Post on 01-Dec-2019
1
Plan działania dla branży budowlanej
Zespół autorski:
dr hab. Prof. US Piotr Niedzielski
dr Joanna Markiewicz
Uniwersytet Szczeciński
MBN Sp. z o.o.
Szczecin 2010
2
Spis treści
Wstęp .......................................................................................................................................... 3
1. Charakterystyka branży budowlanej w Polsce. ...................................................................... 4
1.1 Budownictwo w świetle dostępnych danych statystycznych. ......................................... 4
1.2 Warunki mieszkaniowe w Polsce ................................................................................... 14
1.3 Kształcenie kadr i oferta B+R na potrzeby branży. ........................................................ 17
2. Charakterystyka branży budowlanej w województwie zachodniopomorskim .................... 22
2.1 Budownictwo w świetle dostępnych danych statystycznych ......................................... 22
2.2 Warunki mieszkaniowe w regionie. ............................................................................... 29
2.3 Budownictwo a specyfika gospodarcza regionu. ........................................................... 32
2.4 Klaster budowlany jako szczególna forma współpracy firm budowlanych w regionie zachodniopomorskim ............................................................................................................ 33
3. Analiza SWOT dla branży budowlanej w kontekście kraju i regionu zachodniopomorskiego ............................................................................................................. 37
4. Propozycje planu działań dla branży budowlanej regionu zachodniopomorskiego ............. 43
Podsumowanie ......................................................................................................................... 52
Literatura .................................................................................................................................. 52
Spis wykresów .......................................................................................................................... 53
Spis tabel .................................................................................................................................. 53
Spis rysunków .......................................................................................................................... 53
3
Wstęp
Struktura analizy „Plan działania dla branży budowlanej” opracowanej ramach
projektu „Transfer wiedzy w regionie poprzez rozwój sieci współpracy” została oparta na
wytycznych określonych przez zleceniodawcę (Północną Izbę Gospodarczą w Szczecinie) w
zapytaniu ofertowym. W związku z powyższym opracowanie obejmuje ogólną
charakterystykę branży budowlanej w Polsce z uwzględnieniem dostępnych danych
statystycznych z zakresu produkcji budowlano-montażowej, struktury firm oraz warunków
mieszkaniowych. Autorzy uznali za zasadne przedstawienie dodatkowo oferty edukacyjnej
oraz badawczo-rozwojowej. Kolejnym etapem rozważań jest analiza sytuacji branży
budowlanej w województwie zachodniopomorskim. Posługując się dostępnymi danymi
statystycznymi, zaprezentowano ogólną sytuację w branży w porównaniu z innymi
województwami w Polsce, warunki mieszkaniowe, a także przybliżono czynniki mające
wpływ na rozwój budownictwa w regionie, które wynikają ze specyfiki gospodarczej regionu
zachodniopomorskiego. Dodatkowo omówiono funkcjonowanie Komisji Budownictwa –
Klastra Budowlanego działającego przy Północnej Izbie Gospodarczej w Szczecinie.
Następnie dokonano oceny sytuacji w branży budowlanej w kontekście kraju oraz regionu
zachodniopomorskiego za pomocą popularnego narzędzia analitycznego jakim jest analiza
SWOT. W ostatniej części analizy zaprezentowano strategię i plan działań dla branży
budowlanej województwa zachodniopomorskiego z uwzględnieniem specyfiki regionalnej
oraz sytuacji branży w Polsce.
Autorzy
4
1. Charakterystyka branży budowlanej w Polsce.
Przystępując do analizy branży budowlanej w Polsce należy bardzo wyraźnie wskazać
silne jej związki z ogólną sytuacją na rynku. Szczególnie dotyczy to budownictwa
mieszkaniowego, które bardzo wyraźnie i mocno reaguje na wszelkie wahnięcia ogólnej
sytuacji ekonomicznej. Koniunktura lub dekoniunktura rynku odbija się w tym segmencie
wyraźnie, powodując natychmiastową reakcję, szczególnie wśród małych podmiotów, które
mają mniejsze zdolności do przetrwania nawet chwilowych załamań.
Dodatkowo segment budownictwa mieszkaniowego bardzo wrażliwy jest na wszelkie
zmiany i utrudnienia w dostępie do kapitału. Dostępność kredytów warunkuje powstawanie
wielu nowych inwestycji, a wśród deweloperów niewielu jest zdolnych do realizacji
inwestycji ze środków własnych, bez udziału banków lub też potencjalnych kupców
budowanych mieszkań.
W niniejszym opracowaniu autorzy posługują się danymi Głównego Urzędu
Statystycznego dostępnymi na stronie GUS www.stat.gov.pl oraz opracowaniami GUS, m.in.
Informacje bieżące: Budownictwo mieszkaniowe w okresie I-VII 2010 r. z dnia 17 sierpnia
2010 r., Koniunktura w przemyśle, budownictwie, handlu i usługach 2000-2010 z dnia 27
sierpnia 2010 r., Biuletyn Statystyczny nr 8/2010, Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010,
Rocznik Statystyczny Województw 2009, Rocznik Statystyczny Województwa
Zachodniopomorskiego 2009, Województwo Zachodniopomorskie 2009 – Podregiony,
Powiaty, Gminy oraz pochodzące z Banku Danych Regionalnych umieszczonego w serwisie
internetowym GUS http://www.stat.gov.pl/bdr_n/app/strona.indeks
1.1 Budownictwo w świetle dostępnych danych statystycznych.
Produkcja budowlano-montażowa (obejmująca roboty o charakterze inwestycyjnym
i remontowym) zrealizowana w 2009 r. na terenie kraju przez przedsiębiorstwa budowlane
(łącznie z szacunkowymi danymi dla przedsiębiorstw budowlanych o liczbie pracujących do 9
osób) była o 3,2% wyższa niż w 2008 r. (w 2008 r. wzrost o 12,1%). Produkcja zrealizowana
przez jednostki sektora prywatnego była o 4,0 % wyższa niż w 2008 r., a jej udział w ogólnej
5
produkcji budowlano-montażowej wyniósł 98,8% (przed rokiem – wzrost o 11,7%, udział -
98,0%). Poziom produkcji budowlano-montażowej zrealizowanej w sektorze publicznym
obniżył się o 35,2% (przed rokiem wzrost o 41,5%).
Produkcja budowlano-montażowa zrealizowana w 2009 r. na terenie kraju przez
przedsiębiorstwa budowlane o liczbie pracujących powyżej 9 osób była o 5,1% wyższa
niż przed rokiem (w 2008 r. wzrost o 14,7%). Wzrost ten był wynikiem zwiększenia
sprzedaży robót o charakterze inwestycyjnym - o 8,2%, przy nieznacznym spadku robót
remontowych - o 1,3%. Lepsze wyniki odnotowano w jednostkach, których podstawowym
rodzajem działalności jest budowa obiektów inżynierii lądowej i wodnej - o 15,2% (wobec
wzrostu o 17,1% przed rokiem) oraz roboty budowlane specjalistyczne - o 4,8% (wzrost o
14,3%). Natomiast spadek produkcji budowlano-montażowej wystąpił w dziale budownictwa
związanym ze wznoszeniem budynków – o 2,0% (wobec wzrostu o 13,1% przed rokiem),
przy czym w dominującej w nim grupie przedsiębiorstw (98,3% produkcji budowlanej
zrealizowanej w tym dziale) - zajmujących się głównie budową budynków mieszkalnych i
niemieszkalnych - wyniósł 2,5% (przy spadku udziału o 2,7 pkt., tj. z 44,7% w 2008 r. do
42,0% w 2009 r.).
Spośród przedsiębiorstw zajmujących się głównie robotami związanymi z budową
obiektów inżynierii lądowej i wodnej największy wzrost sprzedaży odnotowano w
jednostkach wykonujących roboty związane z budową pozostałych obiektów inżynierii
lądowej i wodnej – o 27,8%, przy wzroście udziału o 0,9 pkt. (z 4,5% w 2008 r. do 5,4% w
2009 r.). Wzrost wystąpił także w podmiotach zajmujących się robotami związanymi z
budową rurociągów, linii telekomunikacyjnych i elektroenergetycznych - o 14,5% (ich udział
wzrósł o 0,6 pkt., tj. z 7,7% do 8,3%) oraz robotami związanymi z budową dróg kołowych i
szynowych - o 12,7%, przy wzroście ich udziału o 1,0 pkt. (z 20,2% do 21,2%). W dziale
związanym z wykonywaniem specjalistycznych robót budowlanych lepsze efekty
odnotowano w jednostkach wykonujących rozbiórki i przygotowanie terenu pod budowę - o
27,3% (przy wzroście udziału z 1,7% w 2008 r. do 2,1% w 2009 r.), pozostałe specjalistyczne
roboty budowlane - o 9,4% (wzrost z 5,6% do 5,8%) oraz roboty budowlane wykończeniowe
– o 3,0% (ich udział obniżył się z 2,0% do 1,9%).
W jednostkach wykonujących instalacje elektryczne, wodno-kanalizacyjne i pozostałe
instalacje budowlane produkcja budowlano-montażowa utrzymała się na tym samym
poziomie co w 2008 r., chociaż jej udział obniżył się z 13,1% do 12,6%) W 2009 r., w
6
porównaniu z 2008 r., nastąpiły istotne zmiany w strukturze obiektowej produkcji budowlano-
montażowej zrealizowanej przez przedsiębiorstwa o liczbie pracujących powyżej 9 osób.
Nastąpiło znaczne zmniejszenie udziału budynków - o 7,5 pkt., tj. z 52,0% do 44,5%, na rzecz
obiektów inżynierii lądowej i wodnej. W zakresie budynków niemieszkalnych spadek udziału
wyniósł 3,8 pkt. i dotyczył budynków przemysłowych i magazynowych - o 3,2 pkt.,
handlowo-usługowych - o 1,1 pkt., a także hoteli i budynków zakwaterowania turystycznego
oraz biurowych – po 0,3 pkt. Wzrósł natomiast udział robót zrealizowanych na
ogólnodostępnych obiektach kulturalnych, budynkach edukacyjnych, opieki medycznej i
kultury fizycznej (o 0,9 pkt.) oraz nieznacznie na pozostałych budynkach niemieszkalnych.
Spadek udziału budynków mieszkalnych wyniósł 3,7 pkt. i dotyczył głównie budynków o
dwóch mieszkaniach i wielomieszkaniowych – 2,9 pkt., a w zakresie budynków
jednomieszkaniowych i zbiorowego zamieszkania wyniósł, odpowiednio 0,5 pkt. i 0,4 pkt. Na
7,5-punktowy wzrost udziału sprzedaży robót budowlano-montażowych związanych z
realizacją obiektów inżynierii lądowej i wodnej 3,8 pkt przypadało na autostrady, drogi
ekspresowe, ulice i drogi pozostałe. Udział tych obiektów w ogólnej wartości sprzedaży
produkcji wyniósł w 2009 r. 23,6% (wobec 19,8% w 2008 r.). Wzrost udziału produkcji
zrealizowanej na innych obiektach inżynierii lądowej i wodnej miał znacznie mniejszą skalę i
dotyczył głównie: rurociągów sieci rozdzielczej i linii kablowych rozdzielczych - o 2,2 pkt.
(w tym oczyszczalni wód i ścieków o 0,9 pkt), budowli sportowych i rekreacyjnych – o 1,4
pkt oraz rurociągów i linii telekomunikacyjnych oraz linii elektroenergetycznych
przesyłowych o 0,4 pkt. Spadek udziału produkcji odnotowano natomiast min. w zakresie
dróg szynowych, dróg kolei napowietrznych lub podwieszanych – o 0,9 pkt.
W 2009 r. oddano do użytkowania 91421 nowych budynków tj. o 14049 budynków
mniej niż w 2008.
W 2009 r. oddano do użytkowania 160002 mieszkania, tj. o 5187 mieszkań (o 3,1%)
mniej niż w 2008 r. Mieszkania przekazane do użytkowania w nowych budynkach
mieszkalnych - (całych i w części pierwszej oddawanych etapami) stanowiły 95,4% ogółu
mieszkań oddanych do użytkowania (w 2008 r. – 94,4%), w części drugiej i dalszych – 0,8%
(w 2008 r. – 0,7%), mieszkania uzyskane z przebudowy i adaptacji w budynkach
mieszkalnych – 1,7% (przed rokiem – 2,5%), z rozbudowy budynków mieszkalnych,
podobnie jak w 2008 r. – 1,8%, natomiast w budynkach niemieszkalnych oraz budynkach
zbiorowego zamieszkania – 0,3% (przed rokiem – 0,6%).
7
W 2009 r. na terenie miast zrealizowano 69,6% ogólnej liczby mieszkań oddanych do
użytkowania (wobec 66,3% w 2008 r.) a ich przeciętna powierzchnia użytkowa wyniosła
81,8m2 i była o 5,1m2 mniejsza niż przed rokiem. Przeciętna powierzchnia użytkowa jednego
mieszkania oddanego do użytkowania na wsi wyniosła 140,3m2 (o 2,6m2 więcej niż w 2008
r.) i była o 58,5m2 większa od przeciętnej powierzchni użytkowej jednego mieszkania
przekazanego w mieście (przed rokiem o 50,8m2).
W 2009 r. rozpoczęto budowę 142901 mieszkań, tj. o 31785 mieszkań (o 18,2%)
mniej niż w 2008 r.
Budownictwo mieszkaniowe w Polsce w okresie I-VII 2010 r.
W Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych, wprowadzonej Rozporządzeniem
Rady Ministrów z dnia 30.12.1999 r., budynki mieszkalne stanowią te, w których co najmniej
połowa całkowitej powierzchni użytkowej jest wykorzystywana do celów mieszkalnych.
Definicja mieszkania określa, że jest to lokal przeznaczony na stały pobyt ludzi –
wybudowany lub przebudowany w celach mieszkalnych, konstrukcyjnie wydzielony trwałymi
ścianami w obrębie budynku, do którego prowadzi niezależne wejście klatki schodowej,
ogólnego korytarza, wspólne sienie bądź bezpośrednio z ulicy, podwórza lub ogrodu. Za
mieszkanie uznawany jest tylko lokal przeznaczony na stałe zamieszkiwanie właściciela,
zarządcy lub pracowników obiektu, a także rodzin prowadzących odrębne gospodarstwa
domowe.1
W ostatnich latach na polskim rynku budowlanym obserwowany był dynamiczny
wzrost ilości budowanych mieszkań. W okresie od 2006 do 2009 roku wartość produkcji
budowlano-montażowej w Polsce wzrosła o ok. 57%, wynosząc w 2009 roku prawie 80 mld
zł. Budownictwo mieszkaniowe w tym samym roku zostało oszacowane na wartość 11,5 mld
zł, co stanowiło ponad 14% produkcji budowlanej. Porównując tę wartość do roku
poprzedzającego (2008), można zaobserwować spadek wartości inwestycji mieszkaniowych o
ok. 23% – w 2008 wartość ta wyniosła ok. 15 mld zł.
1 Źródło: Budownictwo mieszkaniowe w okresie I-VII 2010 r. z dnia 17 sierpnia 2010 r.
8
Wykres 1. Wartość inwestycji w budownictwie mieszkaniowym w Polsce w latach 2006-
2009
7419
10227
14964
11490
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
2006 2007 2008 2009
Wa
rto
ść i
nw
est
ycj
i
Źródło: Dane GUS, Budownictwo mieszkaniowe w okresie I-VII 2010 r. z dnia 17 sierpnia 2010 r.
W latach 2006-2009 obserwowany był także znaczący wzrost ilości budowanych
mieszkań. W 2006 roku oddano do użytku ponad 115 tys. mieszkań, rok później liczba ta
wyniosła ponad 133 tys., a w 2008 roku sięgnęła ponad 165 tys. Rok później wartość ta
spadła o ok. 4% do 160 tys. z czego m.in. 72 tys. dotyczyły budownictwa indywidualnego,
72,3 tys. mieszkań przeznaczonych na sprzedaż lub wynajem, a 7,3 tys. realizowanych było
przez spółdzielnie mieszkaniowe.
9
Wykres 2. Mieszkania wybudowane w Polsce w latach 2006 – 2009 (w tys.)
115
134
165160
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
2006 2007 2008 2009
Ilo
ść m
iesz
ka
ń
Źródło: Dane GUS, Budownictwo mieszkaniowe w okresie I-VII 2010 r. z dnia 17 sierpnia 2010 r.
W okresie od stycznia do lipca 2010 roku w całej Polsce do użytku zostało oddanych
74 180 mieszkań, co stanowi liczbę o 19% mniejszą niż w roku 2009 i o 11,6% niższą w
porównaniu z okresem styczeń- lipiec 2008 r.
Po zmniejszonej aktywności inwestorów w zakresie nowych inwestycji
mieszkaniowych w latach 2008-2009, liczba mieszkań, których budowa została rozpoczęta,
systematycznie wzrasta od początku 2010 r. W okresie od stycznia do lipca 2010 r.
rozpoczęto budowę 97 403 mieszkań, co stanowi wartość o 20,6% większą od analogicznego
okresu roku poprzedniego. Natomiast spadkowa tendencja widoczna jest w ilości wydanych
10
pozwoleń na budowę. W okresie pierwszych siedmiu miesięcy 2010 roku wydano pozwolenia
na budowę 98 721 mieszkań, tj. o 7,6% mniej niż w roku 2009.
Wykres 3. Ilość mieszkań oddanych do użytkowania w okresach od I do VII 2009 i 2010
(w tys.)
88,3
74,2
65
70
75
80
85
90
2009 2010
Ilo
ść m
iesz
ka
ń
Źródło: Dane GUS, Budownictwo mieszkaniowe w okresie I-VII 2010 r. z dnia 17 sierpnia 2010 r.
Największy udział w przyroście zasobów mieszkaniowych w okresie I-VII 2010 r.
spowodowany został działalnością inwestorów indywidualnych, którzy przez okres siedmiu
miesięcy wybudowali 38 537 mieszkań. Co prawda była to ilość o 4,1% niższa od tej przed
rokiem, jednak pozwoliła na osiągnięcie procentowo największej części przyrostu wynoszącej
ok. 52%. Podczas badanego okresu widoczny był również spadek zainteresowania
uzyskaniem pozwoleń ba budowę wśród inwestorów indywidualnych. Ilość uzyskanych
pozwoleń wyniosła 59 752 i była o 3,7% niższa niż przed rokiem. Niewielki spadek
zaobserwowano także ilości mieszkań, których budowę rozpoczęto. Liczba ta była niższa o
0,9% w porównaniu z analogicznym okresem w roku 2009.
11
Drugą, co do wielkości grupę pod względem oddanych do użytku mieszkań stanowili
deweloperzy, którzy przygotowali 29 084 mieszkania. Niniejsza liczba stanowiła 39,2%
ogólnej liczby mieszkań oddanych do użytku i była o 33,5% niższa niż w roku ubiegłym. W
okresie od stycznia do lipca 2010 roku w tej grupie inwestorów rozpoczęta została
budowa36 862 mieszkań, co stanowiło o 77,2% więcej w stosunku do roku poprzedniego.
Spadła natomiast liczba mieszkań, na których budowę uzyskano pozwolenia – 33 170, tj. o
8,1%.
Kolejną, trzecią grupą z branży mieszkaniowej były spółdzielnie mieszkaniowe, które
w okresie od stycznia do lipca 2010 roku oddały do użytku 2 884 lokale mieszkalne. Liczba ta
była o 29,8% niższa w porównaniu do roku poprzedniego. Ponadto zmniejszyła się liczba
pozwoleń uzyskanych przez spółdzielnie mieszkaniowe z 2 682 do 1 765.
Pozostali inwestorzy (budownictwo społeczne czynszowe, komunalne i zakładowe)
oddali do użytku w okresie siedmiu miesięcy łącznie 3 675 mieszkań, tj. o 2% więcej niż rok
wcześniej.
Wykres 4. Udział poszczególnych grup w przyroście zasobów mieszkaniowych w okresie
I-VII 2010 r.
12
Źródło: Opracowanie własne, na podstawie danych GUS, Budownictwo mieszkaniowe w okresie I-VII
2010 r. z dnia 17 sierpnia 2010 r.
13
Tabela 1. Mieszkania oddane do użytkowania, mieszkania, których budowę rozpoczęto
oraz wydane pozwolenia na budowę mieszkań I-VII 2010
Źródło: Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010.
14
1.2 Warunki mieszkaniowe w Polsce.
Zasoby mieszkaniowe kraju stanowiły na koniec grudnia 2008 r. 13,2 mln mieszkań,
w których znajdowało się 48,7 mln izb o powierzchni użytkowej 923,4 mln m2 . W 2008 r.
w porównaniu z ubiegłym rokiem przybyło 156,6 tys. mieszkań (tj. o 1,2%), 16186,2 tys. m2
(o 1,4%) powierzchni użytkowej i 663,8 tys. (o 1,8%) izb. Przyrost mieszkań był m. in.
efektem inwestycji w budownictwie, rozbudowy i przebudowy budynków istniejących, jak
również zmiany charakteru przeznaczenia powierzchni niemieszkalnych.
Z ogólnej puli zasobów mieszkaniowych, ponad 67% lokali mieszkalnych
zlokalizowanych było na terenach miast.
Dynamika przyrostu mieszkań kształtowała się na tym samym poziomie zarówno w
miastach jak i na terenach wiejskich. W miastach liczba mieszkań wzrosła o 1,2% (co stanowi
wzrost o 108,2 tys.), natomiast na terenach wiejskich przybyło ich 48,4 tys. tj. 1,1%. W pięciu
największych miastach tj.: Warszawie, Krakowie, Łodzi, Wrocławiu i Poznaniu, gdzie
mieszka ok. 18,9% ludności miejskiej, skupionych było 21,9% mieszkań spośród wszystkich
zasobów miejskich (co daje o 0,1% więcej niż przed rokiem)
Największy rozwój budownictwa mieszkaniowego wystąpił na obszarze centralnej i
północnej Polski. Województwami dominującymi są województwa mazowieckie i pomorskie
(wzrost o 1,9% i 1,8% w stosunku do 2007 r.). Natomiast najmniejszy przyrost mieszkań
odnotowano w województwach świętokrzyskim (0,6%) i opolskim (0,5%).
Podstawowymi wskaźnikami pozwalającymi określić warunki mieszkaniowe w Polsce
są wskaźniki ilustrujące przeciętną: liczbę izb w mieszkaniu, liczbę osób przypadającą na
mieszkanie i na izbę oraz powierzchnię użytkową mieszkania. Przeciętna liczba izb
przypadająca na 1 mieszkanie wyniosła 3,70, w tym w miastach wynosiła ona 3,50, a na wsi
4,12. Podobnie jak w ubiegłym roku zaobserwowano, że im większe miasto, tym mniejsza
liczba izb w mieszkaniu, np. w miastach poniżej 10 tys. ludności przeciętnie w mieszkaniu
znajdowało się 3,87 izb, a w miastach powyżej 200 tys. ludności - 3,28.
Średnia wielkość mieszkania w Polsce wynosiła w grudniu 2008 r. 70,2 m2 i wzrosła
ona o 0,4 m2 w porównaniu do roku poprzedniego. Natomiast mieszkania na wsi były średnio
o 24,5 m2 większe niż na terenach miast (odpowiednie wskaźniki wynoszą dla wsi 86,7 m2 a
dla miast 62,2 m2). W dziewięciu województwach powierzchnia użytkowa mieszkań nie
15
przekroczyła 70 m2. Największe mieszkania znajdowały się w województwach:
podkarpackim (78,0 m2),wielkopolskim ( 77,5 m2) i opolskim (77,3 m2).
Rysunek 1. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w układzie przestrzennym w
2008 r. (w m2)
Źródło: Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010.
Natomiast przeciętna powierzchnia użytkowa przypadająca na 1 osobę wzrosła w
porównaniu z rokiem ubiegłym o 0,4 m2 i wyniosła 24,2 m2 (w miastach z 23,2 m2 do 23,6 m2,
na wsi z 24,7 m2 do 25,1 m2). Wskaźnik ten w układzie regionalnym wahał się od 21,8 m2 w
województwie warmińsko-mazurskim do 25,8 m2 w mazowieckim.
Dysproporcje pomiędzy miastem a wsią dotyczą również stopnia zaludnienia
mieszkań. Mieszkania wiejskie są bardziej zaludnione od mieszkań miejskich, i tak np. na 1
16
mieszkanie w miastach przypadało przeciętnie 2,63 osoby, zaś na wsi 3,45, przy przeciętnej
dla Polski 2,90. Najwięcej osób w 1 mieszkaniu występuje w województwach podkarpackim -
3,42 i wielkopolskim - 3,15, najmniej natomiast w województwach centralnych: w łódzkim -
2,67,a w mazowieckim - 2,69 osoby na 1 mieszkanie.
W 2008 r. gminy przekazały inwestorom ok. 1857 ha gruntów, z ok. 78%
przeznaczeniem pod budownictwo mieszkaniowe jednorodzinne. W miastach pod
budownictwo to zostało przekazanych 59,3% gruntów, zaś na wsi 92,6%. Najmniej gruntów
przeznaczono pod budownictwo i spółdzielcze (1,8%) i towarzystw budownictwa
społecznego (4,2%). Najwięcej gruntów pod budownictwo mieszkaniowe zostało
przekazanych w województwach: zachodniopomorskim (15,4%), warmińsko-mazurskim
(14,9%) i wielkopolskim (13%), najmniej zaś w małopolskim (1,6%), podlaskim oraz
opolskim (po 1,9%).
17
1.3 Kształcenie kadr i oferta B+R na potrzeby branży.
Zreformowany system edukacji w Polsce składa się z dwóch części:
− systemu oświaty,
− systemu szkolnictwa wyższego.
Trzy pierwsze szczeble systemu oświaty, czyli przedszkole, szkoła podstawowa i
gimnazjum dają niezróznicowaną ofertę edukacyjną dla dzieci w wieku od 6 do16 lat.
Różnica w ofercie rozpoczyna się dopiero na szczeblu szkół ponadgimnazjalnych, które
obejmują:
– szkołę zawodową o okresie nauczania 2-3 lata,
− trzyletnie licea ogólnokształcące,
− trzyletnie licea profilowane, kształcące w profilach kształcenia ogólnozawodowego,
− czteroletnie technikum,
− dwuletnie liceum uzupełniające, dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych,
− trzyletnie technikum uzupełniające, dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych,
których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe
po zdaniu egzaminu,
− szkoły policealne o okresie nauczania nie dłuższym niż 2,5 roku,
− trzyletnie szkoły specjalne przysposabiające do pracy dla uczniów z upośledzeniem
umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z
niepełnosprawnościami sprzężonymi.
Sporym problemem jest tu trwająca od początku lat 90 stopniowa likwidacja
zasadniczych szkół zawodowych. Powody takiego postępowania miały swoje źródło głównie
w upadku lub restrukturyzacji zakładów państwowych, które to przeważnie prowadziły szkoły
przyzakładowe oraz zdecydowanym wzroście aspiracji edukacyjnych społeczeństwa.
Jednocześnie, w okresie tym wzrastała liczba techników a także liceów
ogólnokształcących, z których część powstawała na bazie szkół zawodowych. Zmiany w
szkolnictwie średnim silnie stymulował rozwój szkolnictwa wyższego – absolwenci szkół
średnich zyskali szersze możliwości kontynuacji nauki. Zaznaczyć tu należy, że znacznemu
18
ilościowemu ograniczeniu szkolnictwa zawodowego nie towarzyszyła praca nad jego
modernizacją i dostosowaniem do potrzeb rynku pracy.
Wielokrotnie powielane sygnały pochodzące ze środowisk gospodarczych, a
wskazujące na potrzebę wzmocnienia tego segmentu szkolnictwa były ignorowane, co
doprowadziło do dzisiejszej sytuacji, gdzie na rynku pracy poszukiwani są specjaliści,
wykształceni w kierunkach technicznych (niekoniecznie ze średnim, czy wyższym
wykształceniem), natomiast istnieje wyraźna nadpodaż absolwentów szkół wyższych o
profilach humanistycznych.
Tabela 2. Szkoły i uczniowie w szkolnictwie ponadgimnazjalnym
Uczniowie w tys.
1999/2000 2002/2003 2005/2006
Zasadnicze szkoły
zawodowe
szkoły 2408 2227 1778
uczniowie 590,4 265,1 232,5
Technika, technika
uzupełniające i
licea profilowane
szkoły 5658 6395 4641
uczniowie 965,9 815,1 753,3
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010.
Jak już wspomniano, główny problem szkolnictwa zawodowego w Polsce to
niedostosowanie oferty edukacyjnej do struktury, zarówno rynku pracy, jak i szerzej
pojmowanej rzeczywistości ekonomicznej kraju, ale i Europy.
Technika najczęściej kształcą w zawodzie ekonomisty, kucharza oraz sprzedawcy. W
roku szkolnym 2005/2006 wśród 102 tys. absolwentów techników było tylko 5 tys. techników
budownictwa. Na powyższe problemy nakłada się brak nowoczesnych programów nauczania,
niska jakość kształcenia zawodowego, a także – a może przede wszystkim – deprecjacja
szkolnictwa zawodowego w oczach społeczeństwa.
Rosnące aspiracje społeczeństwa, możliwości finansowe, dostępność i różnorodność
oferty kształcenia spowodowała, że zdobycie konkretnego, często nawet dobrze płatnego
zawodu, uważane jest za mniej atrakcyjne od zdobycia nawet najmniej przydatnego dyplomu
ukończenia jakiejkolwiek uczelni wyższej.
19
System szkolnictwa wyższego obejmuje różnego rodzaju szkoły wyższe – państwowe
(publiczne) oraz tworzone w dużej ilości i różnorodności, po 1990 r., niepaństwowe szkoły
wyższe. Dodatkowo, od 1998 r. powstają również państwowe i niepaństwowe wyższe szkoły
zawodowe.
Do szkoły wyższej mogą być przyjęte osoby, które uzyskały świadectwo dojrzałości.
Studia mogą być prowadzone jako dzienne, wieczorowe, zaoczne i eksternistyczne oraz w
systemie e-learning.
Obecnie w Polsce istnieje 464 różnego rodzaju szkół wyższych, na które składa się:
− 18 uniwersytetów,
− 18 politechnik,
− 5 akademii ekonomicznych,
− 6 wyższych szkół pedagogicznych,
− 7 akademii rolniczych,
− 6 akademii wychowania fizycznego,
− 34 państwowych wyższych szkół zawodowych,
− 7 uczelni teologicznych,
− 151 niepublicznych uczelni wyższych,
− 179 niepublicznych wyższych szkół zawodowych,
− 11 akademii medycznych,
− 5 uczelni wojskowych,
− 7 akademii sztuk pięknych,
− 8 akademii muzycznych,
− 1 Wyższa Szkoła Policji,
− 1 Szkoła Główna Służby Pożarniczej.2
2 Źródło: dane Ministerstwa Edukacji Narodowej.
20
Cechami wyróżniającymi polskie szkolnictwo wyższe jest rozdrobnienie, ogromna
skala sektora niepublicznego oraz studiów niestacjonarnych, wysoki udział wydatków
prywatnych na szkolnictwo wyższe przy niskim udziale środków publicznych, zatrudnienie
kadry akademickiej w wielu uczelniach, nikłe umiędzynarodowienie oraz rozwiązania
ustrojowe. Polski system szkolnictwa wyższego coraz bardziej różni się od systemów w
rozwiniętych krajach UE, jest też ogromnie zróżnicowany wewnętrznie. Nie stwarza to
korzystnych warunków do jego dalszego rozwoju, ale przede wszystkim integracji z
potrzebami rynku pracy.
B+R
Innowacje poprzez wyższą produktywność czynników wytwórczych oraz dyfuzję
wiedzy wpływają na konkurencyjność przedsiębiorstw, tym samym determinując jego
pozycję na obszarze funkcjonowania. Działalność innowacyjna przedsiębiorstw jest
uzależniona od poziomu wiedzy, znajdującej się w zasobach przedsiębiorstwa,
wykorzystywanej technologii, stylu zarządzania, zasobów ludzkich i finansowych.
Nakłady na działalność B+R ogółem w 2006 r. wyniosły 5892,8 mln zł i były wyższe
niż przed rokiem o 5,7%. Relacja nakładów na działalność B+R do PKB (tzw. GERD/PKB)
ukształtowała się na poziomie 0,56% i nadal należała do najniższych w Unii Europejskiej -
podał Główny Urząd Statystyczny.3
W strukturze finansowania nakładów na B+R nadal dominują środki pochodzące z
budżetu państwa, ale ich udział w ostatnich latach wyraźnie maleje. Nieznacznie zwiększył
się udział nakładów na B+R pochodzących z przedsiębiorstw z 24,5% w 2000 r. na 25,1% w
2006 r. Wzrósł udział środków zagranicznych w nakładach na B+R w analogicznym okresie z
1,8% na 7,0%. Utrzymywała się tendencja spadku zatrudnienia w działalności B+R, wśród
zatrudnionych zwiększył się udział pracowników naukowo-badawczych. Odnotowano wzrost
udziału kobiet zatrudnionych na stanowiskach naukowo-badawczych.
Zatrudnienie w działalności B+R w okresie ostatnich 6 lat zmalało o 4,3 tys. osób, tj o
ok. 3,5%. Wzrósł udział pracowników naukowo-badawczych w ogólnej liczbie zatrudnionych
w działalności B+R z 70,2% w 2000 r. do 79,5% w 2006 r. W liczbach bezwzględnych
3 Źródło: Dane GUS, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2006-2008, GUS, 23 września 2009.
21
największy przyrost liczby zatrudnionych w tej grupie pracowników w ostatnich 6 latach
nastąpił w szkołach wyższych (o 6334 osoby). Najwyższy odsetek osób posiadających
wykształcenie minimum ze stopniem doktora występuje w szkołach wyższych. Spośród
ogólnej liczby zatrudnionych w sferze B+R 82,9% osób z tytułem profesora przypada na
sektor szkolnictwa wyższego; w przypadku osób ze stopniem doktora habilitowanego -
odpowiednio 87,7%, zaś doktora 85,2%.4
4 Źródło: Dane GUS, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2006-2008, GUS, 23 września 2009.
22
2. Charakterystyka branży budowlanej w województwie
zachodniopomorskim
2.1 Budownictwo w świetle dostępnych danych statystycznych.
Ożywienie gospodarcze w latach 2004-2008 wywarło istotny wpływ na rozwój branży
budowlanej. W 2007 roku w zachodniopomorskim budownictwie wzrost zatrudnienia wyniósł
7,5%. Jednocześnie poziom płac w branży w regionie wzrósł o 16%. Budownictwem
zajmowało się aż 11,2% firm województwa. W 2007 roku w branży budowlanej i
pokrewnych w województwie zachodniopomorskim powstało 1 520 nowych podmiotów
gospodarczych i był to najwyższy przyrost wśród wszystkich branż. Sprzedaż produkcji
budowlano-montażowej w przeliczeniu na jednego mieszkańca w 2008 roku wyniosła 3 991
zł, co lokuje województwo na 5. miejscu w Polsce przy średniej krajowej na poziomie 3 583
zł. Na przestrzeni lat 2004-2008 wartość sprzedaży budowlano-montażowej na jednego
mieszkańca w województwie oscylowała wokół średniej krajowej, począwszy od roku 2006
nieznacznie ją przekraczając.
Od 2004 roku wartość sprzedaży budowlano-montażowej wzrosła ponad dwukrotnie,
do poziomu 6 756 mln zł w roku 2008. Pod względem udziału w krajowej sprzedaży region
zajmuje 8. miejsce w Polsce. Waha się on pomiędzy 4 a 5%, z tendencją wzrostową.
W latach 2005-2008 wzrosła liczba udzielanych pozwoleń na budowę wyrażona jako
łączny metraż obiektów. Udział w ogólnej liczbie pozwoleń w kraju w tym okresie wzrósł z
3,16% do 4,66% natomiast suma metrów kwadratowych powierzchni w pozwoleniach z
552 tys. m² do 944 tys. m².
Rynek zarówno w ujęciu ilościowym jak i wartościowym zdominowany jest przez
podmioty. prywatne.
W ujęciu wartościowym produkcja budowlano montażowa zrealizowana przez sektor
publiczny została wyceniona na wartość 99,5 mln zł w 2008 r. co stanowiło 3,9 % ogółu
wartości produkcji.
23
Budownictwo w województwie zachodniopomorskim
W okresie od stycznia do lipca 2010 r. w pięciu województwach został odnotowany
wzrost liczby mieszkań oddanych do użytku. Wśród regionów, w których w okresie I-VII
2010 r. zwiększyła się liczba wybudowanych mieszkań w porównaniu z tym samym okresem
roku poprzedniego, znalazły się następujące województwa:
• opolskie – 78,9%
• świętokrzyskie – 41%
• podlaskie – 26,8%
• łódzkie – 5,2%
• warmińsko-mazurskie – 2,8%
Pozostałych piętnaście województw odnotowało spadek ilości mieszkań oddanych do
użytku w okresie od stycznia do lipca 2010 r., w porównaniu do roku 2009. Spadkowa
tendencja miała miejsce w województwach:
• małopolskie - -38,8%
• mazowieckie - -31,9%
• lubuskie - -26,7%
• zachodniopomorskie - -24,5%
• lubelskie - -18,7%
• dolnośląskie - -19,2%
• pomorskie - -17,2%
• kujawsko-pomorskie - -12,6%
• wielkopolskie - -9,1%
• śląskie - -8,9%
24
• podkarpackie - -3,0%5
Wykres 5. Mieszkania oddane do użytkowania wg województw
Źródło: Dane GUS, Rocznik Statystyczny Województw 2009.
Województwo zachodniopomorskie znalazło się w pierwszej ósemce polskich
województw i na jego terenie w okresie I-VII 2010 r. oddano do użytku ok. 3800 mieszkań.
Była to liczba o ponad 25% mniejsza niż w roku poprzednim. Jednocześnie region
zachodniopomorskie znalazł się wśród pięciu województw o największym spadku ilości
budowanych mieszkań.
Struktura produkcji budowlano-montażowaj w województwie zachodniopomorskim
jest zróżnicowana, a na jej wielkość składa się szeroki wachlarz inwestycji. W 2008
największą część struktury zajmowały budynki niemieszkalne (35%). Drugą co do wielkości
5 Źródło: Dane GUS, Rocznik Statystyczny Województw 2009.
25
część zajęła infrastruktura transportu (20,4%), przed budynkami mieszkalnymi (22,7%),
rurociągami, liniami telekomunikacyjnymi i elektromagnetycznymi (14,1%) oraz pozostałymi
(4,6%).
Wykres 6. Struktura produkcji budowlano-montażowej według rodzajów obiektów
budowlanych w województwie zachodniopomorskim w 2008 r.
31,2%
27,4%
22,7%
14,1%4,6%
Budynki niemieszkalne
Infrastruktura transportu
Budynki mieszkalne
Rurociągi, linie telekomunikacyjne i elektroenergetyczne
Pozostałe
Źródło: Opracowanie własne, na podstawie danych GUS: Rocznik Statystyczny Województwa
Zachodniopomorskiego 2009.
Powyższa struktura dotyczy działań wykonanych przez przedsiębiorstwa mające
siedzibę zarządu na terenie województwa zachodniopomorskiego siłami własnymi bez
udziału podwykonawców i zatrudniają co najmniej 9 osób.
26
W latach 2005-2008 znacząco wzrosły inwestycje w produkcję budowlano-
montażową na terenie województwa zachodniopomorskiego. W ciągu trzech lat ich wartość
powiększyła się z 1,48 mld do 2,5 mld zł, czyli wzrosły realnie o ok. 69%. Na roboty o
charakterze inwestycyjnym przeznaczono z tej kwoty 69% (1,75 mld zł), natomiast roboty o
charakterze remontowym dotyczyły 31% wszystkich inwestycji (775 mln zł).
Wykres 7. Inwestycje w produkcję budowlaną w województwie zachodniopomorskim w
latach 2005, 2007 i 2008 (w mln zł)
1479,5
2110,7
2530,4
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
2005 2007 2008
Ilo
ść o
sób
za
tru
dn
ion
ych
Źródło: Dane GUS, Rocznik Statystyczny Województwa Zachodniopomorskiego 2009.
27
Struktura firm
Na terenie województwa zachodniopomorskiego od kilku lat obserwowany jest wzrost
zatrudnienia w budownictwie. Od 2005 roku liczba osób pracujących w tej branży
systematycznie się zwiększa. W przeciągu trzech lat (od 2005 do 2008) liczba ta wzrosła
ponad 38% z 10645 do 14732 osób. Zdecydowana większość osób pracujących w sektorze
budowlanym zatrudniona była przez sektor prywatny (12947 osób, co stanowiło prawie 95%),
natomiast w sektorze publicznym pracowało jedynie 785 osób (5%). Z ogólnej liczny 14732
osób zatrudnionych w budownictwie, większość pracowała na stanowiskach robotniczych
(10939 osób – 74%), a stanowiska nierobotnicze piastowało 3793 osób (26%).
Wykres 8. Przeciętne zatrudnienie w budownictwie w województwie
zachodniopomorskim w latach 2005, 2007, 2008
10645
12254
14732
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
2005 2007 2008
Ilo
ść o
sób
za
tru
dn
ion
ych
Źródło: Dane GUS, Rocznik Statystyczny Województwa Zachodniopomorskiego 2009.
28
Wykres 9. Podział na sektory zatrudnienia
Źródło: Dane GUS, Rocznik Statystyczny Województwa Zachodniopomorskiego 2009.
Wykres 10. Struktura zatrudnienia w sektorze budownictwa w województwie
zachodniopomorskim w 2008 r. (podział na stanowiska robotnicze i nierobotnicze)
10939
3793
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
Ilość osób zatrudnionych
stanowiska nierobotnicze stanowiska robotnicze
14732
785
13947
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
Ilość osób zatrudnionyc h
Podział na sektory zatrudnienia
sektor prywatny sektor publiczny
14732
29
Źródło: Dane GUS, Rocznik Statystyczny Województwa Zachodniopomorskiego 2009.
2.2 Warunki mieszkaniowe w regionie.
Na zasoby mieszkaniowe województwa zachodniopomorskiego składają się
mieszkania będące własnością: spółdzielni mieszkaniowych (37,9%), wspólnot
mieszkaniowych (39,5%), gmin – mieszkania komunalne (17,2%). Ponadto właścicielami
mieszkań w województwie są skarb państwa (1,7%), przedsiębiorstwa (1,3%) oraz
towarzystwa budownictwa społecznego (2,4%). W województwie zachodniopomorskim
odsetek mieszkań należących do TBS jest najwyższy w Polsce.
W latach 2004-2008 w województwie notowano stały i stabilny przyrost liczby
mieszkań. W okresie tym przybyło 21,6 tys. mieszkań, wobec roku 2004 wzrost wyniósł
3,8%. W 2008 roku oddano do użytkowania 6 969 mieszkań, o 7,2% więcej niż w roku
poprzednim. Stanowiło to 4,2% nowooddanych lokali w kraju. W przeliczeniu na 1 000
mieszkańców w skali całego województwa oddano do użytku 4,1 mieszkania. Notuje się
znaczne zróżnicowanie ilości oddawanych lokali w poszczególnych częściach województwa
i tak: w podregionie stargardzkim 2,1, w koszalińskim – 3,4, w podregionie miasto Szczecin
– 4,7 oraz 7,0 w podregionie szczecińskim. Zasoby mieszkaniowe województwa obejmowały
na koniec grudnia 2008 roku 592,0 tys. lokali. Na sprzedaż lub wynajem przeznaczonych było
46,9% wybudowanych mieszkań, budowy zrealizowane przez inwestorów indywidualnych to
39,0%, a budownictwo czynszowe to 6,9% realizowanych inwestycji. W okresie 2004-2008
liczba izb w mieszkaniach regionu wzrosła z 2 101,6 tys. do 2 184,9 tys., czyli o 4,0%. Ich
powierzchnia zwiększyła się o 5,6%, z 37,3 mln m² do 39,4 mln m². Wszystkie instalacje
sanitarno-techniczne dostępne są województwie w większej ilości mieszkań niż przeciętnie w
Polsce. Wysoka na tle kraju dostępność tych instalacji występuje w przypadku wyposażenia
mieszkań w wodociągi na wsiach (1. miejsce w kraju), w miastach(3.), obecności łazienek na
wsiach (3.)
W 2008 roku najwięcej mieszkań przekazano do użytkowania w Szczecinie (1 911),
powiecie polickim (861), kołobrzeskim (710) oraz w Świnoujściu (658). W przeliczeniu na 10
000 mieszkańców w roku 2008 roku najwięcej mieszkań oddano w Świnoujściu (167,5),
powiecie polickim (128,2) oraz w powiecie kołobrzeskim (92,7) przy średniej wojewódzkiej
wynoszącej 41,2. Wskaźnik ilości mieszkań oddanych do użytkowania na 10 000
mieszkańców daje województwu 9. miejsce w kraju. Zauważalna jest bardzo silna
30
dysproporcja w rozwoju zasobów mieszkaniowych pomiędzy pasem nadmorskim i
największymi miastami województwa a wschodnią i południową częścią regionu. W
powiatach nadmorskich wpływ na taką sytuację ma przede wszystkim budownictwo typu
apartamentowego, charakteryzujące się ze względu na ich przeznaczenie wysokimi
standardami wykończenia przy jednoczesnych niewielkich powierzchniach mieszkań. Wysoki
poziom przyrostu liczby mieszkań i ich powierzchni użytkowej w zespołach miejskich
zauważalny jest szczególnie w sąsiadującym ze Szczecinem powiecie polickim, gdzie gminy
Dobra i Kołbaskowo zaczynają pełnić rolę zaplecza mieszkaniowego metropolii.
Województwo, pomimo dużej ilości mieszkań oddawanych w ostatnich latach do
użytku w dalszym ciągu zajmuje odległe miejsca pod względem wielkości mieszkań, jak i ich
powierzchni przypadającej na mieszkańca. Zarówno pod względem przeciętnej powierzchni
użytkowej mieszkania (województwo – 69,8 m², kraj – 70,2 m²), jak i przeciętnej powierzchni
użytkowej mieszkania przypadającej na jedną osobę (województwo – 23,3 m², kraj – 24,2 m²)
region zajmuje 13. miejsce w Polsce. Największe powierzchnie mieszkań w 2008 roku
notowano w powiatach: koszalińskim (82,3 m²), sławieńskim (78,1 m²), polickim (77,8 m²).
Najmniejsze przeciętne powierzchnie użytkowe mieszkań w 2008 roku odnotowano w
powiatach grodzkich: Świnoujściu (59,8 m²), Szczecinie (60,7 m²) iKoszalinie (60,8 m²).
Na jedną osobę przypada w regionie przeciętnie 23,9 m² powierzchni mieszkalnej. W
2008 roku największa powierzchnia przypadała na mieszkańców powiatów: kołobrzeskiego,
kamieńskiego i polickiego. Najmniej powierzchni użytkowej mieszkania przypadało na
mieszkańców powiatów pyrzyckiego, stargardzkiego i choszczeńskiego. Zauważalnej
poprawy wskaźników mieszkalnictwa należy oczekiwać w gminach tworzących największe
zespoły miejskie w województwie. Szczególnie uwidoczni się to we współtworzących
aglomerację szczecińską powiecie polickim oraz wykazującym coraz wyższe wskaźniki
rozwoju gospodarczego powiecie goleniowskim. Silny rozwój mieszkalnictwa w aglomeracji
szczecińskiej zauważalny będzie także w zachodniej części powiatu stargardzkiego i
północnej powiatu gryfińskiego. Mając na uwadze najwyższy w kraju odsetek mieszkań w
zarządzie TBS należy oczekiwać dalszego rozwoju budownictwa realizowanego przez
towarzystwa budownictwa społecznego. Skala inwestycji realizowanych przez gminne TBS-y
województwa zachodniopomorskiego na zarezerwowanych wcześniej terenach może
przyczynić się do ożywienia rynku budownictwa mieszkaniowego.
31
Wyróżniającą cechą okolic Szczecina jest zjawisko osiedlania się obywateli polskich
w graniczących z województwem powiatach wschodnich Niemiec. Zjawisko to, choć nie jest
masowe, przy ułatwionym przepływie osób oraz przy coraz mniejszej różnicy w sile
nabywczej może mieć wpływ na zmianę charakteru popytu na mieszkania i wzrost
zapotrzebowań jakościowych mieszkańców aglomeracji szczecińskiej w tym zakresie.
32
2.3 Budownictwo a specyfika gospodarcza regionu.
W województwie zachodniopomorskim w 2008 roku zarejestrowanych było 213 124
podmiotów gospodarczych, 5,7% przedsiębiorstw w Polsce. Faktyczną działalność prowadzi
ok. 45% zarejestrowanych przedsiębiorstw. Pod względem liczby zarejestrowanych firm na
1 000 mieszkańców województwo zajmuje 1. miejsce w kraju ze wskaźnikiem 125,9 przy
średniej krajowej wynoszącej 98,5, co nie przekłada się w sposób bezpośredni na stan
gospodarki regionu i odgrywanie znaczącej roli w skali kraju.
Województwo zachodniopomorskie posiada najbardziej rozdrobnioną strukturę
wielkości przedsiębiorstw w Polsce. Ilość mikroprzedsiębiorstw na 1000 mieszkańców
stanowi 129% średniej krajowej. Koncentracja małych (ogółem 6 561 podmiotów w 2008r) i
średnich przedsiębiorstw (1 331 podmiotów w 2008r) nie odbiega znacząco od średniej
krajowej. Znacząco niższy niż w innych regionach jest natomiast udział firm dużych, których
w 2008r było 167 (80% średniej koncentracji krajowej). Co więcej, ich liczba od 2004 roku
spadła aż o 10%, podczas gdy w Polsce spadek ten wyniósł 1,5%.
Przetwórstwo przemysłowe województwa zachodniopomorskiego opiera się na
energetyce, przemyśle chemicznym, stoczniowym, drzewnym i meblarskim, budownictwie
oraz produkcji rolno-spożywczej. Dotychczas główne skupiska zakładów przemysłowych
znajdowały się w większych miastach regionu, jednak w miarę powstawania stref
przemysłowych następuje stopniowe rozpraszanie produkcji i lokowanie jej w gminach na
obrzeżach miast, np. w okolicach Goleniowa, Polic, Stargardu Szczecińskiego, Karlina oraz w
niedalekiej przyszłości Gryfina i Dębna. Największy w regionie Goleniowski Park
Przemysłowy w roku 2010 skupiał 36 przedsięwzięć inwestycyjnych. W 2008 roku produkcja
sprzedana przemysłu województwa wyniosła 25 018,9 mln zł. Przemysł województwa skupiał
3,78% krajowego zatrudnienia w przemyśle i dostarczył 2,88% krajowej wartości produkcji
przemysłowej.
W rankingu atrakcyjności inwestycyjnej sporządzanym przez Instytut Badań nad
Gospodarką Rynkową województwo awansowało w 2009 roku na 6. miejsce. Za największe
atuty uznano dostępność transportową oraz aktywność województwa wobec inwestorów.
33
Branżę budowlaną regionu podobnie jak całą gospodarkę, charakteryzuje znaczne
rozproszenie wykonawców i słaba pozycja kapitałowa firm. W regionie brak jest firm
budowlanych mogących się samodzielnie ubiegać o duże kontrakty. W większości
przypadków firmy z regionu występują jako podwykonawcy.
Rozwijając szeroko rozumiany sektor budowlany w województwie należy więc dążyć
do tworzenia zachęt dla lokalnych firm, do formowania powiązań sieciowych, klastrów i
konsorcjów będących w stanie konkurować z przedsiębiorstwami krajowymi i europejskimi.
W branży budowlanej szczególnie istotna jest umiejętność wykorzystania koniunktury
gospodarczej i pojawiających się szans inwestycyjnych. Szansą na utrzymanie obecnie
korzystnych trendów rozwojowych sektora budownictwa w województwie są także duże
inwestycje infrastrukturalne związane z realizacją projektów z udziałem funduszy Unii
Europejskiej. Bardzo duże znaczenie dla branży budowlano-montażowej będzie mieć budowa
gazoportu w Świnoujściu oraz stałego połączenia pomiędzy wyspami Uznam i Wolin.
2.4 Klaster budowlany jako szczególna forma współpracy firm
budowlanych w regionie zachodniopomorskim
Opisując branżę budowlaną w województwie zachodniopomorskim należy podkreślić
fakt funkcjonowania klastra budowlanego działającego przy Północnej Izbie Gospodarczej w
Szczecinie pod nazwą Komisja Budownictwa – Klaster Budowlany. Jest to jedna z
nielicznych oddolnych inicjatyw klastrowych w regionie. Sama idea skonsolidowania firm
działających w branży budowlanej pojawiła się 21 marca 2003 r., kiedy to przedstawiciele 22
przedsiębiorstw budowlanych działających na terenie Szczecina podpisali porozumienie z
Władzami Miasta w celu zintegrowania miejscowego rynku wykonawczego, zwiększenia
możliwości wykonawczych i wiarygodności ekonomicznej firm. Porozumienie to wychodziło
naprzeciw polityce władz Miasta dążącej do ożywienia gospodarczego i miało chronić
miejscowe firmy budowlane przed upadkiem w obliczu trudnej sytuacji ekonomicznej
regionu. Miasto reprezentowane przez Prezydenta Mariana Jurczyka deklarowało niezbędną
pomoc dla firm szczecińskich oraz aktywne współdziałanie z inwestorami w celu pozyskania
dla nich zleceń. Rok później, tzn. 9 września 2004 r., w czasie spotkania członków Północnej
34
Izby Gospodarczej przedsiębiorcy związani z branżą budowlaną powołali Komisję
Budownictwa (KB). W skład komisji weszło wówczas ok. 100 przedsiębiorstw
wykonawczych, handlowych i biur projektów związanych z branżą budowlaną6.
Firmy, które przystąpiły do Komisji, same zaproponowały program wspólnego
działania. Plan KB zakładał przede wszystkim stworzenie konsorcjum i grup kapitałowych,
dzięki którym podmioty zwiększą swoje szanse w przetargach, będą szkolić swoich
pracowników i razem rozwiązywać problemy związane z prowadzeniem działalności
gospodarczej dla całej branży7.
Drogą decyzji członków KB z dnia 9 września 2009 r. Komisja Budownictwa
zmieniła nazwę na: Komisja Budownictwa−Klaster Budowlany (KB−KB).
Od początku powołania Komisji firmy budowlane regularnie spotykają się, wybierają
Zarząd, opracowują program prac, ale co najważniejsze - podejmują realne działania i
inicjatywy na rzecz branży budowlanej. Do najważniejszych osiągnięć Komisji Budownictwa
– Klastra Budowlanego zaliczyć należy:
1. BTT ̶ Branżowe wsparcie innowacyjności mikro-, małych i średnich
przedsiębiorstw. Projekt zrealizowany w ramach zrealizowany w ramach
Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego działanie 2.6
Regionalne Strategie Innowacyjne i transfer wiedzy. Dzięki projektowi
przedsiębiorcy z branży budowlanej m.in. uczestniczyli w spotkaniach
informacyjnych, konsultacjach oraz szkoleniach i warsztatach z zakresu różnej
tematyki, np. pozyskiwana i szkolenia pracowników, pozyskiwania funduszy
UE na działalność inwestycyjną i innowacyjną, korzystania z funduszy
poręczeń kredytowych i wzmacniania pozycji konkurencyjnej na rynku
poprzez współpracę z innymi podmiotami w branży
2. Akademia Dobrego Rzemiosła. „Akademia Dobrego Rzemiosła" to projekt
zrealizowany przez Północną Izbę Gospodarczą wraz z Wojewódzkim
Zakładem Doskonalenia Zawodowego w Szczecinie, który został
6 Por. J. Markiewicz. Działalność Komisji Budownictwa Północnej Izby Gospodarczej – proces krystalizacji
zalążkowego klastra budowlanego. Raport w ramach projektu BTT „Branżowe wsparcie innowacyjności mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw”, Szczecin 2007 7 Szerzej: J. Markiewicz: Komisja Budownictwa –Klaster Budowlany. Ekspertyza na temat potencjału,
współpracy i potrzeb rozwojowych struktury klastrowej. Analiza Północnej Izby Gospodarczej w ramach projektu „Transfer wiedzy w regionie poprzez rozwój sieci współpracy”, Szczecin 2010
35
współfinansowany ze Środków Unii Europejskiej oraz Budżetu Państwa w
ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Działanie 8.1 PO KL. W ramach
projektu przeszkolono 70 osób w następujących zawodach:
– cieśla;
– glazurnik;
– monter instalacji wodno-kanalizacyjnych i centralnego ogrzewania;
– monter instalacji elektrycznych;
– murarz;
– technolog robót wykończeniowych.
3. Prace przeliczeniowe dotyczące kosztu odtworzenia 1 m2 powierzchni
mieszkaniowej. W ramach KB – KB powołano grupę roboczą ds. wskaźnika
przeliczeniowego, której zadaniem było zgromadzenie od firm stosownych
danych dotyczących realnych kosztów odtworzeniowych 1 m2.
4. Współpraca z UM Szczecin. W 2009 r. podpisano porozumienie, które miało
na celu spowodowanie, by strategia i polityka przestrzenna miasta Szczecin
prowadzone były w warunkach jawności, a co za tym idzie poddane stałej
społecznej kontroli i konsultacjom.
5. Kapituła Akademii Dobrego Zawodu. Kontynuacją działań podjętych w
ramach projektu Akademii Dobrego Rzemiosła było powołanie Kapituły
Akademii Dobrego Zawodu jako platformy wymiany informacji pomiędzy
najważniejszymi uczestnikami w regionie reprezentującymi instytucje
związane ze szkolnictwem wyższym, zawodowym, przedstawicieli środowisk
gospodarczych oraz instytucje związane z rynkiem pracy.
6. Instrukcja oprotestowywania przetargów publicznych. Przy współpracy z
radcami prawnymi, opracowano „Instrukcję dotycząca wnoszenia środków
ochrony prawnej przez Północną Izbę Gospodarczą w Szczecinie w
postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego”. Instrukcja ta określa
warunki, które firma budowlana - członek Izby, musi spełnić, aby skorzystać z
możliwości oprotestowania przetargu przy pomocy Północnej Izby
Gospodarczej8
8 Szerzej: J. Markiewicz: Komisja Budownictwa –Klaster Budowlany. Ekspertyza…, op. cit.
36
Czynnikami wpływającymi na sukcesu Komisji Budownictwa – Klastra Budowlanego
jest przede wszystkim działalność w ramach silnego samorządu gospodarczego9, co
gwarantuje transparentność funkcjonowania oraz siłę oddziaływania. Ponadto wykorzystanie
struktur Północnej Izby Gospodarczej, a w szczególności jej zasobów (ludzkich, biurowych,
organizacyjnych, finansowych oraz technicznych), decyduje o wysokiej jakości i skuteczności
wsparcia firm z branży budowlanej. Warto również wspomnieć o wypracowanych kanałach
informacji Północnej Izby Gospodarczej, jak na przykład serwis internetowy www.izba.info,
magazyn Północnej Izby Gospodarczej Zachodniopomorski Przedsiębiorca, czy realizowany
w poprzednich latach program telewizyjny Pełny Portfel, dzięki którym Klaster buduje swoją
markę i dociera z informację do dużej części branży budowlanej. Należy jednak podkreślić, że
najistotniejszym czynnikiem sukcesu KB – KB jest wola współpracy i zaangażowanie firm
budowlanych. Firmy budowlane same wyznaczają cele oraz podejmują się realizacji zadań.
Biuro Północnej Izby Gospodarczej wspiera działalność Klastra i firmy w nim
funkcjonujące10.
9 Północna Izba Gospodarcza jest od kilku lat jest największą regionalną izbą gospodarczą w kraju
10 Szerzej: J. Markiewicz: Komisja Budownictwa –Klaster Budowlany. Ekspertyza…, op. cit.
37
3. Analiza SWOT dla branży budowlanej w kontekście kraju i
regionu zachodniopomorskiego
Zaprezentowana poniżej analiza SWOT (tab. 2) zawiera jedocześnie informacje z
zakresu mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń dla branży budowlanej w Polsce, a
także dla sytuacji branży w województwie zachodniopomorskim. Kondycja oraz
uwarunkowania, w jakich funkcjonuje, nie odbiegają od ogólnych uwarunkowań dla całego
kraju, stąd też oba ujęcia przedstawiono w jednej tabeli.
Tabela 3. Analiza SWOT dla branży budowlanej w kontekście kraju i regionu
zachodniopomorskiego
Silne strony
Słabe strony
kraj kraj - potencjał wykonawczy, - wysoki poziom technologii odpowiadający standardom europejskim, - wykwalifikowana kadra kierownicza i inżynieryjna, -znajomość krajowego rynku (w tym uwarunkowań prawnych, finansowych, fiskalnych, rynku pracy, trendów itp.) - konkurencyjność cenowa robót budowlanych na tle innych krajów UE (wspólnego rynku).
- brak silnego, własnego zaplecza finansowego, - znikoma współpraca ze sferą B+R, - duże rozdrobnienie podmiotów, - sezonowość przychodów, - posługiwanie się drobnymi podwykonawcami, - nadpodaż usług budowlanych wynikająca z malejącego popytu, -brak lub słabo wykwalifikowani pracownicy produkcyjni, - niedostatecznie wykwalifikowani absolwenci szkół budowlanych, - duży udział „szarej strefy” w sektorze usług budowlanych,
woj. zachodniopomorskie woj. zachodniopomorskie
- współpraca firm budowlanych w ramach Komisji Budownictwa – Klastra Budowlanego działającego przy Północnej Izbie Gospodarczej w Szczecinie, - internacjonalizacja firm, - doświadczenie i działalność na rynkach zagranicznych, - działalność lokalnych silnych firm liderów.
- małe doświadczenie firm na rynku ogólnopolskim, - brak współpracy z sektorem B+R, - konieczność ciągłego doszkalania pracowników produkcyjnych.
Szanse
Zagrożenia
38
kraj kraj
- symptomy wychodzenia z kryzysu gospodarczego, -dosyć wysokie bariery wejścia w branżę budowlaną, - duża ilość planowanych inwestycji (m.in. związanymi z Euro 2012), - napływ kapitału zewnętrznego, - rozwój i przyspieszone tempo realizacji inwestycji współfinansowanych ze środków UE, - dostępność dotacji dla firm ze środków UE, - popyt na budownictwo jednorodzinne, - perspektywy prospołecznej polityki państwa – wdrażanie nowych programów pomocowych dla młodych małżeństw
- ciągła rozbudowa infrastruktury drogowej, - duża ilość starego budownictwa wymagającego modernizacji oraz dostosowania do wymogów energetycznych oraz osób starszych, - trend w kierunku inteligentnych i ekologicznych budynków.
- duża siła ekonomiczna konkurentów zagranicznych, - utrata wykwalifikowanej siły roboczej na rzecz innych rynków, głównie państw Europy Zachodniej , - skutki recesji gospodarczej, - wadliwe przepisy prawne (np. ustawa o zamówieniach publicznych), - niestabilna polityka celna państwa, - spadek cen mieszkań wtórnych, - zaostrzanie kryteriów dostępności do kredytów mieszkaniowych, -zaostrzenie przepisów dotyczących ochrony środowiska, - niedostosowanie oferty edukacyjnej na poziomie zawodowym, średnim i wyższym do potrzeb branży budowlanej, -struktury biurokratyczne spowalniające prace inwestycyjne, - niekorzystne zmiany demograficzne – starzenie się społeczeństwa.
woj. zachodniopomorskie woj. zachodniopomorskie
- bliskość granicy i rynków zagranicznych (zwłaszcza skandynawskiego i niemieckiego) - planowane inwestycje miejskie w Szczecinie, - budowa gazoportu w Świnoujściu i związana z tym rozbudowa miasta, - niskie koszty pracy w porównaniu do innych regionów i zagranicy, - rozbudowa infrastruktury turystycznej i drogowej. - powołanie Kapituły Akademii Dobrego Zawodu
- silne firmy działające na rynku krajowym, prowadzące ekspansję na rynek regionalny, - otwarcie niemieckiego rynku pracy.
Źródło: opracowanie własne
Jak już wcześniej wspomniano, sytuacja branży budowlanej, zarówno w kontekście
kraju jak i regionu, jest podobna. Skomentować należy zatem te uwarunkowania, które
decydują o specyfice funkcjonowania branży w regionie zachodniopomorskim. Mając na
39
uwadze mocne strony, z pewnością zaliczyć do nich należy funkcjonowanie Komisji
Budownictwa – Klastra Budowlanego, dzięki któremu firmy związane z budownictwem mogą
liczyć na konkretne wsparcie i ułatwienia11. Ponadto KB – KB pozwala konsolidować rynek
budowlany, co wydaje się wskazane przy dużym rozdrobnieniu firm i ich słabej pozycji
finansowej. Również umożliwia integrować środowisko budowlane, a więc różnego instytucje
oraz wydziały i jednostki organizacyjne JST, które mają wpływ na funkcjonowanie branży w
regionie, jak na przykład izby architektów, inżynierów budownictwa, urbanistów, szkoły
budowlane, czy też Wydziału Urbanistyki i Administracji Budowlanej UM Szczecin.
Kolejny atut branży budowlanej w województwie zachodniopomorskim związany jest
z położeniem geopolitycznym regionu, który stwarza pewne możliwości rzadziej
obserwowane w innych częściach kraju. Przede wszystkim transgraniczny charakter
województwa spowodował, że firmy z zachodniopomorskiego charakteryzują się dużą
internacjonalizacją (nie tylko bierną, ale również czynną). Efektem jest wiedza i
doświadczenie w zakresie funkcjonowania na zagranicznych rynkach, zwłaszcza niemieckim
i skandynawskim. Jednak doświadczenia zagranicą nie przekładają się na rozszerzanie
działalności na inne regiony kraju. Inną słabą stroną branży są niewystarczające kwalifikacje
pracowników produkcyjnych. Wpływ na to ma duża fluktuacja pracowników oraz ich
migracja na rynki Zachodnie12, a także niedostosowanie oferty edukacyjnej do realnych
potrzeb branży.
Ponadto niepokoić powinien fakt słabej współpracy firm z branży budowlanej z
technicznymi uczelniami wyższymi z regionu w zakresie wdrażania innowacyjnych
rozwiązań. Przyczyn takiej sytuacji należy dopatrywać się po obu stronach: świat nauki nie
ma tradycji ścisłej kooperacji z gospodarką i często nie zajmuje się technologiami, które są
wykorzystywane w praktyce budowlanej; natomiast firmy budowlane preferują korzystać ze
sprawdzonych technologii dostępnych na rynku od dostawców krajowych i zagranicznych,
albo poszukują partnerów B+R poza granicami kraju.
Zagrożeniem dla zachodniopomorskiej branży budowlanej mogą być w szczególności
silne krajowe i zagraniczne firmy prowadzące swoją ekspansję na region zachodniopomorski.
11 Por. podrozdział 2.4 12
Zjawisko o było szczególnie odczuwane przez branżę budowlaną w latach 2006-2007, kiedy to odpływ pracowników do krajów Europy Zachodniej powodował problemy ze skompletowaniem załóg na budowach. Otwarcie niemieckiego rynku pracy w maju 2011 może również spowodować odpływ kadry.
40
Konkurencja cenowa regionalnych firm nie wystarczy do skutecznego konkurowania z
silnymi kapitałowo i oferującymi najnowocześniejsze technologie budowlane
przedsiębiorstwami z zewnątrz. Dodatkowo problemem dla branży przejawiającym się w
odpływie kadry może okazać się otwarcie niemieckiego rynku pracy w maju 2011 r. Bliskość
granicy niemieckiej oraz doświadczenie wielu pracowników w pracy (często nielegalnej) u
niemieckich pracodawców, może spowodować przede wszystkim, jak prognozuje wiele
agencji pracy, odpływ pracowników najniższego szczebla. Dodatkowo sezonowość prac
budowlanych, których największa intensywności przypada na okres od wiosny do jesień,
może spotęgować trudności w kompletowaniu załóg na budowach.
Przed branżą stoi wiele szans do wykorzystania. Wspomniana bliskość granicy jest z
jednej strony zagrożeniem, jednak z drugiej strony daje wiele możliwości. Firmy budowlane z
regionu, posiadając odpowiednią wiedzę i doświadczenie, mogą dalej prowadzić ekspansję na
zagraniczne rynki, zwłaszcza do Niemiec i Skandynawii. Otwarcie niemieckiego rynku pracy
będzie także ułatwieniem dla polskich podmiotów, które od maja 2011 r będą mogły
pracować swoim pracownikami przy pracach budowlanych w Niemczech13. Ponadto warto
wspomnieć o planowanych inwestycjach w Szczecinie i regionie, które mogą zwiększą popyt
na prace budowlane. Wiele inwestycji możliwa będzie do zrealizowania dzięki
współfinansowaniu ze środków Unii Europejskiej, na przykład w ramach Regionalnego
Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego14 i innych programów, w
ramach których realizowane będą inwestycje w infrastrukturę publiczną oraz prywatne,
podejmowane przez przedsiębiorstwa.
Dodatkowym impulsem dla branży budowlanej będzie budowa gazoportu w
Świnoujściu – inwestycji w terminal LNG przez Polskie LNG S.A., która z pewnością
przyczyni się do rozbudowy infrastruktury Świnoujścia i terenów przyległych.
Warto dodać, że w regionie, z uwagi na jego walory turystyczne, cały czas planowane
są i realizowane inwestycje związane z infrastrukturą turystyczną, czyli: budowa ścieżek
rowerowych, tworzenie szlaków turystycznych, inwestycje z zakresu renowacji zabytków,
budowa infrastruktury technicznej oraz rozbudowa bazy noclegowej i podniesienie jej
13 Mimo zakazu, polskie firmy znalazły furtki w prawie niemieckim, i jako firmy podwykonawcze, mogły zatrudniać Polaków. Od maja 2011 będą mogły to robić jako główni wykonawcy robót. 14
Dla przykładu na rozbudowę infrastruktury instytucji otoczenia biznesu w ramach działania 1.2.1 RPO WZP przewidziano inwestycje o łącznej wartości ponad 220 mln zł
41
standardu użytkowego. Ponadto istotne znaczenie ma rozbudowa sieci dróg ekspresowych,
budowa obwodnic, dostosowanie budowanych i modernizowanych mostów do warunków
technicznych obowiązujących w Unii Europejskiej
Szansą na zniwelowanie problemów wynikających z niedostosowania oferty
oświatowej do potrzeb branży w regionie może być powołanie Kapituły Akademii Dobrego
Zawodu. Kapitułę Akademii Dobrego Zawodu należy rozumieć jako platformę wymiany
informacji pomiędzy najważniejszymi uczestnikami w regionie reprezentującymi instytucje
związane ze szkolnictwem wyższym, zawodowym, przedstawicieli środowisk gospodarczych
oraz instytucje związane z rynkiem pracy. Inicjator Kapituły – KB–KB, zauważył potrzebę
dialogu na temat niedostosowania oferty dydaktycznej do aktualnych potrzeb rynku, a także
niedostatecznej komunikacji w zakresie istniejącej oferty szkoleniowej.
Pozytywnym sygnałem jest fakt, że problem ten dostrzegany jest nie tylko przez
przedstawicieli firm, ale również przez inne instytucje, które zadeklarowały udział i
zaangażowanie w prace Kapituły, tj.:
– Północna Izba Gospodarcza oraz Komisja Budownictwa – Klaster Budowlany przy
Północnej Izbie Gospodarczej,
– Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego
– Urząd Miasta Szczecin
– Wydział Budownictwa i Architektury ZUT,
– Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług US,
– Wojewódzki Urząd Pracy,
– Wojewódzki Zakład Doskonalenia Zawodowego,
– Izba Rzemieślniczej Małej i Średniej Przedsiębiorczości w Szczecinie,
– Wydział Nadzoru Pedagogicznego Zachodniopomorskiego Kuratorium Oświaty,
– Zespół Szkół Budowlanych w Szczecinie,
– Okręgowa Rada Architektów,
– Stowarzyszenie Architektów Polskich Oddział Szczecin,
– Polski Związek Inżynierów i Techników Budownictwa Oddział w Szczecinie15.
Realnym narzędziem, które może być wykorzystane przez Kapitułę Akademii
Dobrego Zawodu, jest Program Operacyjny Kapitał Ludzki, w ramach którego
15 Szerzej: J. Markiewicz: Komisja Budownictwa –Klaster Budowlany. Ekspertyza…, op. cit.
42
organizowanych jest szereg projektów szkoleniowych mających na celu dostosowanie
kompetencji kadry do potrzeb regionalnej gospodarki.
Podsumowując powyższe rozważania związane z przeprowadzoną analizą SWOT dla
branży budowlanej w regionie zachodniopomorskim, należy podkreślić, że otoczenie
zewnętrzne stwarza dla branży wiele szans. Przede wszystkim istotny jest czynnik
makroekonomiczny, jakim jest wychodzenie z recesji gospodarczej po światowym kryzysie.
Powolne ożywienie gospodarcze odnotowywane jest nie tylko w Polsce, ale także w
większości gospodarek UE. Jest to ważne dla branży, która, będąc określana mianem
„barometru” gospodarczego, znacznie odczuwa wszelkie zmiany sytuacji ekonomicznej.
Biorąc pod uwagę czynniki wpływające na ocenę branży budowlanej, dokonanej zarówno w
ujęciu kraju jak i regionu, można przyjąć, że firmy budowlane z województwa
zachodniopomorskiego powinny obrać strategię wykorzystywania szans z otoczenia, celem
przezwyciężenia słabości podmiotów z branży (strategia mini-maxi16). Na szczególną uwagę
zasługuje współpraca firm w ramach KB–KB, która może pozwolić podmiotom z branży
zniwelować słabości: kapitałowe – poprzez tworzenie aliansów i konsorcjów, związane z
kompetencjami kadr – poprzez wspólne szkolenia pracowników dostosowane o potrzeb firm
itp.
16 Por. G. Gierszewska , M. Romanowska: Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000, s. 214
43
4. Propozycje planu działań dla branży budowlanej regionu
zachodniopomorskiego
Poprawiająca się, w skali globalnej, sytuacja ekonomiczna, a także dobre
perspektywy w zakresie kondycji gospodarczej naszego kraju przekładają się bezpośrednio na
pozytywną prognozę rozwoju branży budowlanej, zarówno w skali Polski, jak i dla
Województwa Zachodniopomorskiego.
Jak wynika z prognoz ekspertów Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową w
kolejnym kwartale tego roku możemy spodziewać się dobrych perspektyw dla budownictwa
infrastrukturalnego i mieszkaniowego. W swoich raportach instytut podkreśla wzrost we
wszystkich wskaźnikach dotyczących branży.
Ważne jest także, że przedsiębiorcy działający w sektorze budowlanym z
optymizmem patrzą w przyszłość i oczekują dalszego wzrostu tej dziedziny gospodarki.
Nie bez znaczenia jest planowane, znaczne przyspieszenie, zarówno na poziomie
rządowym, jak i wśród samorządów, absorpcji funduszy strukturalnych UE, co bezpośrednio
przełoży się na obroty branży. Planowane inwestycje, głównie dotyczące infrastruktury, to
ogromny, liczący miliardy euro rynek, który pozwoli na znaczne zwiększenie obrotów, a w
konsekwencji będzie miał wpływ na całą gospodarkę.
Także region zachodniopomorski to perspektywa wielu, często bardzo dużych
inwestycji związanych z realizacja zadań ujętych zarówno w Regionalnym Programie
Operacyjnym Województwa Zachodniopomorskiego, jak i w rządowych programach
operacyjnych. Skala tych przedsięwzięć powinna w znacznym stopniu pobudzić lokalny
rynek budowlany. Jednak do realizacji takich zadań konieczna jest dalsza konsolidacja
branży.
Zaproponowanie działań dla branży budowlanej w regionie zachodniopomorskim
powinno wiązać się z realizacją celu, który ma być osiągnięty przez firmy. Zatem mając na
uwadze zaprezentowany obraz branży budowlanej w Polsce oraz w województwie
zachodniopomorskim, oparty na danych statystycznych oraz przedstawiony w oparciu o
analizę SWOT, a także uwzględniając specyfikę gospodarczą regionu oraz fakt
funkcjonowania Komisji Budownictwa – Klastra Budowlanego, firmy budowlane z regionu
44
zachodniopomorskiego powinny obrać następujący cele strategiczny: Budowanie silnej
pozycji konkurencyjnej na rynku regionalnym i rynkach zewnętrznych.
Tak sformułowanemu celowi strategicznemu podporządkowano następującą wiązkę
celów:
1. Integracja i konsolidacja podmiotów z branży budowlanej w regionie.
2. Edukacja przedsiębiorców i pracowników firm budowlanych.
3. Ochrona interesów branży budowlanej oraz reprezentowanie jej wobec władz
państwowych i samorządowych oraz wszelkich innych organów i instytucji.
4. Wzrost innowacyjności firm budowlanych.
5. Wzrost aktywności firm budowlanych w kraju i zagranicą.
Cele główne zostały uszczegółowione o cele cząstkowe, którym z kolei przypisano
konkretne działania – tab. 3. Zasięg czasowy określono na 2018 r., przy czym zadania
opisano w perspektywie krótkookresowej – do 2013 r., oraz średniookresowej – do 2018 r. 17.
Tabela 4. Cele szczegółowe i działania w perspektywie krótko- i średniookresowej.
Cele Działania
2010 – 2013 2010 – 2018
1. Integracja i konsolidacja podmiotów z branży budowlanej w regionie
1.1 Wzmocnienie współpracy pomiędzy firmami
– rozwój Komisji Budownictwa –Klastra Budowlanego jako integratora branży budowlanej, – promocja dobrych praktyk KB – KB, – organizacja spotkań integracyjnych, – informowanie o korzyściach płynących ze współpracy, –zawiązywanie partnerstw
– zawiązywanie partnerstw i konsorcjów, – realizacja wspólnych projektów, w tym dofinansowanych ze środków UE, – wspólne stawanie do przetargów publicznych, – wykreowanie silnej i rozpoznawalnej marki Komisji Budownictwa – Klastra Budowlanego w regionie, kraju, Niemczech i Skandynawii
1.2 Dialog i współpraca z instytucjami związanymi z
– kontynuacja prac zespołów roboczych KB – KB przy
– stała konsultacja i opiniowanie realizowanej
17 W warunkach burzliwego otoczenia gospodarczego oraz cykli koniunkturalnych trudno jest określać działania
w perspektywie długookresowej
45
budownictwem UM Szczecin: zespół ds. planowania przestrzennego, zespół ds. architektury i rozwoju miasta, zespół ds. związanych z procedurami Wydziału Urbanistyki i Administracji Budowlanej, zespół ds. uzgodnień inwestycyjnych. – współpraca firm, w tym KB–KB, z Zachodniopomorską Okręgową Izbą Architektów, Zachodniopomorską Okręgową Inżynierów Budownictwa, Zachodnią Okręgową Izbą Urbanistów we Wrocławiu, Stowarzyszeniem Architektów Polskich Oddział Szczecin, zawodowymi i średnimi szkołami budowlanymi, wydziałami budowlanymi ZUT i PK, WUP itd.
polityki gospodarczej i przestrzennej UM Szczecin, – powołanie zespołów roboczych KB-KB w innych miastach i powiatach w regionie. – tworzenie partnerstw publiczno-prywatnych, – realizacja wspólnych projektów, w tym dofinansowanych ze środków UE.
1.3 Wypracowanie kanałów wymiany informacji między firmami budowlanymi i instytucjami związanymi z branżą budowlaną
– organizacja giełd budowlanych, – wymiana ofert kooperacyjnych i technologicznych, – budowa platformy internetowej umożliwiającej wymianę informacji między firmami oraz instytucjami w zakresie budownictwa, która zapewniałaby dostęp do: wymiany ofert, informacji o planowanych inwestycjach i ogłaszanych przetargach w regionie i kraju, porad prawnych, szkoleń e-learningowych, porad ekspertów z zakresu budownictwa, ofert B+R, ofert i kontaktów zagranicznych, informacji o szkoleniach itp.(platforma
– stworzeni sprawnie działającej platformy internetowej - portalu budowlanego, który stanie się ważnym narzędziem wspomagającym funkcjonowanie firm budowlanych w regionie. – zaangażowanie JST i innych instytucji do korzystania i aktualizowania danych na platformie, – stworzenie anglo- i niemieckojęzycznej wersji platformy, – aktywność KB–KB w regionalnych i krajowych mediach
46
mogłaby powstać na bazie portalu budowlanego KB-KB) – działania PR Komisji Budownictwa- Klastra Budowlanego w lokalnych mediach
2. Edukacja przedsiębiorców i pracowników firm budowlanych
2.1 Zapewnienie oferty edukacyjnej skierowanej do kadry menedżerskiej i pracowników produkcyjnych firm budowlanych
– organizacja szkoleń i warsztatów podnoszących kwalifikacje kadry menedżerskiej i pracowników produkcyjnych firm budowlanych dofinansowanych ze środków PO KL (szkolenia mogą być organizowane przez same firmy budowlane, ale także przez KB – KB i inne instytucje wyspecjalizowane w szkoleniach dla branży budowlanej), – organizacja przez KB–KB konferencji i spotkań informacyjnych na temat trendów i nowych technologii w budownictwie, – aktywność Kapituły Akademii Dobrego Zawodu w opiniowaniu projektów szkoleniowych finansowanych przez PO KL skierowanych do branży budowlanej.
– wspólna realizacja projektów szkoleniowych przez firmy budowlane, – wypracowanie systemu szkoleń e-learningowych dla kadry menedżerskiej firm budowlanych (dostępnych dla firm zalogowanych na platformie internetowej portalu budowlanego), – szkolenia pracowników we współpracy z firmami i instytucjami z Niemiec i Skandynawii (współfinansowane w ramach programów UE, np. BSR) , – stała aktywność Kapituły Akademii Dobrego Zawodu w konsultacjach i opiniowaniu programowania i wyboru projektów szkoleniowych skierowanych do branży budowlanej w ramach PO KL
2.2 Dostosowanie systemu edukacji młodzieży na poziomie zawodowym, średnim i wyższym do potrzeb firm budowlanych
– prace w ramach Kapituły Akademii Dobrego Zawodu następujących instytucji: ˗ KB-KB, ˗ Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego ˗ Urząd Miasta Szczecin ˗ Wydział Budownictwa i Architektury ZUT, ˗ Wydział Zarządzania i
– zaangażowanie Kapituły w pracach Wojewódzkiej Rady Zatrudnienia działającej przy UM WZP, – stała aktywność Kapituły Akademii Dobrego Zawodu w konsultacjach i opiniowaniu programów edukacyjnych przy Wydziale Nadzoru Pedagogicznego Zachodniopomorskiego Kuratorium Oświaty,
47
Ekonomiki Usług US, ˗ Wojewódzki Urząd Pracy, ˗ Wojewódzki Zakład Doskonalenia Zawodowego, ˗ Izba Rzemieślniczej Małej i Średniej Przedsiębiorczości w Szczecinie, ˗ Wydział Nadzoru Pedagogicznego Zachodniopomorskiego Kuratorium Oświaty, ˗ Zespół Szkół Budowlanych w Szczecinie, ˗ Okręgowa Rada Architektów, ˗ Stowarzyszenie Architektów Polskich Oddział Szczecin, ˗ Polski Związek Inżynierów i Techników Budownictwa Oddział w Szczecinie
na rzecz wypracowania skutecznych mechanizmów oddziaływania na programy edukacyjne , – wymiana informacji pomiędzy członkami Kapituły na temat potrzeb branży, – wymiana i staże praktyków budowlanych w placówkach oświatowych i odwrotnie –nauczycieli i naukowców w firmach współfinansowane ze środków PO KL
– aktywność Kapituły Akademii Dobrego Zawodu w konsultacjach i opiniowaniu programów edukacyjnych przy Ministerstwie Edukacji Narodowej i Nauki i Szkolnictwa Wyższego, – powołanie klas i specjalności patronackich w placówkach oświatowych w regionie, – udział KB-KB i firm budowlanych w międzynarodowych projektach na rzecz kształcenia zawodowego dofinansowanych ze środków UE (m.in. w ramach programu Leonardo da Vinci)
3. Ochrona interesów branży budowlanej oraz reprezentowanie jej wobec władz państwowych i samorządowych oraz wszelkich innych organów i instytucji
3.1 Ochrona interesów firm w procedurze zamówień publicznych
– rozpowszechnianie wśród firm wiedzy o możliwości oprotestowania przetargu publicznego,
– udział reprezentantów KB-KB w pracach komisji przetargowych w podmiotach publicznych,
48
– doskonalenie regulaminu oprotestowania przetargów w procedurze zamówień publicznych opracowanego przez KB-KB, – zbieranie informacji wśród firm budowlanych nt. najczęstszych uchybień popełnianych przez zamawiających, – dialog KB- KB z JST i podległymi im placówkami oraz instytucjami finansów publicznych nt. uchybień najczęściej popełnianych przez zamawiających w procedurze przetargowej.
– prace KB-KB z posłami na sejm RP nt. nowelizacji i zmian w ustawie o zamówieniach publicznych
3.2 Rozwiązywanie problemów branży budowlanej na linii firmy − władza lokalna oraz pozostali partnerzy
– dalsze prace KB-KB dotyczące obliczenia wskaźnika przeliczeniowego kosztu odtworzenia 1 m2 powierzchni użytkowej budynków mieszkalnych na kolejne lata. – ciągłe monitorowanie przez KB-KB problemów dotyczących współpracy z IST zgłaszanych przez firmy budowlane, – kontynuacja prac zespołów roboczych KB – KB przy UM Szczecin
– stała aktywność KB-KB w opiniowaniu wskaźnika przeliczeniowego kosztu odtworzenia 1 m2 powierzchni użytkowej budynków mieszkalnych, – KB-KB jako ciało doradcze opiniujące realizowaną politykę gospodarczą i przestrzenną UM Szczecin, – powołanie zespołów roboczych KB-KB w innych miastach i powiatach w regionie, – lobbying KB-KB na rzecz branży budowlanej przy formułowaniu strategii rozwoju regionu.
3.3 Wsparcie dla mikro- i małych firm budowlanych
– działania KB-KB z zakresu doradztwa, szkoleń i pośrednictwa wymiany ofert kooperacyjnych na rzecz mikro- i małych firm budowlanych, – aktywizacja mikro- i małych firm w prace KB-KB, – realizacja przez KB-KB projektów finansowanych przez UE wspierających
– pomoc KB-KB w realizacji wspólnych projektów podejmowanych przez mikro- i małe firmy, – stworzeni sprawnie działającej platformy internetowej - portalu budowlanego, który stanie się ważnym narzędziem wspomagającym funkcjonowanie mikro- i małych firm w regionie.
49
funkcjonowanie mikro- i małych firm budowlanych (np. w ramach PO KL, Leonardo da Vinci)
4. Wzrost innowacyjności firm budowlanych
4.1 Nawiązywanie współpracy ze sferą nauki, ekspertami, wyspecjalizowanymi dostawcami.
– gromadzenie przez KB-KB bazy danych naukowców, ekspertów i wyspecjalizowanych dostawców, – staże praktyków budowlanych w jednostkach badawczo-rozwojowych i uczelniach wyższych (finansowane np. w ramach PO KL) – inwestycje firm budowlanych w rozwiązania innowacyjne (finansowanie w ramach np. RPO WZP, PO IG)
– zaangażowanie KB-KB i firm budowlanych w realizację projektów innowacyjnych wspólnie ze sferą B+R (finansowanych np. w ramach PO IG, Programów Ramowych UE), – stworzenie bazy ekspertów krajowych i zagranicznych na rzecz branży budowlanej, – specjalizacja w kierunku ekologicznych technologii budowlanych i inteligentnych budynków, – powołanie Centrum Kompetencji Budownictwo (finansowanie w ramach PO IG, Programy Ramowe UE)
4.2 Dostęp do informacji, badań i analiz, ofert technologicznych
– gromadzenie przez KB-KB informacji na temat sytuacji i danych za zakresu budownictwa, technologii i trendów w budownictwie, – pośrednictwo KB-KB w wymianie ofert technologicznych, – współpraca KB-KB z ośrodkami badań i analiz,
– opracowanie przez KB-KB własnej metodyki gromadzenia danych regionalnych na potrzeby branży budowlanej, – stworzenie Punktu Informacji z zakresu Budownictwa przy KB-KB, – stworzeni sprawnie działającej platformy internetowej - portalu budowlanego, który stanie się ważnym narzędziem wspomagającym procesy innowacyjne w firmach budowlanych
4.3 Edukacja i podnoszenie świadomości innowacyjnej firm
– organizacja szkoleń i warsztatów zakresu innowacyjnych rozwiązań w branży budowlanej (finansowanie: PO KL),
– wymiana dobrych praktyk nt. rozwiązań innowacyjnych stosowanych za granicą, dzięki współpracy KB-KB z podobnymi instytucjami zagranicznymi, – realizacja przez KB-KB
50
projektów na rzecz wspierania innowacyjności firm budowlanych
5. Wzrost aktywności firm budowlanych w kraju i zagranicą
5.1 Rozszerzenie portfela usług firm budowlanych
– inwestowanie w park maszynowy i technologie budowlane, – inwestowanie w atrakcyjne tereny gruntowe, – inwestowanie w wyspecjalizowane zasoby ludzkie, - stawanie do przetargów, w szczególności tych ogłaszanych w ramach realizacji inwestycji w ramach funduszy strukturalnych
– oferowanie wysoko wyspecjalizowanych prac budowlanych, – zawiązywanie partnerstw i konsorcjów w firmami z regionu, – realizacja wspólnych projektów, w tym dofinansowanych ze środków UE, – wspólne stawanie do przetargów do przetargów, w szczególności tych ogłaszanych w ramach realizacji inwestycji w ramach funduszy strukturalnych
5.2 Podejmowanie prac budowlanych w kraju
– poszukiwanie partnerów z innych regionów, – inwestowanie w atrakcyjne tereny gruntowe w innych województwach, – stawanie do przetargów w innych województwach w szczególności tych ogłaszanych w ramach realizacji inwestycji w ramach funduszy strukturalnych
– tworzenie oddziałów w innych regionach kraju,
5.3 Wzrost internacjonalizacji przedsiębiorstw
– poszukiwanie partnerów zagranicznych, – udział w targach i giełdach kooperacyjnych w Niemczech i Skandynawii (dofinansowanie ze środków RPO WZP), - udział w pracach budowlanych na terenie Niemiec i Skandynawii, – zakładanie i/lub rozwój
– tworzenie konsorcjów z partnerami zagranicznymi, – szkolenie kadr w zakresie funkcjonowania na rynkach zagranicznych – udział w targach i giełdach kooperacyjnych w całej Europie i na świecie(dofinansowanie ze środków RPO WZP), – ekspansja / otwieranie
51
oddziałów w Niemczech i Skandynawii, – szkolenie kadr w zakresie funkcjonowania na rynku niemieckim i skandynawskim, – stawanie do przetargów na rynku niemieckim i skandynawskim
oddziałów na pozostałych rynkach europejskich.
Źródło: opracowanie własne
Zaprezentowane w powyższej tabeli cele szczegółowe oraz przypisane im zadania
częściowo są ze sobą związane i przenikają się wzajemnie. Propozycja poszczególnych grup
działań powinna zagwarantować osiągnięcie celów cząstkowych, a te z kolei realizację pięciu
głównych celów strategicznych, a tym samym nadrzędnego celu strategicznego, jakim jest
budowanie silnej pozycji konkurencyjnej na rynku regionalnym i rynkach zewnętrznych.
Zaprezentowany w tej formule plan działań dla branży budowlanej województwa
zachodniopomorskiego można scharakteryzować następująco:
1. Jasny podział na cele strategiczne i cząstkowe.
2. Przedstawienie propozycji działań, które umożliwią realizację poszczególnych celów
cząstkowych.
3. Sprecyzowanie ram czasowych proponowanych działań z uwzględnieniem
perspektywy krótkookresowej – do 2013 r., oraz średniookresowej – do 2018 r.
4. Zaproponowane działania mają charakter konkretnych zadań, nie zaś ogólnych
postulatów.
5. Opisując zadania, posłużono się konkretnymi nazwami instytucji i podmiotów, którą
działają i współpracują na rzecz branży budowlanej w regionie.
6. Do wielu zadań przypisano Komisję Budownictwa – Klaster Budowlany działający
przy Północnej Izbie Gospodarczej. Jest to struktura współpracujących firm
budowlanych, której aktywność ma realny wpływ na wspieranie branży budowlanej w
regionie.
7. W opisie zadań wskazano potencjalne źródła finansowania z poszczególnych
programów pomocowych dofinansowanych przez UE.
52
8. Zaproponowana wiązka celów głównych jest spójna z celami Komisji Budownictwa-
Klastra Budowlanego na rzecz rozwoju branży budowlanej w regionie
Podsumowanie
Celem niniejszego opracowania było stworzenie planu działania dla branży
budowlanej województwa zachodniopomorskiego. Rzetelne zajęcie stanowiska w sprawie
kierunków rozwoju branży budowlanej wymagało dokonania analizy sytuacji branży w ujęciu
całego kraju, przedstawienia danych na temat sytuacji w budownictwie na poziomie
województwa zachodniopomorskiego oraz uchwycenia specyfiki zjawisk gospodarczych w
regionie. Następnie dokonano analizy SWOT dla branży budowlanej w ujęciu województwa
zachodniopomorskiego z uwzględnieniem uwarunkowań krajowych. W efekcie
zaproponowano plan działań dla firm budowlanych w regionie zachodniopomorskim
skorelowany ze strategicznymi kierunkami rozwoju branży.
Literatura
1. Informacje bieżące: Budownictwo mieszkaniowe w okresie I-VII 2010 r. z dnia 17 sierpnia 2010 r.,
2. Koniunktura w przemyśle, budownictwie, handlu i usługach 2000-2010 z dnia 27 sierpnia 2010 r.,
3. Biuletyn Statystyczny nr 8/2010,
4. Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010,
5. Rocznik Statystyczny Województw 2009, Rocznik Statystyczny Województwa
Zachodniopomorskiego 2009,
6. Województwo Zachodniopomorskie 2009 – Podregiony, Powiaty, Gminy , 7. www.stat.gov.pl/bdr_n/app/strona.indeks
8. Budownictwo mieszkaniowe w okresie I-VII 2010 r. z dnia 17 sierpnia 2010 r 9. Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2006-2008, GUS, 23 września 2009.
10. Markiewicz J.. Działalność Komisji Budownictwa Północnej Izby Gospodarczej –
proces krystalizacji zalążkowego klastra budowlanego. Raport w ramach projektu BTT „Branżowe wsparcie innowacyjności mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw”, Szczecin 2007
11. Markiewicz J.: Komisja Budownictwa –Klaster Budowlany. Ekspertyza na temat
potencjału, współpracy i potrzeb rozwojowych struktury klastrowej. Analiza
53
Północnej Izby Gospodarczej w ramach projektu „Transfer wiedzy w regionie poprzez rozwój sieci współpracy”, Szczecin 2010
12. Gierszewska G., Romanowska M.: Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000
13. www.ibngr.edu.pl/
Spis wykresów
WYKRES 1. WARTOŚĆ INWESTYCJI W BUDOWNICTWIE MIESZKANIOWYM W POLSCE W LATACH
2006-2009 ........................................................................................................................... 8
WYKRES 2. MIESZKANIA WYBUDOWANE W POLSCE W LATACH 2006 – 2009 (W TYS.) .............. 9
WYKRES 3. ILOŚĆ MIESZKAŃ ODDANYCH DO UŻYTKOWANIA W OKRESACH OD I DO VII 2009 I
2010 (W TYS.) .................................................................................................................... 10
WYKRES 4. UDZIAŁ POSZCZEGÓLNYCH GRUP W PRZYROŚCIE ZASOBÓW MIESZKANIOWYCH W
OKRESIE I-VII 2010 R......................................................................................................... 11
WYKRES 5. MIESZKANIA ODDANE DO UŻYTKOWANIA WG WOJEWÓDZTW ................................. 24
WYKRES 6. STRUKTURA PRODUKCJI BUDOWLANO-MONTAŻOWEJ WEDŁUG RODZAJÓW
OBIEKTÓW BUDOWLANYCH W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM W 2008 R. ......... 25
WYKRES 7. INWESTYCJE W PRODUKCJĘ BUDOWLANĄ W WOJEWÓDZTWIE
ZACHODNIOPOMORSKIM W LATACH 2005, 2007 I 2008 (W MLN ZŁ) ................................... 26
WYKRES 8. PRZECIĘTNE ZATRUDNIENIE W BUDOWNICTWIE W WOJEWÓDZTWIE
ZACHODNIOPOMORSKIM W LATACH 2005, 2007, 2008 ....................................................... 27
WYKRES 9. PODZIAŁ NA SEKTORY ZATRUDNIENIA .................................................................... 28
WYKRES 10. STRUKTURA ZATRUDNIENIA W SEKTORZE BUDOWNICTWA W WOJEWÓDZTWIE
ZACHODNIOPOMORSKIM W 2008 R. (PODZIAŁ NA STANOWISKA ROBOTNICZE I
NIEROBOTNICZE) ................................................................................................................ 28
Spis tabel TABELA 1. MIESZKANIA ODDANE DO UŻYTKOWANIA, MIESZKANIA, KTÓRYCH BUDOWĘ ROZPOCZĘTO ORAZ
WYDANE POZWOLENIA NA BUDOWĘ MIESZKAŃ I-VII 2010 ........................................................................... 13
TABELA 2. SZKOŁY I UCZNIOWIE W SZKOLNICTWIE PONADGIMNAZJALNYM .......................................................... 18
TABELA 3. ANALIZA SWOT DLA BRANŻY BUDOWLANEJ W KONTEKŚCIE KRAJU I REGIONU
ZACHODNIOPOMORSKIEGO ................................................................................................. 37
TABELA 4. CELE SZCZEGÓŁOWE I DZIAŁANIA W PERSPEKTYWIE KRÓTKO- I ŚREDNIOOKRESOWEJ. ........................................................................................................................................... 44
Spis rysunków
RYSUNEK 1. PRZECIĘTNA POWIERZCHNIA UŻYTKOWA MIESZKANIA W UKŁADZIE
PRZESTRZENNYM W 2008 R. (W M2)
................................................................................. 15