglobina

czynniki transportujące (albuminy, globuliny)

przeciwciała (globuliny)

prekursor (tryptofan) witaminy (niacyny)

składniki chromatyny (nukleoproteiny)

źródło energii (powinny pokrywać 10-15% dobowego zapotrzebowania energetycznego)

Dobowe zapotrzebowanie: 0,8 – 1 g/kg masy ciała

- czynniki determinujące:

wiek, ciąża, laktacja, profil hormonalny, stan układu nerwowego, choroby, wartość biologiczna białka

Białka cd.

• AA niezbędne: treonina, walina, leucyna, izoleucyna, fenyloalanina, ttryptofan, histydyna, mationina i lizyna

• Białko pełnowartościowe: zawiera wszystkie niezbędne AA w ilości zapewniającej równowagę przemiany azotowej

Równowaga przemiany azotowej

• RÓWNOWAGA PRZEMIANY AZOTOWEJ = ilość azotu wprowadzanego z pokarmem = ilości azotu wydalanego z moczem, kałem i potem

• Minimum białkowe = 1g białka mieszanego (zwierzęce i roślinne/1kg mc/dobę

Równowaga przemiany azotowej

• Dodatni bilans azotowy: dzieci, kobiety w ciąży, rekonwalescencja, trening sportowy

• Ujemny bilans azotowy:

niedobór białka przyjmowanego z pokarmem;

zwiększone straty białkowe np.białkomocz

hipermetabolizm np. nadczynność tarczycy

Witamina D

• Niedobór: hipokalcemia i zmniejszenie mineralizacji kości; dzieci – krzywica, dorośli – osteomalacja

• Hiperwitaminoza: hiperkalcemia-odkładanie złogów wapniowych w tkankach miękkich i naczyniach –kamica nerek

VVViiitttaaammmiiinnn EEE (((---tttoookkkooofffeeerrrooolll)))

Antyoksydant

ochrona wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, witaminy A

stabilizacja błon komórkowych,

integralność strukturalna i funkcjonalna erytrocytów, hepatocytów,

komórek mięśniowych, rozrodczych

Niedobór:

Anemia hemolityczna

Zaburzenia neurologiczne (ataksja móżdżkowa)

Źródła:

Oleje roślinne, kiełki pszenicy, mleko, jaja, mięso, zielone warzywa liściaste

Zapotrzebowanie dobowe: 10 mg

Toksyczność

- sporadycznie (> 800 do 3200 mg/d); zmęczenie, osłabienie, nudności, biegunka,

- antagonizm względem witaminy K

Najważniejsze składniki mineralne i ich dzienne zapotrzebowanie:

- Sód 600 mg

- Potas 3500 mg

- Wapń 800-1100 mg

- Magnez 280 – 350 mg

- Żelazo 11 – 17 mg

Fizjologia układu pokarmowego

Fizjologia układu pokarmowego

Produkty zbożowe (co najmniej 5 porcji dziennie)

1 kromka chleba (50g)1/2 dużej bułki lub 1 mała (50g)4 kromki pieczywa chrupkiego1/2 szklanki gotowanej kaszy lub ryżu (30g suchego produktu)30g mąki2/3 szklanki gotowanego makaronu (nitki) = 30g suchego produktu1/2 szklanki gotowanej owsianki (25g suchych płatków)1/3 szklanki musli (mieszanina płatków zbożowych, suszonych owoców, orzechów itp.

Zalecane żywienie - przykładowo

Fizjologia układu pokarmowego

Warzywa (4 porcje dziennie)

Skrobiowe 100g surowych ziemniaków (przed obraniem; 2 sztuki)

Zielone liście i rośliny krzyżowe (produkt surowy):

200g kapusty poszatkowanej100g brukselki po oczyszczeniu250g kalafiora po oczyszczeniu300g szpinaku po oczyszczeniu

Żółto-pomarańczowe (produkt surowy):

400g liści sałaty250g pomidorów200g marchwi po oczyszczeniu200g buraków po oczyszczeniu200g papryki po oczyszczeniu100g selera po oczyszczeniu100g łuskanego groszku100g łuskanego bobu

Zalecane żywienie - przykładowo

Owoce (3 porcje dziennie)

1 duży owoc: jabłko, pomarańcza, banangruszka, brzoskwinia (200g)3 mniejsze owoce: morele, śliwki, kiwi, itp. (200g)arbuz 800gmaliny, winogrona, agrest, wiśnie porzeczki (150g)

Mleko i produkty mleczne (2 porcje dziennie)

300ml (duży kubek) mleka (0,5%) lub kefiru40g sera żółtego200g jogurtu

Zalecane żywienie - przykładowo

Mięso i zamienniki białkowe (1 porcja dziennie)

100g chudej cielęciny, wołowiny, jagnięcia lub wieprzowiny (produkt surowy bez kości)2 jaja (tylko okazjonalnie)40g suchego grochu lub fasoli (2/3 szklanki po ugotowaniu)100g ryby (filety; produkt surowy)100g białego drobiu bez kości lub 150g z kością (produkt surowy)kiełbasa krakowska parzona 100gpolędwica wędzona 100g

Zalecane żywienie - przykładowo

Ciąża

BMI przed ciążą:

• <19,8 – 12,5-18 kg

• 19,8 – 25 – 12,5-16 kg

• 25,1-29,9 – 7-11,5 kg

• >30 - <7kg

Ciąża

• I trymestr zapotrzebowanie kaloryczne bez zmian

• II i III trymestr zapotrzebowanie wzrasta o 300-500 kcal/dobę (wiek, styl życia, aktywność fizyczna) – 2500-2700 kcal/dobę

Karmienie

• Zapotrzebowanie wzrasta powyżej 500 kcal/dobę

• 2700-3000 kcal/dobę

• Ciąża 400g ww i 30g błonnika

• Karmienie 500g ww i 40g błonnika

Śniadanie 200 kcal

Śniadanie II 150 kcal

Obiad 350 kcal

Podwieczorek 100 kcal

Kolacja 200 kcal

Przybliżona wartość kaloryczna poszczególnych posiłków

(1000kcal)

Nieregularne spożywanie posiłków Nie jedzenie śniadania Spożywanie głównego posiłku wieczorem Dieta źle zbilansowana pod względem

jakościowym i ilościowym

Najczęściej popełniane błędy żywieniowe

Codzienne jedzenie słodyczy Spożywanie zbyt małej ilości warzyw i płynów Brak kontroli nad jakością spożywanych posiłków Zaniżanie w samoocenie ilości spożywanych

pokarmów

Najczęściej popełniane błędy żywieniowe

Otyłość epidemia XXI wieku

Metody oceny otyłościBMI= waga (kg) / wzrost (m2)

Norma 18,5-24,9

Nadwaga 25-29,9

Otyłość >30

Metody oceny typu otyłości

Otyłość brzuszna:

>94 (102)cm dla mężczyzn

>80 (88)cm dla kobiet

Produkty zbożowe 260 kcalWarzywa 200 kcalOwoce 100 kcalMleczne 190 kcalNabiałowe 120 kcalMięsne 90 kcalTłuszcze 40 kcal

Ogółem 1000kcal/dobę

Ilość kcal dziennie w diecie redukującej (1000 kcal)

Ile kilogramów powinno się redukować i w jakim czasie ?

chudnąć jeść

1 kg 1000kcal tygodniowo dziennie

Spalenie 7000 kcal oznacza redukcję 1 kg masy ciała (tkanki tłuszczowej lub mięśniowej)

Dlaczego należy unikać tłuszczu w diecie?

• materiał wysokoenergetyczny• tłuszcz w mniejszym stopniu

powoduje wypełnienie żołądka

• opóźnione odczuwanie sytości po posiłku bogatotłuszczowym

• tłuszcz jest łatwiej magazynowany

Efekty prowadzenia diety

rezygnuje36%

nie redukujemasy ciała24%

redukujeredukujemasę ciałamasę ciała38%38%

„Widziałem nielicznych, którzy umarli z głodu, natomiast od jedzenia setki tysięcy”

Benjamin Franklin

Dziękuję za uwagę !

Które z poniższych witamin mają działanie antyoksydacyjne?

A. witaminy: B1, ANTIOXIDANTS:

_____ ascorbic acid (vitamin C) _____ niacin _____ riboflavin _____ thiamine _____ pyridoxal phosphate (Vitamin B6) _____ vitamin B12 _____ vitamin D _____ vitamin E

ANTIOXIDANTS:

_ X _ ascorbic acid (vitamin C) _____ niacin _____ riboflavin _____ thiamine _____ pyridoxal phosphate (Vitamin B6) _____ vitamin B12 _____ vitamin D _ X _ vitamin E

Check the vitamins that are precursors for oxidative coenzymes.

REDOX PRECURSORS:

_____ ascorbic acid _____ niacin _____ riboflavin _____ thiamine _____ pyridoxal phosphate _____ vitamin B12 _____ vitamin D _____ vitamin E

REDOX PRECURSORS:

_____ ascorbic acid _ X _ niacin _ X _ riboflavin _ X _ thiamine _____ pyridoxal phosphate (Vitamin B6) _____ vitamin B12 _____ vitamin D _____ vitamin E