Miejsce i rola giełdy papierów wartościowych w

gospodarce

W 02dr Marek Szewczyk

Giełdy w systemie finansowym gospodarki

wolnorynkowej

Podmioty gospodarki

• Gospodarstwa domowe• Przedsiębiorstwa• Państwo• oraz Bank Centralny

Pieniądz

Gospodarka naturalnaTowar-Towar

Gospodarka towarowo-pieniężnaTowar - Pieniądz – Towar

Schemat funkcjonowania systemu finansowego

System finansowy

• Jest to mechanizm współtworzenia i przepływu siły nabywczej między niefinansowymi podmiotami gospodarczymi, w skład którego wchodzą:– instrumenty finansowe,– rynki finansowe,– instytucje finansowe,– zasady określające ich funkcjonowanie

Rynek finansowy

1. Rynek pieniężny2. Rynek kapitałowy

Przyjmując kryterium czasu:– rynek pieniężny uważany jest za rynek

instrumentów krótkoterminowych (okres rozlicznie transakcji do 12 miesięcy),

– rynek kapitałowy to rynek instrumentów średnio- i długoterminowych.

Cechy i elementyrynku kapitałowego

• Rynek kapitałowy to zetknięcia się popytu z podażą, to sfera akumulacji wolnych funduszy na cele m.in. inwestycyjne, modernizacyjne lub lokacyjne.

• Najważniejsi uczestnicy rynku kapitałowego:– strona popytowa: przedsiębiorstwa, banki

komercyjne, rząd, władze lokalne,– strona podażowa: banki komercyjne, fundusze

emerytalne, towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze lokacyjne, powiernicze (otwarte), fundusze zamknięte.

• Należy pamiętać o zamianie stron popytu i podaży w zależności od tego, czy rozpatrujemy rynek kapitałowy czy rynek papierów wartościowych.

Segmenty rynku kapitałowego

• Rynek kapitałowy składa się z dwóch segmentów:• rynku pierwotnego – transakcje nowo emitowanymi papierami wartościowymi,• rynku wtórnego – na nim nabywcy papierów wartościowych sprzedają je kolejnym inwestorom. Wyróżnia się dwa rodzaje rynku wtórnego w zależności od stopnia jego zinstytucjonalizowania: giełdy papierów wartościowych i rynek over the counter (OTC) – sieć połączeń między bankami i innymi instytucjami finansowymi zawierającymi między sobą transakcje kupna/sprzedaży papierów wartościowych.

Rodzaje i ewolucja systemu finansowego

• Podstawowe typy systemów finansowych:– system kontynentalny, zwany europejskim lub

niemiecko-japońskim (zorientowany bankowo),– system angloamerykański, zwany systemem

anglosaskim (zorientowany rynkowo).• System kontynentalny cechuje się

występowaniem mniejszej różnorodności instrumentów finansowych związanych z rynkiem kapitałowym i popularnością kredytów bankowych, i mniejszym znaczeniem giełd papierów wartościowych.

Instrumenty finansowe

• Instrumenty finansowe (papiery wartościowe) są to zobowiązania obciążające majątek podmiotów gospodarczych, które je wyemitowały, będące własnością podmiotów, które je kupiły.

Położenie w bilansiePOSIADACZE

AKTYWAEMITENCIPASYWA

PAPIERW

Y WARTOSCIO

WE

MAJĄTEK

PAPIERY WARTO

SCIOW

E

ZOABO

WIĄZAN

IA

Papier wartościowy

Papiery wartościowe reprezentują określone prawa, dokumentują je

i potwierdzają ich istnienie.

Realizacja określonego prawa majątkowego jest ściśle związana z posiadaniem określonego papieru

wartościowego.

Podstawa prawna

• Ustawa Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi z 21 sierpnia 1997 r. została zastąpiona przez:– Ustawę z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie

instrumentami finansowymi. – ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie

publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych.

– ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o nadzorze nad rynkiem kapitałowym.

Art. 3 ustawy

• Papierami wartościowymi są:– Akcje– Prawa do akcji– Warranty subskrypcyjne– Kwity depozytowe– Obligacje– Listy zastawne– Certyfikaty inwestycyjne– Inne papiery wyemitowane na podstawie właściwych

przepisów prawa polskiego lub obcego

Inne papiery wartościowe

• Prawa majątkowe wynikające z papierów wartościowych

• Inne prawa, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od ceny papierów wartościowych (praw pochodne) np.:– prawo poboru (kontrakty terminowe, opcje,

swapy),– prawo do dywidendy,– prawo do odsetek od obligacji.

Akcje

Definicja

• Akcja jest papierem wartościowym stwierdzającym uczestnictwo jej właściciela w kapitale spółki akcyjnej

• Minimalny kapitał spółki akcyjnej w Polsce wynosi 100 000 zł

• Spółka akcyjna od chwili wpisania jej do rejestru ma osobowość prawną i jest odrębnym podmiotem praw i obowiązków

Czym jest akcja?

• Akcja stanowi odpowiednik części kapitału spółki akcyjnej, która jest finansową podstawą jej działalności i odpowiedzialności za podejmowane zobowiązania.

Wartość akcji

Każda akcja ma:–wartość nominalną – wyrażona w

jednostkach pieniężnych, równa w stosunku do innych, część kapitału akcyjnego, ma znaczenie księgowe;

– cenę emisyjną – cena po której pierwsi akcjonariusze nabywali akcje spółki na rynku pierwotnym, równa lub wyższa od ceny nominalnej;

– cenę rynkową - rzeczywista wartość dla właścicieli

Podział akcji ze względu na charakter

praw i obowiązków • akcje imienne - mogą być wydawane przed pełną wpłatą

przypadającej na nie części kapitału akcyjnego pod warunkiem uwidocznienia na nich każdorazowej wpłaty. Przeniesienie własności akcji imiennych wymaga pisemnego oświadczenia. Informacje o akcjonariuszu oraz przeniesienia akcji na inną osobę wpisywane są do księgi akcyjnej. Te akcje są zazwyczaj akcjami uprzywilejowanymi.

• akcje na okaziciela - nie mogą być wydawane przed pełną wpłatą przypadającej na nie części kapitału akcyjnego. Na dowód tej częściowej wpłaty wydawane jest imienne świadectwo tymczasowe. Zbycie takich akcji nie jest ograniczone. W przypadku akcji na okaziciela za akcjonariusza uznaje się ich posiadacza.

Funkcje akcji

1. stanowią źródło kapitału na przyszłe inwestycje,

2. umożliwiają bezpośredni udział finansowy w przedsięwzięciu,

3. umożliwiają elastyczny przepływ kapitału ze względu na nieograniczone możliwości nabywania lub zbywania akcji.

Prawa majątkowe (udziałowe) 1

• Prawo do majątku spółki w przypadku jej likwidacji (prawo do kwoty likwidacyjnej). Kwota likwidacyjna to nadwyżka czystego majątku spółki po pokryciu jej zobowiązań. W przypadku rozwiązania spółki, podziałowi majątku nie podlega cały majątek spółki, ale tylko to, co pozostanie po uregulowaniu zobowiązań wobec wierzycieli. Jeśli istnieją akcje uprzywilejowane co do majątku, mają one pierwszeństwo przed akcjami zwykłymi

Prawa majątkowe (udziałowe) 2

• Prawo do udziału w zysku spółki (prawo do dywidendy). Każdy akcjonariusz spółki ma prawo do udziału w jej zysku wykazanym w sprawozdaniu finansowym. Przysługiwanie prawa nie jest jednak równoznaczne z otrzymaniem udziału w zyskach. Podstawą jego realizacji jest wypracowanie przez spółkę zysku w danym roku obrachunkowym oraz przekazanie przez walne zgromadzenie części tego zysku do podziału dla akcjonariuszy.

Prawa majątkowe (udziałowe) 3

• Prawo pierwszeństwa w objęciu nowych akcji (prawo poboru). Prawem poboru akcji nazywamy przywilej pierwszeństwa przy zakupie nowych akcji spółki przez jej dotychczasowych akcjonariuszy proporcjonalnie do liczby akcji już posiadanych. Prawo poboru może być przedmiotem obrotu jako samodzielny papier wartościowy. Oznacza to, że dotychczasowi posiadacze starych akcji mogą zrezygnować z prawa objęcia nowych akcji, sprzedając to prawo na giełdzie.

Uprawnienia organizacyjne (prawa korporacyjne) 1

• Prawo do informacji. Akcjonariusz może wymagać od zarządu spółki udzielenia mu informacji dotyczących spraw objętych porządkiem obrad walnego zgromadzenia. Zarząd jest zobowiązany udzielić akcjonariuszowi żądanych informacji. Ma prawo odmówić udzielenia informacji w przypadku, gdy mogłoby to wyrządzić szkodę spółce albo spółce z nią powiązanej, w szczególności przez ujawnienie tajemnic technicznych, handlowych albo organizacyjnych przedsiębiorstwa oraz gdy mogłoby to narazić członka zarządu na poniesienie odpowiedzialności karnej, cywilnoprawnej lub administracyjnej

Uprawnienia organizacyjne (prawa korporacyjne) 2

• Prawo do otrzymania od spółki dokumentu akcyjnego – Roszczenie o wydanie dokumentu akcyjnego nabywa akcjonariusz w terminie miesiąca od dnia rejestracji spółki. Dokument powinien zostać wydany w terminie tygodnia od dnia zgłoszenia. Akcjonariusz spółki publicznej ma prawo do otrzymania imiennego świadectwa depozytowego wystawionego przez podmiot prowadzący rachunek papierów wartościowych, zgodnie z przepisami o publicznym obrocie papierami wartościowymi

Uprawnienia organizacyjne (prawa korporacyjne) 3

• prawo do udziału w walnym zgromadzeniu – Do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu uprawnieni są posiadacze akcji imiennych i świadectw tymczasowych oraz zastawnicy i użytkownicy, którym przysługuje prawo głosu, jeżeli zostali wpisani do księgi akcyjnej co najmniej tydzień przed odbyciem walnego zgromadzenia. Posiadacze akcji na okaziciela muszą złożyć w spółce dokumenty akcji również co najmniej na tydzień przed walnym zgromadzeniem. Akcjonariusze spółek publicznych, aby wziąć udział w walnym zgromadzeniu, powinni złożyć w spółce imienne świadectwa depozytowe wystawione przez podmiot prowadzący rachunek papierów wartościowych zgodnie z przepisami o publicznym obrocie papierami wartościowymi

Uprawnienia organizacyjne (prawa korporacyjne) 4

• Prawo do głosuPrawo do udziału w walnym zgromadzeniu oznacza jednocześnie prawo głosu. Akcja daje prawo do jednego głosu na walnym zgromadzeniu. Akcjonariusze mogą uczestniczyć w walnym zgromadzeniu oraz wykonywać prawo głosu osobiście lub przez przedstawicieli. Pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie pod rygorem nieważności i dołączone do protokołu walnego zgromadzenia.

Uprawnienia organizacyjne (prawa korporacyjne) 5

•Prawo przeglądania księgi akcyjnej.

Podział akcji ze względu na rodzaji zakres uprawnień

Akcje zwykłe

• Akcje zwykłe – nabywcy takich akcji posiadają:– równe prawa co do dywidendy,– liczby głosów na walnym zgromadzeniu

akcjonariuszy,– udziału w majątku firmy w przypadku jej

likwidacji

Akcje gotówkowei niepieniężne (aportowe)

• Akcje gotówkowe i niepieniężne (aportowe) Akcje gotówkowe pokrywane są środkami pieniężnymi, powinny być opłacone przynajmniej w jednej czwartej części ich wartości nominalnej. Akcje niepieniężne pokrywane są wniesionym do spółki aportem rzeczowym i powinny być pokryte w całości przed objęciem ich przez akcjonariuszy. Akcje aportowe muszą być imienne, nie mogą być sprzedane ani zastawione przez okres dwóch lat od daty ich objęcia.

Akcje uprzywilejowane

• Akcje uprzywilejowane – Forma kapitału akcyjnego charakteryzująca się

przywilejami w stosunku do akcji zwykłych co do prawa głosu, wypłaty dywidendy, podziału majątku w razie likwidacji spółki i ewentualnie pierwszeństwa objęcia akcji nowej emisji.

– Akcji uprzywilejowanych nie można kupić na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie.

– W obrocie giełdowym znajdują się tylko akcje zwykłe.

Uprzywilejowanie 1

• Akcje uprzywilejowane co do liczby głosów przypadających na zgromadzeniu akcjonariuszy. – Takie akcje zwykle posiadają założyciele

przedsiębiorstwa, którzy chcą zapobiec ewentualnej kontroli nad spółką. Statut spółki nie może jednak przyznać większego uprzywilejowania niż 2 głosy na jedną akcję. Akcje uprzywilejowane co do głosu muszą być akcjami imiennymi.

Uprzywilejowanie 2

• Akcje uprzywilejowane co do wielkości dywidendy. – Posiadacze takich akcji są lepiej traktowani przy

podziale zysku. Dywidenda uprzywilejowana nie może być dowolnie duża. Dywidenda taka nie może przekraczać 150% wysokości dywidendy przysługującej z akcji nieuprzywilejowanej. Kodeks handlowy przewiduje tutaj pewne ograniczenia.

Uprzywilejowanie 3

• udziału w podziale majątku spółki w razie jej likwidacjiAkcje takie korzystają z pierwszeństwa spłaty kapitału, np. w przypadku likwidacji spółki. Otrzymują przypadającą na nie część kapitału akcyjnego przed akcjami zwykłymi. Spłata takich akcjonariuszy nie może nastąpić przed spłatą innych wierzycieli, ale może nastąpić przed spłatą innych akcjonariuszy. Akcje uprzywilejowane co do dywidendy oraz podziału majątku mogą być akcjami na okaziciela

Uprzywilejowanie 4

• Wyłącznego prawa poboru akcji w przypadku podwyższania przez spółkę kapitału akcyjnego.

• Przyznania akcjonariuszom prawa do akcji bezpłatnych, darmowych.

Wskaźniki określające akcję

1. Zabezpieczenie dywidendy - iloraz dochodów spółki, która emituje akcję do wielkości dywidendy. Jeżeli ten wskaźnik jest wysoki, firma może wypłacić dywidendę.

2. Współczynnik cena/zysk - stosunek wartości rynkowej akcji do zysków przypadających na tę akcję. Jego wartości są podawane we wszystkich notowaniach giełdowych.

3. Stopa dywidendy - wielkość dywidendy przypadającej na jedną akcję podzielona przez cenę akcji.