Transcript of Ocena zapotrzebowania na wsparcie przedsiębiorstw w ... · Web viewKarwacka M., Łuba P.(red.), W...
Ocena zapotrzebowania na wsparcie przedsibiorstw w zakresie
gospodarki o obiegu zamknitym (circular economy)Ocena
zapotrzebowania na wsparcie przedsibiorstw w zakresie gospodarki
o obiegu zamknitym (circular economy)
Raport kocowy
z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
2
Idea gospodarki o obiegu zamknitym (GOZ) jest wyzwaniem, ale
jednoczenie ogromn szans dla biznesu. Dziaania, które musimy podj s
niezbdne wobec niepokojcych analiz wskazujcych na wyczerpywanie si
surowców naturalnych, a co waniejsze zmiany w rodowisku negatywnie
wpywajcych na ycie i zdrowie czowieka. Eksperci wskazuj, e
przeksztacenia gospodarki, w okresie przejciowym oznaczajcym
nierzadko niedogodnoci dla uczestników rynku, w duszej perspektywie
nie spowoduj ogranicze w konsumpcji i we wzrocie przedsibiorstw.
Nowe modele biznesowe, odpowiadajce zaoeniom idei GOZ, zaowocuj
stworzeniem nowych moliwoci dla przedsibiorstw. Obecnie wikszo
przedsibiorców deklaruje, e wdraa rozwizania GOZ, aby dostosowa si
do obwizujcych regulacji. Optymalna sytuacja nastanie jednak
wówczas, gdy wdraanie rozwiza GOZ bdzie dla przedsibiorstw
efektywniejsze lub przynajmniej neutralne kosztowo i jakociowo.
Zdaniem ekspertów nastpi to w niedalekiej przyszoci wraz z rozwojem
technologii i upowszechnieniem rozwiza dla gospodarki
cyrkularnej.
Trendy w zakresie GOZ
W ogólnej wiadomoci uczestników rynku, zarówno podmiotów
publicznych, prywatnych, jak i osób fizycznych, na rynku dominuj
trendy zwizane z gospodark odpadami czyli recykling i odzysk,
których podstaw jest selektywna zbiórka odpadów. Eksperci
podkrelaj, e to tylko niewielki wycinek caej idei GOZ, ale np.
selektywna zbiórka odpadów, stoi u jej podstaw (tylko prawidowo
zebrany surowiec z rynku, daje szanse na jego powtórne
zagospodarowanie). Na rynku mona ju dzi zaobserwowa trendy wiodce
oraz identyfikowa mega trendy, które mog sta si koem zamachowym
przeksztace gospodarek w kierunku GOZ w przyszoci. Trendy te
pozwalaj na wdraanie rozwiza w duej skali, na czym naley obecnie si
skupi wobec postawionego ambitnego celu do osignicia przez
gospodark UE tj. osignicia neutralnoci klimatycznej w UE do 2050 r.
Mega trendy to:
· Nowe róda energii i efektywno energetyczna – gównie energia
pochodzca z OZE, jako energia czysta, tania i osigalna dla kadego.
Producentem takiej energii moe by kady przedsibiorca i gospodarstwo
domowe.
· Selektywna zbiórka odpadów i recykling – podstawowy proces
gospodarki cyrkularnej. Tylko skuteczne sposoby pozyskania surowca
pozwalaj go dalej przetwarza i wprowadza do obrotu.
· Zmiany zachowa konsumentów - wzrost odpowiedzialnoci w
postpowaniu z odpadami oraz prorodowiskowe decyzje zakupowe to
podstawa do zmian. Decyzje zakupowe mog wymóc na producentach zmian
podejcia równie skutecznie, co regulacje fiskalne i
legislacyjne.
· Poszukiwanie nowych modeli biznesowych w tym m. in. trendy w
zakresie wyduania cyklu ycia produktów i wspókorzystania z
istniejcych zasobów. Zmiana modelu konsumpcji i sprzeday z wasnoci
na usug jest uzasadniona ekonomicznie, powoduje rentowno
producentów i zaspokojenie potrzeb konsumentów (model „win – win”
dla obu stron rynku).
· Ekoprojektowanie – trend wicy si z wprowadzeniem na rynek
produktów w peni recyclingowanych. Zgodnie z koncepcj na które
opiera si trend, kady element produktu powinien by moliwy do
odzysku/naprawy i dalszego wykorzystania. Mona to osign poprzez
waciwe projektowanie, w tym dobór odpowiednich materiaów
uatwiajcych zbiórk i recykling. Czynnikiem wspierajcym ten trend
mog by m.in. regulacje dotyczce rozszerzonej odpowiedzialnoci
producenta.
· Zmiany w obszarze policy[footnoteRef:2] – zmiany w prawodawstwie
i politykach publicznych wspierajce lub kodyfikujce procesy
transformacji gospodarki w kierunku GOZ. [2: Sowo „policy” pochodzi
z jzyka angielskiego. Jego znaczenie obejmuje zarówno prawodawstwo
jak i polityki publiczne rozumiane jako zbiór strategii, planów i
pomysów odnoszcych si do danego zagadnienia. „Policy” na jzyk
polski tumaczone jest jako „polityka”, co jednak moe wprowadza w
bd. Z tego powodu, zdecydowano si wykorzysta sowo „policy” bez
tumaczenia.]
· Zielone zamówienia publiczne – wyraz odpowiedzialnoci pastwa w
zakupach. Pastwo jako znaczcy konsument na rynku moe radykalnie
zmieni rynek dóbr i usug odpowiednio okrelajc kierunki i kryteria
zamawianych dostaw, usug i robót budowlanych.
Liderem przeksztace w kierunku GOZ s kraje nordyckie. Kraje te
przeksztacenia gospodarki w kierunku GOZ uznaj jako priorytet
swojej policy. Ju dzi w tych krajach osigane s bardzo wysokie
wskaniki w zakresie recyklingu odpadów, ograniczania skadowania i
unieszkodliwiania z odzyskaniem energii, oraz wysokiego udziau
produkcji energii ze róde odnawialnych. Polska na tym tle plasuje
si na redniej pozycji w UE wraz z Wgrami i Czechami. Sporód krajów
Grupy Wyszehradzkiej, pozytywnie wybija si Sowacja, która ma
najbardziej korzystn struktur przetwarzania odpadów z caej Grupy
oraz najwyszy odsetek zuycia energii pochodzcej z OZE.
Uwarunkowania wdraania GOZ
Wród uwarunkowa wdraania rozwiza w nurcie GOZ, mona wymieni
motywacje altruistyczne oraz pragmatyczne. Te pierwsze dotycz
gbokiego przekonania wdraajcych je osób i podmiotów co do susznoci
idei i satysfakcji z podejmowanych dziaa oraz wiadomoci, e te
dziaania maj pozytywny i dugofalowy wpyw na rodowisko. Motywacje
pragmatyczne wynikaj z kwestii przymusu prawnego lub chci osignicia
korzyci ekonomicznych. Obecnie na wdraanie rozwiza z nurtu GOZ w
najwikszym stopniu wpyw maj motywacje pragmatyczne.
W toku analizy czynników majcych najwikszy wpyw na wdraanie rozwiza
GOZ wyodrbniono szereg barier, którymi s: wiadomo uczestników
rynku, wiedza (luki kompetencyjne) oraz zasoby (w tym finansowe).
Eksperci wskazuj, e najistotniejsz barier jest niska wiadomo
uczestników rynku. W niewystarczajcym stopniu podejmowane s
dziaania edukacyjne. Zwikszenie dziaa edukacyjnych i podbudzajcych
wiadomo spoeczn rekomendowane jest na równi z innymi formami
wsparcia. Ogólnie ujmujc, Polacy s pozytywnie nastawieni do ochrony
rodowiska. W zdecydowanej wikszoci uwaaj, e powinna by ona
priorytetowym dziaaniem czowieka i e mamy realny wpyw na zachowanie
rodowiska naturalnego. Przewiadczenie to nie przekada si w znaczcy
sposób na zachowania konsumenckie. Przedsibiorcy równie s wiadomi
swojego odziaywania na rodowisko. Cz z nich nie podejmuje jednak
dziaa, ograniczajcych negatywne oddziaywanie firmy w tym obszarze –
najistotniejszymi powodami takiego stanu rzeczy, oprócz kosztownoci
rozwiza, jest brak wystarczajcej wiedzy. Czynnik rodowiskowy nie
stanowi dla firm motywacji do podejmowania dziaa o charakterze
innowacyjnym. Stanowi on dodatkowy aspekt przedsiwzi podejmowanych
najczciej w celu minimalizacji kosztów lub zwikszenia
przychodów.
Poziom wiadomoci jest przy tym istotny zarówno po stronie
przedsibiorstw, jak i konsumentów. Wanym jest, aby zmiana wiadomoci
bya powizana ze zmian dotychczasowych zwyczajów yciowych oraz
stosowanych praktyk biznesowych, co czsto powizane jest z
przewartociowaniem stylu ycia czy pracy. Przykadem w tym zakresie
jest kwestia moralnego starzenia si produktów. Producenci kusz
nowymi funkcjami i nowym designem, co powoduje, e kupujemy now
pralk czy telewizor, pomimo faktu, e dotychczasowe urzdzenie dobrze
spenia swoj rol. W zakresie wiadomoci uczestników rynku moemy te
wskaza na niewystarczajc wiedz przedsibiorców w zakresie stosowania
modeli biznesowych, a take generowania nowych, aby ich dziaalno bya
zgodna z nurtem GOZ. Sztandarowy przykad to przechodzenie od
sprzeday wasnoci do modelu sprzeday funkcji danego produktu, czyli
sprzeday usugi korzystania z danej rzeczy.
Bariera w zakresie wiedzy (luki kompetencyjnej) wynika z faktu, e
przestawienie modelu biznesowego na GOZ wymaga wysoko
wykwalifikowanej kadry (czasami o nowych umiejtnociach) oraz wiedzy
o tym jakie w ogóle rozwizania s moliwe do wdroenia. Braki w tym
zakresie skutecznie blokuj idee GOZ zarówno na etapie inicjowania,
jak i wdroenia, a przede wszystkim w tworzeniu nowych modeli
biznesowych.
W kontekcie zasobów istotnym problemem jest dugofalowo inwestycji.
Jest to czynnik, który bardziej ni dostpno rodków finansowych,
determinuje decyzje o realizacji danej inwestycji. Inwestycje w
zakresie GOZ s inwestycjami w przypadku których na korzyci trzeba
czeka wzgldnie dugo. W kwestii dostpnoci zasobów, znaczenie te ma
wielko przedsibiorstwa i skala dziaalnoci. To wanie mae
przedsibiorstwa maj najwiksz trudno w dostosowaniu si do trendów z
uwagi na fakt, e dla nich wie si to z proporcjonalnie wikszym
wysikiem w zakresie zarówno finansowym jak i organizacyjnym. Inne
bariery w zakresie zasobów s powizane z wyzwaniami technicznymi i
technologicznymi. Wi si one przede wszystkim z potencjaem do
poszukiwania nowych zastosowa dla rozwiza ju istniejcych
(adaptacji) oraz do generowania nowych rozwiza (innowacji).
Istotn grup determinant, obserwowanych w zakresie wdraania rozwiza
GOZ, s uwarunkowania prawne. O ile nie identyfikuje si braku
odpowiednich aktów prawnych, to problemów nastarcza niedostosowanie
ich do realiów oraz rozproszenie (regulacje nie s zebrane w jednym
miejscu). Jednoczenie, kwestie prawne mona uzna za jedne z
najskuteczniejszych stymulant wprowadzania rozwiza w kierunku GOZ.
Konieczno dostosowania wynikajca z legislacji, w zasadzie daje
gwarancj szerokiego wdroenia danego rozwizania.
Inne istotne stymulanty wprowadzania rozwiza zgodnych z GOZ to:
uwarunkowania rynku oraz dziaania sektora publicznego stymulujce
rozwój i wdraanie GOZ.
Potencja makroregionu Polski Wschodniej
Na obszar Polski Wschodniej (PW) oddziauj podobne uwarunkowania jak
w innych rejonach kraju – zakres podstawowych uwarunkowa jest
zbieny do tych opisanych wczeniej. Uwarunkowania specyficzne,
wpywajce na rozwój GOZ, zwizane s ze struktur i charakterystyk
gospodarcz PW. Wród nich wymieni mona m.in. mniejsz skal dziaalnoci
duych przedsibiorstw (uwzgldniajc wielko zatrudnienia i ich
przychody) oraz ponadprzecitny udzia firm zwizanych z rolnictwem,
budownictwem, transportem i logistyk oraz firm usugowych
(wymienione brane mog charakteryzowa si znaczcym potencjaem do
rozwoju GOZ). Nie bez znaczenia pozostaje przy tym fakt, e nakady
inwestycyjne w przedsibiorstwach przemysowych PW, w przeliczeniu na
jednego mieszkaca, nale do najniszych w Polsce. Biorc pod uwag, e
wdraanie GOZ wie si niejednokrotnie z inwestycj, czynnik ten – bez
zewntrznego wsparcia - moe obnia potencja PW do wdraania GOZ.
Czynnikiem niebagatelnym s równie procesy depopulacyjne
ograniczajce dostpno kapitau ludzkiego oraz zasobów finansowych,
jak równie negatywnie wpywajce na poziom urbanizacji i gsto
zaludnienia obszaru PW. Z drugiej strony, na obraz ten nakada si
stosunkowo dobrze zachowane rodowisko naturalne, o czym wiadczy
chociaby fakt, e obszary „Natura 2000” w PW stanowi ponad 40%
powierzchni wszystkich obszarów tego typu w caej Polsce. Fakt ten
moe predestynowa PW do kreowania marki „zielonej gospodarki” i
stwarza szans na rozwój GOZ. W kontekcie tym warto podkreli znaczc
dynamik wzrostu produkcji i wykorzystania energii elektrycznej z
OZE, która cho jest widoczna w skali caego kraju, to w
województwach PW charakteryzuje si ponadprzecitnym tempem.
Potencja polskich jednostek B+R
Prowadzone analizy wskazay, e zakres wspópracy midzy
przedsibiorcami a sfer badawczo-rozwojow nie jest wystarczajcy, w
tym równie w obszarze GOZ. Problemami w tym zakresie s niska skonno
MSP do podejmowania wspópracy z jednostkami B+R (za spraw m.in.
barier formalnych w zakresie praw wasnoci intelektualnej), brak
zrozumienia midzy sfer B+R a przedsibiorcami oraz ograniczona
liczba projektów, które mog podlega komercjalizacji. Niezalenie od
tego, dla rozwoju GOZ w Polsce potrzebne s odwane inwestycje w
powstawanie nowych technologii rodowiskowych i ekoproduktów oraz
adaptacje istniejcych rozwiza do nowych zastosowa w nurcie GOZ (np.
dokonywane przez podmioty typu startup). Wsparcie tego typu dziaa,
szczególnie innowacji na wczesnym, poszukiwawczym etapie, powinno
si odbywa przez wyspecjalizowane, prywatne podmioty typu inkubatory
i akceleratory (eko)innowacji, przy wspófinansowaniu równie z
prywatnych funduszy (VC/PE).
Eksperci wskazuj, e brakuje na rynku instytucji (podmiotu,
platformy lub inicjatywy), która zajaby si czeniem wiata nauki i
biznesu na rzecz tworzenia rozwiza w nurcie GOZ. Tak rol mogyby
peni silne organizacje branowe lub klastry. Konieczne jednak byoby
wyposaenie ich w odpowiednie narzdzia do weryfikacji potencjau
jednostek oraz wstpnej selekcji projektów do wspópracy. System
uzupeni moe centralna jednostka ds. wdraania GOZ w strukturze urzdu
Ministra waciwego ds. gospodarki lub silna organizacja tj. Krajowa
Izba Gospodarcza.
W powyszym zakresie, konieczne jest równie dalsze rozwijanie
infrastruktury badawczo-rozwojowej oraz zapewnienie jej dostpnoci
dla przedsibiorców zainteresowanych np. rozwijaniem technologii lub
produktów w nurcie GOZ. Obecnie cze jednostek B+R nie traktuje
kwestii dostpnoci swoich laboratoriów dla przedsibiorców jako
priorytetu.
Ponadto ide GOZ naley inkorporowa do istniejcych kierunków
ksztacenia (na wszystkich poziomach), a przede wszystkim w dalszym
cigu wspiera rozwój technicznych kierunków ksztacenia, aby rozwija
potencja do kreowania i wdraania technologii i rozwiza zgodnych z
nurtem GOZ.
Typy i formy wsparcia w obszarze GOZ
Aby skutecznie niwelowa zidentyfikowane powyej bariery, które
wystpuj przekrojowo i dotycz rónych aspektów gospodarki i
spoeczestwa, naley zaprojektowa i wdroy nowe formy wsparcia.
Dziaania powinny by ukierunkowane na eliminowanie podstawowych
barier: niskiej wiadomoci uczestników rynku, luki kompetencyjnej
oraz wyzwa dotyczcych finansowania rozwoju i wdraania rozwiza GOZ.
Oferta dziaa powinna by zrónicowana w zalenoci od wielkoci
przedsibiorstw – bariery w najwikszym stopniu dotycz MSP.
Na rynku istniej ju instrumenty wspierajce GOZ, ale s one wycinkowe
i oddziauj na pojedyncze bariery. W kontekcie przedstawionych
barier i celów strategicznych policy wobec GOZ konieczna jest
kompleksowo wsparcia, prowadzca do transformacji gospodarki w
kierunku GOZ. Dziaania powinny obejmowa:
· ofert ksztacenia oraz dziaania informacyjno-promocyjne
(kampanie);
· ofert finansowania kompleksowych audytów dziaalnoci
przedsibiorstw pod ktem transformacji w kierunku GOZ oraz
zapewnienie dostpu do ekspertów (orodków) wiadczcych profesjonalne
usugi w tym zakresie;
· ofert finansowania dziaalnoci badawczo-rozwojowej na potrzeby
wypracowania przeomowych rozwiza innowacyjnych w nurcie GOZ;
· ofert finansowania wdroe rozwiza innowacyjnych w nurcie GOZ
(technologii rodowiskowych, eko-produtków, nowych modeli
biznesowych w nurcie GOZ, itp.);
· uruchomienie preferencyjnych poyczek i kredytów oraz gwarancji na
rozwój dziaalnoci w zakresie GOZ.
Powysze dziaania powinny by uzupenione o zachty o charakterze
horyzontalnym, w obszarze systemowo-regulacyjnym (tj. wymogi
rodowiskowe, korzyci fiskalne), bez których ww. dedykowane
instrumenty mog okaza si niewystarczajce dla cyrkularnej
transformacji spoeczno-gospodarczej.
Eksperci zwracali uwag, e polscy przedsibiorcy i administracja s
obecnie w trakcie „uczenia si” GOZ. Naley, wic podejmowa wskazane
powyej dziaania i stymulowa postp wdraania GOZ, niemniej s to
procesy dugotrwae a efekty tym bardziej odroczone w czasie.
Summary
The idea of a circular economy (CE) poses a challenge, but at the
same time it is a great opportunity for business. In the face of
disturbing analyses showing the depletion of natural resources, and
more importantly, changes in the environment that negatively affect
human life and health, there are some necessary actions that we
must take. Experts indicate that the transformation of the economy,
which in the transitional period may bring some inconvenience for
the market participants, in the long run will not limit consumption
and the growth of enterprises. New business models, corresponding
to the assumptions of the circular economy concept, will result in
the creation of new opportunities for involved companies.
Currently, most entrepreneurs declare that they implement circular
economy solutions in order to comply with the applicable
regulations. However, the optimal circumstances will arise only if
the implementation of circular economy solutions will be more
effective or neutral in terms of costs and quality for the involved
enterprises. According to experts, this will happen in the near
future - along with technology development and the dissemination of
solutions for the circular economy.
CE Trends
In the general awareness of market participants, both public and
private entities, as well as individual citizens, the market is
being dominated by trends related to waste management, i.e.
recycling, which are based on selective waste collection. Experts
emphasize that this is only a small part of the entire concept of
circular economy, however selective waste collection forms its
foundation (only a proper collection of raw materials from the
market makes re-utilization possible). Leading trends can already
be observed on the market today and there are also some identified
mega trends that may become a flywheel for transforming economies
towards CE in the future. These trends allow for the implementation
of solutions on a large scale - this should now be the main focus
of interest, taking into consideration that there is an ambitious
goal to be achieved by the EU economy, i.e. achieving climate
neutrality in the EU by 2050. The mentioned mega trends
include:
· New energy sources and energy efficiency - mainly renewable
energy that is a clean, cheap and affordable energy source for
everyone. Any entrepreneur and household can produce such
energy.
· Selective waste collection and recycling - the basic process of
the circular economy. Only effective methods of obtaining the raw
material allow it to be further processed and placed on the
market.
· Changes in consumer behaviour - increased responsibility in
dealing with waste and pro-environmental purchasing decisions are
the basis for changes. Purchasing decisions can force manufacturers
to change their approach as effectively as fiscal and legislative
regulations.
· Search for new business models, including trends in extending the
life cycle of products and the sharing of existing resources. The
change of the model of consumption and sale - from ownership to
providing services is economically justified, it results in
profitability of producers and guarantees satisfaction of the
consumers' needs (it is a "win - win" model for both sides of the
market).
· Ecodesign - a trend responsible for the introduction of fully
recycled products to the market. According to the concept - each
element of the product should be recoverable/repairable and
reusable. This can be achieved through proper design, including the
selection of appropriate materials to facilitate collection and
recycling. Extended producer responsibility regulations may be a
supporting aspect.
· Policy changes – changes in legislation and public policies
supporting or codifying the processes of transformation of the
economy towards CE.
· Green public procurement - an expression of state responsibility
in purchasing. The state, as a significant consumer on the market,
can radically change the market of goods and services by
appropriately defining the directions and criteria of the ordered
supplies, services and works.
The Nordic countries are the leaders of transformations towards
circular economy. These countries consider the transformation of
the economy towards CE as a priority of their policy. These regions
are already experiencing very high rates of waste recycling,
landfilling reduction and disposal with energy recovery, as well as
a high share of energy production from renewable sources. Compared
to the Nordic countries Poland has an average position in the EU,
along with Hungary and the Czech Republic. Taking into
consideration the countries of the Visegrad Group - Slovakia is the
one that stands out, as it has the most favourable waste processing
structure of the entire Group and the highest percentage of energy
consumption from RES.
Conditions for implementing circular economy
Both altruistic and pragmatic motivations are among the conditions
for implementing solutions in the circular economy. The former
concern the deep beliefs of people and entities as to the rightness
of the idea and the sense of satisfaction with the untaken actions.
Altruistic motivations are also linked to the sense of awareness
that these actions have a positive and long-term impact on the
environment. Pragmatic motivations result from legal coercion or
the desire to achieve economic benefits. Currently, the
implementation of circular economy solutions is mostly influenced
by pragmatic motivations.
A number of barriers were identified in the course of the analysis
of the factors having the greatest impact on the implementation of
circular economy solutions, these are: awareness of market
participants, knowledge (competence gaps) and resources (including
the financial resources). Experts indicate that the low
environmental awareness of the market participants is the most
important barrier. The undertaken educational activities are
insufficient. Placing more emphasis on the educational and
awareness-raising activities is recommended - alongside with other
forms of support. Generally speaking, Poles have a positive
approach towards environmental protection. The vast majority
believes that it should be a priority human activity and that we
have a real influence on the preservation of the natural
environment. This conviction does not significantly translate into
consumer behaviour. Entrepreneurs are also aware of their impact on
the environment. Some of them, however, do not take actions to
limit the negative impact of the company in this area - the most
important reasons for this, apart from the costly solutions, is the
lack of sufficient knowledge. The environmental factor does not
motivate companies to undertake innovative activities. It is an
additional aspect of projects that are motivated mainly by
minimizing costs or increasing revenues.
The level of awareness is important for both businesses and
consumers. It is important that the change of awareness is related
to the change of current life habits and applied business
practices, which is often related to the re-evaluation of one's
lifestyle or work habits. The moral aging of products is an
example. Manufacturers tempt customers with new functions and
updated design, which means that we buy a new washing machine or TV
set, despite the fact that the current device fulfils its role
well. In terms of awareness of the market participants, there is
also an insufficient knowledge among entrepreneurs concerning the
use of business models, as well as generating new ones in order to
guarantee their activities are in line with the circular economy
trend. A flagship example is moving from selling property to
selling a product's feature, that is, selling a service to use on a
given item.
The knowledge barrier (competency gap) results from the fact that
shifting the business model to circular economy requires highly
qualified staff (frequently with new skills) and some expertise on
the solutions that are ready to implement. Deficiencies in this
area effectively block the concept of circular economy both at the
stage of initiation and implementation, and above all, in creating
new business models.
The long-term investments pose a significant problem in the context
of resources. The durations of investment is a factor which
determines decisions about the implementation to a larger extent
than the availability of financial resources. Investments in
circular economy are the ones that take a relatively long time
before generating results. In terms of the resources availability,
the size of the enterprise and the scale of its operations also
matter. It is the small enterprises that have the greatest
difficulty in adapting to trends due to the fact that it is
associated with a proportionally greater effort in terms of both
financial and organizational issues. Other resource barriers are
related to technical and technological challenges. They are
primarily related to the potential to search for new applications
for existing solutions (adaptations) and to generate new solutions
(innovations).
An important group of determinants observed in the implementation
of circular economy solutions are legal conditions. As long as the
lack of appropriate legal acts is not identified, the problems are
caused by their inadequacy and dispersion (regulations are not
collected in one place). At the same time, legal solutions can be
considered as a one of the most effective stimulants of introducing
solutions towards circular economy. The necessity to adapt,
resulting from legislation, guarantees a wide implementation of a
given solution.
Among other significant stimulants for the introduction of
solutions consistent with circular economy are: market conditions
or the activities of the public sector stimulating the development
and implementation of CE.
Potential of the Eastern Poland macroregion
The area of Eastern Poland (EaP) is affected by conditions similar
to those in other parts of the country - the scope of the basic
conditions is similar to those described earlier. Specific
conditions affecting the development of circular economy are
related to the structure and economic characteristics of the EaP.
To mention a few: smaller scale of operations of large enterprises
(taking into account the size of employment and their revenues) and
an above-average share of companies related to agriculture,
construction, transport and logistics and services (the mentioned
industries may have a significant potential for the development of
circular economy). It is not without significance that the
investment outlays in industrial enterprises of PW, per capita, are
among the lowest in Poland. Considering that the implementation of
circular economy is often associated with an investment, this
factor - without external support - may reduce the potential of the
Eastern economy to implement circular economy. The depopulation
processes that are limiting the availability of human capital and
financial resources, as well as negatively affecting the level of
urbanization and population density of the EaP area are also a
significant factor. On the other hand, this image overlaps with the
relatively well-preserved natural environment, as evidenced by the
fact that the "Natura 2000" areas in the EaP account for over 40%
of all areas of this type in Poland. This fact may predispose EaP
to create the "green economy" brand and give an extra opportunity
for the development of circular economy. In this context, it is
worth to emphasize the significant dynamics of growth in the
production and use of electricity from RES, which, although visible
on the scale of the entire country, is characterized by an
above-average pace in the voivodeships of the EaP.
The potential of Polish R&D units
The conducted analyses have shown that the scope of cooperation
between entrepreneurs and the research and development specialists
is not sufficient, also in the area of circular economy. Problems
in this respect include the low willingness of SMEs to cooperate
with R&D units (due to, among others, formal barriers in the
field of intellectual property rights), the lack of understanding
between the R&D and entrepreneurs, and the limited number of
projects that can be commercialized. Regardless of this, bold
investments in the creation of new environmental technologies and
eco-products, as well as adaptation of existing solutions to new
applications in the circular economy (e.g. by start-ups) are needed
for the development of circular economy in Poland. Support for this
type of activities, especially innovation at the early exploratory
stage, should be provided by specialized private entities such as
incubators and (eco)innovation accelerators, with co-financing also
from private funds (VC/PE).
Experts indicate that there is no institution (entity, platform or
initiative) on the market that would deal with combining the world
of science and business to create solutions in the circular
economy. This role could be played by strong industry organizations
or clusters. However, it would be necessary to equip them with
appropriate tools to verify the potential of units and to
pre-select projects for cooperation. The system can be supplemented
by a central unit for the implementation of CE within the structure
of the office of the Minister responsible for economy. This may be
also achieved by a strong organization - such as the Polish Chamber
of Commerce.
It is also necessary to further develop the research and
development infrastructure and ensure its availability for
entrepreneurs interested in developing technologies or products in
the circular economy. Currently, some R&D units do not treat
the availability of their laboratories for entrepreneurs as a
priority.
In addition, the idea of CE should be incorporated into the
existing fields of study (at all levels), and above all, there
should be a continued support for the development of technical
education courses in order to develop the potential for creating
and implementing technologies/solutions that are in line with the
circular economy trend.
Types and forms of support in the area of circular economy
In order to effectively eliminate the barriers identified above,
which are cross-sectional and concern various aspects of the
economy and society, new forms of support should be designed and
implemented. The planned actions should be aimed at eliminating the
most basic barriers: low awareness of market participants,
competency gaps and challenges related to financing the development
and implementation of circular economy solutions. The offer of such
activities should be varied depending on the size of enterprises -
the barriers mostly concern SMEs.
There already are some instruments supporting circular economy on
the market, however these are fragmented and affect only individual
barriers. A comprehensive support is necessary, leading to the
transformation of the economy, especially in the context of the
obstacles and strategic goals of the policy towards CE presented
above. These actions should include:
· educational offer, as well as information and promotion
activities (campaigns);
· financing offer for comprehensive audits of enterprises'
operations in terms of transformation towards circular economy and
providing access to experts (centres) providing professional
services in this area;
· an offer of financing research and development activities for the
purposes of developing breakthrough innovative solutions in the
circular economy;
· an offer for financing the implementation of innovative solutions
in the circular economy (environmental technologies, eco-products,
new business models, etc.);
· launching preferential loans and credits as well as guarantees
for the development of activities in the field of circular
economy.
The above mentioned measures should be supplemented with horizontal
incentives within the system and regulatory areas (i.e.
environmental requirements, fiscal benefits), without which the
above-mentioned dedicated instruments may prove insufficient for
the circular socio-economic transformation.
Experts pointed out that Polish entrepreneurs and administration
are currently in the process of "learning" the CE reality. It is
therefore necessary to take the above-mentioned actions and
stimulate the progress of implementing circular economy, but these
are long-term processes and the effects will be even more
delayed.
Wprowadzenie
Celem badania jest ocena poday i popytu na rozwizania zgodne z
modelem rozwoju gospodarczego, okrelanego jako gospodarka o obiegu
zamknitym (GOZ). Wnioski z badania pozwol na opracowanie propozycji
instrumentów wsparcia przedsibiorstw w zakresie GOZ, moliwych do
implementacji w programach finansowanych z funduszy europejskich na
lata 2021-2027 (nastpców Programów Operacyjnych Inteligentny Rozwój
i Polska Wschodnia).
W raporcie zidentyfikowano trendy w zakresie gospodarki o obiegu
zamknitym, zarówno w kontekcie krajowym, jak i europejskim oraz
globalnym. Na podstawie prowadzonej analizy desk reaserch oraz
wywiadów zrealizowanych z ekspertami, wyodrbniono trendy, które
wyróniaj si na tle innych i prowadz do znaczcej zmiany oraz
przeksztacenia gospodarek w kierunku gospodarki w obiegu zamknitym.
Przedmiotem badania bya te próba okrelenia poziomu wiadomoci na
temat gospodarki o obiegu zamknitym oraz wskazanie uwarunkowa
wdraania rozwiza z zakresu GOZ. W dalszej czci przeledzono potencja
polskich jednostek naukowo-badawczych w zakresie generowania
innowacyjnych rozwiza oraz typy i formy wsparcia dziaalnoci
przedsibiorstw w obszarze GOZ wraz z prób identyfikacji istniejcych
na rynku w tym aspekcie rozwiza, które mona uzna jako zgodne z ide
GOZ. Badanie realizowano równie w odniesieniu do rónic wystpujcych
w Polsce Wschodniej wobec reszty kraju.
Definicja GOZ
Gospodarka cyrkularna jest modelem gospodarczym majcym na celu
zapewnienie takiej dziaalnoci czowieka (w tym w zakresie
funkcjonowania przedsibiorstw), w efekcie której nie odnotowuje si
negatywnych skutków wpywu szeroko rozumianej dziaalnoci
gospodarczej na ycie ludzkie czy rodowisko naturalne. W odniesieniu
do funkcjonowania gospodarki, idea ta polega m. in. na zapewnieniu
funkcjonowania przedsibiorstw w ramach kooperacji, których celem
jest funkcjonowanie zamknitych obwodów materiaowych,
ukierunkowanych na zminimalizowanie iloci materiaów i surowców
wykorzystywanych w procesie wytwórczym, jak równie ograniczenie
iloci odpadów poprzez racjonalne zarzdzanie procesami
wytwórczymi.
W dotychczas stosowanym modelu gospodarki liniowej, proces
produkcji obejmowa etapy od zgromadzenia surowców, przez produkcj,
na wytworzeniu odpadów skoczywszy (w odniesieniu do tych ostatnich
proces koczy si na ich skadowaniu) – zgodnie z zasad „we,
wyprodukuj, zuyj i wyrzu”. Model ten zakada, e zasoby wystpuj w
duych ilociach, s dostpne i atwe do pozyskania oraz istnieje moliwo
usunicia ich niewielkim kosztem. Odpady w gospodarce linearnej s
traktowane jako ostatni etap cyklu ycia produktu.
Rysunek 1. Model gospodarki linearnej
ródo: M. Karwacka, P. uba(red.), W kierunku gospodarki obiegu
zamknitego wyzwania i szanse, [w:] M. Greszta, Gospodarka
cyrkularna: sze cieek do duszego ycia, Koalicja na rzecz Gospodarki
Obiegu Zamknitego, Reconomy, Warszawa 2016, s. 41
Ide gospodarki cyrkularnej jest wyduenie cyklu ycia produktów,
poprzez podjcie takich dziaa i wytworzenie takich powiza w ramach
sieci przedsibiorstw, w wyniku których odpady mog na nowo sta si
wartociowym elementem nowego procesu produkcji. Próba domknicia
tzw. ptli obiegu wykorzystywanych materiaów (ang. material loop)
moe przynie wiele korzyci zarówno na etapie pozyskania materiaów do
produkcji, jak i na etapie zbytu produktów i odpadów stanowicych
jej wynik. Gospodarka cyrkularna, czyli inaczej gospodarka o obiegu
zamknitym, zakada utrzymanie wartoci materiaów i energii uywanych w
produktach, tzn. efektywne wykorzystanie zasobów na wszystkich
etapach ycia produktu. Odpady, które powstaj s traktowane jako
potencjalne surowce.
Rysunek 2 Model gospodarki cyrkularnej
ródo: M. Karwacka, P. uba (red.), W kierunku gospodarki obiegu
zamknitego wyzwania i szanse, [w:] M. Greszta, Gospodarka
cyrkularna: sze cieek do duszego ycia, Koalicja na rzecz Gospodarki
Obiegu Zamknitego, Reconomy, Warszawa 2016, s. 41
W literaturze naukowej wystpuje szereg podej do definiowania
GOZ[footnoteRef:3], przy czym jako najczciej wystpujc wskazuje si w
definicj Fundacji Ellen MacArthur: Gospodarka o obiegu zamknitym to
system przemysowy, który jest zaplanowany i zaprojektowany jako
odtwarzajcy i regenerujcy. Zastpuje koncepcj „wycofania z
eksploatacji”, jest nastawiony na wykorzystanie energii
odnawialnej, eliminuje stosowanie toksycznych substancji
chemicznych, które upoledzaj ponowne wykorzystanie i ma na celu
eliminacj odpadów poprzez lepsze projektowanie materiaów, systemów,
produktów w ramach modeli biznesowych[footnoteRef:4]. Jej wartoci
jest wyjcie poza eksploatacj kolejnych zasobów i zwrócenie uwagi na
jak najdusze utrzymywanie wartoci i uytecznoci produktów. Innymi
sowy chodzi o to, eby wytworzone produkty byy jak najbardziej
trwae, a w momencie, kiedy przestaj spenia swoje funkcje nadaway si
do ponownego przetworzenia, dziki czemu korzysta si z tych samych
zasobów bez koniecznoci kolejnej ingerencji w rodowisko. [3: Por.
J. Kulczycka, E. Pdziwiatr, Gospodarka o obiegu zamknitym –
definicje i ich interpretacje, [w:] J. Kulczycka (red.), Gospodarka
o obiegu zamknitym w polityce i badaniach naukowych, Wydawnictwo
IGSMiE PAN, Kraków 2019, str. 12-13
(https://circulareconomy.europa.eu/platform/sites/default/files/the_circular_economy_in_
policy_and_scientific_research.pdf)] [4: Ibidem, str. 17, za:
Kirchherr, J., Reike, D. i Hekkert, M., 2017, Conceptualizing the
circular economy: An analysis of 114 definitions, Resources,
Conservation and Recycling 127]
Cykl ycia produktów
Brane
Zgodnie z przyjtymi definicjami, GOZ moe dotyczy zarówno firm
produkcyjnych, jak i usugowych. Pochodn wiadomoci takiego stanu
rzeczy jest podejcie do przedmiotowej analizy, polegajce na
traktowaniu bardzo szeroko zakresu rozwiza wpisujcych si w GOZ.
Rozumiane s one bowiem nie tylko jako produkty (wyroby oraz usugi),
ale te procesy, metody organizacyjne (w tym modele biznesowe) oraz
metody marketingowe[footnoteRef:7]. To szczególnie istotne w
przypadku przedsibiorstw usugowych, w przypadku których wystpuje
czsto niewiadomo odnonie do roli, jak mog odgrywa w gospodarce
cyrkularnej[footnoteRef:8]. W przypadku firm zajmujcych si gównie
dziaalnoci usugow (np. sprzeda, wzornictwem), nieoperujcych
surowcami i wytwarzajcych jedynie odpady komunalne, zakres moliwoci
bezporedniego stosowania zaoe gospodarki cyrkularnej jest,
przynajmniej z ich perspektyw patrzc, ograniczony. Jest tu jednak
moliwe oddziaywanie na prac podwykonawców, np. poprzez narzucanie
okrelonych standardów pracy, czy oddziaywanie poprzez design na ilo
zuywanych surowców, co równie moe przynie wymierne efekty pod
postaci ograniczenia zuycia energii czy wykorzystywania materiaów
budowlanych powstaych na bazie recyclingu (np. po zmieleniu odpadów
budowlanych po zburzonych budynkach). Naley przy tym zauway, e GOZ
moe dotyczy równie wdraania rozwiza relatywnie prostych i
niewymagajcych duych inwestycji, takich jak np. przechodzenie w
kierunku komunikacji elektronicznej w miejsce obiegu standardowych
dokumentów. [7: Za: Opis Przedmiotu Zamówienia, str. 2] [8: Wykazao
to chociaby badanie przeprowadzone w 2018 roku na potrzeby projektu
„Europejskie regiony na rzecz synergii w gospodarce cyrkularnej”
(SCREEN) https://bruksela.lodzkie.pl/nasze-projekty/screen/]
Podejcie systemowe
Zmaterializowanie idei GOZ wymaga zarówno odpowiedniego podejcia
pojedynczych firm, jak i funkcjonowania caego systemu, którego
interesariusze aktywnie uczestnicz w gospodarowaniu materiaami
czy odpadami. W tym kontekcie szczególnie wana jest wiadomo
uczestników systemu zarówno odnonie do dalekosinych i dugofalowych
efektów takich dziaa, jak i ekonomicznych korzyci mogcych z nich
wynikn. Podanym efektem jest stworzenie „gospodarki
zasobooszczdnej”, pozwalajcej na uzyskanie lepszych ni w
„gospodarce liniowej” efektów ekonomicznych. Nie mona od tego
rodzaju efektów zupenie si odcina, bowiem stanowi one czsto
podstawow motywacj podmiotów gospodarczych (przedsibiorstw z rónych
czci acucha wartoci) do podejmowania dziaa na rzecz wytworzenia
ptli obiegu. Gospodarka obiegu zamknitego to jednak co wicej – jej
gówn zalet jest zapewnienie jej uczestnikom „odpornoci” np. na
kryzysy zwizane z niedoborem materiaów czy surowców[footnoteRef:9].
[9: Na podstawie: „CIRCULAIR ROTTERDAM Kansen voor nieuwe banen in
een afvalvrije economie”, Metabolic, Circle Economy, Blue City,
Spring Associates]
Zakres badania
1. Jakie trendy (w perspektywie do 2030 r., wynikajce ze zmian
spoecznych, kulturowych, uwarunkowa prawnych, ekonomicznych, w tym
szans biznesowych) w zakresie ograniczania iloci generowanych
odpadów i emisji CO2 oraz optymalnego wykorzystywania surowców, s
obserwowane w Unii Europejskiej, Polsce i makroregionie Polski
Wschodniej?
2. Jak rynek w Polsce dostosowuje si do ww. trendów? Jak pod tym
wzgldem Polska wypada na tle pastw Unii Europejskiej (np. z
uwzgldnieniem porówna do pastw wiodcych dla GOZ oraz pastw Grupy
Wyszehradzkiej) oraz jak Polska Wschodnia wypada na tle pozostaej
czci kraju?
3. Jaki jest spodziewany (potencjalny) wpyw ww. trendów na
funkcjonowanie istniejcych oraz na rozwój nowych bran gospodarki
(Unii Europejskiej, kraju, makroregionu Polski Wschodniej)? Na ile
zmiany w tym obszarze ju s obserwowane w gospodarce?
4. Jaki jest poziom wiadomoci przedsibiorców (w tym MSP i duych
firm) na temat:
a. zidentyfikowanych trendów w zakresie GOZ,
b. popytu przedsibiorstw i ostatecznych odbiorców na rozwizania
GOZ,
c. moliwych sposobów wdroenia rozwiza GOZ oraz korzyci jakie mog
one wygenerowa dla firm?
5. Czy obecny poziom wiadomoci przedsibiorców stanowi barier w
rozwoju polskiej gospodarki (w tym makroregionu Polski Wschodniej)
w kierunku GOZ? Czy potrzebne s dziaania (inicjatywy) podnoszce
wiadomo przedsibiorców w tym zakresie?
6. Czy identyfikuje si ewentualne inne bariery w rozwoju gospodarki
w kierunku GOZ jak np.:
a. brak odpowiednich zasobów (technicznych, technologicznych,
logistycznych, itp.),
b. niedostateczna wiedza (luki kompetencyjne np. w zakresie
zarzdzania przedsibiorstwem, projektowania nowych i modyfikacji
dotychczasowych modeli biznesowych, itp.),
c. brak odpowiednich aktów prawnych?
d. inne – jakie?
7. Jaki jest obecny stan oraz potencja jednostek naukowo-badawczych
w Polsce w zakresie generowania innowacyjnych rozwiza
technologicznych moliwych do wykorzystania w gospodarce o obiegu
zamknitym?
8. Jakie czynniki stymuluj a jakie blokuj transfer technologii
wpisujcych si w zaoenia GOZ z sektora naukowo-badawczego do
gospodarki?
9. Jaka jest obecnie w Polsce i w makroregionie Polski Wschodniej
skala poday rozwiza B2A, B2B i B2C w nurcie GOZ? Czego dotycz te
rozwizania? Jakie s róda pochodzenia tych rozwiza (producenci,
usugodawcy, odbiorcy)? Jaka jest ich obecna oraz potencjalna
dostpno i efektywno (z uwzgldnieniem wielkoci przedsibiorstwa,
bran, stau dziaalnoci – startup vs. pozostae)?
10. Jakie czynniki, po stronie gospodarstw domowych, firm
przemysowych (produkcyjnych), firm handlowych i usugowych
ograniczaj, a jakie stymuluj wdroenia rozwiza zgodnych z nurtem
GOZ? Co w zwizku z tym powinno by przedmiotem interwencji
publicznej?
11. Jakie rónice w zakresie odpowiedzi na pytania 4-10 wystpuj
pomidzy Polsk Wschodni a pozosta czci kraju?
12. Jakie typy i formy wsparcia przedsibiorstw w zakresie GOZ s
obecnie realizowane w kraju, makroregionie Polski Wschodniej i w
Unii Europejskiej? Jakie s przykady dobrych praktyk w tym zakresie
(przykady efektywnych instrumentów wsparcia)?
13. Jakie typy wsparcia w zakresie GOZ s potrzebne polskim
przedsibiorcom (z uwzgldnieniem specyfiki Polski Wschodniej, klasy
wielkoci przedsibiorstwa oraz bran)?
Metodologia
· analiza danych zastanych,
Pocztkiem realizacji procesu badawczego bya analiza danych
zastanych odnoszcych si do analizowanego zagadnienia. Analiza
danych zastanych umoliwia opracowanie scenariuszy wywiadów
pogbionych, które zostay przeprowadzone na cznej liczbie n=54 z
przedstawicielami 7 grup potencjalnych interesariuszy wsparcia
rozwoju gospodarki o obiegu zamknitym. Struktura wywiadów
prezentowaa si nastpujco:
· 7 wywiadów pogbionych z ekspertami naukowymi lub branowymi
specjalizujcymi si w zagadnieniach zwizanych z GOZ (Grupa 1);
· 7 wywiadów pogbionych z odbiorcami (lub potencjalnymi odbiorcami)
rozwiza z zakresu GOZ – odbiorcy typu B2A (Business to
Administration) (Grupa 2);
· 7 wywiadów pogbionych z odbiorcami (lub potencjalnymi odbiorcami)
rozwiza z zakresu GOZ – odbiorcy typu B2B (Business to Business)
(Grupa 3);
· 7 wywiadów pogbionych z odbiorcami (lub potencjalnymi odbiorcami)
rozwiza z zakresu GOZ – odbiorcy typu B2C (Business to Customer)
(Grupa 4);
· 12 wywiadów pogbionych z przedsibiorstwami rozwijajcymi lub
dostarczajcymi rozwizania w nurcie GOZ (Grupa 5);
· 10 wywiadów pogbionych z przedstawicielami podmiotów (np.
instytucji otoczenia biznesu, w tym instytucji publicznych,
prywatnych, NGOs) oferujcych wsparcie (obecnie lub w przyszoci),
które swoim zakresem obejmuje (lub po modyfikacji mogoby obejmowa)
wdraanie lub rozwijanie produktów/usug z zakresu GOZ (Grupa
6);
· 4 wywiady pogbione z przedstawicielami instytucji
odpowiedzialnych za planowanie i realizacj polityki w zakresie GOZ
w skali krajowej lub ponadregionalnej (Grupa 7).
Uzupenieniem danych pozyskanych w toku analizy danych zastanych i
analizy danych pochodzcych z wywiadów pogbionych byo badanie CAWI
na próbie n=150 losowo dobranych przedsibiorstw, majcych swoj
siedzib w makroregionie Polski Wschodniej. Bya to dodatkowa metoda
badawcza, której celem zastosowania byo zwikszenie moliwoci
wnioskowania o specyfice makroregionu Polski Wschodniej.
Respondentami byli przedstawiciele kadry zarzdzajcej lub pracownicy
zajmujcy si aspektami administracyjnymi w przedsibiorstwach.
Trendy w zakresie GOZ
W gospodarce obiegu zamknitego nie uczestnicz ju tylko najbardziej
wiadome przedsibiorstwa. Dochodzimy do sytuacji, w której zmiana
modelu gospodarki z linearnej na cyrkularn staje si coraz bardziej
powszechna. Wydaje si, e wczesne doczenie lub dostosowanie do
obserwowanych trendów oraz podjcie odwanych, nowatorskich i
dugoterminowych inwestycji pozwoli osign przewag na
rynku[footnoteRef:10]. [10: Karwacka M., uba P.(red.), W kierunku
gospodarki obiegu zamknitego wyzwania i szanse, Greszta M.,
Gospodarka cyrkularna: sze cieek do duszego ycia, Koalicja na rzecz
Gospodarki Obiegu Zamknitego Reconomy, Warszawa 2016]
Trendy GOZ wpyn na zmian w trybie pracy, zakupów i ycia. Szeroki
zakres przewidywanych zmian moe si spotka z rónymi reakcjami
zarówno przedsibiorców, jak i konsumentów - od nadziei i akceptacji
kierunku zmian po obawy i lk zwizany z niepewnoci. Modyfikacja
modeli biznesowych w kierunku idei gospodarki o obiegu zamknitym
bdzie powodowa, e przed przedsibiorcami, w miejsce czci zamykajcych
si moliwoci, otwiera si bd nowe. Wdraanie GOZ bdzie z jednej strony
przyczynia si do ograniczania (czy niemal zamykania) czci bran i
rynków oraz powstawania nowych. Przykadowo, wdraanie trendów GOZ
moe wpywa na poziom cen niektórych produktów przemysowych i
spoywczych, które mog wzrosn z uwagi na ich niekorzystny wpyw na
rodowisko i moliwo oboenia dodatkowymi opatami - np. w przypadku
emisji zanieczyszcze, która powstaje w toku ich wytworzenia.
Bdziemy wtedy rzadziej mogli sobie pozwoli na zakup takich
produktów i usug[footnoteRef:11]. Paradoksalnie jednak, zjawisko to
bdzie umoliwiao zbudowanie dodatkowej wartoci dla podmiotów
gospodarczych, gównie poprzez wykreowanie oszczdnoci. Te oszczdnoci
przecie wróc do gospodarki i bd kreoway i pobudzay j w innych
dziaaniach[footnoteRef:12]. Nie oznacza to przy tym koniecznoci
ograniczenia konsumpcji i tym samym dziaalnoci przedsibiorstw.
Zdaniem eksperta, zarówno konsumpcja i produkcja mog rosn dalej,
gdy bdzie wicej zasobów do wykorzystania (wywiad z ekspertem z
grupy 6). [11: Ekologia to czysty biznes, czyli jak zarabia chronic
rodowisko naturalne. Redakcja: Magorzata Wodarczyk Wydawca:
Fundacja Partnerstwo dla rodowiska Kraków 2010,] [12:
https://www2.deloitte.com/pl/pl/pages/zarzadzania-procesami-i-strategiczne/articles/innowacje/raport-zamkniety-obieg-otwarte-mozliwosci.html]
Uwzgldniajc powysze, naley stale monitorowa wystpujce w tym
zakresie trendy oraz przygotowa do ich wystpienia i rozwoju zarówno
spoeczestwa jak i gospodark[footnoteRef:13]. Naley przy tym zwróci
uwag, e co pokazaa sytuacja zwizana z pandemi COVID-19, mona mie
nadziej, e w bardzo krótkim czasie jestemy w stanie diametralnie
odmieni nasze zwyczaje i zachowania, odnale si w nowej
rzeczywistoci i nauczy nowego funkcjonowania. Przykadowo, nietypowa
sytuacja spowodowaa konieczno natychmiastowej zmiany organizacji
pracy w znaczcej w skali kraju liczbie firm (tj. wdroenie pracy
zdalnej; organizacja spotka wycznie w formie zdalnej). Zmiana
zostaa wprowadzona niemal z dnia na dzie. Przykad ten pokazuje, e
rozwizania GOZ nie musz by rozwizaniami cakowicie nowymi – czasami
s one ju gotowe, przy czym potrzebuj impulsu, aby zosta wdroone w
miejsce utartych schematów, które bywaj realizowane bez
uzasadnienia ekonomicznego i efektywnociowego. [13: Ekologia to
czysty biznes, czyli jak zarabia chronic rodowisko naturalne.
Redakcja: Magorzata Wodarczyk Wydawca: Fundacja Partnerstwo dla
rodowiska Kraków 2010,]
Naley przy tym mie na uwadze, e pewnym wyzwaniem moe by tutaj
jednolite wdroenie idei GOZ globalnie. Zupenie inna sytuacja
wystpuje w krajach dynamicznie rozwijajcych si, które podaj za ciek
rozwoju krajów rozwinitych. W tych krajach np. Chinach, Indiach,
Nigerii i innych wci zwiksza si stopie wykorzystania surowców oraz
istotnie ronie konsumpcja[footnoteRef:14]. Jednak w wietle
owiadczenia Prezydenta Chin, który zadeklarowa, i ich celem jest
osignicie szczytu emisji CO2 do 2030 r., a osignicie neutralnoci
wglowej przed 2060 r.[footnoteRef:15], mona mie nadziej, e globalne
przeksztacenia w kierunku GOZ mog by bardziej równomierne ni do tej
pory przypuszczano. [14: Zrównowaone Zarzdzanie Zasobami
Naturalnymi Bazujc Na Gospodarce Cyrkulacyjnej Dorota
BURCHART-KOROL, Gówny Instytut Górnictwa w Katowicach Zakad
Oszczdnoci Energii i Ochrony Powietrza, 2016] [15: Szok
klimatyczny. Chiny chc by „neutralne wglowo” do 2060 roku
https://biznes.wprost.pl/gospodarka/10368442/szok-klimatyczny-chiny-chca-byc-neutralne-weglowo-do-2060-roku.html]
Trendy w zakresie GOZ ogniskuj si wokó trzech zagadnie:
1. dbanie o zachowanie zasobów naturalnych dziki wykorzystaniu w
wikszym stopniu zasobów odnawialnych (tzw. cykl biologiczny)
2. skupienie na optymalizacji wykorzystania surowców poprzez
utrzymanie surowców w obiegu, ale bez utraty ich pierwotnych
waciwoci (tzw. cykl techniczny)
3. optymalizacji procesów i usuwaniu zbdnych lub nieefektywnych
elementów, aby usprawni dziaanie systemu.
W dalszej czci rozdziau zidentyfikowano oraz opisano trendy, które
zdaniem autorów s perspektywiczne z punktu widzenia modyfikacji
gospodarki w kierunku gospodarki obiegu zamknitego.
Zmiany w obszarze policy[footnoteRef:16] [16: Sowo „policy”
pochodzi z jzyka angielskiego. Jego znaczenie obejmuje zarówno
prawodawstwo jak i polityki publiczne rozumiane jako zbiór
strategii, planów i pomysów odnoszcych si do danego zagadnienia.
„Policy” na jzyk polski tumaczone jest jako „polityka”, co jednak
moe wprowadza w bd. Z tego powodu, zdecydowano si wykorzysta sowo
„policy” bez tumaczenia.]
Trendem ogólnym, o charakterze horyzontalnym, s obserwowane w
zakresie GOZ zmiany w prawodawstwie i politykach publicznych na
poziomie krajowym oraz midzynarodowym. Zapisy odnoszce si do GOZ
pojawiaj si zarówno w dyrektywach, rozporzdzeniach, ale te
dokumentach o charakterze strategicznym (które nie s wprost ródem
prawa, ale determinuj póniejsz legislacj oraz pozwalaj zorientowa
si, jakie trendy w przyszoci mog podlega regulacjom). Regulacje
prawne naley przy tym traktowa dwojako. Z jednej strony s one
konsekwencj zmian, jakie zachodz we wspóczesnym wiecie w kontekcie
podejcia do ochrony rodowiska naturalnego. Dostrzegana na poziomie
rzdów potrzeba odpowiedniego podejcia do kwestii zarzdzania
dostpnymi zasobami znajduje swoje odzwierciedlenie w normach
prawnych powstajcych na rónym poziomie administracji. Z drugiej
strony, zmiany w policy kreuj warunki do dalszego rozwoju w danym
obszarze. Prawodawstwo i zachodzce w nim zmiany naley zatem
traktowa zarówno jako trend, jak równie uwarunkowanie wdraania
GOZ.
Poziom globalny
Procesy przechodzenia na woln od paliw kopalnych gospodark
niskoemisyjn s czciowo skutkiem obowizku nakadanego na rzdy i
gospodarki krajowe przez organizacje midzynarodowe. W zakresie tym
szczególnie istotne s ustalenia Ramowej Konwencji Narodów
Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu (ang. United Nations
Framework Convention on Climate Change – UNFCCC lub FCCC) i Protokó
z Kioto. Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian
Klimatu, jako umowa midzynarodowa okrelajca zaoenia wspópracy na
rzecz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, które uznano za
odpowiedzialne za zjawisko globalnego ocieplenia, zostaa podpisana
podczas Konferencji Narodów Zjednoczonych na temat rodowiska i
Rozwoju, tzw. Szczytu Ziemi w 1992 r. w Rio de Janeiro. Pocztkowo
Konwencja nie zawieraa nakazów, co do ograniczenia emisji, ale
kolejne tzw. protokoy wprowadzay konkretne limity emisji CO2.
Protokó z Kioto, obecnie znany bardziej ni sama Konwencja, zosta
wynegocjowany na konferencji w Kioto w grudniu 1997 i jako traktat
wszed w ycie 16 lutego 2005 r. (trzy miesice po ratyfikowaniu go
przez Rosj 04 listopada 2004 r.)[footnoteRef:17]. [17: Determinanty
rozwoju odnawialnych róde energii,
http://www.proakademia.eu/gfx/baza_wiedzy/397/monografia-determinanty-rozwoju-oze-www.pdf,
str. 10]
Poziom UE
Ogólne podejcie
Na poziomie UE, zwracana jest uwaga na kwesti holistycznego
podejcia do wdraania zaoe gospodarki o obiegu zamknitym. Kwestia ta
poruszana jest w komunikatach Komisji do Parlamentu Europejskiego,
Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego i Komitetu
Regionów[footnoteRef:18]. Zwraca si tam uwag, e rosnce wiatowe
zuycie materiaów takich jak biomasa, paliwa kopalne, metale i
mineray oraz zwikszenie o 70% do 2050 r. iloci wytwarzanych rocznie
odpadów mobilizuje do podejmowania dziaa na rzecz neutralnej dla
klimatu, zasobooszczdnej i konkurencyjnej gospodarki. Rozszerzenie
zakresu gospodarki o obiegu zamknitym na podmioty gospodarcze
gównego nurtu przyczyni si w decydujcym stopniu do osignicia
neutralnoci klimatycznej do 2050 r. oraz oddzielenia wzrostu
gospodarczego od wykorzystania zasobów przy jednoczesnym
zapewnieniu dugoterminowej konkurencyjnoci UE. Takie zaoenie
obliguje UE do przyspieszenia procesu przechodzenia na model
regeneracyjnego wzrostu (zmniejszenia ladu konsumpcyjnego), jak
równie podjcia dziaa na rzecz utrzymaniu konsumpcji zasobów w
ramach ogranicze planety (podwojenia wskanika wykorzystania
materiaów w obiegu zamknitym). Zastosowanie zasad gospodarki o
obiegu zamknitym w caej gospodarce UE moe przyczyni si do
zwikszenia unijnego PKB o dodatkowe 0,5% do 2030 r. oraz stworzenia
okoo 700 tys. nowych miejsc pracy. Równie w przypadku pojedynczych
przedsibiorstw istnieje wyrane uzasadnienie biznesowe - poniewa
wydatki przedsibiorstw produkcyjnych na materiay stanowi w UE
rednio 40% ogóu ich wydatków, modele obiegu zamknitego mog zwikszy
ich rentowno, a jednoczenie chroni je przed wahaniami cen zasobów.
Szacuje si take, e poprawa zasobooszczdnoci w caym acuchu wartoci
moe zmniejszy zapotrzebowanie na nakady materiaowe o 17–24% do 2030
r. , a lepsze wykorzystanie zasobów moe przynie europejskiemu
przemysowi czne oszczdnoci wynoszce 630 mld EUR rocznie. Z bada
przeprowadzanych na potrzeby biznesu, opierajcych si na modelowaniu
na poziomie produktu, wynika, e podejcie oparte na gospodarce o
obiegu zamknitym oferuje due moliwoci zaoszczdzenia kosztów
materiaów przez przemys UE, a dziki tworzeniu nowych rynków i
nowych produktów oraz wartoci dla biznesu, moe przyczyni si do
znaczcego wzrostu PKB. [18: Por. Komunikat Komisji do Parlamentu
Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego
i Komitetu Regionów – Nowy Plan dziaania UE dotyczcy gospodarki o
obiegu zamknitym na rzecz czystszej i bardziej konkurencyjnej
Europy, COM (2020) 98 oraz Komunikat Komisji do Parlamentu
Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego
i Komitetu Regionów „Ku gospodarce o obiegu zamknitym: program
‘zero odpadów’ dla Europy”, COM(2014) 398]
Ochrona rodowiska
Na gruncie europejskim duy wpyw na rozwijanie i wdraanie
technologii proekologicznych o charakterze innowacyjnym maj
dyrektywy w zakresie ochrony rodowiska, które wymuszaj konkretne
sposoby postpowania przedsibiorstw[footnoteRef:19]. Mona chociaby w
tym kontekcie przywoa oddziaywanie rozporzdzenia PE i Rady (UE)
2017/1369 z dnia 4 lipca 2017 r. ustanawiajcego ramy etykietowania
energetycznego. Wynika z niego konieczno stosowania w zamówieniach
publicznych jednej z klas oznakowania jako progu, poniej którego
wadze publiczne nie bd mogy dokonywa zamówie. Próg ten zostanie
okrelony na podstawie wyniku oceny skutków dla poszczególnych grup
produktów, dla których wyznaczenie takiego progu znacznie
przyczynioby si do wykorzystywania ekonomii skali i wprowadzania
innowacji. Umoliwiaoby to maksymalne wykorzystanie potencjau
zamówie publicznych do promowania na rynku produktów bardziej
energooszczdnych i ekologicznych, zapewniajc przy tym utrzymanie
odpowiedniego poziomu konkurencji na rynku[footnoteRef:20]. [19:
Potencja maych i rednich przedsibiorstw w dziedzinie kreowania
nowych produktów innowacyjnych – rozwizania proekologiczne, PARP]
[20: Komunikat COM(2008) 397 z 16.7.2008 r. – Plan dziaania na
rzecz zrównowaonej konsumpcji i produkcji oraz zrównowaonej
polityki przemysowej]
Gospodarka odpadami
Celem wprowadzanych na poziomie unijnym rozwiza prawnych w zakresie
gospodarki odpadami jest zapewnienie stopniowego zmniejszania iloci
skadowanych odpadów. W szczególnoci dotyczy to odpadów nadajcych si
do recyklingu lub innych procesów odzysku. Dodatkowo, przez
wprowadzenie wysokich wymaga eksploatacyjnych i technicznych
dotyczcych odpadów i skadowisk, dy si do zapewnienie rodków,
procedur i wytycznych majcych zapobiega, w caym cyklu istnienia
skadowiska, negatywnemu wpywowi skadowania odpadów na
rodowisko[footnoteRef:21]. [21: Dyrektywa Parlamentu Europejskiego
i Rady (UE) 2018/850 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniajca dyrektyw
1999/31/WE w sprawie skadowania odpadów]
Dyrektywy unijne szczególn uwag powicaj ponadto redukcji iloci
wytwarzanych odpadów ywnociowych. Zapisy dyrektywy w sprawie
odpadów[footnoteRef:22] obliguj pastwa czonkowskie UE do
zapewnienia rodków majcych na celu promowanie zapobiegania
powstawaniu i redukcji odpadów ywnoci zgodnie z Agend na rzecz
zrównowaonego rozwoju 2030 przyjt przez Zgromadzenie Ogólne Narodów
Zjednoczonych (ONZ). W szczególnoci chodzi o zmniejszenie do 2030
r. o poow globalnej iloci marnowanej ywnoci per capita w sprzeday
detalicznej i konsumpcji oraz zmniejszenie strat ywnociowych w
procesie produkcji i dystrybucji. rodki te powinny mie na celu
zapobieganie powstawaniu odpadów ywnoci i zmniejszenie ich
wytwarzania w produkcji podstawowej, przetwórstwie i produkcji, w
sprzeday detalicznej i innej dystrybucji ywnoci, w restauracjach i
usugach gastronomicznych oraz w gospodarstwach domowych. [22:
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/851 z dnia 30
maja 2018 r. zmieniajca dyrektyw 2008/98/WE w sprawie
odpadów]
Przepisy branowe
Oprócz przepisów i wytycznych o charakterze w duej mierze
horyzontalnym, cz wprowadzanych przepisów adresowanych jest do
konkretnych bran. Przykadem moe by dyrektywa w sprawie opakowa i
odpadów opakowaniowych[footnoteRef:23]. Zgodnie z jej zapisami, z
uwagi na to, e ponowne uycie wie si z unikaniem wprowadzania nowych
opakowa do obrotu i zwikszania iloci wytwarzanych odpadów
opakowaniowych, do celów realizacji odpowiednich celów recyklingu
opakowa naley zwikszy poziom wykorzystania opakowa handlowych
wielokrotnego uytku wprowadzanych do obrotu po raz pierwszy oraz
opakowa drewnianych naprawianych w celu ponownego uycia. Takie
rozwizania maj przyczyni si w perspektywie najbliszych lat do
ograniczenia iloci skadowanych odpadów, a dugoterminowo take do
ograniczenia zuycia surowców. [23: Dyrektywa Parlamentu
Europejskiego i Rady (UE) 2018/852 z dnia 30 maja 2018 r.
zmieniajca dyrektyw 94/62/WE w sprawie opakowa i odpadów
opakowaniowych]
Poziom krajowy
Na gruncie krajowym dokumentem o ramowym znaczeniu jest Mapa
drogowa transformacji w kierunku gospodarki o obiegu
zamknitym.[footnoteRef:24]. Zawarte w niej wymagania przewiduj w
szczególnoci podniesienie poziomów recyklingu odpadów komunalnych
do 55% w 2025 r., 60% w 2030 r. i 65% w 2035 r. Wysokie cele odnosz
si take do samych opakowa, gdzie w 2025 r. powinien zosta osignity
poziom 65% recyklingu, a w 2030 r. 70%. Wskazuje si zatem na
konieczno wprowadzenia modyfikacji do obecnie obowizujcych w Polsce
regulacji odpadowych. W szczególnoci mowa jest tutaj o wyraniejszym
okreleniu ról i obowizków poszczególnych podmiotów uczestniczcych
we wdraaniu rozszerzonej odpowiedzialnoci producenta (EPR),
ustaleniu nowych celów dotyczcych przygotowania do ponownego uycia
i recyklingu poszczególnych strumieni odpadów, opracowaniu systemu
raportowania realizowania EPR, czy te zapewnieniu takiego samego
traktowania przez system wszystkich przedsibiorców. [24:
https://www.gov.pl/web/rozwoj-praca-technologia/rada-ministrow-przyjela-projekt-mapy-drogowej-goz]
Mapa drogowa transformacji w kierunku GOZ ma charakter dokumentu
strategicznego – wyznaczajcego kierunki zmian. Zmiany te s
implementowane do krajowego prawa poprzez ustawy – z punktu
widzenia GOZ, warto zwróci uwag na m.in. ustawy o:
· przeciwdziaaniu marnowaniu ywnoci;
· utrzymaniu czystoci i porzdku w gminach;
· odpadach.
Przeciwdziaanie marnowaniu ywnoci
Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o przeciwdziaaniu marnowaniu ywnoci
(Dz.U. 2019 poz. 1680) okrela zasady postpowania z ywnoci oraz
obowizki sprzedawców ywnoci w celu przeciwdziaania marnowaniu
ywnoci oraz negatywnym skutkom spoecznym, rodowiskowym i
gospodarczym wynikajcym z marnowania ywnoci. Na chwil obecn
przepisy Ustawy dotycz tylko wielkopowierzchniowych sklepów
spoywczych (jednostki handlu detalicznego lub hurtowego o
powierzchni sprzeday 400 m2, w których przychody ze sprzeday rodków
spoywczych stanowi co najmniej 50% przychodów ze sprzeday
wszystkich towarów). Po dwóch latach od dnia wejcia Ustawy w ycie
ma ona równie obj swoim zakresem mniejsze sklepy (o powierzchni
sprzeday > 250 m2). Przepisy Ustawy dotycz:
· obowizku przekazywania niesprzedanego jedzenia – sklepy, których
dotycz przepisy ustawy, maj obowizek podpisania umowy z wybranym
przez siebie NGO, któremu bd przekazyway niesprzedane
jedzenie;
· opat za marnowanie ywnoci – w przypadku nieprzekazania
niesprzedanego jedzenia do NGO, sprzedawca ywnoci zobowizany jest
do ponoszenia opaty za marnowanie ywnoci. Stawka opaty wynosi 0,1 z
za 1 kg marnowanej ywnoci. Jeeli sklep ma podpisan umow z NGO,
opata jest przekazywana NGO. W przeciwnym razie do Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej;
· obowizku sprawozdawczego NGO – skadnia rocznej informacji o
sposobie zagospodarowania otrzymanej ywnoci oraz o wykorzystaniu
rodków pochodzcych z opaty;
· sprawozda sprzedawcy o marnowanej ywnoci – zawierajcych dane o
cakowitej masie marnowanej ywnoci w danym roku oraz wysokoci
nalenej opaty;
· sankcji za niewykonywanie obowizków sprawozdawczych,
niewniesienie opaty lub za nie zawarcie umowy z organizacj
pozarzdow[footnoteRef:25]. [25: W kierunku gospodarki cyrkularnej -
rekomendacje rozwoju i implementacji praktycznych rozwiza dla
biznesu, http://odpowiedzialnybiznes.pl/publikacje/37556/]
Gospodarka opakowaniami i odpadami opakowaniowymi
Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i
odpadami opakowaniowymi (Dz. U. z 2020 r, poz. 1114), okrela
m.in.:
· wymagania jakim powinny odpowiada opakowania wprowadzane do
obrotu;
· zasady dziaania organizacji odzysku opakowa;
· zasady postpowania z opakowaniami oraz odpadami
opakowaniowymi;
· zasady ustalania i pobierania opaty produktowej oraz opaty
recyklingowej.
Wszystko to w celu zmniejszenia iloci i szkodliwoci dla rodowiska
opakowa – w tym w fazie ich produkcji, wykorzystania jak i po
okresie ich eksploatacji. Ustawa okrela m.in. normy dotyczce
materiaów i substancji szkodliwych. Narzuca take na wprowadzajcych
opakowania do obrotu obowizek ich projektowania i wykonania w
sposób umoliwiajcy ich wielokrotne uycie i póniejszy recykling (lub
inn form ich odzysku)[footnoteRef:26]. [26:
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20130000888/U/D20130888Lj.pdf]
Czysto i porzdek
Ustawa z dnia 13 wrzenia 1996 r. o utrzymaniu czystoci i porzdku w
gminach (Dz. U. z 2020 r. poz. 1439), okrela m.in.:
· zadania gminy oraz obowizki wacicieli nieruchomoci, dotyczce
utrzymania czystoci i porzdku;
· warunki wykonywania dziaalnoci w zakresie odbierania odpadów
komunalnych od wacicieli nieruchomoci i zagospodarowania tych
odpadów;
· warunki udzielania zezwole podmiotom wiadczcym usugi w zakresie
uregulowanym w ustawie.
Istotnym aspektem regulowanym ustaw jest okrelenie minimalnych
poziomów recyklingu i przygotowania do ponownego uycia odpadów
komunalnych, jakie powinny osiga gminy w kolejnych latach: 50%
wagowo – za kady rok w latach 2020–2024, 55% wagowo – za kady rok w
latach 2025–2029, 60% wagowo – za kady rok w latach 2030–2034, 65%
wagowo – za 2035 r. i za kady kolejny rok[footnoteRef:27]. [27:
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19961320622/U/D19960622Lj.pdf]
Odpady
Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2020 r. poz.
797, 875), wprowadza m.in. zasady katalogowania odpadów, w tym take
obowizki ich posiadaczy. Okrela równie hierarchi sposobów
postpowania z odpadami od najbardziej podanego zapobiegania
powstawaniu, na unieszkodliwianiu skoczywszy. W powizaniu z
hierarchi postpowania z odpadami ustawa wprowadza take zasad
bliskoci, zgodnie z któr odpady w pierwszej kolejnoci poddaje si
przetwarzaniu w miejscu ich powstania[footnoteRef:28]. [28:
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20130000021/U/D20130021Lj.pdf]
Przykady z innych krajów
Holandia
Europejskim pionierem inicjatyw w zakresie gospodarki o obiegu
zamknitym jest Holandia. Ju w 2013 r. opracowano w tym kraju raport
pt. Szanse dla ekonomii cyrkularnej w Holandii (ang. Opportunities
for a circular economy in the Netherlands), w którym
zidentyfikowano szanse generowania wzrostu gospodarczego i
zwikszenia zatrudnienia dziki innowacjom w gospodarce w obiegu
zamknitym. W trakcie swojej prezydencji w Radzie UE, Holandia
stworzya kampani The Netherlands Circular Hotspot, w ramach której
odbyway si konferencje i inne wydarzenia, gdzie przedstawiciele
biznesu, naukowcy, studenci, ustawodawcy oraz dziennikarze dzielili
si wiedz i dowiadczeniami z zakresu GOZ. W efekcie, inicjatywa jest
ródem informacji na temat dobrych praktyk GOZ. W ramach swojej
dziaalnoci, Holandia wspiera zarówno swoich jak i zagranicznych
przedsibiorców oferujc pomoc we wspópracy z podmiotami dysponujcymi
bogatym dowiadczeniem w zakresie tego rodzaju wdroe. Realizowane
dziaania wynikaj z przyjtych dla Holandii celów, zgodnie z którymi
holenderska gospodarka powinna by w 2050 r. w 100%
cyrkularna[footnoteRef:29]. [29:
https://hollandcircularhotspot.nl/]
Finlandia
Finlandia opracowaa pierwsz na wiecie „map drogow” dotyczc
gospodarki o obiegu zamknitym. Okrela ona strategi zrównowaonego
rozwoju fiskiej gospodarki na lata 2016-2025. Zgodnie z fiskim
podejciem, zrównowaona gospodarka to taka, w której materiay,
wartoci i informacje s wzajemnie zintegrowane. W efekcie, Finowie
widz przyszo GOZ m.in. w biotechnologii przemysowej i automatyce.
Finlandia zamierza odnie sukces poprzez dziaania w piciu obszarach:
zrównowaonej konsumpcji, nowych produktach i usugach, minimalizacji
zuycia zasobów, bezemisyjnym transporcie oraz wspópracy rodowisk
legislacyjnego, badawczo-naukowego, biznesowego i spoecznego. W
efekcie podejmowanych dziaa ma nastpi:
· zmiana podejcia do designu i projektowania tak, by moliwe byo
ponowne uycie produktu i jego recykling,
· dekarbonizacja i zwikszenie roli efektywnoci energetycznej,
· zmiana podejcia do wasnoci produktów – od posiadania do
korzystania,
· rosnce powizanie materiaów z danymi.
Poprzez zastosowanie wytycznych okrelonych w dokumencie, Finlandia
ma realn szans na zbudowanie trwaej, konkurencyjnej gospodarki o
obiegu zamknitym ju w cigu najbliszych lat[footnoteRef:30]. [30:
https://www.teraz-srodowisko.pl/aktualnosci/GOZ-raport-Finlandia-circular-economy-7711.html]
Szkocja
Zmiany zachowa konsumentów
Wdraanie GOZ w duej mierze zaley od decyzji konsumenckich i
odpowiedzialnoci w podstpowaniu z odpadami. Decyzje zakupowe mog
wymóc na producentach zmian podejcia równie skutecznie co
regulatory fiskalne i legislacyjne. Spoeczestwo coraz czciej
zaczyna ucieka od konsumpcjonizmu na rzecz bardziej zrównowaonej
konsumpcji. Jak zauway jeden z ekspertów, cz wprowadzanych zmian
jest „odkrywana na nowo” – dotyczy ponownego wprowadzania zachowa,
które zostay wyparte lub zapomniane. Ekspert podaje przykad osób
starszych, które nie lubi marnowa ywnoci, s bardziej skonne do
naprawy rzeczy ni do ich wyrzucenia, czy te przyzwyczajone s do
recyklingu, czego przykadem s dawne sposoby dystrybucji np. mleka w
szklanych butelkach (wywiad z ekspertem z grupy 1). Zmiany zachowa
konsumentów s obecnie czciowo wdraane poprzez mod na ekologi i
wiadomy konsumpcjonizm, niemniej jednak naley zauway, e czsto
pozostaj one na poziomie czysto deklaratywnym. Ekspert porównujc
nasz wiadomo np. ze spoeczestwem niemieckim w zakresie selektywnej
zbiórki opadów, obserwuje znaczne zapónienia w tej kwestii. U nas
„nawyk” selekcji odpadów dopiero si wytwarza i wci mamy nisk wiedz
na ten temat (wywiad z ekspertem z grupy 1). Kolejn obserwacj
eksperta jest te kwestia motywacji do zmiany zachowa, gdzie
istotnym czynnikiem pozostaj regulacje i przepisy. Ekspert
przytacza przykad segregacji odpadów. W domach jednorodzinnych,
gdzie atwo zidentyfikowa gospodarstwa niesegregujce odpady,
niedocignicia w tej kwestii s duo mniejsze ni w mieszkalnictwie
wielorodzinnym, gdzie odpowiedzialno jest rozproszona. (wywiad z
ekspertem z grupy 4). Naley przy tym zauway, e samo podejcie
konsumentów jest tylko jednym z czynników wpywajcych na rynek. W
perspektywie krótkoterminowej, wybory konsumentów s uzalenione od
oferty produktów i rozwiza dostpnych na rynku. W sytuacji w której
konsument posiada dostpn na rynku alternatyw, korzystn cenowo, w
wikszoci skorzysta on z rozwiza ekologicznych. Obserwujemy ten
trend np. w obszarze nowych modeli biznesowych, takich jak usugi
sharingu, (wywiad z ekspertem z grupy 1). W duszej perspektywie
czasowej wybory konsumenckie, poprzez zmian popytu, mog dodatkowo
ewolucyjnie wpywa i modyfikowa ofert dostpn na rynku. Zatem
edukacja i wiadomo konsumenta s wanymi czynnikami wpywajcymi na
rozwój idei GOZ.
Porównujc wiadomo konsumentów w rónych krajach europejskich naley
wskaza, e polski konsument wykazuje si dosy du wiadomoci w tym
zakresie. Jej poziom plasuje si na powyej redniej europejskiej.
Ponad 55% polskich konsumentów deklaruje, e przy dokonywaniu
zakupów, uwzgldnia wpyw towarów i usug na rodowisko. W tym
wzgldzie, wiadomo polskich konsumentów jest na zblionym poziomie
jak konsumentów nordyckich oraz duych krajów UE (Niemcy i Francja).
Jednoczenie konsumenci w krajach nordyckich (SE, NO, FI i DK) s
bardziej skonni do zachowa cyrkularnych, takich jak recykling,
naprawa i zakup rzeczy uywanych[footnoteRef:32]. [32: Behavioural
Study on Consumers’ Engagement in the Circular Economy, 2018,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/ec_circular_economy_final_report_0.pdf]
Selektywna zbiórka odpadów i recykling
W Polsce w 2018 r. do odzysku przeznaczono 57% odpadów komunalnych,
z czego: do recyklingu 26%, do przeksztacenia termicznego z
odzyskiem energii 23%, do kompostowania lub fermentacji 8%. Na
skadowiska trafio pozostaych 42% odpadów, a niecae 2% spalono bez
odzysku energii. Naley podkreli, e skala odzysku odpadów w Polsce
pozostaje do ograniczona – w caej Unii Europejskiej, na skadowisko
trafio jedynie 23% odpadów komunalnych.
Warto przy tym zauway, e gospodarka odpadami wie si z dwoma
procesami – ograniczaniem wytwarzania odpadów oraz ograniczaniem
ich skadowania. Polska wytwarza stosunkowo mao odpadów komunalnych,
tj. nieco ponad 300 kg na mieszkaca. Mniej wytwarza tylko Rumunia.
Najwicej wytwarzaj Dania (781), Niemcy (633), Luksemburg (607),
Norwegia (748), Szwajcaria (704). Kraje nordyckie maj za to znaczco
rozbudowane procesy recyklingu – analizujc struktur ich odpadów
mona stwierdzi, e praktycznie nie skaduj odpadów. Wród krajów grupy
wyszechardzkiej, najbardziej proekologiczn postaw wykazuje Sowacja
- stosunkowo duo odpadów recyklingujc oraz najmniej spalajc i
skadujc. Pozostae kraje posiadaj dosy podobn struktur jak Polska -
wród wszystkich 4 krajów, rónice nie s zbyt due[footnoteRef:33].
[33: Ochrona rodowiska 2019, Gówny Urzd Statystyczny, Warszawa
2019]
Selektywna zbiórka odpadów
Cele wskazane w podrozdziale 2.1 Zmiany w obszarze policy w duej
czci odnosz si do gospodarki odpadami i recyklingu, a drog do tego
jest selektywna zbiórka odpadów. W opinii eksperta, kluczem do
pozyskania wysokiej jakoci surowca, który bdzie si nadawa do
dalszego przetworzenia, jest selektywna zbiórka opadów na etapie
ich wytwarzania (czyli w domach, miejscach pracy, firmach, itp.).
adna maszyna z mieszaniny odpadów nie jest w stanie wyselekcjonowa
(„wyowi”) surowców (wywiad z ekspertem z grupy 4). Tylko skuteczne
sposoby pozyskania surowca pozwalaj go dalej przetwarza i wprowadza
do obrotu.
Odnoszc si do powyszego, naley zaobserwowa rozwijajcy si w Polsce
pozytywny trend w tym zakresie. Jak wida na poniszym wykresie, w
latach 2005-2019 masa odpadów zebranych selektywnie wykazuje
tendencj rosnc zarówno w Polsce jako caoci jak i regionie Polski
Wschodniej.
Rysunek 3 Dynamika masy odpadów komunalnych zebranych selektywnie
ogóem w cigu roku (warto dla 2005 = 100%)
ródo: Opracowanie wasne na podstawie danych z Banku Danych
Lokalnych
Co naley podkreli, zwiksza si równie udzia masy odpadów zebranych
selektywnie w ogóle odpadów. Wzrost ten jest widoczny zarówno w
przypadku Polski jako caoci jak i województw regionu Polski
Wschodniej. W 2019 r. ju blisko 1/3 odpadów w Polsce zbierana bya w
sposób selektywny. W przypadku PW, w dwóch województwach tj. w
lubelskim oraz podlaskim odsetek ten by wyszy od redniej dla
Polski.
Jeli chodzi o kwesti zarzdzania odpadami jeden z ekspertów, biorcy
udzia w wywiadzie, zwróci uwag na to, e wzrost poprawnoci
selektywnej zbiórki odpadów oraz rozwój technologii w zakresie
recyklingu odpadów komunalnych moe doprowadzi do sytuacji, w której
surowiec wtórny pochodzcy z odpadów bdzie mia coraz lepsz jako oraz
wysz warto dla podmiotów wykorzystujcych go do dalszego
przetworzenia. Celem jest doprowadzenie do sytuacji, w której dla
producenta nie ma znaczenia czy surowiec jest surowcem wtórnym, czy
pierwotnym, poniewa bdzie on tak samo atrakcyjny jakociowo, jak i
finansowo (wywiad z ekspertem z grupy 1). Wydaje si to wanym
aspektem majc na uwadze fakt, e w obecnej sytuacji surowiec
pochodzcy z materiaów kopalnych jest czsto taszy ni pochodzcy z
obrotu wtórego oraz ten wtórny bywa gorszy jakociowo (z uwagi na
np. zanieczyszczenie aluminium), czego czsto obecnie nie da si
wyeliminowa (wywiad z ekspertem z grupy 5). W kierunku pobudzenia
trendu wikszego wykorzystania surowca z recyklingu do produkcji
materiaów z tworzyw sztucznych, zainicjowana zostaa przez Komisj
Europejsk kampania, która ma na celu dobrowolne zobowizanie si
przedsibiorców do zwikszonego uycia surowca pochodzcego z
recyklingu[footnoteRef:34]. [34: Zamknicie obiegu: Komisja
realizuje plan dziaania dotyczcy gospodarki o obiegu zamknitym,
Komunikat prasowy Komisji Europejskiej,
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/IP_19_1480]
Zwikszanie poziomu jakoci surowca wtórnego moe by osigane przez
system nakazów lub zacht. Przykadowym nakazem, moe by rozwizanie
prawne zobowizujce gospodarstwa domowe do selektywnej zbiórki
odpadów. Rozporzdzenie z 2016 r. wprowadzio obowizek selekcji
odpadów na 5 frakcji: papier, szko, metale, tworzywa sztuczne i
produkty podlegajce biodegradacji. Od 2019 r. obowizek segregacji
odpadów powizano z cen opaty mieciowej, która w przypadku mieci
niesegregowanych jest 4 razy wysza ni segregowanych. Samorzdy, na
których ley obowizek zorganizowania selektywnej zbiórki staraj si
rónymi sposobami zachci mieszkaców i przedsibiorców do naleytej
segregacji mieci oraz urealni opaty w stosunku do rzeczywistej
iloci wytworzony mieci np. powizujc opat z iloci zuytej wody. Takie
rozwizanie planuje wprowadzi Warszawski ratusz[footnoteRef:35].
[35:
https://www.money.pl/gospodarka/warszawa-wstrzymuje-projekt-powiazania-zuzycia-wody-z-cena-wywozu-odpadow-6510468750182529a.html]
Motywacja do selektywnej zbiórki odpadów moe równie zosta
zapewniona przez stworzenie infrastruktury „nagradzajcej” za
poprawn segregacj odpadów – np. sieci tzw. Puszkomatów, do których
mona oddawa puszki aluminiowe. Jest to innowacyjne w Polsce
rozwizanie, które ma na celu zachcanie lokalnych spoecznoci do
segregacji odpadów opakowaniowych u róda. Osoby korzystajce z
maszyn s w róny sposób nagradzane za wrzucane puszki. Puszkomaty
zostay zainstalowane w rónych instytucjach od sklepów, przez
uczelnie wysze, po wspólnoty mieszkaniowe i obiekty sportowe. Warto
w tym miejscu zauway, e aluminiowe puszki na napoje mona
wielokrotnie zwraca do obiegu bez ogranicze, bez uszczerbku dla
jakoci materiaów, przy wykorzystaniu mniej ni 5% energii zuytej do
produkcji oryginalnego produktu z surowców pierwotnych. Puszki
zebrane poprzez Puszkomaty trafiaj do huty aluminium specjalizujcej
si w przetopie blachy na puszki aluminiowe, która jest nastpnie
wykorzystywana do produkcji nowych puszek aluminiowych zamykajc
cykl ycia produktu. Analogicznym do Puszkomatów rozwizaniem jest
wdroona przez spók technologiczn EkoTech innowacja pod nazw
Motywacyjny System Gospodarki Odpadami. Skada si on z dwóch
elementów – z centralnej platformy informatycznej oraz sieci
recyklomatów, czyli urzdze, które segreguj odpady opakowaniowe. Po
zainstalowaniu w danym miejscu recyklomatu, uytkownicy-mieszkacy
mog pobra aplikacj Eko-Portfel, z pomoc której za oddane odpady
zbieraj eko-punkty, które mog wymienia na konkretne zniki, rabaty i
nagrody. System moe by zintegrowany z rónego rodzaju usugami, w tym
miejskimi (np. karta miejsk) lub z dowolnym systemem lojalnociowym
partnera korporacyjnego. EkoTech realizuje projekty zarówno dla
biznesu, jak i dla samorzdów (np. Warszawa i Kraków). (Grupa
3)
Przetwarzania odpadów
Recykling przemysowy
Znaczcym polem do rozwoju technologii i kreowania nowych nisz
biznesowych jest rozwój innowacji zwizanych z przetwarzaniem
odpadów. W zakresie tym, rozwój dotyczy moe zarówno samych
technologii jak i nieoczywistych zastosowa przetworzonych odpadów.
Naley przy tym mie na uwadze, e spektrum odpadów mogcych podlega
przetwarzaniu nie musi ogranicza si do tych „najpopularniejszych”
tj. plastiku, metalu, papieru i szka.
Przykadem interesujcego rozwizania w tym zakresie moe by wdrozenie
linii produkcyjnej przeznaczonej do przetwarzania zuytych opon w
procesie tzw. pirolizy cigej (beztlenowy rozkad substancji
organicznych). Jest to wysoce efektywna i bezpieczna metoda
przywracania zuytych opon samochodowych do obiegu gospodarki.
Proces ten pozwala na oczyszczenie rodowiska z wielu setek ton opon
zalegajcych na terenie naszego kraju, jak i krajów ociennych,
generujc przy tym nowe produkty przydatne dla wielu gazi przemysu.
Dziki zastosowaniu najnowoczeniejszych zabezpiecze i filtrów proces
ten jest niezwykle jakociowy i bezpieczny oraz nie wie si z
uciliwoci dla rodowiska naturalnego. Warto podkreli, e opony s tego
rodzaju produktami, które daj szereg moliwoci wdraania technologii
recyklingowych – oprócz pirolizy, moliwym do zastosowania jest
proces odzyskiwania karbonizatu, czyli odzyskiwania sadzy ze
zuytych opon. Wyzwaniem zwizanym z sadz jest to, e ona jest waciwie
niezastpowalna w przemyle gumowym - sadza jest najtaszym pigmentem
jeli chodzi o tworzywa sztuczne, w tym gum. Obecnie, sadzy nie
wytwarza si ju z paliw kopalnych – jest ona odzyskiwana z miejsc,
gdzie zostaa uyta, czyli np. ze zuytych opon. (Grupa 5)
Przykadem „nieoczywistego” recyklingu jest równie przetwarzanie
zuytego oleju smaalniczego na biodiesla w McDonald‘s Polska. Takie
postpowanie ze zuytym olejem nie tylko oszczdza nieodnawialne
surowce naturalne jakim jest ropa naftowa, ale wpywa równie na
zmniejszenie emisji do atmosfery podczas spalania paliwa w silniku,
poniewa spalanie biodiesla powstaego na bazie zuytych olejów
rolinnych jest mniej emisyjne, ni spalanie paliwa powstaego z
paliwa kopalnego.
Recykling konsumencki
Warto równie zwróci uwag, e przetwarzanie odpadów nie musi stanowi
domeny zakadów przemysowych. Cz z odpadów moe by przetwarzania
przez samych konsumentów, czego przykadem moe by organiczny
recykling, czyli inaczej mówic kompost. Zdecydowanie najprostsz i
przynoszc najlepsze efekty metod organicznego recyclingu, czyli
odzysku bardzo wartociowego materiau nawozowego z niepotrzebnych
odpadów rolinnych, jest kompostowanie odpadów organicznych. Odpady
poddawane procesowi kompostowania, mog sta si ródem wysokiej jakoci
nawozu, który moe zosta wykorzystany przy uprawie rolin. Kompost
jako jedyny nawóz nie stwarza zagroenia dla rodowiska, a take
wyklucza ryzyko nadmiernego nawoenia ziemi. Dostpne na rynku
rozwizania umoliwiaj prowadzenie kompostowania nawet w zabudowie
wielorodzinnej (bez dostpu do ogródka).
Utylizacja odpadów
Naley w tym miejscu zwróci uwag, e zrozumiaym jest, e nie da si
cakowicie wyeliminowa odpadów, gdy pewne materiay i surowce, z
uwagi na ich niebezpieczny charakter, nie mog by przetworzone czy
ponownie uyte. Skuteczna technologia utylizacji odpadów w sposób
przyjazny dla rodowiska stanowi powinna istotny kierunek bada i
rozwoju nowych technologii. Ekspert wskazuje, e wynikiem bada ich
organizacji jest urzdzenie do utylizacji bezodpadowej i
bezemisyjnej ogromnej iloci odpadów. W procesie utylizacji nie
tylko nie jest emitowany dwutlenek wgla, ale równie aden z piciu
innych gazów cieplarnianych. Unieszkodliwianie odpadów odbywa si w
nowej formie przy zastosowaniu promieniowania elektromagnetycznego.
Ekspert wskazuje, e musz w dalszym cigu istnie technologie i
moliwoci utylizacji odpadów, aby nie popeni bdu jak w przypadku
pozbywania si azbestu, którego uyto jako tuczywa do budowy dróg,
czy skadowano w szybach kopalnianych. Jest to przerzucenie problemu
na przysze pokolenia, poniewa ten materia bdzie si wypukiwa i
dostawa np. do wód (wywiad z ekspertem z grupy 5).
Eksperci zwrócili równie uwag na wystpujce w Polsce bardzo
niekorzystne zjawisko zwizane ze spalaniem odpadów. Jest ono
efektem niezrozumienia wymaga i celów oraz sposobów ich osigania w
gospodarce odpadami. Obserwowany jest wycig ponad 100 samorzdów, do
budowy spalarni, których Komisja Europejska nie widzi ju jako
optymalnej czy preferowanej metody unieszkodliwiania odpadów. W
kilku dokumentach Komisji Europejskiej mona przeczyta, e procesy
spalania odpadów s klasyfikowane jako niezgodne ze zrównowaonym
rozwojem z uwagi na uciliwo dla rodowiska i regionu takich zakadów
(wywiad z ekspertem z grupy 4).
Ekoprojektowanie
To, e wikszo towarów trafia po uyciu w niskowartociowy strumie w
recyklingu, jest czsto efektem niewaciwego zaprojektowania
przedmiotu, który potem sprawia trudnoci w rozbiórce lub
rozdzieleniu materiaów[footnoteRef:36]. Ten problem adresuje wany
trend jakim jest ekoprojektowanie. Ekoprojektowanie to
projektowanie w sposób, który przyczynia si do szeroko rozumianego
ograniczenia zapotrzebowania na surowiec. Projektowaniu podlegaj
zarówno ksztaty, jak i funkcje, tak eby finalnie minimalizowa
zapotrzebo