Post on 27-Feb-2021
Listeria monocytogenes
podstępny i niebezpieczny patogen
Klasyfikacja
Domena Bacteria
Typ Firmicutes
Klasa Bacilli
Rząd Bacillales
Rodzina Listeriaceae
Rodzaj Listeria
Brochothrix
Rodzaj Listeria
Listeria monocytogenes
Listeria ivanovii
Listeria innocua
Listeria welshimeri
Listeria seeligeri
Listeria grayi
Listeria marthii
Klasyfikacja
Listeria rocourtiae
Listeria weihenstephanensis
Listeria fleischmannii
Listeria aquatica
Listeria floridensis
Listeria cornellensis
Listeria grandensis
Listeria riparia
Listeria booria
Organizm Patogenność Liczba
chromosomów
Zawartość
% GC
Rozmiar
(Mb)
Geny Białka
L.monocytgenes EGD-e patogenny dla
ludzi i zwierząt 1 38 2.94 2.940 2.846
L. innocua
ATCC 33091
niepatogenny 1 37.4 2.89 2.983 2.938
L. ivanovii patogenny -
głównie dla
zwierząt
1 37.1 2.93 2.889 2.650
L.seeligeri
serovar 1/2b
Str SLCC3954
niepatogenny 1 37.4 2.8 2.807 2.710
L. welshimeri
serovar 6b
Str SLCC5334
niepatogenny 1 36.4 2.81 2.864 2.774
L. grayi DSM 20601 niepatogenny 1 41.6 2.59 2.690 2.625
L. marthii FSLS4-120 niepatogenny 1 38.6 2.88 2.969 2.963
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/genome/
0.5 – 2 μm długości, 0.4 - 0.5 μm szerokości
regularne, nieprzetrwalnikujące, gramdodatnie pałeczki wykazujące tendencję do
polimorfizmu
względnie tlenowa
nie wytwarza otoczek
Charakterystyka L. monocytogenes
katalazo-dodatnia, oksydazo-ujemna
posiada od 2 do 6 perytrychalnie ułożonych rzęsek
zdolność ruchu w wąskim zakresie temp. 20 - 25 C;
w temp. 37 C – nieruchliwa
na agarze z krwią wytwarza
wąską strefę β – hemolizy
Charakterystyka L. monocytogenes
Warunki wzrostu
Występowanie L. monocytogenes
gleba
przewody pokarmowe wielu gatunków zwierząt domowych
dzikich
wody powierzchniowe
ścieki
gnijące szczątki roślin
kiszonki
2-10% zdrowych ludzi jest nosicielami
surowce pochodzenia zwierzęcego i roślinnego oraz
produkty spożywcze:
1. surowe mleko
2. przetwory mleczne: sery (sery miękkie maziowe i
pleśniowe), lody, masło
3. surowe mięso (wołowe, drobiowe, wieprzowe)
4. przetwory mięsne: surowe i półsurowe kiełbasy,
próżniowo pakowane wędliny
5. świeże oraz mrożone warzywa i owoce
6. ryby, owoce morza
środowisko zakładów przetwórstwa spożywczego
szczególnie w miejscach chłodnych i wilgotnych
przedmioty codziennego użytku (ścierki do naczyń,
zlewozmywaki, chłodziarki, wanny)
Molekularne determinanty patogenezy
Układ pokarmowy – główne wrota wnikania L. monocytogenes do organizmu
gospodarza.
Po przełamaniu bariery przewodu pokarmowego, bakterie wędrują wraz z krwią i
limfą do węzłów chłonnych, śledziony i wątroby.
W wątrobie, gdzie występuje najliczniej, większość niszczona jest przez makrofagi,
a tylko część namnaża się w hepatocytach.
Z wątroby może przedostać się do krwi (bakteriemia), prowadząc do posocznicy lub
do inwazji mózgu lub łożyska.
Listerioza
U zwierząt około 90% zachorowań na listeriozę jest spowodowane
przez L. monocytogenes, a 10% przez L. ivanovii.
U człowieka prawie wszystkie przypadki listeriozy wywołuje
L. monocytogenes, rzadko L. seeligeri i L. ivanovii.
przewód pokarmowy
uszkodzona skóra
błony śluzowe układu oddechowego
spojówki
łożysko
Wrota zakażenia u ludzi
Grupa ryzyka
Kobiety w ciąży
Noworodki
Osoby o obniżonej odporności układu immunologicznego
Osoby zaawansowane wiekowo (> 65 lat)
Hof. Expert Opinion on Pharmacotherpy.2004. 5:1727-1735.
Zapadalność na listeriozę na 100.000 osób na rok
Listerioza u człowieka charakteryzuje się zmianami chorobowymi o
różnym umiejscowieniu.
Występują cztery postacie kliniczne choroby:
1) płodowa,
2) posocznica noworodków,
3) zakażenie ośrodkowego układu nerwowego charakteryzujące
się zapaleniem mózgu, zapaleniem mózgu i opon mózgowych,
4) postać żołądkowo-jelitowa.
Zakażenia u ludzi wywoływane przez L. monocytogenes
Zakażenia u ludzi wywoływane przez
L. monocytogenes
Łagodny nieżyt żołądkowo-jelitowy
(ang. listerial gastroenteritis)
Objawy zakażenia - dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego:
dreszcze, bóle głowy, bóle brzucha, nudności, biegunka, bóle mięśni,
wymioty, zmęczenie.
Ostra infekcja (ang. invasive listeriosis)
kobiety w ciąży - infekcja manifestująca się łagodnymi
objawami klinicznymi przypominającymi grypę
(podwyższona temperatura, bóle głowy, bóle mięśni) lub
zapalenie dróg moczowych
noworodki:
listerioza wczesna – sepsa ujawniająca się bezpośrednio po
urodzeniu lub w pierwszym tygodniu życia
(śmiertelność 15-50%)
listerioza późna – objawy pojawiają się zwykle pomiędzy
8 a 30 dniem życia i jest to zwykle zapalenie opon
mózgowo-rdzeniowych
(śmiertelność 10-20%)
osoby o obniżonej odporności immunologicznej i osoby
starsze – zakażenie ośrodkowego układu nerwowego
(zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych) lub zakażenie
ogólne z typowymi objawami posocznicy.
Rzadziej występuje porażenie nerwów czaszkowych i
ropnie mózgu. Często zmianom w ośrodkowym układzie
nerwowym towarzyszą zaburzenia psychiczne, a u około
25% pacjentów ataki padaczkowe.
inne możliwe powikłania to: ropnie gałki ocznej, zapalenie
wsierdzia, zapalenie i ropnie wątroby, zapalenie otrzewnej,
zapalenie żołądka i jelit, infekcje skórne i szkieletowe.
Śmiertelność w wyniku infekcji – 20-30%
Śmiertelność w wyniku infekcji wywołanych przez różne patogeny
przenoszone drogą pokarmową
L. monocytogenes - 30%
Salmonella Enteritidis - 0.38 %
Campylobacter spp. (0.02–0.1%)
Vibrio spp. (0.005–0.01 %)
Listerioza rejestrowana jest na całym świecie jako zachorowania
epidemiczne i sporadyczne (1/3 rejestrowanych przypadków)
związane ze spożyciem zanieczyszczonej pałeczkami L.
monocytogenes żywności.
Dawka infekcyjna
- długi czas wylęgania choroby (średnio od 2 do 3 tygodni,
ale czasami objawy pojawiają się nawet po upływie
3 miesięcy)
- trudno jest zdobyć do analizy produkt, który był
przyczyną infekcji
W tych przypadkach, w których się to udało stwierdzano obecność 104
– 106 jtk/g produktu.
Antybiotykoterapia listeriozy
Lekiem skutecznym w alternatywnym leczeniu, szczególnie u chorych
wykazujących alergię na β–laktamy, jest trimetoprim w połączeniu z
sulfonamidami, takimi jak sulfametoksazol (tzw. kotrimoksazol) lub
erytromycyna.
W leczeniu bakteriemii u kobiet w ciąży z powodzeniem stosuje się
wankomycynę i erytromycynę.
Reported cases and notification rates per 100,000 of human listeriosis in the EU/EEA, 2009-2013
Cases Rate Cases Rate Cases Rate Cases Rate Cases Rate
Austria Y C 36 36 0,43 36 0,43 26 0,31 34 0,41 46 0,55
Belgium Y C 66 66 0,59 83 0,75 70 - 40 0,37 58 -
Bulgaria Y A 3 3 0,04 10 0,14 4 0,05 4 0,05 5 0,07
Croatia(b) Y A 1 - - - - - - - - - -
Cyprus Y C 1 1 0,12 1 0,12 2 0,24 1 0,12 0 0,00
Czech Republic Y C 36 36 0,34 32 0,31 35 0,33 26 0,25 32 0,31
Denmark Y C 51 51 0,91 50 0,90 49 0,88 62 1,12 97 1,76
Estonia Y C 2 2 0,15 3 0,23 3 0,23 5 0,38 3 0,23
Finland Y C 61 61 1,12 61 1,13 43 0,80 71 1,33 34 0,64
France Y C 369 369 0,56 348 0,53 282 0,43 312 0,48 328 0,51
Germany Y C 467 462 0,57 412 0,51 330 0,41 377 0,46 394 0,48
Greece Y C 10 10 0,09 11 0,10 10 0,09 10 0,09 4 0,04
Hungary Y C 48 48 0,49 13 0,13 11 0,11 20 0,20 16 0,16
Ireland Y C 8 8 0,17 11 0,24 7 0,15 10 0,22 10 0,22
Italy(c) - - - - - 36 - 129 0,22 157 0,27 109 0,19
Latvia Y C 5 5 0,25 6 0,29 7 0,34 7 0,33 4 0,19
Lithuania Y C 6 6 0,20 8 0,27 6 0,20 5 0,16 5 0,16
Luxembourg Y C 2 2 0,37 2 0,38 2 0,39 0 0,00 3 0,61
Malta Y C 1 1 0,24 1 0,24 2 0,48 1 0,24 0 0,00
Netherlands Y C 72 72 0,43 73 0,44 87 0,52 72 0,43 44 0,27
Poland Y C 58 58 0,15 54 0,14 62 0,16 59 0,16 32 0,08
Portugal(d) - - - - - - - - - - - - -
Romania Y C 9 9 0,05 11 0,06 1 0,01 6 0,03 6 0,03
Slovakia Y C 18 16 0,30 11 0,20 31 0,58 5 0,09 10 0,19
Slovenia Y C 16 16 0,78 7 0,34 5 0,24 11 0,54 6 0,30
Spain(e) N C 140 140 1,00 109 0,93 91 0,78 129 1,11 121 1,05
Sw eden Y C 93 93 0,97 72 0,76 56 0,60 63 0,67 73 0,79
United Kingdom Y C 192 192 0,30 183 0,29 164 0,26 176 0,28 235 0,38
EU Total - - 1771 1763 0,44 1644 0,41 1515 0,33 1663 0,37 1675 0,37
Iceland Y C 1 1 0,31 4 1,25 2 0,63 1 0,32 0 0,00
Liechtenstein - - - - - - - - - - - - -
Norw ay Y C 21 21 0,42 30 0,60 21 0,43 22 0,45 31 0,65
Sw itzerland(f) Y C 64 64 0,80 39 0,49 47 0,60 67 0,86 41 0,53
Country
Confirmed
Cases &
Rates
Confirmed
Cases &
Rates
Confirmed
Cases &
Rates
Confirmed
Cases &
Rates
Total
Cases
Data
Format(a)
National
Coverage (a)
Confirmed
Cases &
Rates
20092013 2012 2011 2010
Według prawa UE (EG) nr 2073/2005 producent musi badać różne artykuły spożywcze
w obszarze produkcji na obecność patogenów, np. L. monocytogens.
Metody EN ISO oparte na hodowli są wyraźnie przywołane w tym prawie. Jednakże
uzyskanie wyniku ujemnego może wymagać > 4 dni (dla L. monocytogenes).
(EG) nr 2073/2005 dopuszcza również zastosowanie metod alternatywnych, jeżeli ich
walidacja w stosunku do metod ISO zapewnia równoważne wyniki.
Symbole oznaczają:
n - liczba próbek pobranych do badań
m - wartość równa lub poniżej której wszystkie wyniki uznawane są za zadowalające
M - wartość maksymalna liczby drobnoustrojów. Wynik jest niezadowalający, jeśli
liczba drobnoustrojów w jednej lub kilku próbkach ma wartość M lub ją przekracza.
c - liczba próbek, w których dopuszcza się liczbę drobnoustrojów pomiędzy m i M.
Wynik jest zadowalający jeśli liczba drobnoustrojów w pozostałych próbkach ma
wartość m lub niższą.
Konwencjonalne metody mikrobiologiczne
znormalizowane metody PN ISO*
(International Organization for Standarization)
uznane urzędowo
identyfikacja drobnoustrojów do poziomu rodzaju i/lub gatunku
Konwencjonalne metody mikrobiologiczne
ICS: 07.100.30. Mikrobiologia żywności
PN-EN ISO 7218:2008
Mikrobiologia żywności i pasz.
Wymagania ogólne i zasady badań mikrobiologicznych.
PN-EN ISO 7218:2008/A1:2013-10 (oryg.)
PKN-CEN ISO/TS 11133-1:2009
Mikrobiologia żywności i pasz. Wytyczne dotyczące przygotowania i wytwarzania
pożywek. Część 1: Ogólne wytyczne dotyczące kontroli jakości pożywek
przygotowywanych w laboratorium.
ISO/TS 11133-2:2003/A1:2011
Microbiology of food and animal feeding stuffs. Guidelines on preparation and
production of culture media. Part 2: Practical guidelines on performance testing of
culture media
Konwencjonalne metody mikrobiologiczne
ICS: 07.100.30. Mikrobiologia żywności
PN-EN ISO 6887-1:2000
Mikrobiologia żywności i pasz. Przygotowanie próbek, zawiesiny wyjściowej i
rozcieńczeń dziesięciokrotnych do badań mikrobiologicznych. Ogólne zasady
przygotowania zawiesiny wyjściowej i rozcieńczeń dziesięciokrotnych.
PN-EN ISO 6887-2:2005
Mikrobiologia żywności i pasz. Przygotowanie próbek, zawiesiny wyjściowej i
rozcieńczeń dziesięciokrotnych do badań mikrobiologicznych. Część 2: Specyficzne
zasady przygotowania mięsa i przetworów mięsnych.
PN-EN ISO 6887-3:2005
Mikrobiologia żywności i pasz. Przygotowanie próbek, zawiesiny wyjściowej i
rozcieńczeń dziesięciokrotnych do badań mikrobiologicznych. Część 3: Specyficzne
zasady przygotowania ryb i przetworów rybnych.
PN-EN ISO 6887-4:2005
Mikrobiologia żywności i pasz -- Przygotowanie próbek, zawiesiny wyjściowej i
rozcieńczeń dziesięciokrotnych do badań mikrobiologicznych. Część 4: Specyficzne
zasady przygotowania produktów innych niż mleko i przetwory mleczne, mięso i
przetwory mięsne oraz ryby i przetwory rybne.
Konwencjonalne metody mikrobiologiczne
ICS: 07.100.30. Mikrobiologia żywności
PN-EN ISO 7932:2005
Mikrobiologia żywności i pasz. Horyzontalna metoda oznaczania liczby
przypuszczalnych Bacillus cereus. Metoda liczenia kolonii w temperaturze 30 stopni C.
PN-EN ISO 10272-1:2007 Mikrobiologia żywności i pasz. Horyzontalna metoda wykrywania obecności i
oznaczania liczby Campylobacter spp. Część 1: Metoda wykrywania.
PN-EN ISO 13720:2010 (oryg.)
Mięso i przetwory mięsne. Oznaczanie liczby przypuszczalnych Pseudomonas sp.
Konwencjonalne metody mikrobiologiczne
ICS:71.100.70 Kosmetyki. Środki higieny osobistej
PN-EN ISO 21148:2009 (oryg.) Kosmetyki – Mikrobiologia. Ogólne wytyczne badań mikrobiologicznych
PN-EN ISO 11930:2012 (oryg.) Kosmetyki - Mikrobiologia. Test skuteczności i ocena zakonserwowania produktów
kosmetycznych
PN-EN ISO 16212:2011(oryg.) Kosmetyki-Mikrobiologia. Oznaczenie liczby drożdzy i pleśni.
PN-EN ISO 18416:2009 (oryg.) Kosmetyki-Mikrobiologia. Wykrywanie Candida albicans
Konwencjonalne metody mikrobiologiczne
ICS: 07.100.20 - Mikrobiologia wody
PN-EN ISO 8199:2010 Jakość wody. Ogólne wytyczne oznaczania liczby bakterii metodą hodowli
PN-EN ISO 7899-1:2002 Jakość wody. Wykrywanie i oznaczanie ilościowe enterokoków kałowych. Część 1: Zminiaturyzowana metoda do badania wód powierzchniowych i ścieków (najbardziej prawdopodobna liczba bakterii)
PN-EN ISO 7899-2:2004 Jakość wody. Wykrywanie i oznaczanie ilościowe enterokoków kałowych. Część 2: Metoda filtracji membranowej
Konwencjonalne metody mikrobiologiczne
namnożenie drobnoustrojów na odpowiednich podłożach
namnażająco-wybiórczych (metody jakościowe)
analiza wielu cech morfologicznych, biochemicznych czy
serologicznych bakterii, które wyrosły w postaci kolonii
na podłożach agarowych
PN-EN ISO 11290-1:1999+A1:2005
Bulion pół-Frasera i Frasera - podłoża do selektywnego namnażania Listeria sp. Oprócz
składników odżywczych (peptony, ekstrakty) zawierają eskulinę i chlorek litu. Do podłoża po
sterylizacji wprowadzany jest roztwór cytrynianu amonowo-żelazowego i dodatek selektywny w
postaci roztworu: akryflawiny i kwasu nalidyksowego (w bulionie pół-Frasera jest go połowę
mniej). Antybiotyki i chlorek litu silnie hamują wzrost bakterii gramujemnych i większość
gramdodatnich. Dodatkowo chlorek litu jest czynnikiem wybiórczym, ze względu na tolerancję
wyższych stężeń tej soli przez Listeria monocytogenes. Szczepy Listeria monocytogenes
hydrolizują eskulinę do eskuletyny i glukozy. Eskuletyna tworzy czarny kompleks z żelazem (III)
pochodzącym z cytrynianu. Hodowla na tym podłożu po namnożeniu pałeczek Listeria spp.
przybiera czarnoszarą lub czarną barwę.
wzrost L.mnocytogenes na
podłożu bulion Frasera
podłoże chromogenne ALOA (agar Listeria wg Ottaviani i Agosti)
chromogenny substrat:
5-bromo-3-chloro-3-indoxyl--D-glukopiranozyd –
wykrywanie aktywności - -D-glukozydazy = kolonie niebieskozielone (wszystkie gatunki
Listeria)
substrat
L--fosfatydyloinozytol
wykrywanie aktywności fosfolipazy C specyficznej dla fosfatydyloinozytolu (PI-PLC) =
mętne halo
Dodatkowo zawiera: mieszaninę antybiotyków (kwas nalidyksowy, ceftazidim, polimyksynę B,
cykloheksimid lub amfoterycynę B), chlorek litu.
podłoże agar Oxford
podłoże wybiórczo-różnicujące zawierające w swoim składzie m.
in. mieszaninę antybiotyków (siarczan kolistyny, cefotetan,
fosfomycynę, cykloheksymid), akryflawinę, eskulinę, chlorek litu i
cytrynian amonowo-żelazowy(III).
podłoże agar Palcam
podłoże wybiórczo-różnicujące zawierające w swoim
składzie m in. mieszaninę antybiotyków (polimyksynę B,
ceftazidim) akryflawinę, mannitol, czerwień fenolową,
glukozę, eskulinę, chlorek litu, cytrynian amonowo-
żelazowy(III).
Testy potwierdzające dla Listeria spp.
barwienie Grama
katalaza
zdolność ruchu
test na hemolizę
test CAMP
fermentacja ramnozy i ksylozy
Testy potwierdzające dla L. monocytogenes
L. ivanovii
S R
S - Staphylococcus aureus
(ATCC 25923 lub 49444; NCTC 7428 lub 1803)
R - Rhoodococcus equi
(ATCC 6939 lub NCTC 1621)
L. monocytogenes
R s
L. innocua R s
Test CAMP
Christie–Atkins–Munch–Peterson test