Post on 11-Jan-2017
szkolenia imprezy zewnętrzne prawo
e-Biuletyn wydawany jest przez Centrum Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Brwinowie
Zachęcamy do zamieszczania w e-Biuletynie artykułów, ciekawych informacji i ofert. Jeśli są Państwo zainteresowani otrzymywaniem e-Biuletynu Informacyjnego drogą elektroniczną, prosimy o zgłoszenia na adres:
p.pruszek@cdr.gov.pl lub tel. 22/729 66 34 w. 132
www.cdr.gov.pl
Jak ocenić stan i urodzajność gleby? (Marek Krysztoforski;
CDR /Radom)
Kiedy stajemy się posiadaczem czy też dzierżawcą nowego
kawałka ziemi pojawia się potrzeba oceny jego jakości
i możliwości plonotwórczych. Od czego zacząć?
Na początku musimy dowiedzieć się nieco o historii ziemi, na
której zamierzamy gospodarować. Od byłego właściciela, lub też od
sąsiadów warto dowiedzieć się, co było w ostatnich latach
uprawiane jeśli to możliwe to jakie były plony, czy był dawany
obornik lub gnojowica, kiedy ostatni raz
wapnowano. Te informacje pozwolą nam
zrewidować pogląd o żyzności gleby …
Polecamy ten niezwykle interesujący artykuł
prezentujący praktyczne sposoby oceny
nowo nabytego gruntu rolnego.
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
05-840 Brwinów, ul. Pszczelińska 99, tel. 22 729 66 34 do 38
Październik 2015
PRODUKCJA ROLNA
DOBRE PRAKTYKI
METODYKA DORADZTWA
ROW
2
NAZWA WYDARZENIA/
FORMA EDUKACYJNA
DATA
I MIEJSCE
ZGŁOSZENIA
I INFORMACJE
CDR Brwinów
Modernizacja gospodarstw rolnych /szkolenie/
5-6 października
Janina Dąbrowska j.dabrowska@cdr.gov.pl
tel.: 22/729 66 34 wew. 106
XII Rolniczy Festiwal Nauki 15-16
października
Justyna Zdunek tel.: 22/729 66 34 wew. 107
j.zdunek@cdr.gov.pl
CDR O/Kraków
Formy opodatkowania gospodarstw rolnych /szkolenie/
1-2 października
Rafał Galiak tel.: 12 424 05 07
r.galiak@cdr.gov.pl
CDR O/Poznań
Nowoczesna prośrodowiskowa produkcja drobiu /szkolenie/
1-2 października
Iwona Kajdan-Zysnarska tel. 61 823 20 81 w. 136, i.zysnarska@cdr.gov.pl
szkolenia CDR
Konferencje, szkolenia, warsztaty
organizowane przez CDR
3 szkolenia CDR
Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie oraz Centralna Biblioteka Rolnicza w Warszawie serdecznie zapraszają do udziału
w XII Rolniczym Festiwalu Nauki, który odbędzie się w dniach
15-16 października 2015 r
Patronat honorowy Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Patronat merytoryczny Polska Izba Technologii i Wyrobów Naturalnych
Patronat medialny TVP 1
Polskie Radio Zagadnienia Doradztwa Rolniczego
AGRO SERWIS FARMER
FARMER.PL Stowarzyszenie Dziennikarzy im. Władysława Reymonta
Zielony Sztandar Nowa Wieś Europejska
Agro Technika /dawna Agrochemia/ Tygodnik Poradnik Rolniczy
Przemysł Spożywczy
W programie festiwalu:
KONFERENCJA „GLEBA - ŚRODOWISKO - CZŁOWIEK”
15 października 2015 r., /godz. 10.00 – 15.00/ Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie
WYSTAWA OSIĄGNIĘĆ JEDNOSTEK NAUKOWYCH
/stoiska promocyjne, postery/
16 października 2015 r., /godz. 11.00 – 16.00/
Centralna Biblioteka Rolnicza w Warszawie
WYSTAWY I PREZENTACJE:
wydawnictwa branżowe, wystawa planszowa poświęcona wybitnym postaciom nauk
rolniczych, film na temat gleb w Polsce,
wyroby (m. in:. miody, soki, piwo ekologiczne) gospodarstw stosujących naturalne
technologie w produkcji. Zgłoszenie uczestnictwa w Festiwalu prosimy przesłać w terminie do 7 października 2015 r., faxem 22/729 72 91 lub pocztą elektroniczną na adres: j.zdunek@cdr.gov.pl
4
Imprezy promocyjne, konferencje szkolenia,
warsztaty organizowane przez WODR
Pa
źd
zie
rnik
20
15
Lubelski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Końskowoli
www.wodr,konskowola.pl
miejsce/kontakt
11października IV Jesienny Kiermasz Materiału Szkółkarskiego Owocowego i Ozdobnego
LODR w Końskowoli tel. 81 889 06 00, wodr@wodr.konskowola.pl
Opolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Łosiowie
www.oodr.pl
organizator/kontakt
październik Zielone Lato – konkurs dla gospodarstw agroturystycznych
OODR Łosiów, Dział Wiejskiego Gospodarstwa Domowego i Agroturystyki tel.77 412 53 27 wew.259, wgdia@oodr.pl
Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Warszawie
www.modr.mazowsze.pl
miejsce/kontakt
4 października XVII Dni Kukurydzy
MODR w Warszawie, Oddział Bielice, ZSPRSJiD,
tel. 46 862 00 44, elzbieta.prochniak@modr.mazowsze.pl
Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Karniowicach www.modr.pl
organizator/kontakt
4 października Święto Ziemniaka w Trzyciążu
MODR w Karniowicach, tel. 509 922 177
Podkarpacki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Boguchwale
www.podrb.pl
miejsce/kontakt
3-4 października X Jesienna Giełda Ogrodnicza
PODR w Boguchwale, Dział Systemów Produkcji Roślinnej
tel. 17 87 01 540, jan.kocoj@podrb.pl
Podlaski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Szepietowie
www.odr.pl
miejsce/kontakt
10-11 października Targi ogrodnicze „Jesień w sadzie i ogrodzie”, Targi Leśne „Las i My”
PODR w Szepietowie, Sekcja Wydawnictw i Promocji
tel. 86 275 89 02, wpodr@zetobi.com.pl
imprezy zewnętrzne
5
Wprowadzenie
Zmiany jakie zachodzą na rynku produktów rolnych, w tym coraz większa konkurencja
pomiędzy wytwarzającymi je gospodarstwami rolnymi, a także nowe potrzeby i oczekiwania
konsumentów sprawiają, że gospodarstwa aby przetrwać i właściwie się rozwijać muszą
w odpowiedni sposób oraz we właściwym czasie reagować na tę zmienność. W tym poszukiwaniu
elastycznej reakcji przez gospodarstwo rolne niezmiernie istotną staje się umiejętna działalność
innowacyjna, którą stanowi szereg zamierzonych, celowych i świadomych działań podmiotów
indywidualnych lub zbiorowych podejmowanych w celu uzyskania innowacji(1) lub ich dalszego
upowszechnienia.
Powstanie każdego rodzaju innowacji, w tym innowacji rolniczej jest efektem uruchomienia
właściwego procesu innowacyjnego. Zasadniczo wyróżnia się dwa rodzaje procesów
innowacyjnych. Pierwszy związany jest z procesem wspomnianego powstawania innowacji a drugi
- z ich rozprzestrzeniana wśród potencjalnych użytkowników.
Celem niniejszego opracowania jest przybliżenie doradcom i specjalistom WODR istoty obu
procesów innowacyjnych, po to - aby jako potencjalni realizatorzy czy współrealizatorzy
określonych zadań, pojawiających się na odpowiednich etapach ich przebiegu, potrafili
je sprawnie rozpoznawać i podejmować.
Przedmiotowa praca powstała w oparciu o informacje uzyskane z przeglądu literatury
przedmiotu oraz praktyczną wiedzę autora, nabytą podczas wieloletniej metodycznej współpracy
z publicznymi rolniczymi organizacjami doradczymi (i ich wcześniejszymi postaciami) w zakresie
podejmowanych przez nie samodzielnie działań upowszechnieniowych a we współpracy z nauką
działań wdrożeniowych.
I. Tworzenie innowacji rolniczych
Innowacje rolnicze, podobnie jak inne rodzaje innowacji, powstają zwykle w ramach
przedsięwzięć badawczych i prac rozwojowych, podejmowanych w sektorze B+R (badawczo-
rozwojowym), w którego skład w Polsce wchodzą:
placówki naukowe Polskiej Akademii Nauk,
jednostki badawczo-rozwojowe (JBR),
szkoły wyższe publiczne i prywatne prowadzące działalność B+R,
jednostki obsługi nauki (biblioteki naukowe, archiwa, stowarzyszenia, fundacje, itp.),
jednostki rozwojowe (podmioty gospodarcze, przede wszystkim przedsiębiorstwa
przemysłowe posiadające własne zaplecze badawcze).
1. W niniejszym opracowaniu pod pojęciem innowacja rozumie się zweryfikowaną w praktyce korzystną nowość
materialną lub niematerialną, dostępną do przenikania (dyfuzji) i upowszechnienia oraz do absorpcji przez zainteresowane nią podmioty. [W. Kujawiński 2011]
METODYKA DORADZTWA
Tworzenie i upowszechnianie
innowacji rolniczych
Autor: Wenancjusz Kujawiński, , CDR O/Poznań
6
W przebiegu procesu powstawania innowacji występują dwie fazy: faza wytwarzania
nowości, oraz faza wdrażania nowości.
W fazie pierwszej - twórczej, dąży się do uzyskania nowości i zweryfikowania jej
korzystności w warunkach sztucznych(2).. Faza ta, obejmuje trzy etapy: 1) etap badań
podstawowych, w którym dochodzi do powstawania idei mogących mieć praktyczną przydatność,
2) etap badań stosowanych, w którym następuje przekształcanie idei naukowych w inwencje,
czyli pomysły wykorzystania tych idei w praktyce i 3) etap prac rozwojowych, w którym następuje
przekształcenie inwencji w rozwiązanie nowe, zwane nowością i eksperymentalne jego
zweryfikowanie w warunkach laboratoryjnych (sztucznych).
Rozwiązanie nowe, aby mogło być uznane za innowację musi posiadać cztery atrybuty,
tj. nowości, korzystności, wielopostaciowości i dostępności.
Nowości, czyli że jest absolutnie nowe lub nowe w kontekście branżowym, terytorialnym itp.
(Np. nie było jeszcze dotąd stosowane w rolnictwie, czy też nie występowało wcześniej
w otoczeniu konkretnego gospodarstwa rolnego.) Korzystności, czyli że przynosi ich odbiorcom
większe korzyści (gospodarcze czy pozagospodarcze) i przez to przedkładają je nad rozwiązania
wcześniejsze. Wielopostaciowości, czyli że może przybierać postać materialną i niematerialną
(reguła, zasada, norma itd.). Dostępności, czyli że jest dostępne dla zainteresowanych nią
podmiotów, które mogą przyjmować je w następstwie procesu dyfuzji bądź upowszechniania.
[W. Kujawiński 2012]
W fazie drugiej - wdrażania nowości, wypróbowuje się w warunkach naturalnych tę nowość,
która wcześniej zweryfikowana w sztucznie wytworzonym środowisku wykazała się wyższą
korzystnością dla praktyki od istniejących dotąd rozwiązań, a także ewentualne poprawia oraz
określa zakres i warunki jej zastosowania.
Warunki naturalne niezbędne do wypróbowania nowości może zapewnić jedynie
odpowiednio dobrane i przygotowane gospodarstwo wdrożeniowe. Rozwiązanie nowe, którego
testowanie ograniczono jedynie do warunków sztucznych (laboratoryjnych) i które w jego efekcie
wykazało się posiadaniem atrybutu korzystności, nie może być jeszcze ani przedmiotem procesu
dyfuzji ani upowszechniania. Wprowadzanie nowości do gospodarstw rolnych wiąże się bowiem
z ryzykiem nieuzyskiwania takich korzyści, o jakich świadczyłyby wyniki badań laboratoryjnych.
Dopiero informacje uzyskiwane z ostatniej fazy procesu powstawania innowacji, czyli fazy
wdrażania nowości, pozwalają to ryzyko skutecznie usunąć.
Należy też zauważyć, że odpowiedzialność za przebieg procesu oceny nowego rozwiązania
spoczywa wyłącznie na osobie badacza, najczęściej autora tej nowości. Osoba ta odpowiada
również za rzetelny opis wytworzonej innowacji, czyli taki - który stanowić będzie wysokiej jakości
informację pozwalającą rolnikowi podjąć właściwą decyzję o jej przyjęciu (absorpcji) bądź
odrzuceniu.
2. Rozwiązanie różne od dotychczasowych, mogące mieć postać materialną (np. prototyp nowej maszyny) lub niematerialną (np. nowy projekt, metoda, system organizacji itp.)
METODYKA DORADZTWA
Tworzenie i upowszechnianie innowacji rolniczych
7
Jeśli wdrażanie określonej nowości w pełni potwierdza wcześniej wykazane zalety, lub ich
nie potwierdza, ale w stopniu nie odbiegającym istotnie od poziomu oczekiwanych korzyści
związanych z ewentualną jej absorpcją, to taką nowość uznaje się za pozytywnie wdrożoną i pod
postacią innowacji gotową do użycia. Narzędziem usprawniającym ten proces może być
intencjonalnie opracowana i właściwe stosowana instrukcja wdrożeniowa.
W naukach rolniczych pod pojęciem instrukcji wdrożeniowej należy rozumieć narzędzie,
specjalnie zbudowane przez autora danej nowości rolniczej a kierowane do dwóch podmiotów
procesu jej wdrażania, tj. do instalującego i wypróbowującego ją rolnika oraz do badacza,
wspierającego go informacyjnie i kształceniowo w obu tych działaniach (zwykle autora
przedmiotowej nowości).
Instrukcja wdrożeniowa musi spełniać dwie zasadnicze funkcje, tj. informacyjną
i dokumentacyjną. Pierwsza, to informowanie, jak oba podmioty procesu wdrażania mają
postępować, aby wskazana w instrukcji nowość rolnicza mogła być sprawnie zainstalowana
i wypróbowana w gospodarstwie uczestniczącego w tym procesie rolnika, a - poprzez poprawne
funkcjonowanie z innymi rozwiązaniami, pozwoliła uzyskać zakładaną korzyść ilościową,
jakościową, lub wartościową. Druga, to umożliwienie udokumentowania (podparcia dokumentami)
przebiegu procesu wdrażania i uzyskanych efektów - głównie dla jego weryfikacji oraz walidacji
wdrożonej nowości.
Przy czym weryfikacja procesu wdrażania nowości rolniczej - to sprawdzanie, czy proces
jej wdrażania przebiega prawidłowo, to znaczy zgodnie z wytycznymi i z zachowaniem
odpowiednich standardów. Z kolei walidacja wdrażanej nowości rolniczej oznacza
sprawdzanie, czy wdrażanie to daje rolnikowi - uczestnikowi wdrażania oczekiwaną korzyść.
Po uzyskanym w procesie walidacji określonej nowości rolniczej potwierdzeniu, że jej
wprowadzenie i użycie gwarantuje czyniącemu to rolnikowi uzyskanie oczekiwanych korzyści -
instrukcja wdrożeniowa usprawniająca dokonanie tej oceny może być podstawą do sporządzenia
kolejnej instrukcji, zwanej instrukcją upowszechnieniową.
Instrukcja wdrożeniowa dla sprawnej realizacji obu swych funkcji (tj. informacyjnej
i dokumentacyjnej) musi spełniać określone wymogi metodyczne, czyli zawierać wszystkie
elementy istotne dla treści i formy realizowanego wdrażania. Są to:
określenie obowiązków i uprawnień - kto i w jakim stopniu jest odpowiedzialny za stosowanie
instrukcji,
temat wdrażania, czyli zapis tego, co ma być przedmiotem wdrażania,
cel wdrażania, czyli zapis stanu końcowego, którym jest uzyskanie przez rolnika -
uczestnika wdrażania, w ustalonym czasie i ściśle określonych warunkach produkcyjnych,
założonej korzyści wynikającej z instalacji określonej nowości rolniczej. Prawidłowe
sformułowanie celu wdrażania powinno umożliwić odpowiedź na pytania: kto?, co? i kiedy?,
metoda wdrażania, którą tworzą wybrane metody informowania i kształcenia rolnika,
przygotowujące go do sprawnego, zgodnego z przedmiotową instrukcją zainstalowania
i użytkowania wdrażanej nowości rolniczej, a także wybrane metody kontroli i oceny
procesu wdrażania oraz walidacji wdrożonej nowości,
określenie wymogów osobowościowych rolnika - uczestnika wdrażania w zakresie
posiadanych cech i kompetencji,
METODYKA DORADZTWA
Tworzenie i upowszechnianie innowacji rolniczych
8
określenie wymogów produkcyjnych gospodarstwa, niezbędnych do prawidłowego
przeprowadzenia proponowanego wdrażania (np. co do skali produkcji, rozłogu, jakości
gleby, usprzętowienia itd.),
algorytm postępowania rolnika - uczestnika wdrażania, czyli opis czynności,
przeprowadzanych w ściśle określonych warunkach produkcyjnych, we wskazanej kolejności
oraz odstępach czasu, jakie musi wykonać, aby w swym gospodarstwie osiągnął podany
w instrukcji cel wdrażania. Opisane tu czynności mają pozwolić temu rolnikowi:
1. przygotować swe gospodarstwo do sprawnego zainstalowania i wypróbowania określonej
nowości rolniczej,
2. dokonać sprawnej instalacji tej nowości i wypróbować ją,
algorytm postępowania badacza (tj. drugiego uczestnika przedmiotowego wdrażania)
zabezpieczający właściwe dla rolnika - jego partnera, działania wdrożeniowe, na który
składa się opis czynności, przeprowadzanych w określonej kolejności oraz odstępach
czasu, umożliwiających sprawne:
1) rozpoznanie:
- istotnych dla przebiegu procesu wdrażania, posiadanych cech osobowościowych, motywów
i kompetencji zawodowych rolników - potencjalnych uczestników tego procesu;
- zasobów produkcyjnych ich gospodarstw;
- uzyskiwanych efektów gospodarczych (jakościowych, ilościowych, wartościowych)
w obszarze objętym potencjalnym wdrażaniem,
2) wytypowanie jednego z tych gospodarstw jako miejsca wdrażania nowości rolniczej, tj. tego,
które wypełniło postawione przed nim wymogi i którego właściciel wyraził chęć uczestniczenia w
przedmiotowym wdrażaniu,
a także sprawną:
3) analizę potrzeb informacyjnych(3) i kształceniowych(4) rolnika - uczestnika wdrażania,
których zaspokojenie pozwoli na sprawne zainstalowanie i wypróbowanie określonej nowości
rolniczej,
4) budowę planu wdrażania określonej nowości rolniczej, w tym poprzez wskazanie sposobu
prowadzenia właściwych zapisów i załączenie niezbędnego do tego formularza,
5) realizację zaplanowanego wdrażania. Dla prawidłowej weryfikacji procesu wdrażania
nowości rolniczej i walidacji uzyskanego efektu niezbędne jest dokładne rejestrowanie przebiegu
tego procesu, najlepiej na specjalnie opracowanej karcie dokumentacyjnej wdrażania,
6) kontrolę i ocenę realizacji planu wdrażania (kontrola i ocena bieżąca oraz ocena
końcowa), w tym poprzez podanie:
- opisu prowadzenia przez badacza - partnera rolnika kontroli procesu wdrażania z podaniem
parametrów granicznych,
- sposobu prowadzenia ewentualnych działań korygujących,
- formularza do prowadzenia zapisów niezbędnych dla przedmiotowej kontroli i ocen.
3. Potrzeba informacyjna, to napięcie wewnętrzne organizmu człowieka aktywizujące i ukierunkowujące czynność zdobywania informacji ważnych dla tworzenia oraz aktualizacji struktur jego wiedzy a także podejmowania właściwych decyzji. [W. Kujawiński 2011]
4. Potrzeba kształceniowa, to napięcie wewnętrzne organizmu człowieka aktywizujące i ukierunkowujące czynność zdobywania poprzez proces kształcenia wiedzy jako wartości autotelicznej (dla prestiżu, poczucia bezpieczeństwa, pewności siebie) oraz jako niezbędnej do podejmowania określonych decyzji i działań. [W. Kujawiński 2011]
METODYKA DORADZTWA
Tworzenie i upowszechnianie innowacji rolniczych
9
Pomimo, iż jak stwierdzono wcześniej odpowiedzialność za przebieg procesu oceny nowego
rozwiązania spoczywa wyłącznie na osobie badacza (najczęściej jego autora), to może on
w porozumieniu z WODR niektóre czynności w tym zakresie powierzyć doradcy rolniczemu (czy
właściwemu specjaliście) do samodzielnego bądź wspólnego wykonania. Do grupy tych
czynności należą jednak wyłącznie te, które umożliwiają realizację zadań wskazanych w punktach
1, 2 i 3 algorytmu postępowania badacza.
II. Upowszechnianie innowacji rolniczych
Rozprzestrzenianie się innowacji rolniczych przebiegać może dwiema drogami: dyfuzji albo
upowszechniania. Pojęcie dyfuzja innowacji oznacza proces samoistnego rozprzestrzeniania się
innowacji drogą interakcji społecznej. Proces ten przebiega w sposób spontaniczny
i niekontrolowany. Natomiast upowszechnianie innowacji, to sterowany przez jakieś ogniwo
pośredniczące intencjonalny przekaz innowacji od źródła ich powstania do miejsca pełnego ich
zastosowania. Procesy dyfuzji i upowszechniania innowacji są ściśle powiązane
z przebiegającym do nich równolegle procesem absorpcji czyli ogólnie „wchłaniania”,
przyjmowania innowacji.
W procesie upowszechniania innowacji rolniczych wyróżnia się trzy kolejno następujące po
sobie etapy, tj. etap: 1) udostępniania informacji o innowacjach rolniczych stosownych do
podjęcia właściwych decyzji co do ich wprowadzania i użytkowania, 2) pogłębiania wiedzy
niezbędnej do sprawnego wprowadzania i użytkowania innowacji rolniczych, 3) wprowadzania
i użytkowania zapotrzebowanych innowacji rolniczych.
Instytucją ustawowo powołaną do upowszechniania innowacji rolniczych, obok
podejmowania innych ważnych zadań na rzecz rolników i mieszkańców wsi, jest instytucja
publicznego doradztwa rolniczego, którą tworzy 16 wojewódzkich ośrodków doradztwa
rolniczego (WODR).
Działaniami upowszechnieniowymi WODR mogą być objęci wszyscy rolnicy zainteresowani
wprowadzaniem innowacyjnych rozwiązań we własnych gospodarstwach rolnych i posiadający
do tego odpowiedni potencjał rozwojowy, na który składa się potencjał tkwiący w ich
osobowościach oraz potencjał materialny. Potencjał tkwiący w osobowości rolnika, to przede
wszystkim jego sprawność intelektualna oraz prezentowane postawy. Natomiast potencjał
materialny - to zdolność do rozwijania produkcji, na którą składają się posiadane aktywa. Stan
tych aktywów wpływa m. in. na możliwości kredytowe danego gospodarstwa.
Aby upowszechniać innowacje rolnicze doradca rolniczy (lub odpowiedni specjalista
branżowy WODR), jako organizator i uczestnik tego procesu, musi najpierw odszukać tych
rolników, którzy spełniają kryterium chęci współpracy i odpowiedniego potencjału rozwojowego.
Rolników tych można nazwać klientami (czy beneficjentami) działalności upowszechnieniowej
WODR.
W dalszej kolejności musi on:
dokładnie rozpoznać potrzeby innowacyjne i upowszechnieniowe rolników, klientów
działalności upowszechnieniowej WODR, oraz wyznaczyć dla nich cele pozwalające na
zaspokojenie tych potrzeb,
z ogółu tych rolników wyodrębnić grupy wspólnych czy podobnych celów, a także ustalić:
METODYKA DORADZTWA
Tworzenie i upowszechnianie innowacji rolniczych
10
które z tych celów będą osiągane indywidualnie, grupowo i zespołowo?
jaka metoda będzie do tego odpowiednia?
gdzie będzie odbywało się informowanie i kształcenie oraz w oparciu o jakie środki?
jaką użyć metodę kontroli i oceny realizacji tych celów?
Przy czym potrzeba innowacyjna, to napięcie wewnętrzne organizmu rolnika-przedsiębiorcy
aktywizujące i ukierunkowujące czynność zdobywania informacji niezbędnych dla pozyskiwania
pożądanych względem rozwoju jego gospodarstwa innowacji rolniczych oraz nabywania
kompetencji koniecznych do ich wprowadzania i stosowania. Potrzeba innowacyjna może być
samodzielnie zaspokojona poprzez własną aktywność rolnika-przedsiębiorcy, ale może także
przerodzić się w potrzebę upowszechnieniową, dla której zaspokojenia będzie potrzebne nabycie
(przyjęcie) od doradcy odpowiedniej usługi upowszechnieniowej. Natomiast potrzeba
upowszechnieniowa, to napięcie wewnętrzne organizmu rolnika-przedsiębiorcy aktywizujące
i ukierunkowujące czynność zdobywania informacji niezbędnych do pozyskiwania pożądanych
względem rozwoju jego gospodarstwa innowacji rolniczych oraz nabywania kompetencji
koniecznych do ich wprowadzania i stosowania, przy czym przynajmniej jedna z tych czynności
odnosi się do korzystania z odpowiedniej usługi doradcy rolniczego [W. Kujawiński 2012, s. 51
Celem zaspokojenia potrzeby innowacyjnej jest wprowadzenie i prawidłowe użytkowanie
przez zainteresowanego rolnika określonej innowacji rolniczej, natomiast celem zaspokojenia
potrzeby upowszechnieniowej może być: 1) dostarczenie rolnikowi informacji umożliwiającej
wybór najstosowniejszej innowacji, i/albo 2) udostępnienie rolnikowi wiedzy niezbędnej dla
sprawnego wprowadzenia oraz właściwego użytkowania wybranej innowacji i/albo 3) udzielenie
rolnikowi oczekiwanej pomocy intelektualnej w trakcie wprowadzania i pierwszego stosowania
zapotrzebowanej innowacji rolniczej.
Podstawowym narzędziem usprawniającym proces wdrożenia jest instrukcja
upowszechnieniowa. Pojęcie instrukcja upowszechnieniowa oznacza zbiór przepisów,
wskazówek, ścisłych pouczeń ustalających sposób postępowania osoby upowszechniającej daną
innowację rolniczą (na przykład doradcy rolniczego) względem rolników-przedsiębiorców,
pozwalający poprzez właściwe wprowadzenie w gospodarstwach zapotrzebowanych innowacji
rolniczych sprawnie osiągać określony cel upowszechnienia. Instrukcję upowszechnieniową
może opracować twórca proponowanej innowacji rolniczej, który tę innowację sam
upowszechnia, albo jej upowszechnianie pozostawia wyspecjalizowanym jednostkom
upowszechnieniowym, np. wojewódzkim ośrodkom doradztwa rolniczego. Instrukcję taką może
też wytworzyć sama jednostka upowszechnieniowa - w przypadku jej braku, bądź jeśli jest, ale
ma niską ocenę jako narzędzie usprawniające przebieg procesu upowszechnienia danej
innowacji.
Bez względu na to, kto jest autorem instrukcji musi ona spełniać określone wymogi
metodyczne, czyli zawierać wszystkie elementy istotne dla treści i formy realizowanego
upowszechniania. Są to:
określenie obowiązków i uprawnień - kto i w jakim stopniu jest odpowiedzialny za stosowanie
instrukcji,
temat upowszechnienia, czyli zapis tego, co ma być przedmiotem upowszechnienia,
METODYKA DORADZTWA
Tworzenie i upowszechnianie innowacji rolniczych
11
cel upowszechnienia, czyli zapis stanu końcowego, którym jest wprowadzenie i właściwe
użytkowanie proponowanej innowacji rolniczej oraz jego osiągnięcie w jakimś podanym
okresie czasu,
(Prawidłowe sformułowanie celu upowszechniania powinno umożliwić odpowiedź na
pytania: kto?, co? i kiedy?),
określenie warunków produkcyjnych gospodarstwa, niezbędnych do przeprowadzenia
proponowanego upowszechnienia (np. skali produkcji, rozłogu, jakości gleby,
usprzętowienia itd.),
określenie stosownej metody upowszechnieniowej (na ogół jest to metoda demonstracji
upowszechnieniowej lub metoda pokazu upowszechnieniowego),
algorytm postępowania rolników-przedsiębiorców, czyli opis czynności przeprowadzanych
w określonej kolejności oraz odstępach czasu, jakie muszą oni wykonać, aby w swych
gospodarstwach osiągnąć wskazany cel upowszechnienia. Opisane tu czynności mają
umożliwić rolnikom sprawne:
pozyskanie proponowanej innowacji oraz przygotowanie gospodarstw do jej przyjęcia,
przeprowadzenie, jeśli to konieczne, niezbędnego przekształcenia, czy modyfikacji
proponowanej innowacji - po jej pozyskaniu,
wprowadzenie i użytkowanie tej innowacji,
algorytm postępowania osoby upowszechniającej proponowaną innowację,
a zabezpieczający przedmiotowe działania rolników, na który składa się opis
przeprowadzanych w określonej kolejności oraz odstępach czasu czynności
umożliwiających:
sprawną analizę potrzeb upowszechnieniowych rolników, które mogą być związane
z występowaniem u nich poczucia:
- braku dysponowania taką informacją o proponowanej innowacji rolniczej, która pozwoliłaby
im na podjęcie racjonalnej decyzji o jej ewentualnej absorpcji,
- braku wiadomości i umiejętności niezbędnych dla sprawnego wprowadzenia i właściwego
użytkowania zapotrzebowanej przez nich a proponowanej w przedmiotowej instrukcji innowacji
rolniczej,
sprawną budowę planu upowszechnienia proponowanej innowacji i jego realizację, w tym
poprzez podanie sposobu i załączenie formularza do prowadzenia niezbędnych tu zapisów,
sprawną ocenę realizacji planu (bieżącą i końcową), w tym poprzez podanie:
- opisu prowadzenia przez osobę upowszechniającą proponowaną innowację kontroli jej
upowszechnienia z podaniem parametrów granicznych,
- sposobu prowadzenia ewentualnych działań korygujących,
- formularza do prowadzenia niezbędnych do tego zapisów.
Zakończenie
Tworzenie i rozprzestrzenianie innowacji rolniczych to dwa różne procesy innowacyjne.
Pierwszy, jest w zasadzie wyłączną kompetencją sfery B+R, ponieważ jedynie na kilku etapach
jego drugiej fazy (tj. wdrażania nowości) może być wspierany na podstawie dobrowolnego
porozumienia przez publiczne rolnicze organizacje doradcze. Drugi proces innowacyjny,
METODYKA DORADZTWA
Tworzenie i upowszechnianie innowacji rolniczych
12
realizowany poprzez upowszechnianie (czyli sterowane rozprzestrzenianie innowacji rolniczych)
jest natomiast kompetencją jednostek upowszechnieniowych, w tym zwłaszcza wojewódzkich
ośrodków doradztwa rolniczego.
Niezbędnym warunkiem dla prowadzenia przez WODR i inne uprawnione jednostki
właściwych działań upowszechnieniowych jest ich dostęp do innowacji, czyli pozytywnie
zweryfikowanych w warunkach naturalnych nowości. Jednak od pewnego czasu pracownicy
naukowi publicznego sektora B+R (badawczo-rozwojowego) w ramach swych prac zmierzających
do wytworzenia innowacji rolniczych, często pomijają ostatni etap procesu ich powstawania.
Nie motywuje ich do tego przede wszystkim istniejący obecnie system oceny parametrycznej
jednostek naukowych(5).
Zaniechanie wdrażania nowości, a przez to kreowania innowacji przez większość
przedstawicieli publicznej sfery B+R jest poważnym utrudnieniem dla praktyki rolniczej oczekującej
od nich konkretnych innowacji, a nie wstępnie sprawdzonych rozwiązań (tj. nowości).
Wprowadzanie nowości do gospodarstw rolnych wiąże się bowiem z ryzykiem nieuzyskiwania
takich korzyści, o jakich świadczyłyby wyniki badań laboratoryjnych. Dlatego też przedmiotem
zainteresowania doradcy rolniczego czy specjalisty branżowego WODR pozostają wyłącznie
innowacje. Osoby te w ramach podejmowanych przez siebie działań informacyjnych mogą
przekazywać rolnikom wysokiej jakości informacje o innowacjach, niezbędne do podjęcia
właściwych decyzji w przedmiocie ich absorpcji, a w ramach działań upowszechnieniowych -
dodatkowo udostępniać im wiedzę umożliwiającą sprawną absorpcję i użytkowanie wybranych
uprzednio innowacji.
Literatura:
1. Kujawiński W.: Nowy słownik metodyczny doradcy rolniczego. Centrum Doradztwa Rolniczego
Oddział w Poznaniu, Poznań 2011.
2. Kujawiński W.: Metodyka działalności upowszechnieniowej publicznej rolniczej organizacji
doradczej. CDR w Brwinowie Oddział w Poznaniu, Poznań 2012.
3. Sikorska-Wolak I.: Dyfuzja innowacji rolniczych w wiejskiej społeczności lokalnej i jej
społeczno-ekonomiczne uwarunkowania. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 1993.
4. Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 13 lipca 2012 r. w sprawie
kryteriów i trybu przyznawania kategorii naukowej jednostkom naukowym. [Dziennik Ustaw
Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa, 1 sierpnia 2012 r., poz. 877.
5. Patrz: D. U. Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa, 1 sierpnia 2012 r., poz. 877.
METODYKA DORADZTWA
Tworzenie i upowszechnianie innowacji rolniczych
13 PRODUKCJA ROLNA
Znaczenie organizmów pożytecznych w
integrowanej ochronie roślin
Autor: Danuta Nowak i Zygmunt Bilski; CDR O/Poznań
W środowisku naturalnym żyje wiele gatunków organizmów żywych.
Są one powiązane ze sobą różnymi czynnikami i zależnościami
m.in. pokarmowymi. Na plantacjach rolniczych, ogrodniczych (sady,
warzywa, szklarnie) spotykamy także wiele różnych organizmów,
z których jedne uważane są za gatunki szkodliwe dla upraw
ponieważ je uszkadzają lub niszczą; inne za pożyteczne gdyż
zmniejszają populacje organizmów szkodliwych w uprawach.
W towarowej uprawie roślin, w ochronie plantacji przed agrofami (szkodniki, patogeny,
chwasty) stosuje się głównie chemiczne środki ochrony roślin. Obecnie większy nacisk kładzie
się na bardziej alternatywne sposoby ochrony roślin w myśl zasady integrowanej ochrony roślin,
która łączy ze sobą różne metody w ochronie upraw tj.: metody niechemiczne oparte o zabiegi
agrotechniczne, metody biologiczne z wykorzystaniem naturalnych wrogów zwalczających
szkodniki i patogeny nieprzyjazne w danej uprawie i metody chemiczne, w oparciu o sygnalizację
zabiegów ochrony celem wyznaczenia optymalnego terminu zastosowania środka ochrony roślin.
Metody biologiczne są bardziej rozpowszechnione w uprawach ekologicznych, ale
w uprawach konwencjonalnych też można stosować metody bardziej przyjazne środowisku.
W tym celu stosuje się różnego typu wirusy, mikro i makroorganizmy chorobotwórcze aplikowane
w formie biopreparatów czy biologicznych środków ochrony roślin.
Sposób biologicznej walki ze szkodnikami obejmuje różne metody polegające na:
- okresowym wprowadzaniu wrogów naturalnych na uprawę, na danego agrofaga, gdzie ich
wrogowie naturalni występują w małej liczebności lub nie występują wcale czyli tzw. okresową
kolonizację,
- trwałym osiedlaniu wrogów naturalnych, sprowadzanych z innych regionów na nowe tereny
czyli tzw. introdukcję,
- dokonywaniu korzystnych zmian w środowisku dla organizmów pożytecznych i stosowanie
środków selektywnych czyli tzw. ochronę organizmów pożytecznych.
Zaletą korzystania z organizmów żywych w ochronie jest bezpieczeństwo w ich stosowaniu
zarówno dla środowiska naturalnego, jak i człowieka. Wśród organizmów pożytecznych
spotykamy organizmy niewidoczne dla oka, jak i dostrzegalne dla oka. Jest to bardzo duża grupa
organizmów żywy. Poniżej przedstawiono tylko niektóre z ich najważniejszych przedstawicieli
występujące w przyrodzie i mające wykorzystanie w ochronie upraw.
Mikroorganizmy zwalczające agrofagi
Bakterie to dość duża grupa mikroorganizmów zasiedlających
środowisko naturalne. Wiele z nich posiada mechanizmy pozwalające
w sposób bezpośredni lub pośredni zwalczać agrofagi. Mają zdolności
antagonistycznego oddziaływania na inne organizmy poprzez
pasożytnictwo czy współzawodnictwo o pokarm czy miejsce bytowania
14 PRODUKCJA ROLNA
oraz wywoływania reakcji odpornościowych roślin. Mogą być wykorzystywane, do zwalczania
chorób odglebowych powodowanych przez grzyby, np. bakterie rodzaju Pseudomonas,
w ochronie roślin przed infekcjami czy szkodnikami.
Wśród bakterii owadobójczych spotykanych w przyrodzie szczególne znaczenie dla ochrony
roślin ma Bacillus thuringiensis. Cechą tej bakterii jest wytwarzanie białkowego kryształku
zawierającego endotoksynę śmiertelną dla owada. Natomiast formą przetrwalnikową bakterii
Bacillus thuringiensis są tzw. endospory, które pozwalają jej przetrwać niekorzystne warunki.
Zarówno zarodniki, jak i kryształki białka wykorzystywane są w powstawaniu preparatów
biologicznych zawierających różne podgatunki i izolaty tej bakterii. Są one następnie
wykorzystywane w zwalczaniu szkodników takich jak motyle, muchówki (np. komary) czy
chrząszcze. Spośród wyizolowanych populacji Bacillus thuringiensis najczęściej stosowane
w uprawach rolniczych i ogrodniczych są preparaty zawierające Bacillus thuringiensis var. kurstaki
skutecznie zwalczające gąsienice wielu szkodliwych motyli czy Bacillus thuringiensis var.
tenebrionios zwalczające chrząszcze stonki ziemniaczanej. Przykładami takich środków są Foray
76 B, Dipel WG czy Novodor SC.
Pierwszy z nich przeznaczony do ochrony drzew liściastych i iglastych przed larwami
szkodników zjadających liście. W przypadku drzewostanu liściastego są to gąsienice piędzika
przedzimka, gąsienice zwójki zielonecki, w przypadku drzewostanu iglastego (sosny) są to
gąsienice brudnicy mniszki, gąsienice barczatki sosnówki. Zalecana dawka preparatu do
zastosowania to 2,5 l/ha. W sezonie wegetacyjnym maksymalnie do 4 zabiegów. Sposób i dawka
stosowania preparatu taka sama zarówno dla drzew liściastych, jak i iglastych.
Drugi preparat jest środkiem przeznaczonym do zwalczania gąsienic bielinka rzepnika
i kapustnika, piętnówki kapustnicy i tantnisia krzyżowiaczka w białej kapuście oraz gąsienic
pachówki strąkóweczki w grochu. Zalecana dawka preparatu to 1,0 kg/ha.
Novodor SC zaś jest mikrobiologicznym środkiem zwalczającym larwy stonki ziemniaczanej
w zalecanej dawce do zastosowania od 3 do5 l/ha, zależnie od stopnia nasilenia występowania
larw i ich stadiów rozwojowych, oraz warunków pogodowych. Ilość zabiegów w sezonie
wegetacyjnym 4. W sezonie 2016 pojawi się nowy mikrobiologiczny środek grzybobójczy
(Serenade ASO) zawierający szczep bakterii Bacillus subtilis do zwalczania szarej pleśni
i alternariozy w uprawach ogrodniczych np. truskawki, marchwi, pomidora, oberżyny
(bakłażana) i innych.
Grzyby. Wśród licznej grupy szkodliwych grzybów, znajdują się gatunki
stanowiące zagrożenie dla szkodliwych owadów i nicieni. W środowisku
naturalnym grzyby owadobójcze występują dość powszechnie
ograniczając populacje wielu niepożądanych szkodników roślin. Fakt ten
wykorzystywany jest w walce biologicznej poprzez introdukcje niektórych
z nich.
W grupie pasożytniczych grzybów znajdują się gatunki infekujące nicienie glebowe i ich jaja,
do których należą przedstawiciele z rodzaju Paecilomyces, Pochonia czy inne. Odrębną grupę
stanowią gatunki pożytecznych grzybów antagonistycznych w stosunku do innych grzybów, które
są chorobotwórcze dla roślin. Należą do nich Pythium oligandrum, Coniothyrium minitans,
Ampelomyces quisqualis, czy niektóre szczepy Trichoderma. Mechanizm ich działania jest różny
i może polegać na: umiejscawianiu się w obrębie części korzeniowej roślin, konkurowaniu
Znaczenie organizmów pożytecznych
15 PRODUKCJA ROLNA
o pokarm, przestrzeń, czy produkcji enzymów powodujących niszczenie komórek patogenu
bądź ich form przetrwalnikowych. Istnieje wiele środków opartych o antagonistyczny mechanizm
działania grzybów. W Polsce znane są dwa tego typu środki, stosowane w ogrodnictwie. Jest to
Contans WG, Polyversum WP.
Pierwszy ze środków zawierający grzyb pasożytniczy Coniothyrium minitans stosowany jest
do walki przeciwko patogenom z rodzaju Sclerotinia czyli powodujących zgniliznę twardzikową.
Wykorzystywany jest w ochronie roślin ozdobnych i warzywniczych uprawianych w gruncie i pod
osłonami, a także w uprawie rzepaku ozimego. W rzepaku ozimym środek stosowany jest przed
siewem na glebę, którą po opryskaniu należy wymieszać na głębokość około 5-10 cm. Zalecana
dawka do zastosowania to 2,0 kg/ha. Przy czym po zastosowaniu środka nie należy stosować
doglebowo chemicznych środków grzybobójczych chroniących rośliny przed szarą pleśnią i
zgnilizną twardzikową.
Drugi ze środków zawierający grzyb Pythium oligandrum jest stosowany również do ochrony
części korzeniowej roślin chroniąc je przed grzybami patogenicznymi z rodzaju np. Fusarium,
Phytophtora, czy Botrytis powodujących fytoftorozę, zgorzel podstawy łodygi, fuzariozę, zgniliznę
twardzikową, szarą pleśń bądź białą plamistość liści czy inne. Wykorzystywany w uprawie
truskawek, niektórych warzyw pod osłonami (pomidor, ogórek) czy w uprawach małoobszarowych
niektórych drzewek i krzewów owocowych czy warzyw.
Wirusy owadobójcze, to jeszcze jedna grupa czynników wywołująca
infekcje u owadów. Najważniejsze z nich to wirusy z rodziny
Baculoviridae. Ich działanie jest dość selektywne, a infekowanie może
ograniczać się do wąskiej grupy szkodników tj. rodziny, rodzaju czy
nawet gatunku owada, nie wywołując negatywnego wpływu na organizmy
pożyteczne występujące naturalnie w uprawach. Wirusy często infekują
motyle, rzadziej chrząszcze, błonkówki czy muchówki. Najbardziej wrażliwe na infekcje wirusowe
są najmłodsze stadia rozwojowe owadów (larwy). Baculowirusy występują naturalnie w
populacjach owadów. Wykorzystano je również w produkcji preparatów celem ochrony niektórych
plantacji. Obecnie znane są w kraju dwa preparaty Carpovirusine Super SC i Madex SC na bazie
wirusów z rodziny Baculoviridae. Znajdują zastosowanie w ogrodnictwie, w ochronie sadów
jabłoniowych, w zwalczaniu owocówki jabłkóweczki.
Makroorganizmy zwalczające agrofagi
Do makrorganizmów zaliczamy owadobójcze nicienie, drapieżne roztocza oraz pasożytnicze i
drapieżne owady.
Owadobójcze nicienie. Naturalnym środowiskiem życia nicieni jest
gleba. W środowisku rolniczym występuje wiele gatunków
owadobójczych nicieni, w tym z rodzin Heterorhabditidae i
Steinernematidae, które wykorzystywane są do zwalczania szkodników
w roślinach. Ich cykl rozwojowy obejmuje stadium jaja, larw i postaci
dorosłej. Większość ich rozwoju przebiega w ciele owada-gospodarza,
który ginie. W okresie rozwoju wytwarzają też stadium przetrwalnikowe (larwa infekcyjna), które
może żyć swobodnie w glebie poza ciałem gospodarza. W tej formie może przetrwać w glebie
Znaczenie organizmów pożytecznych
16 PRODUKCJA ROLNA
wiele miesięcy w niekorzystnych warunkach, zachowując żywotność zanim odnajdzie owada-
gospodarza. To stadium wykorzystywane jest też w powstawaniu biopreparatów. Cechą
charakterystyczną nicieni jest wysoki potencjał reprodukcyjny. Nicienie mogą infekować różne
gatunki owadów np. zimiórki występujące w uprawach szklarniowych i pieczarkarniach, opuchlaki w
uprawie truskawek i szkółkach roślin ozdobnych, a także szereg innych szkodników drzew
owocowych i parkowych, które przepoczwarzają się w glebie. Ponieważ nicienie naturalnie
występują w glebie tam też są najczęściej stosowanie.
Drapieżne roztocza, liczna grupa organizmów o rozmiarach poniżej
1 mm wykorzystywanych w ochronie upraw szklarniowych i sadów.
Drapieżcami są zarówno larwy, jak i osobniki dorosłe. Żywią się jajami i
larwami przędziorków, wciornastków i muchówek ziemiórkowatych. W
uprawach szklarniowych w zwalczaniu przędziorków wykorzystuje się
dobroczynka szklarniowego (Phytoseiulus persimilis), a w zwalczaniu
wciornastków gatunki z rodzaju Amblyseius np. A. cucumeris natomiat natomiast do zwalczania
jednych i drugich A. californicus czy A. degenerans.
Ze względu na szczególne wymagania środowiskowe – wysoka temperatura, i wilgotność
powietrza możliwości ich stosowania są ograniczone zwłaszcza w uprawach roślin ozdobnych pod
osłonami.
W sadach jabłoniowych i innych uprawach sadowniczych, gdzie stosuje się selektywne środki
chemiczne do utrzymywania na niskim poziomie przędziorków i szpecili przeciwko chorobom i
szkodnikom wprowadza się dobroczynka gruszowca (Typlodromus pyri) na opaskach filcowych.
Dobroczynek gruszowiec w sadach jabłoniowych zwalcza: przędziorka chmielowca i owocowca
oraz pordzewiacza jabłoniowego. Dzięki wysokiej skuteczność w zwalczaniu szkodników
dobroczynek znajduje wykorzystanie w systemie integrowanej produkcji owoców w sadach.
Pożyteczne owady to kolejna grupa organizmów odgrywająca ważną
rolę w zwalczaniu szkodliwych agrofagów w uprawach. Zaliczamy tu
osobniki drapieżne i pasożytnicze. Są wśród nich organizmy
odżywiające się owadami (entemofagi) i organizmy odżywiające się
roztoczami (akarifagi). W stosunku do szkodnika mogą one występować
jako drapieżca lub pasożyt. Drapieżca czyli ten, który zabija i zjada
ofiarę tj. osobnika innego gatunku. Pasożyt to ten, który czerpie korzyści ze współżycia z drugim
organizmem na jego szkodę. W grupie pasożytów występują pasożyty zewnętrzne spędzające
część życia na żywicielu i pasożyty wewnętrzne spędzające część życia wewnątrz ciała żywiciela.
W większości pasożyty szkodników to parazytoidy, których larwy zabijają żywiciela, a dorosłe
osobniki żyją wolno w środowisku.
Owady pasożytnicze w Polsce, w większości należą one do gatunków z rzędów
błonkoskrzydłych i dwuskrzydłych. Poniżej przedstawiono niektóre z nich. W szklarniach gdzie
występują dogodne warunki do przebywania i rozmnażania (stała, wysoka temperatura i
wilgotność) owadów pasożytecznych, wśród parazytoidów, które można brać pod uwagę przy
biologicznej walce z mączlikiem na ogórkach i pomidorach, są błonkówki - dobrotnica szklarniowa
(Encarsia formosa) i osiec mączlikowy (Eretmocerus eremicus).
Dobrotnica szklarniowa, jest niewielką błonkówka, która składa jaja do larw mączlika gdzie
Znaczenie organizmów pożytecznych
17 PRODUKCJA ROLNA
następuje jej rozwój. Spasożytowane larwy mączlika po około 2 tygodniach obumierają, a z nich
wydostają się młode osobniki dobrotnicy. W szklarni zastosowanie dobrotnicy szklarniowej i ośca
mączlikowego polega na rozwieszeniu ich najczęściej w formie kartoników z przyklejonymi
poczwarkami na liściach pomidorów w pobliżu jaj złożonych przez mączlika (około 0,5 m od
wierzchołka roślin).
Do ochrony kukurydzy przed omacnicą prosowianką coraz częściej wykorzystywany jest
kruszynek zmienny (Trichograma evanescens). Drobny pasożyt wielkości 0,4 – 0,8 mm.
Kruszynek podobnie jak dobrotnica składa jaja do jaj omacnicy prosowianki i tam następuje rozwój
nowego pokolenia. Na plantację kukurydzy, kruszynka wprowadza się w postaci spasożytowanych
jaj z których nowe wychodzące pokolenie błonkówek wyszukuje jaj omocnicy i składają do nich
jaja. Kruszynka wykłada się partiami co 7 dni, a skuteczność w walce z omocnicą prosowianką z
jego wykorzystaniem może dochodzić nawet do 95%. Kruszynek występuje też w środowisku
naturalnym. Na drzewach i krzewach owocowych atakuje szkodliwe dla tych upraw gatunki jak:
owocówkę jabłkóweczkę i śliwkóweczkę, znamionówkę tarniówkę, pierścienicę nadrzewkę,
kupkówkę rudnicę i zwójki liściowe. Wśród szkodników warzyw kruszynek atakuje jaja bielinka
kapustnika i rzepika, pachówki strąkóweczki, piętnówki kapustnicy i wiele innych.
W sadach jabłoniowych, występującym naturalnie, ważnym pasożytem jest osiec korówkowy
(Aphelinus mali), zwalczający bawełnicę korówkę. Niewielki owad potrafiący zniszczyć w
sprzyjających warunkach nawet 100% kolonii bawełnicy korówki. W ciągu roku rozwija się 5-6
pokoleń. Wśród pasożytów z rzędu muchówek duże znaczenie w zwalczaniu szkodników mają
rączycowate (Tachinidae), których samice składają jaja na ciele owadów lub w ich pobliżu. Młode
larwy przechodzą cykl rozwojowy w ciele żywiciela niszcząc w ten sposób gąsienice różnych
motyli, chrząszczy czy innych owadów.
W grupie drapieżnych owadów najlepiej poznane gatunki należą do rzędu
pluskwiaków różnoskrzydłych, siatkoskrzydłych, skorków, chrząszczy i
muchówek, które w istotny sposób przyczyniają się do obniżenia
liczebności wielu szkodników w środowisku naturalnym. Drapieżnikami
mogą być larwy i osobniki dorosłe lub jedno z tych stadiów.
Przedstawicielami drapieżnych pluskwiaków o dużym znaczeniu są
dziubałki (Anthocoris spp.) i dziubałeczki (Orius spp.), drobne owady (3-4 mm), odżywiające się
przędziorkami, miodówkami i wciornastkami, które wprowadzane są też do upraw sadowniczych i
szklarniowych (w wyniku specjalnego namnażania).
Z drapieżnych chrząszczy szczególne znaczenie w zwalczaniu szkodników mają występujące
naturalnie w uprawach biedronkowate i biegaczowate, trzyszczowate, kuskowate, omomiłkowate,
omerlicowate. Chrząszcze charakteryzuje gryzący aparat gębowy z silnie rozwiniętymi
żuwaczkami służący do chwytania i zabijania ofiary. Drapieżcami są larwy i osobniki dorosłe.
Z rodziny biedronek odżywiających się mszycami najbardziej znana jest
biedronka siedmiokropka. W ciągu swojego rozwoju jedna larwa tego
owada zjada przeciętnie około 600 mszyc, a postać dorosła około 50
mszyc dziennie. Również owady z rodziny biegaczowate uważane są za
pożyteczne ponieważ odżywiają się dużymi ilościami owadów
roślinożernych zjadając gąsienice motyli, larwy chrząszczy i błonkówek.
Znaczenie organizmów pożytecznych
18 PRODUKCJA ROLNA
Polują najczęściej nocą, a w ciągu doby potrafią zjeść znacznie więcej pokarmu niż same
ważą. Na rynku europejskim dostępnych jest wiele środków biologicznych, o czym należy pamiętać
i zainteresowanie nimi rośnie chociaż jest on nieduży w stosunku do rynku dostępnych środków
syntetycznych.
Źródła:
1. zdjęcia: www.efotogaleria.pl, www.onaturzebezkomentarza.blox.pl, www.dreamstime.com
www.chwastowisko.wordpress.com, www.pyrale-du-buis.com, www.suggestkeyword.com;
2. www.mrirw.gov.pl
3. M. Mrówczyński i inn. Integrowana ochrona upraw rolniczych. Tom I, PWRiL Poznań
2013r.
4. M. Tomalak Wykorzystanie nicieni owadobójczych w integrowanej produkcji roślin. IOR-PIB
P-ń 2012 ZBM
5. Ż. Fidler Wykorzystanie entomofagów do biologicznego zwalczania szkodników
w uprawach gruntowych i pod osłonami. IOR-PIB P-ń 2012, materiały szkoleniowe.
Znaczenie organizmów pożytecznych
19 PRODUKCJA ROLNA
Cele i kierunki hodowli nasiennej
roślin ogrodniczych
Autor: Magdalena Przerwa; CDR O/Radom
Polska jest dużym producentem i eksporterem warzyw świeżych (marchew, kapusta, cebula)
i przetworzonych (warzywa mrożone). Ponadto w kraju istnieje tradycja posiadania ogródków
i działek przydomowych na których uprawia się warzywa. Wyrazem tego jest duże
zapotrzebowanie na nasiona odmian warzyw krajowych i zagranicznych.
W ostatnich latach największy wpływ na wzrost produkcyjności w sektorze rolnym odgrywał
postęp biologiczny, jest to wytwarzanie nowych dobrze plonujących odmian oraz utrzymanie
i uszlachetnianie już istniejących. Zajmuje się tym przemysł hodowlano-nasienny poprzez
hodowlą twórczą i zachowawczą.
Głównym celem twórczej hodowli jest
tworzeniem nowych, lepszych odmian. W tym
celu stosuje się przeróżne metody, zależne od
sposobu, w jaki roślina się rozmnaża, np.
samopylność, obcopylność, rozmnażanie
generatywne lub wegetatywne a także od
sposobu, w jaki roślina dziedziczy cechy,
będące źródłem zainteresowania hodowcy, np.
dziedziczenie proste, złożone, heterozja.
Najprostszą a zarazem najstarszą ze
stosowanych metod hodowli twórczej jest
selekcja, w której wyróżniamy selekcję
masową: selekcja negatywna - polega na
usuwaniu z populacji roślin o cechach
niekorzystnych, selekcja pozytywna –polega na wyborze roślin o dodatnich cechach oraz
selekcja indywidualna – z każdej wybranej rośliny (tzw. pojedynek) zbiera się nasiona i wysiewa
oddzielnie. Selekcja stosowana samodzielnie ma ograniczone znaczenie, stosowana jest we
wszystkich pozostałych metodach. Z lepszych metod, dających doskonałe rezultaty jest
krzyżowanie, które polega na połączenie w potomstwie korzystnych cech form rodzicielskich.
Otrzymujemy mieszańce, które podaje się selekcji i jeśli to konieczne w celu polepszenia jakiejś
cechy poddaje się kolejnym krzyżowaniom. Kolejną metoda jest hodowla heterozyjna, która
opiera się również na krzyżowaniu. Krzyżuje się odpowiednio dobrany materiał w wyniku czego
pierwsze pokolenie (F1) wykazuje wyjątkową bujność i plenność (wybujałość mieszańcowa),
niestety cechy te nie utrzymują się w następnych pokoleniach. Obecnie w uprawie są odmiany
mieszańcowe – kukurydzy, buraka cukrowego i pastewnego, tytoniu i wielu warzyw. Inne
możliwości dla hodowli roślin to hodowla poliploidalna oraz mutacyjna, gdzie wykorzystuje się
wiedzę z inżynierii genetycznej.
Hodowla zachowawcza ma za zadanie utrzymywanie stałości cech dziedzicznych,
zachowanie genotypów istniejących odmian, wytwarza odpowiednią ilość nasion o wysokiej
20 PRODUKCJA ROLNA
jakości – superelity i elity hodowlanej. W tej hodowli największe znaczenie ma metoda selekcji
indywidualnej.
Za najważniejsze gatunki warzyw w polskiej hodowli uznać należy: cebulę, ogórek, marchew
jadalną, burak ćwikłowy, pietruszkę korzeniową, sałatę , pomidor, paprykę słodką, rzodkiewkę,
groch siewny, fasolę zwykła i bób.
W Polsce przemysł hodowlano nasienny jest tworzony głównie przez podmioty hodowlane,
hodowlano-nasienne oraz nasienne. Zmiany ustroju politycznego i gospodarczego na początku
lat 90 XIX w. spowodowały załamanie na rynku nasiennym w Polsce, spowodowało to że wiele
firm zlikwidowano a część sprywatyzowano. Nadal niektóre są własnością państwa. Na rynku
profesjonalnym utracone zostało blisko 80% transakcji nasiennych. Firma Bejo Zaden
praktycznie opanowała rynek nasion kapust. Inne zagraniczne firmy De Reuiter, Novartis,
Nunhems, Seminis i western Seeds przejęły rynek nasion warzyw szklarniowych, firma Syngenta
powoli przejmuje rynek pomidora gruntowego. Obecnie polskie firmy nasienne starają się
odzyskać utraconą pozycję na rynku nasion warzyw dla profesjonalistów. Obecnie działalność
hodowlaną w zakresie roślin uprawnych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki narodowej
prowadzą w Polsce spółki Agencji Nieruchomości Rolnych:
1. "DANKO" Hodowla Roślin Sp. z o.o.,
2. Poznańska Hodowla Roślin Sp. z o.o.,
3. Małopolska Hodowla Roślin HBP Sp. z o.o.,
4. Kutnowska Hodowla Buraka Cukrowego Sp. z o.o.,
5. Pomorsko-Mazurska Hodowla Ziemniaka Sp. z o.o.,
6. Krakowska Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze "POLAN" Sp. z o.o.,
7. „SPÓJNIA” Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze Sp. z o.o.,
8. „PlantiCo” Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze Zielonki Sp. z o.o.
Krakowska Hodowla i Nasiennictwo
Ogrodnicze POLAN Spółka z o.o.
Powstała w 1994 z połączenia dwóch
krakowskich firm: Krakowskiej Hodowli Roślin
Ogrodniczych (KHNO) i Przedsiębiorstwa
Nasiennictwa Ogrodniczego i Szkółkarstwa
(PNOS).
W swoim asortymencie posiadają dużą ilość
własnych odmian, w tym 112 odmian warzyw w
16 gatunkach i 140 odmian kwiatów w 14
gatunkach. Uzyskali to dzięki współpracy z ponad
400 producentami nasion i Instytutami
badawczymi oraz własnym zapleczem reprodukcyjnym w postaci gruntów i zakładów hodowli.
Jakość jest jednym z wyznaczników działalności firmy. W produkcji nasion wykorzystuje
tradycyjne metody produkcji, które uzupełniane są przez zastosowanie najnowszych technologii.
Firma kładzie duży nacisk na hodowlę jakościową i odpornościową.
Cele i kierunki hodowli nasiennej roślin
21 PRODUKCJA ROLNA
Od lat firma POLAN również z dużym powodzeniem szereg celów:
twórcza i zachowawcza hodowla roślin ogrodniczych
produkcja materiału wyjściowego i linii do mieszańców
produkcja materiału siewnego i nasadzeniowego
skup nasion, przerób technologiczny
ocena laboratoryjna i konfekcjonowanie nasion
sprzedaż materiału siewnego w kraju i na eksport
Jest jedną z nielicznych firm na polskim rynku, która w 75% posiada w sprzedaży nasiona
z własnej hodowli.
„SPÓJNIA” Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze Sp. z o.o.
z siedzibą w Nochowie (woj. Wielkopolskie) to firma hodowlano-nasienna z niemal 100-letnią
tradycją. Wykorzystuje doświadczenia, które sięgają 1917 roku oraz współczesne
najnowocześniejsze technologie i techniki hodowli roślin, dąży do uzyskania produktów
najwyższej jakości. Jest to jednozakładowe przedsiębiorstwo, które w swojej strukturze
podzielony jest na pracownie roślin: strączkowych (groch, fasola szparagowa i wielokwiatowa,
bób, soczewica, lędźwian), dyniowatych (ogórek gruntowy, ogórek pod osłony, oraz roślin
pozostałych: koper, sałata), korzeniowych (burak ćwikłowy, marchew, pietruszka), cebulowych
i krzyżowych (cebula, szczypiorek, rzodkiewka). Podstawową działalnością firmy jest hodowla
twórcza i zachowawcza roślin warzywnych, ich produkcja nasienna oraz obrót wytworzonym
materiałem siewnym zarówno we własnej Spółce jak i poprzez sieć dystrybutorów. Spółka na
realizacje celów posiada do dyspozycji 706 ha, gdzie 680 ha to użytki rolne, 2340 m powierzchni
szklarni, 5400 m tuneli foliowych - będących w obszarze działania Spółki, oraz 200 ha gruntów
ornych przeznaczonych tylko na produkcję nasienna warzyw.
„PlantiCo” Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze
Zielonki Sp. z o.o.
To firma hodowlano – nasienna w województwie
mazowieckim. W 2008r powstała z połączenia
dwóch firm PlantiCo Zielonki i PlantiCo Gołębiew.
Główne zadania firmy to hodowla twórcza
i zachowawcza, produkcja nasienna prowadzona
na gruntach własnych, jak i u najlepszych
producentów w kraju. Oferta nasienna obejmuje
obecnie ponad 800 pozycji, z czego w Rejestrze
Odmian znajduje się 169 odmian własnych warzyw
szczególnie: cebula (16), groch łuskowy (10), fasola zwykła, szparagowa, zielono-
i żółtostrąkowa i na suche nasiona (16), marchew (14), pomidor gruntowy (18), papryka do
uprawy w polu i w tunelach foliowych (11) i ponad 100 odmian kwiatów: astra chińskiego (20),
aksamitki (5), lewkonii letniej (20), lwiej paszczy (8), pelargonii (19).
Twórczą hodowlą zajmują się również placówki naukowe takie jak: Instytut Ogrodnictwa
w Skierniewicach, Instytut włókien naturalnych w Poznaniu, Instytut Roślin Zielarskich
i Przetworów w Poznaniu oraz IUNG Puławy.
Ważną częścią przemysłu nasiennego są gospodarstwa nasienne, które zajmują się
Cele i kierunki hodowli nasiennej roślin
22 PRODUKCJA ROLNA
reprodukcją materiału siewnego, która jest jedną z wielu aktywności gospodarstwa. Przykładowe
gospodarstwa to : W.Legutko Przedsiębiorstwo Hodowlano Nasienne, Top-Plant Gospodarstwo
Ogrodnicze, Grzesiak, i In.
Wpływ na funkcjonowanie rynku nasiennego w Polsce
mają również inne instytucje państwowe
tj.: Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin
i Nasiennictwa, której głównymi zadaniami jest
przygotowanie i wdrażanie wytycznych oceny i kontroli
materiału siewnego, nadzór nad systemem ewidencji
przedsiębiorców dokonujących obrót materiałem
siewnym i In.. Kolejnym ważnym ośrodkiem
związanym z przemysłem hodowlano nasiennym jest
Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin
Uprawnych. Do podstawowych zadani COBORU
należy prowadzenie krajowego rejestru odmian,
tworzenie metodyk badania i oceny odrębności
i trwałości (OWT), tworzenie metodyk badania i oceny
wartości gospodarczej. Wśród innych ważnych
podmiotów zajmujących się przemysłem nasiennym,
wyróżnić można IHAIR, Polską Izbę Nasienną oraz
Agencję Nasienną. Wymienione podmioty pełnią
funkcje badawczo-rozwojowe, upowszechniające oraz
kontrolne.
Literatura:
1. Hasło Ogrodnicze
2. Ogólna Uprawa Warzyw, Praca zbiorowa, 2007r.
3. T.Filipiak, Hodowla Roślin Ogrodniczych w Spółkach ANR 2008r
4. A.Piwowar., Przemysł nasienny w Polsce i jego rynek 2014r
5. www.ogrodinfo.pl
6. www.coboru.pl
7. www.anr.gov.pl
8. www.nasiona-warzyw.pl
9. www.plantico.pl
10. www.nasiona.pl
(Źródło zdjęć: CDR Radom, internet )
Cele i kierunki hodowli nasiennej roślin
23 PRODUKCJA ROLNA
Jak ocenić stan i urodzajność gleby?
Autor: Marek Krysztoforski; CDR O/Radom
I oto stajemy się szczęśliwym posiadaczem czy też dzierżawcą nowego kawałka ziemi.
W głowie mamy już wstępny plan co zasadzimy czy też zasiejemy. W przypadku rolnictwa
najlepszy biznes plan zależy jednak od stanu gleby i klimatu. Od czego zacząć?
Na początku musimy dowiedzieć się nieco o historii ziemi, na której zamierzamy
gospodarować. Od byłego właściciela, lub też od sąsiadów warto dowiedzieć się, co było w
ostatnich latach uprawiane jeśli to możliwe to jakie były plony, czy był dawany obornik lub
gnojowica, kiedy ostatni raz wapnowano.
Te informacje pozwolą nam zrewidować pogląd o żyzności gleby - w wypisie z ewidencji
gruntów mamy co prawda podana klasę bonitacyjną, ale to nie wszystko. Gleba nawet dobrej
klasy, zaniedbana, zakwaszona i zachwaszczona wymaga nawet kilku lat pracy, żeby osiągnąć
możliwości wynikające z jej potencjału.
Drugą czynnością jest zapoznanie się z położeniem działki. Pomogą nam mapy,
nieoceniony jest Internet. Zarówno na Google Map jak i na Geoportalu możemy znaleźć każdą
działkę rolną i jej zdjęcie wykonane w trakcie oblotów. Zdjęcia są robione jesienią lub wiosną.
Poniżej zdjęcie dwóch działek gospodarstwa pokazowego w Chwałowicach.
Po lewej Google Maps, widok powierzchni ziemi z powietrza (tzw. Earth).
Po prawej ortofotomapa z portalu Geoportal 2.
Górne pole (około 5 ha) jest wyraźnie podzielone - faktycznie występują na nim dwa typy
gleb. Prawa górna, jaśniejsza strona to gleby brunatne na górce, lewa strona to czarne ziemie
leżące w dołku nad strugą. Już sam wygląd pola z powietrza, pokazuje, że nie wszystko można
na każdej części uprawiać. Na „ dołku” udadzą się koniczyna czerwona, zboża, warzywa, śliwa,
krzewy owocowe, na „górce można uprawiać lucernę, zboża, drzewka owocowe.
Bardzo ważnym badaniem jest pobranie próbek glebowych do laboratoryjnej oceny
24 PRODUKCJA ROLNA
zasobności gleb. Próbki powinny jak najlepiej reprezentować pole. Optymalnym rozwiązaniem
jest pobieranie próbek, co kilka metrów laską glebową, idąc po przekątnej pola, jeżeli jest ono
zbliżone do kwadratu. W przypadku wąskich działek należy pobierać próbki zygzakiem od
miedzy do miedzy na całej długości pola. Nie może być ich mniej, ponieważ próba nie będzie
reprezentatywna. Pobrane z poszczególnych miejsc próbki mieszamy starannie ze sobą.
Do analizy przygotowujemy ok. 0,5kg dobrze wymieszanej ziemi. Przygotowana tą metodą
próbka poddana analizie odzwierciedli zasobność naszego stanowiska w składniki pokarmowe.
W przypadku głęboko korzeniących się roślin sadowniczych jedna próbka powinna być pobrana
z warstwy ornej do 20 cm a druga z głębszej 20-40 cm.
Analizę można wykonać w laboratoriach Stacji Chemiczno-Rolniczych, ODR-ów lub innych
laboratoriach zajmujących się takimi analizami. Na podstawie wyników analiz, jak również biorąc
pod uwagę wymagania konkretnych gatunków planowanych do nasadzeń, układamy plan
nawożenia, który ma zapewnić dobre warunki do wzrostu. Nakłady ponoszone na badania
chemiczne składu gleby zwracają się w postaci:
- zaoszczędzonych drogich nawozów,
- uniknięcia skutków przenawożenia (zasolenia gleb) i skażenia gleb, wód gruntowych
i powierzchniowych,
- obniżenia kosztów produkcji,
- właściwego odżywienia roślin, poprawy ich zdrowotności, odporności na przemarzanie,
a także jakości i ilości owoców.
Po otrzymaniu wyników analizy należy przede wszystkim doprowadzić do poprawy
zasobności w te składniki, które są w największym niedoborze.
Zaczynamy od wapnowania. Wapno nie tylko reguluje odczyn gleby, ale także wpływa na jej
własności fizyczne i biologiczne. Jeżeli gleba jest silnie zakwaszona, żadne inne działania nie
przyczynia się do poprawy plonowania! Następnie staramy się tak opracować nawożenie, żeby
zniknęły komunikaty o zawartości składnika „bardzo niskiej” i „niskiej”. Najlepiej nanieść na plan
pola informację o zasobności, stosując kolory:
- brązowy skrajnie niski, konieczna natychmiastowa interwencja
- czerwony, niski - należy dążyć do podniesienia zasobności
- żółty, średni - to jest nasze „minimum przyzwoitości w stosunku do gleby” można
prowadzić racjonalną uprawę,
- do tego stanu należy dążyć, jest to najlepsza zasobność gleb, przy której składniki będą
dostępne dla roślin,
- zielony, bardzo wysoka zasobność - możemy oszczędzić na nawozach. W przypadku
odczynu, fosforu i magnezu mogą się pojawić problemy z blokowaniem pobierania składników.
Dysponując mapką z naniesionymi kolorami szybko możemy zorientować się gdzie
występują największe niedobory.
Poniżej przykład analizy (z życia, z istniejącego gospodarstwa rolnego):
Jak łatwo zauważyć, głównym problemem jest poważne zakwaszenie gleb. Pierwszą
czynnością będzie więc wapnowanie. I to na jednym się nie skończy - aby doprowadzić do
pożądanego odczynu powyżej 5,6 pH trzeba będzie wapnować dwa lata pod rząd.
Jak ocenić stan i urodzajność gleby?
25 PRODUKCJA ROLNA
Widok pola podpowiada nam natomiast jak pobierać próby glebowe. Pole powinno być
podzielone na dwie części, gdyż będą tam zupełnie inne warunki. Pole przechodzimy zygzakiem
}i pobieramy po drodze kilka próbek pojedynczych, z których po wymieszaniu uzyskamy jedną
próbkę zbiorczą. Próbkę opisujemy tak, żebyśmy
sami wiedzieli skąd pochodzi próbka
Instrukcja pobierania próbek , którą otrzymujemy
w stacjach chemiczno rolniczych, mówi, żeby
pobierać jedną próbę z 4 ha gruntu, ale w miarę
jednorodnego. Proszę pamiętać, że wyniki
analizy gleby posłużą do ustalenia nawożenia.
Jeśli pole jest niejednorodne, a tak jest w tym
wypadku, to należy dobrać nawożenie do
największych możliwie jednorodnych jego
fragmentów. W tym wypadku są to części działki
o powierzchniach po 2,5 ha.
Na etapie planowania plantacji trwałych (sady, krzewy ) warto zapoznać się z jakością gleby,
a tym samym stanowiska. Do tego celu służą odkrywki glebowe.
Najlepsze miejsca do dokonania odkrywek zaznaczono niebieskimi kółkami. Liczba
koniecznych odkrywek zależy od zróżnicowania terenu i gleby, w naszym wypadku wystarczą
dwie.
Odkrywki wykonuje się na głębokość od 1,5 do 2m, z jedną ścianą pionową. Pozwala to na
poznanie poziomu wód gruntowych, ocenę jakości gleby i podglebia. Odkrywki te najlepiej jest
kopać w maju, po spłynięciu wód na wiosnę a przed nadejściem letniej suszy:
- tam, gdzie gleba na profilu ma barwę zgniłozieloną woda długo zalega,
- kolor jasnoceglasty świadczy o krótkotrwałym pobycie wody,
- naprzemienna mozaika zielono-ceglasta świadczy o znacznej zmienności stosunków
wodnych. Gleba jest jakiś czas zalana a potem przychodzi długi okres przesuszenia.
pH FOSFOR POTAS MAGNEZ
w KCl wapnowanie mg zasobność mg zasobność mg zasobność
3,9 konieczne 8,9 niska 6,2 niska 2,9 niska
4,3 konieczne 23,3 b.wysoka 14 średnia 6 wysoka
4 konieczne 7,5 niska 6,7 niska 3,5 średnia
4,8 potrzebne 7 niska 11,7 średnia 7,8 b.wysoka
4,4 konieczne 7,9 niska 4,7 b.niska 4 średnia
Jak ocenić stan i urodzajność gleby?
26 PRODUKCJA ROLNA
www.deeproot.com
- jednolita barwa jasna na przekroju może świadczyć o dobrym przewietrzaniu gleby,
- szarozielona barwa oznacza brak powietrza,
Jeżeli okaże się, że woda zalega na głębokości metra, to musimy wybić sobie z głowy jabłoń
czy gruszę - młode drzewka będą rosły pięknie, aż
w drugim-trzecim roku zaczną chorować i marnieć,
przyczyna będzie zalanie korzeni.
Przy pobieraniu próbek warto zwrócić uwagę na
strukturę gleby - duża liczba dużych brył w
warstwie ornej i podornej dowodzi złej struktury
gleby. Najbardziej pożądana jest struktura
drobnogruzełkowa i ciemna barwa, duża ilość
dżdżownic, drobnej fauny, korzonków.
Źródło: www.indianstonesupplies.co.uk
Bardzo korzystne jest pogłębienie warstwy uprawnej przy zastosowaniu głębosza, który
niszczy podeszwę płużną. Na zimę sprawdzoną uprawą jest mieszanka żyta z wyką ozimą.
Można też siać rzepak ozimy. Do roślin wykazujących właściwości fitosanitarne i dostarczających
dużo masy organicznej należy gorczyca, facelia, gryka i inne. Po co najmniej dwukrotnym siewie
roślin na zielony nawóz powinniśmy osiągnąć zdecydowana poprawę struktury gleby oraz jej
zasobności w substancje organiczne
Zwracamy uwagę na faunę - dużo korytarzy dżdżownic świadczy o żyzności gleby, brak
dżdżownic mówi nam, że jest jakaś wada gleby.
Piękne tłuste pędraki to poważny problem. Duże, pięciocentymetrowe należą do chrabąszcza
majowego - mogą przebywać w glebie do 5 lat, mniejsze mogą należeć do ogrodnicy niszczylistki
lub guniaka czerwczyka, te przebywają w glebie do 3 lat. Pędraki są bardzo żarłoczne
a zwalczanie ich dosyć trudne. Należy kilkakrotnie przeorywać glebę, wyrzucając larwy na
wierzch, zasiewać i przyorywać poplony np. gorczycę.
Jak ocenić stan i urodzajność gleby?
27 PRODUKCJA ROLNA
Źródło: www.downgardenservices.org.uk
Przed rozpoczęciem produkcji dobrze jest rozwiązać kilka problemów:
Usunąć chwasty uporczywe. Każda uprawa ma swoje ulubione chwasty - terminy i
sposoby uprawy powodują, że inne chwasty wystąpią w uprawach ozimych, inne w jarych, inne w
zbożach a inne w uprawach szerokorzędowych:
Żródło: I. Duer IUNG PIB Puławy
Występuje jednak grupa chwastów szczególnie uciążliwych i trwałych : perz, ostrożeń,
szczaw tępolistny, powój polny, trzcina, skrzyp, bylice. Jednorazowe usuniecie takich chwastów
nie daje efektów, gdyż odbijają dzięki rozbudowanemu systemowi korzeniowemu.
Jak ocenić stan i urodzajność gleby?
Roślina uprawna Towarzyszące chwasty
Zboża ozime bratek polny, gorczyca polna, przytulia czepna, jasnoty,
rumianowate, miotła zbożowa, ostrożeń polny, samosie-
wy rzepaku
Zboża jare owies głuchy, jasnoty, rumianowate, rzodkiew świrzepa,
ostrożeń polny
Kukurydza owies głuchy, prosowate, rzodkiew świrzepa, komosa
biała, rdesty, szarłat szorstki, rumianowate
Ziemniak prosowate, gorczyca polna, komosa biała, gwiazdnica
posp., rdesty
Burak owies głuchy, prosowate, bratek polny, rumianowate,
szarłat
Rzepak miotła zbożowa, rumianowate, bratek polny, przytulia
czepna, mak polny, samosiewy zbóż
Strączkowe owies głuchy, bratek polny, komosa biała, rumianowate,
przytulia czepna, rzodkiew świrzepa,
Wszystkie uprawy perz, gwiazdnica pospolita, tobołki, tasznik
28 PRODUKCJA ROLNA
Źródło: gardeninggonewild.com
Ostrożeń polny - jeden z groźnych chwastów trwałych
Źródło: gardeninggonewild.com
Wiotki i delikatny powój polny ma pod ziemią cały zespół korzeni i bulwek
spichrzowych. Proste wycięcie nic nie daje, gdyż może odbijać z korzeni wielokrotnie.
Najlepiej i najtaniej wykonać jeden - dwa zabiegi pochodnymi glifosatu (Roundup).
Stosujemy regułę: opryskujemy chwasty gdy odbiją i mają kilkanaście centymetrów ponieważ
preparaty glifozatu są pobierane przez liście! Potem zostawiamy pole na co najmniej tydzień bez
zabiegów uprawowych, dając czas na zniszczenie części podziemnej.
Często pierwszy zabieg nie wywoła oczekiwanych skutków, na słomiasto-bladym polu
pozostaną wyspy zieleni. Należy je wtedy ponownie opryskać. Po oprysku musimy dać
preparatom czas na działanie - muszą dotrzeć do korzeni i rozłogów, tam ulegają rozkładowi do
właściwych metabolitów, które zniszczą chwasty.
Nawet gleba zaniedbana, po wykonaniu wszystkich tych czynności odwdzięczy się
właścicielowi dobrym plonem.
Marek Krysztoforski
CDR O Radom
Jak ocenić stan i urodzajność gleby?
29
Innowacyjność w PROW 2014-2020
/materiał informacyjny część 2/
W obecnym okresie programowania w UE innowacje są celem przekrojowym we wszystkich
programach operacyjnych w tym w PROW 2014-2020.
W PROW 2014-2020 zakłada się, że wszystkie projekty wspierane w ramach
poszczególnych działań będą innowacyjne i będą przyczyniać się do poprawy konkurencyjności
polskiego rolnictwa i leśnictwa z poszanowaniem ochrony środowiska.
Do programu, ponadto, wprowadzono specjalne instrumenty wspierające innowacje,
w pierwszej kolejności należy zaliczyć do nich działania takie jak:
- Transfer wiedzy i działalność informacyjna,
- Współpraca,
- Usługi doradcze, usługi z zakresu zarządzania gospodarstwem rolnym i usługi z zakresu
zastępstw.
Ważnym krokiem w kierunku zbliżenia nauki i praktyki jest utworzenie Europejskiego
Partnerstwa Innowacji na rzecz wydajnego, zrównoważonego rolnictwa (EPI).
Od (EPI) oczekuje się, że partnerstwo zapewni szerokie wsparcie na rzecz ściślejszych
powiązań pomiędzy unijną polityką rolną i polityką rozwoju obszarów wiejskich a polityką
w zakresie badań naukowych i innowacji, szczególnie inicjatywy przewodniej Unia Innowacji
i programu Horyzont 2020.
Sieć na rzecz Innowacji w Rolnictwie i na obszarach wiejskich (SIR)
W Polsce w ramach Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich, tworzy się Sieć na rzecz
Innowacji w Rolnictwie i na obszarach wiejskich (SIR). SIR finansowana będzie ze środków
Pomocy Technicznej.
Jednostką koordynującą działania SIR w ramach KSOW będzie Centrum Doradztwa
Rolniczego w Brwinowie. Powołane też będą jednostki regionalne SIR. Funkcje te pełnić będą
samorządy województw, natomiast zadania w zakresie SIR będą realizować Wojewódzkie
Ośrodki Doradztwa Rolniczego. CDR i WODR mają pełnić rolę brokerów innowacji. Broker
innowacji to :
Podmiot będący łącznikiem, zapewniający przepływ informacji oraz ułatwiający
nawiązanie współpracy w obszarze innowacji pomiędzy podmiotami sektora rolno-
spożywczego, naukowo-badawczego i doradztwem. Przyjęto, że w ramach PROW 2014-
2020 rolę tę będą pełnić doradcy rolni.
Rola innowacji w okresie programowania
2014-2020 w UE (cz. II)
Autor: Jadwiga Nowakowska, CDR/O Kraków
ROW
30
Rola i zadania brokerów innowacji:
Przed brokerami innowacji stawia się duże wymagania. Brokerów innowacji powinna
cechować: bezstronność i niezależność, umiejętność udzielania pomocy, wiedza
o współuczestnikach grupy oraz o sektorze, w którym działają. Rozumienie „języka” wszystkich
partnerów z różnych dziedzin i obszarów działania.
Zadania:
Zakłada się, że brokerzy innowacji będą pośredniczyć i współuczestniczyć w tworzeniu grup
operacyjnych (łączenie partnerów), w tworzeniu projektu planu operacyjnego, będą udzielać
pomocy na starcie projektu, zapewnią, aby proces tworzenia grup był przejrzysty, a cele
i oczekiwania były jasno określone. Brokerzy innowacji zapewnią spójność grupy tak, aby
partnerzy rozumieli jeden drugiego oraz zechcieli ze sobą współpracować, a także zapewnią
sprawną, bezpośrednią komunikację (spotkania „twarzą w twarz”), broker powinien szukać
pomysłów.
Grupy tematyczne:
W ramach Sieć na rzecz Innowacji w Rolnictwie i na obszarach wiejskich (SIR) będą mogły
być powoływane grupy tematyczne. Grupy tematyczne będą działać w różnych obszarach na
przykład: produkcji roślinnej (w tym integrowana ochrona roślin - IPM; produkcji zwierzęcej (w
tym dobrostan zwierząt), mogą zajmować się problemami rolnictwa ekologicznego; ochroną
środowiska; agrobiznesu (w tym małe przetwórstwo). Katalog tematyczny jest otwarty, to tylko
przykłady.
Zadania dla Sieci Innowacji Rolniczych – koordynator krajowy (SIR)
Poziom krajowy – zadania koordynatora krajowego
Funkcję koordynatora krajowego będzie pełnić Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie.
Do zadań koordynatora krajowego należy:
Identyfikacja partnerów krajowych i zagranicznych oraz nawiązanie współpracy z tymi
partnerami;
Identyfikacja potrzeb i problemów zgłaszanych przez współuczestników SIR oraz
przekazywanie ich do jednostki centralnej KSOW;
Udział w Grupie Roboczej ds. KSOW, Grupie Tematycznej SIR oraz grupach zadaniowych;
Ułatwianie tworzenia sieci kontaktów SIR poprzez prowadzenie działań aktywizujących,
upowszechnianie wiedzy tematycznej i analitycznej pomiędzy interesariuszami
uczestniczącymi w sieci;
Prowadzenie bazy danych zawierającej wyniki prac badawczych oraz tzw. dobre praktyki
w zakresie innowacji, a także upowszechnianie materiałów na stronie internetowej CDR,
WODR-ów, KSOW itp. oraz w trakcie imprez (np. konferencji, seminariów, szkoleń itp.);
Prowadzenie działań promocyjnych z zakresu innowacji w rolnictwie, produkcji żywności
oraz na obszarach wiejskich;
Utworzenie i prowadzenie Grupy Tematycznej SIR przy Grupie Roboczej ds. KSOW oraz
powołanie i organizację prac grup zadaniowych przy CDR;
ROW
Rola innowacji ...
31
Ułatwianie tworzenia sieci kontaktów partnerom SIR poprzez zarządzanie portalem
internetowymi oraz narzędziami umożliwiającymi wymianę informacji i prowadzenie
dyskusji pomiędzy skupionymi w Sieci partnerami;
Zbieranie i zgłaszanie propozycji tematów/projektów do realizacji w ramach planu działania
i 2-letniego planu operacyjnego;
Realizacja planu operacyjnego w części dotyczącej SIR;
Prowadzenie pilotażowych usług Brokerskich w trzech makroregionach (Wielkopolska –
Poznań, Mazowsze – Radom i Małopolska – Kraków) .
Poziom wojewódzki – zadania WODR
Zadania sieci na rzecz innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich (SIR) na
poziomie województwa wykonują Wojewódzkie Ośrodki Doradztwa Rolniczego.
Do ich zadań należy: identyfikacja partnerów, którzy mogą/chcą działać na rzecz innowacji
w obszarze rolnictwa, leśnictwa, produkcji żywności oraz na obszarach wiejskich, w tym
prowadzenie działań aktywizujących na poziomie województwa.
Identyfikacja potrzeb i problemów zgłaszanych przez zainteresowanych uczestnictwem w
sieci na poziomie województwa oraz przekazywaniem tych informacji do SR KSOW oraz
Koordynatora SIR.
Ułatwianie tworzenia sieci kontaktów partnerom SIR poprzez prowadzenie działań
upowszechniających wiedzę tematyczną i analityczną oraz współpraca z CDR.
Zbieranie i gromadzenie informacji (badania, innowacyjne projekty, nowe rozwiązana oraz
tzw. dobre praktyki w zakresie innowacji i ich upowszechnianie na stronie internetowej
CDR, WODR-ów, KSOW itp. oraz w trakcie imprez (np. konferencji, seminariów, szkoleń
itp.).
Udział w wojewódzkich grupach roboczych ds. KSOW oraz współpraca z LGD
z obszaru województwa.
Udział w Grupie Tematycznej SIR przy Grupie Roboczej KSOW oraz Grupach
Zadaniowych.
Przygotowanie i zgłaszanie we współpracy z brokerami propozycji tematów/projektów do
realizacji w ramach 2- letniego planu operacyjnego do CDR.
Prowadzenie usług Brokerskich.
Udział doradców w grupach operacyjnych i stała współpraca z grupami operacyjnymi.
Wsparcie grup operacyjnych (SIR) Działanie: Współpraca PROW 2014-2020
Opisana wyżej Sieć na rzecz Innowacji w Rolnictwie i na Obszarach Wiejskich (SIR) skupiać
będzie między innymi grupy operacyjne powoływane w celu realizacji innowacyjnego projektu.
Grupy operacyjne będą mogły uzyskiwać wsparcie w ramach działania Współpraca PROW
2014-2020. Wsparcie dotyczyć będzie zarówno tworzenia grup ich funkcjonowania oraz realizacji
projektów.
Kto może wchodzić w skład grup operacyjnych?
Grupy operacyjne na rzecz innowacji będą mogły być utworzone przez co najmniej dwa
ROW
Rola innowacji ...
32
różne podmioty należące do różnych kategorii:
- rolnicy lub grupy rolników;
- posiadacze lasów;
- naukowcy; instytuty lub jednostki naukowe; uczelnie (w rozumieniu ustawy z dnia 27 lipca
2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. nr 164 poz. 1365 z późn. zm.)),
- przedsiębiorcy sektora rolnego lub spożywczego (w tym usług gastronomicznych);
- przedsiębiorcy sektorów działających na rzecz sektora rolnego i spożywczego
(np. producenci nawozów, pasz, środków ochrony roślin, maszyn i urządzeń do produkcji);
Członkami grupy operacyjnej mogą być także:
- podmioty doradcze;
- konsumenci i ich organizacje;
- jednostki samorządu terytorialnego;
- organizacje branżowe i międzybranżowe działające w obszarze łańcucha żywnościowego.
Ich rolą w grupie operacyjnej będzie inicjowanie, animowanie, popularyzacja operacji itd.
Warunki brzegowe jakie musi spełnić grupa operacyjna:
Grupa operacyjna, by starać się o wsparcie w ramach działania Współpraca PROW
2014-2020 musi posiadać formę organizacyjno-prawną umożliwiającą zawieranie umów
i zaciąganie zobowiązań. Działać na podstawie ustalonych procedur wewnętrznych
z zachowaniem przejrzystości. Procedury wewnętrzne powinny zawierać opis sposobu
podejmowania decyzji oraz opis unikania występowania konfliktu interesów.
Grupa operacyjna powinna być powołana w celu realizacji konkretnej operacji i działać na
podstawie planu operacyjnego.
Co może być przedmiotem operacji?
Przedmiotem operacji mogą być produkty oraz praktyki, procesy i technologie związane
z produkcją lub przetwarzaniem produktów wymienionych w Załączniku nr 1 do Traktatu
o funkcjonowaniu Unii Europejskiej z zastrzeżeniem, że w przypadku praktyk, procesów
i technologii związanych przetwarzaniem tych produktów operacja kończy się przetworzeniem na
produkt wymieniony w Załączniku nr 1.
Operacje mogą również dotyczyć praktyk, produktów, procesów i technologii bezpośrednio
związanych z produkcją bądź przetwarzaniem produktów rolnych (np. innowacje w zakresie
nawozów, środków ochrony roślin, maszyn, urządzeń do produkcji rolnej, przetwórstwa, pasze,
innowacje na poziomie działań organizacyjnych i zarządczych sprzyjających adaptacji do zmian
klimatu).
Co może być finansowane?
Koszty ogólne operacji, w tym:
- aktywizacji potencjalnych partnerów grupy operacyjnej na rzecz innowacji w celu
osiągnięcia wykonalności projektu (działania informacyjne, pozyskiwanie partnerów
projektu),
- koszty funkcjonowania grupy operacyjnej,
- koszty opracowania planu operacyjnego grupy operacyjnej, planu biznesowego operacji,
ROW
Rola innowacji ...
33
analiz wykonalności i innych dokumentów związanych z przygotowaniem operacji,
- upowszechnienia wyników realizacji operacji,
- koszty badań stosowanych i prac rozwojowych bezpośrednio związanych z przedmiotem
operacji,
- koszty bezpośrednie (inwestycyjne) operacji związane z realizacją planu biznesowego
opartego na planie operacyjnym grupy operacyjnej EPI, w tym testowanie powstałego
produktu.
Wysokość wsparcia
Finansowane może być do 100% kwoty wydatków kwalifikowalnych związanych z kosztami
bieżącymi funkcjonowania grupy operacyjnej, prowadzeniem prac badawczych bezpośrednio
związanych z wdrożeniem przedmiotu operacji, testów, studiów wykonalności, przygotowania
planu operacyjnego grupy, animacji, promocji rezultatów operacji, przygotowania planu
biznesowego operacji.
Jeżeli operacja obejmuje inwestycje należące swym zakresem do jednego z działań lub
poddziałań wymienionych w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 1305/2013
poziom pomocy stosowany dla tej części operacji powinien być zgodny z wymienionym
Rozporządzeniem. Koszty ogólne mogą stanowić nie więcej niż 20% całkowitych kosztów
kwalifikowalnych operacji i nie więcej niż 2 000 000 zł.
Wsparcie udzielane jest w okresie maksymalnie 3 lat. W szczególnie uzasadnionych
przypadkach (wynikających z uzasadnionego okresu realizacji operacji) okres wsparcia
funkcjonowania grupy operacyjnej EPI oraz realizowanej przez nią operacji może ulec
wydłużeniu. Całkowita maksymalna wartość wsparcia operacji w zakresie bezpośrednich
kosztów kwalifikowalnych – 10 000 000 zł.
Łącznie maksymalna wartość wsparcia – 12 000 000 zł.
Informacje dodatkowe
Działanie „Współpraca” nie służy wspieraniu działalności badawczej. Wydatki związane
z badaniami będą wspierane jedynie w przypadku badań niezbędnych do wdrożenia nowego
rozwiązania i nie mogą być pozycją dominującą kosztów operacji.
Klastry mogą korzystać ze wsparcia w ramach poddziałania, o ile spełniają warunki
odnoszące się do grup operacyjnych na rzecz innowacji.
Przykłady:
Przedstawione poniżej przykłady zostały zaczerpnięte z Przeglądu Obszarów Wiejskich UE(1).
1. Wykorzystanie energii słonecznej do suszenia ziół w Polsce
Suszenie plonów jest jedną z najbardziej energochłonnych operacji wykonywanych
w gospodarstwach rolnych. A więc drogich. Szukanie tańszych rozwiązań jest czymś bardzo
ważnym. Doktor Edmunt Giejbowicz przedstawiciel Polski z FAPA w grupie dyskusyjnej ENRD
ds. transferu wiedzy i innowacji cytuje „ rolnika, który będąc na międzynarodowych targach,
1. Przegląd Obszarów wiejskich UE nr.16 PL/2013
ROW
Rola innowacji ...
34
wpadł na pomysł budowy kolektora słonecznego w celu zapewnienia sobie uzupełniającego
źródła energii do niskotemperaturowego, powolnego suszenia ziół. Technologia ta nie jest nowa,
ale nie była jeszcze stosowana w Polsce. Po dyskusjach z ODR złożył wniosek o wsparcie
z PROW 2007-2013 w ramach działania 121 i obecnie dysponuje w pełni działającym systemem
obejmującym 100 kolektorów słonecznych do suszenia ziół i owoców, pracującym w jego 21 ha
gospodarstwie od początku czerwca do połowy października.” Przed zainstalowaniem kolektorów
rolnik spalał rocznie około 100 ton pyłu węglowego (używając dwóch pieców o mocy 240 kW)
w celu wysuszenia 350 ton świeżych ziół. Obecnie kupuje około 40 % mniej pyłu węglowego co
przynosi wymierne korzyści ekonomiczne oraz korzyści dla środowiska.
2. Żywe laboratorium Rolne w Finlandii
Projekt ten skupia trzech partnerów: Centrum Technologiczne Uniwersytet Nauk
Stosowanych w Seinajoki oraz Instytut Ruralla Uniwersytetu Helsińskiego.
„W żywym laboratorium koncentrujemy się na inżynierii i projektowaniu urządzeń oraz
nowych technologiach, które są dopasowane do potrzeb zarówno producentów jak
i użytkowników końcowych”. Projekt polega na stworzeniu sieci użytkowników końcowych
i organizowaniu rozmaitych wycieczek, spotkań dyskusyjnych, warsztatów dotyczących
innowacji, aby ułatwić proces aktywnego uczenia się i wymianę doświadczeń pomiędzy
użytkownikami. Gdy zainteresowani producenci urządzeń kontaktują się z żywym laboratorium
rolnym, omawiane są dane projekty z istotnymi użytkownikami końcowymi z sieci. Typowy projekt
może obejmować badania potrzeb użytkowników, ocenę działania konkretnego urządzenia lub
połączenie takich elementów. Dzięki żywemu laboratorium wszystkie zainteresowane strony
odnoszą korzyści. Producenci urządzeń opracowują bardziej opłacalne i lepiej zbywalne
produkty, a rolnicy i leśnicy mają dostęp do sprzętu lepiej przystosowanego do ich potrzeb.
3. Ośrodek spa i uzdrowisko w gospodarstwie rolnym w Holandii
Każda forma różnicowania działalności rolniczej wymaga pewnej wizji i odwagi, jednak
przemiana gospodarstwa zajmującego się hodowlą zwierząt w ośrodek spa i uzdrowisko to
posunięcie wyjątkowo śmiałe i innowacyjne. „Jesteśmy tradycyjną rodziną rolników. To
gospodarstwo należy do naszej rodziny od 1645 roku, a w swojej obecnej formie istnieje od 1893
roku. Nasze trzy córki nie były chętne do zajmowania się mleczarstwem, a żeby dalej prowadzić
działalność musielibyśmy znaczenie zmodernizować budynki gospodarskie. Rozważaliśmy
możliwość modernizacji naszego sprzętu, ale jednocześnie zaczęliśmy szukać innych rozwiązań
– opowiadają Frans i Marinka Steggink.” Rodzina postanowiła zamienić obiekt mleczarski na
obiekt do chowu bydła mięsnego i wykorzystać spokojne wiejskie otoczenie do stworzenia
ośrodka spa i uzdrowiska oferującego komfortowe zakwaterowanie w wiejskim domu.
„Wpadliśmy na ten pomysł, gdy w lokalnej prasie natrafiliśmy na informację o sieci
franchisingowej ośrodków spa – mówią właściciele gospodarstwa. „Gospodarstwo nadal należy
do nas, ale ośrodek działa na podstawie umowy franchisingowej i prowadzi go przedsiębiorca,
który pilotuje koncepcję spa. Plan operacyjny przedsięwzięcia powstał dzięki pomocy doradców
w ramach PROW 2007-2013. Jak dotąd z ośrodka spa korzysta co miesiąc ponad 100 klientów.
Klienci doceniają również to, że w ośrodku stosuje się wiele lokalnych produktów.
ROW
Rola innowacji ...
35
Kilka myśli z Przegląd Obszarów Wiejskich UE nr.16 PL/2013 dotyczących innowacji.
Działanie: System doradztwa – wspierający
innowacje w PROW 2014- 2020
W nowym okresie programowania zakłada się
rozszerzenie zakresu doradztwa, a także podniesienie poziomu usług
doradczych i osiąganie wyższej efektywności pracy doradczej.
Zmianie ulegną też zasady ubiegania się o wsparcie z tytułu świadczonych
usług doradczych.
Beneficjentami wsparcia będą podmioty doradcze, a nie jak było do tej pory rolnicy czy
posiadacze lasów. Sprzyjać to powinno lepszemu wykorzystaniu środków przeznaczonych na
doradztwo. System doradztwa w perspektywie finansowej 2014-2020 obejmuje rolników, osoby
działające w sektorze rolnym, żywnościowym i leśnym oraz małe i średnie przedsiębiorstwa.
Zakłada świadczenie kompleksowej porady dla rolnika lub grupy rolników, świadczenie
kompleksowej porady dla właścicieli lasów oraz wsparcie szkoleń dla doradców. Intensywność
wsparcia może wynieść do 100% kosztów kwalifikowanych operacji. W PROW 2014-2020
przyjmuje się, że wsparcie z tytułu:
a) porady dla rolnika lub grupy rolników będzie wynosić nie więcej niż:
- równowartość 1 500 euro za poradę – opracowanie i zrealizowanie 3-letniego programu
doradczego dla rolnika/grupy rolników,
- równowartość 1 050 euro za poradę – opracowanie i zrealizowanie 2-letniego programu
doradczego dla rolnika/grupy rolników,
b) porady dla właścicieli lasów
- nie więcej niż równowartość 500 euro za poradę – opracowanie i zrealizowanie programu
doradczego dla właściciela lasu/grupy właścicieli lasów.
Rolnik, właściciel lasu lub grupa rolników lub właścicieli lasów mogą skorzystać z porady
ROW
Rola innowacji ...
Innowacje nie ograniczają się
do nowych wynalazków czy
nowoczesnych technologii.
Obejmują wykonywanie pracy
w nowy sposób i nowymi
technikami.
Dopiero wówczas, gdy
nowy kreatywny po-
mysł staje się często
stosowany w danej
dziedzinie , można go
nazwać innowacyj-
nym.
Dopiero wówczas, gdy
nowy kreatywny po-
mysł staje się często
stosowany w danej
dziedzinie , można go
nazwać innowacyj-
nym.
36
maksymalnie dwa razy w okresie programowania.
Wspierane będą też szkolenia dla doradców – nie więcej niż równowartość 200 000 euro
za trzy lata szkolenia dla jednego podmiotu szkoleniowego w okresie realizacji Programu.
Działanie: Transfer wiedzy i działalność informacyjna w PROW 2014-2020
Działanie Transfer wiedzy i działalność informacyjna ma umożliwić zwiększanie
innowacyjności i wiedzy na obszarach wiejskich oraz wzmocnić więzi między rolnictwem
i leśnictwem, a badaniami i innowacją, a także promować uczenie się przez całe życie.
Wsparcie w ramach tego działania obejmuje: szkolenia zawodowe i nabywanie
umiejętności) oraz demonstracje i działania informacyjne.
W ramach poddziałania szkolenia zawodowe i nabywanie umiejętności wsparcie będzie
udzielane na szkolenia ukierunkowane na rozwój wiedzy i umiejętności zawodowych rolników,
właścicieli lasów, w zakresie związanym z prowadzeniem działalności rolniczej i związanej
z rolnictwem oraz leśnictwem. Szkolenia dotyczyć będą między innymi takich zagadnień jak :
- zarządzanie,
- technologia i organizacja produkcji w gospodarstwie, w tym produkcja ekologiczna,
- bezpieczeństwo pracy, marketing, rachunkowość, ubezpieczenia w gospodarstwie,
korzystanie z instrumentów finansowych, ochrona środowiska, wykorzystaniem TIK,
spółdzielczości, tworzenia i funkcjonowania grup producentów, skrócenia łańcucha
żywnościowego.
Działania szkoleniowe prowadzone będą w formie: kursów, warsztatów, demonstracji,
krótkoterminowych wymian, wyjazdów studyjnych.
W ramach poddziałania demonstracje i działania informacyjne wsparcie udzielane
będzie na następujące typy operacji:
- inwestycje w projekty demonstracyjne w zakresie produkcji rolnej i leśnej lub
przetwórstwa rolno-spożywczego służące promowaniu innowacji. Inwestycje te polegać będą
na przebudowie, modernizacji lub wyposażeniu obiektów budowlanych oraz zakupie sprzętu,
materiałów i usług służących realizacji operacji.
- Działania upowszechniające dobre praktyki lub innowacyjne rozwiązania dotyczące
produkcji rolnej i leśnej lub przetwórstwa rolno-spożywczego.
Działania te ukierunkowane będą na upowszechnienie dobrych praktyk lub
innowacyjnych rozwiązań wypracowanych przez jednostki naukowe i uczelnie wyższe.
Działania upowszechniające mogą być prowadzone w formie konferencji, seminariów,
pokazów, demonstracji.
Beneficjenci
Beneficjentami tego działania mogą być: jednostki naukowe i uczelnie; publiczne podmioty
doradcze, tj. wojewódzkie ośrodki doradztwa rolniczego, Centrum Doradztwa Rolniczego, izby
rolnicze; JST lub organy administracji rządowej prowadzące szkoły rolnicze lub szkoły leśne, lub
centra kształcenia ustawicznego, lub centra kształcenia praktycznego; podmioty prowadzące
działalność szkoleniową.
Warunki brzegowe jakie trzeba spełnić:
Pomoc może być przyznana jeżeli:
ROW
Rola innowacji ...
37
- operacja wpisuje się w priorytety PROW 2014-2020;
- szkolenie realizowane w ramach operacji nie zastępuje zajęć edukacyjnych przewidzianych
programem nauczania obowiązującym w szkołach ponadgimnazjalnych lub programem
kształcenia dla poszczególnych kierunków na uczelniach wyższych.
Pomoc może być przyznana wnioskodawcy, który:
- prowadzi działalność szkoleniową na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
- dysponuje odpowiednim personelem, w tym kadrą dydaktyczną;
- dysponuje odpowiednią bazą dydaktyczno-lokalową do prowadzenia działań transferu
wiedzy;
- posiada odpowiednie doświadczenie w organizacji działań transferu wiedzy dla uczestników
tych działań.
Działania upowszechniające dobre praktyki lub innowacyjne rozwiązania.
Rodzaj wsparcia:
- koszty ściśle związane z organizacją i przeprowadzeniem działań upowszechniających,
- koszty ogólne związane z realizacją operacji.
Beneficjenci
- jednostki naukowe i uczelnie;
- publiczne podmioty doradcze, tj. wojewódzkie ośrodki doradztwa rolniczego,
Centrum Doradztwa Rolniczego, izby rolnicze;
- podmioty prowadzące działalność szkoleniową.
Warunki brzegowe:
Pomoc może być przyznana jeśli:
- operacja wpisuje się w priorytety PROW 2014-2020,
Pomoc może być przyznana wnioskodawcy, który:
- prowadzi działalność szkoleniową na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
- dysponuje odpowiednim personelem, w tym kadrą dydaktyczną,
- dysponuje odpowiednią bazą dydaktyczno-lokalową,
- posiada odpowiednie doświadczenie w organizacji działań transferu wiedzy dla uczestników
tych działań.
Poziom pomocy finansowej wynosi maksymalnie 100% kosztów kwalifikowalnych operacji.
Inne ważne uwagi dla wdrażania działania:
Ostatecznymi odbiorcami pomocy (uczestnikami działań transferu wiedzy) są: rolnik,
domownik rolnika, małżonek rolnika, osoba zatrudniona w rolnictwie, właściciel lasu, osoba
fizyczna, która nie ukończyła 40 roku życia, posiadająca odpowiednie kwalifikacje,
rozpoczynająca po raz pierwszy prowadzenie gospodarstwa (młody rolnik w ramach działania
„Premia dla młodych rolników” PROW 2014 - 2020).
Ostateczni odbiorcy pomocy nie ponoszą kosztów związanych z udziałem w tych działaniach.
Wsparcie może być przyznane temu wnioskodawcy, który:
- posiada odpowiednie doświadczenie w organizacji działań transferu wiedzy dla uczestników
tych działań, gdzie za odpowiednie doświadczenie uważa się co najmniej 5 lat aktywności
w organizacji działań transferu wiedzy o charakterze i złożoności porównywalnych z zakresem
działania.
ROW
Rola innowacji ...
38
Za aktywność w organizacji działań transferu wiedzy uważa się organizację minimum
sześciu działań w roku, potwierdzone rocznymi sprawozdaniami z działalności lub min. 3
rekomendacjami dotyczącymi realizacji ww. działań transferu wiedzy. Dysponuje odpowiednim
personelem, który posiada przygotowanie do organizacji i przeprowadzenia działań transferu
wiedzy. Kadra dydaktyczna posiada kwalifikacje do przeprowadzenia działań transferu wiedzy
odpowiadające zakresowi określonemu w konkursie (m.in. odpowiednie wykształcenie,
ukończone szkolenia, kursy, staże). Dysponuje odpowiednią bazą dydaktyczno-lokalową do
prowadzenia działań transferu wiedzy.
Podsumowanie
1. Innowacje w PROW 2014-2020 są ważnym celem przekrojowym.
Oznacza to, że w ramach poszczególnych działań preferowane będą projekty innowacyjne
poprawiające konkurencyjności polskiego rolnictwa i leśnictwa oraz ochronę środowiska.
2. W PROW 2014-2020 działaniami wspierającymi innowacje są:
- Transfer wiedzy i działalność informacyjna,
- Współpraca,
- Usługi doradcze, usługi z zakresu zarządzania gospodarstwem rolnym i usługi z zakresu
zastępstw.
3. Innowacyjność na obszarach wiejskich wspierać będą sieci: na poziomie europejskim EPI
(Europejskie Partnerstwo Innowacji), na poziomie krajowym Sieć Innowacji w Rolnictwie (SIR).
4.W Polsce SIR będzie funkcjonować w ramach Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich.
Ważnym celem SIR będzie wspieranie procesu tworzenia i funkcjonowania grup
operacyjnych.
5. Grupy operacyjne będą tworzone w celu realizacji konkretnego projektu innowacyjnego
w ramach działania Współpraca PROW 2014-2020.
6. Powołani zostaną brokerzy innowacji, którzy będą współuczestniczyć w tworzeniu grup
operacyjnych (łączenie partnerów), w tworzeniu projektu planu operacyjnego oraz udzielać
pomocy na starcie projektu.
7. Kolejnym działaniem w PROW 2014-2020 wspierającym innowacje jest Transfer wiedzy
i działalność informacyjna. Wsparcie w ramach tego działania obejmuje: szkolenia
zawodowe i nabywanie umiejętności oraz demonstracje i działania informacyjne.
Beneficjentem tego działania mogą być szkoły rolnicze CKP, CKU.
8. Ważną rolę w zakresie wdrażania innowacji PROW 2014-2020 powierza się doradcom
rolnym. Doradcy rolni będą pełnić funkcję brokerów innowacji, będą łączyć partnerów, tworzyć
plany operacyjne grup, służyć wsparciem merytorycznym.
Literatura:
1. DROW MRiRW – prezentacja Innowacje w rolnictwie i na obszarach wiejskich w latach 2014 –
2020
2. Wspieranie innowacyjności w ramach WPR: dotychczasowe doświadczenia i nowe propozycje
legislacyjne autorzy: Edmund Giejbowicz, Aleksandra Chlebicka (FAPA)
3. Świt innowacyjnego społeczeństwa. Trendy na najbliższe lata . Redakcja Paulina Zadura – Lichota
/2013
4. Unia innowacji – przekształcanie innowacyjnych pomysłów w miejsca pracy, rozwój ekologiczny
i społeczny; Autor: Justyna Siwińska
ROW
Rola innowacji ...
39 prawo
Pozycja Treść
1516
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 10 września 2015 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie minimalnych warunków utrzymywania
gatunków zwierząt gospodarskich innych niż te, dla których normy ochrony
zostały określone w przepisach Unii Europejskiej.
Dz. U. z 2015 Nr 1516
1512
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 września 2015 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie Krajowego Centrum Hodowli
Zwierząt.
Dz. U. z 2015 Nr 1512
1486
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 22 września 2015 r.
w sprawie szczegółowego sposobu podziału ogólnych kwot połowowych
i dodatkowych kwot połowo.
Dz. U. z 2015 Nr 1486
1455
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 sierpnia 2015 r.
w sprawie wysokości kar pieniężnych za poważne naruszenia przepisów
wspólnej polityki rybołówstwa.
Dz. U. z 2015 Nr 1455
1453
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 sierpnia 2015 r.
w sprawie kryteriów, na podstawie których okręgowy inspektor rybołówstwa
morskiego dokonuje oceny wagi stwierdzonego naruszenia przepisów
wspólnej polityki rybołówstwa.
Dz. U. z 2015 Nr 1453
Najnowsze Ustawy i Rozporządzenia związane
z rolnictwem i obszarami wiejskimi
40 prawo
Pozycja Treść
1435
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 września 2015 r.
w sprawie rekompensat za nieprzerwane nieutrzymywanie świń
w gospodarstwie.
Dz. U. z 2015 Nr 1435
1433 Ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o kształtowaniu ustroju rolnego.
Dz. U. z 2015 Nr 1433
1429
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 sierpnia 2015 r.
w sprawie wzoru formularza wykazu producentów, którzy spełnili wymagania
dotyczące produkcji w rolnictwie ekologicznym, oraz sposobu jego
przekazywania.
Dz. U. z 2015 Nr 1429
1419
Ustawa z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o Agencji Rynku Rolnego
i organizacji niektórych rynków rolnych oraz niektórych innych ustaw.
Dz. U. z 2015 Nr 1419
1415
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 sierpnia 2015 r.
w sprawie zakresu, trybu, formy oraz terminów przekazywania przez agencje
płatnicze danych finansowych i informacji jednostce koordynującej.
Dz. U. z 2015 Nr 1415
1414
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 września 2015 r.
w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania oraz wypłaty
pomocy finansowej na operacje typu „Budowa lub modernizacja dróg
lokalnych” w ramach poddziałania „Wsparcie inwestycji związanych
z tworzeniem, ulepszaniem lub rozbudową wszystkich rodzajów małej
infrastruktury, w tym inwestycji w energię odnawialną i w oszczędzanie
energii” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–
2020.
Dz. U. z 2015 Nr 1414
Najnowsze Ustawy i Rozporządzenia związane
z rolnictwem i obszarami wiejskimi
41 prawo
Pozycja Treść
1397
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 sierpnia 2015 r.
w sprawie danych niezbędnych do właściwego monitorowania realizacji
i ewaluacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020.
Dz. U. z 2015 Nr 1397
1371
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 sierpnia 2015 r.
w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania oraz wypłaty
pomocy finansowej na operacje typu „Modernizacja gospodarstw rolnych”
w ramach poddziałania „Wsparcie inwestycji w gospodarstwach rolnych”
objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020.
Dz. U. z 2015 Nr 1371
1362
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 sierpnia 2015 r.
w sprawie przekazywania przez agencje płatnicze jednostce koordynującej
informacji niezbędnych do publikacji wykazu beneficjentów.
Dz. U. z 2015 Nr 1362
1344
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 sierpnia 2015 r.
w sprawie warunków i trybu przeprowadzania czynności kontrolnych
w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020.
Dz. U. z 2015 Nr 1344
1338
Ustawa z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o ochronie gruntów rolnych
i leśnych.
Dz. U. z 2015 Nr 1338
Najnowsze Ustawy i Rozporządzenia związane
z rolnictwem i obszarami wiejskimi
42 prawo
Pozycja Treść
1332
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 sierpnia 2015 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie minimalnych wymagań dla
paszportów roślin oraz sposobu ich wypełniania.
Dz. U. z 2015 Nr 1332
1316
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 sierpnia 2015 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych sposobów
postępowania przy zwalczaniu i zapobieganiu rozprzestrzenianiu się
organizmu Bursaphelenchus xylophilus (Steiner et Buhrer) Nickle et al.
(węgorek sosnowiec).
Dz. U. z 2015 Nr 1316
1315
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 sierpnia 2015 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie zakazu wprowadzania na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej roślin Mangifera L., Momordica L., Trichosanthes
L., Solanum melongena L., Colocasia Schott pochodzących z Republiki Indii.
Dz. U. z 2015 Nr 1315
1289
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 sierpnia 2015 r.
w sprawie określenia choroby zakaźnej zwierząt, przeciwko której nie
wykonuje się szczepień.
Dz. U. z 2015 Nr 1289
1267 Ustawa z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o organizacji rynku rybnego.
Dz. U. z 2015 Nr 1267
Najnowsze Ustawy i Rozporządzenia związane
z rolnictwem i obszarami wiejskimi
43 prawo
Pozycja Treść
1244
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 sierpnia 2015 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu
przyznawania oraz wypłaty pomocy finansowej w ramach działania
„Funkcjonowanie lokalnej grupy działania, nabywanie umiejętności
i aktywizacja” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata
2007–2013.
Dz. U. z 2015 Nr 1244
1232
Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 sierpnia 2015 r.
w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Rolnictwa
i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania
oraz wypłaty pomocy finansowej w ramach działania „Wdrażanie lokalnych
strategii rozwoju” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata
2007–2013 .
Dz. U. z 2015 Nr 1232
1228
Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 sierpnia 2015 r.
w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Rolnictwa
i Rozwoju Wsi w sprawie zbieranych danych rynkowych.
Dz. U. z 2015 Nr 1228
1227
Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 6 lipca 2015 r.
w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Rolnictwa
i Rozwoju Wsi w sprawie zapobiegania wprowadzaniu i rozprzestrzenianiu
się organizmów kwarantannowych.
Dz. U. z 2015 Nr 1227
Najnowsze Ustawy i Rozporządzenia związane
z rolnictwem i obszarami wiejskimi
44 DOBRE PRAKTYKI
Nowe życie jezior
Autor: Marcin Sitarek
Rewelacyjna metoda oczyszczania zbiorników
wodnych; studium dobrej praktyki rolniczej
Woda stanowi podstawę wszelkiego życia na Ziemi. Odgrywa ona zasadniczą role w kształtowaniu się klimatu, wpływ na inne składniki środowiska geograficznego takie jak gleba, rzeźba terenu, roślinność, zwierzęta. Człowiek wykorzystuje wodę nie tylko do podstawowych procesów życiowych, ale również w przemyśle, gospodarce komunalnej, rolnictwie i leśnictwie.
Każdy biotop niezależnie od tego, czy to będzie staw, jezioro, ogród, las czy łąka stanowi wieloelementowy, skomplikowany system zależności. Świadczy to o ogromnej dynamice, ale też i uporządkowaniu i równowadze w całej przyrodzie. Efektem tego są rożne zmiany jakie zachodzą w środowisku wodnym, czego wybitnym przykładem jest proces eutrofizacji.
Eutrofizacja jest definiowana jako wzmożony rozwój fitoplanktonu (organizmy roślinne w wodzie) spowodowany nadmiernym dostarczaniem do wody składników odżywczych - pierwiastki biogenne, głównie azot i fosfor, także potas i sód, co prowadzi ona do zachwiania równowagi ekologicznej. Skutkiem tego jest deficyt tlenowy i zahamowanie rozkładu tlenowego materii organicznej (stopniowe zapełnianie zbiorników rozkładającą się substancją organiczną) i wyniszczenie wielu najwrażliwszych tlenowych organizmów, w tym najwartościowszych ryb.
Eutrofizacja występuje głównie w wodach stojących. Prowadzi ona do zachwiania równowagi biologicznej i do zmian właściwości wody, polegających na występowaniu intensywnego zabarwienia i zapachu, mętności, dużych wahaniach stężenia tlenu i odczynu (pH) w warstwie górnej i powstaniu warunków beztlenowych. Następuje dominacja organizmów beztlenowych (saprobionty) i gromadzenia się znacznej ilości materii organicznej (mułów). Efektem tego procesu jest obniżenie jakości wód, często drastyczne ograniczenie bioróżnorodności
Pamiętajmy aby chronić wodę, oszczędzać ją,
i szanować, póki nie jest za późno. Od zawsze jest
wierny tej zasadzie. Od najmłodszych lat miał
kontakt z przyrodą i do tej pory ona go inspiruje,
interesuje, a on stara się ją chronić. Jest świadomy,
że wszyscy ludzie nie są w stanie żyć bez przyrody
(a natura sobie poradzi bez ludzkości). Odkrywanie
tajemnic przyrody i dbanie o nią stało się jego
sposobem na życie. Kontynuowanie swoich
zainteresowań realizował w szkole średniej i na
studiach. Uwieńczeniem pasji była obrona pracy
doktorskiej na Akademii Rolniczej w Szczecinie.
Następnie zaczął pracować w doradztwie rolniczym.
Zauważył problemy jakie są w oczyszczaniu jezior
i stawów. Istniejące dotychczas metody posiadały
wiele wad, jak np.: zbyt duża ingerencja w życie,
wysokie koszty wykonania, brak uniwersalności. Po
kilku latach doświadczeń znalazł rozwiązanie
problemu. Stworzył biologiczną metodę
oczyszczania zbiorników wodnych, która spełniała
założone kryteria. Obecnie ma na swym koncie
kilkadziesiąt oczyszczonych zbiorników wodnych
o różnym stopniu zdegradowania. Metoda okazała
się tak bardzo skuteczna, że jest w trakcie wniosku
patentowego i stanowi podstawę jego przyszłej
habilitacji. Niezwykła efektywność opracowanego
przez niego systemu rekultywacji jezior i stawów
wpłynęła na podjęcie własnej działalności (pod
nazwą www.czystystaw.pl) i kontynuowania walki
o czystość środowiska naturalnego.
45 DOBRE PRAKTYKI
oraz niekorzystne zmiany zabarwienia i zapachu wody itp., łącznie z pojawieniem się toksyn.
Taka sytuacji prowadzi do całkowitej degradacji zbiorników wodnych, które zatracają swoje walory biologiczne i staja się uciążliwe dla okolicznych mieszkańców.
Metody oczyszczania i uzdatniania zbiorników wodnych
Metody mechaniczne
Metody te polegają na mechanicznej ingerencji w strukturę zbiornika wodnego. Polega ona na usuwanie bogatej w fosfor warstwy osadów dennych ze zbiornika wodnego. Polega na mechanicznym usunięciu warstwy osadów.
Metody mechaniczne pozwalają na zmniejszenie skutków eutrofizacji, ale mają kilka wad:
1. Bagrowanie narusza strukturę biologiczną akwenu –jest równoznaczne z wyeliminowaniem olbrzymiego zespołu organizmów biologicznych żyjących w osadach dennych zbiornika –często niezbędnego dla poprawnego funkcjonowania całego jeziora. Na odbudowanie tego potrzeba wielu lat.
2. Nie zawsze istnieją warunki do wykonania tych metod – np.: nie ma dojazdu, wąskie
i słabo umocnione brzegi, brak możliwości obniżenia poziomu lustra wody.
3. Krótkotrwały efekt – po pewnym czasie nagromadzi się kolejna ilość materii organicznej
i eutrofizacja rozpocznie się od nowa.
4. Niebezpieczeństwo bardzo szybkiego wystąpienia zakwitów glonów i sinic.
Metody mechanicznego oczyszczania zbiorników wodnych są niezwykle kosztowne i wymagają użycia specjalistycznego sprzętu. Ponadto trzeba zagospodarować wybrany szlam z dna zbiornika.
Metody chemiczne
Metoda ta oparta jest na stosowaniu różnych substancji chemicznych, głównie pestycydów,
których zadaniem jest hamowanie rozwoju niepożądanych organizmów żywych,
a w szczególności glonów. Innym sposobem jest stosowanie takich preparatów chemicznych,
które powodują likwidację nadmiaru biogenów, a tym samym zmniejszenie intensywności
produkcji pierwotnej. Działanie tych preparatów polega na chemicznym wiązaniu miogenów,
głównie związków fosforu. Metoda ta polega na wytrąceniu tego pierwiastka znajdującego się
w wodzie i blokowaniu jego uwalniania się z osadów dennych. Używane są różne środki
koagulujące (wiążące wolny fosfor do postaci nieczynnych chemicznie fosforanów).
Przy zastosowaniu tej metody można tutaj osiągnąć bardzo dobre wyniki widoczne w krótkim
czasie. Metody chemiczne nie są jednak obojętne dla środowiska – ich negatywne skutki
uboczne często są większe niż osiągane korzyści. Ponadto są one bardzo kosztowne.
Metody biologiczne
Jedną z metod biologicznych jest zastosowanie Technologii Efektywnych Mikroorganizmów.
Efektywne Mikroorganizmy, to kompozycja mikroorganiczna złożona z kultur bakterii: kwasu
mlekowego, bakterii fototroficznych oraz drożdży. Umiejętnie i systematycznie wprowadzane do
środowiska przywracają mu potencjał naturalnej samo odnowy. Technologię EM™ opracował
prof. Teruo Higa z Okinawy. W wielu krajach Technologia EM jest stosowana w rolnictwie,
Nowe życie jezior
46 DOBRE PRAKTYKI
ogrodnictwie czy hodowli zwierząt, jak również w ochronie środowiska. Technologia ta została
wykorzystana w oczyszczaniu i rewitalizacji zbiorników wodnych. Dostosowanie tej metody do
polskich warunków i specyfiki zbiorników wodnych dokonał ichtiolog dr inż. Marcin Sitarek.
Od wielu lat zajmuje się przywracaniem warunków życia w zbiornikach wodnych. Oczyściłem wiele różnych, zeutrofizowanych jezior i stawów na terenie całej Polski. Metoda jest w trakcie procesu patentowego w Urzędzie Patentowym, dlatego nie mogę podać żadnych szczegółów.
W latach 2012 – 2013 wykonałem zabiegi rewitalizacji zbiornika wodnego Muchawka położonego na zachodnich obrzeżach miasta Siedlce, przy ulicy Poznańskiej. Zabieg wykonano w dwóch etapach: w 2012 roku i 2013 r.
Powierzchnia zalewu wynosi około 40 ha, a zbiornik gromadzi prawie 600 000 mᶾ wody zasilanej z rzeki Muchawka. Zbiornik został wybudowany na początku lat 70-tych XX wieku. Teren przy zalewie został ustanowiony w 2003 r. użytkiem ekologicznym pod nazwą „Dolina Muchawki”. Zbiornik ma jeden dopływ, stworzony z uregulowanego odcinka rzeki Muchawki oraz jeden odpływ. Na dopływie i odpływie zlokalizowano dwa mnichy betonowe.
Zbiornik znajduje się w naturalnym zagłębieniu terenu, a jego brzegi stanowią niewielkie groble o dobrze umocnionych brzegach. Ze względu na niewielki spadek terenu zgodnie z kierunkiem przepływu wody, więc napełnianie poszczególnych stawów odbywa się naturalnie. Dno stawów charakteryzuje się równomiernym spadkiem ku środkowi zbiornika.
Ze względu na to, że opisywany zbiornik wodny jest już w znacznym stopniu zeutrofizowany, więc na dnie znajduje się niewielka warstwa mułu.
Wokół zbiornika stworzono infrastrukturę związaną z wypoczynkiem mieszkańców Siedlec. Na bazę turystyczną składają się obiekty gastronomiczne, sportowe, ale również i kąpieliska. Usytuowanie tych obiektów ma bezpośredni wpływ na procesy eutrofizacji zachodzące w tym zbiorniku.
Pomiarów parametrów wody oraz osadów dennych wykonano w marcu, czerwcu i lipcu 2011 r 0raz powtórzono je w 2012 i 2013 roku przez Laboratorium Ochrony Środowiska Pracy Sp.z.o.o. w Siedlcach oraz przez Laboratorium Badania Ścieków Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Sp. z.o.o. w Siedlcach. W początkowych latach określono wody w Zalewie jako pozaklasowe, natomiast w 2013 roku, po zakończeniu rewitalizacji woda została zaliczona do pierwszej klasy czystości. Według opinii Sanepidu woda jest idealna.
Charakterystyczne cechy tej metody:
Ekologia i dbałość o środowisko naturalne
- metoda jest całkowicie nieszkodliwa i nie inwazyjna dla środowiska naturalnego. W żaden sposób nie zaburza naturalnej równowagi biologicznej ekosystemu.
- przy zastosowaniu tej metody nie stosuje się żadnego okresu karencji czy zakazów korzystania ze zbiornika wodnego i jego otoczenia.
Uniwersalność
- metodę można wykorzystywać na wszystkich typach zbiorników wodnych
- zastosowanie dwóch systemów wprowadzania mikroorganizmów pozwalają na dotarcie do każdej części i głębokości zbiornika wodnego.
Nowe życie jezior
47 DOBRE PRAKTYKI
- metoda jest niezwykle prosta w wykonaniu
- niski koszt oczyszczania (około 30 – 50 % kosztów metody chemicznej lub mechanicznej).
Innowacyjność metody
Obecnie w ochronie wód brakowało kompleksowej metody oczyszczania zbiorników wodnych. Dotychczas stosowane zabiegi były zbyt mało uniwersalne, a ponadto drogie i wymagające specjalistycznego sprzętu. Ponadto za bardzo ingerowały w środowisko naturalne i zaburzały równowagę biologiczną.
Ponadto zarówno metoda chemiczna jak i mechaniczna nie działają wybiórczo i nie likwidują tylko i wyłącznie „złych” organizmów, ale ginie wtedy wiele pożytecznych zwierząt i roślin. A odbudowanie struktury biologicznej trwa latami.
Warto zauważyć, że zastosowanie środków chemicznych powoduje tylko likwidację nadmiaru biogenów, a nie idzie to w parze ze zmniejszeniem ilości osadów dennych
Przykłady eutrofizacji
.... i walka z eutrofizacją
Fot. Autor
Nowe życie jezior