Krajowe i europejskie prawo i polityki w zakresie niepełnosprawności.

Proponowany zakres wsparcia osób z niepełnosprawnościami w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych 2014-2020 (EFS i EFRR). Rekomendacje Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.

Krzysztof Kosiński, Zastępca Dyrektora Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych

Warszawa, 29 października 2013 r.

• Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2012, poz. 1169), która weszła do polskiego porządku prawnego w dniu 25 października 2012 r.,

• Europejska strategia w sprawie niepełnosprawności na lata 2010-2020 (ogłoszona w Komunikacie Komisji Europejskiej z dnia 15 listopada 2010 roku KOM(2010) 630 wersja ostateczna),

• Zalecenie Komitetu Ministrów nr Rec(2006)5 „Plan działań Rady Europy w celu promocji praw i pełnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w społeczeństwie: podnoszenie jakości życia osób niepełnosprawnych w Europie w latach 2006-2015” skierowane do państw członkowskich Rady Europy.

We wszystkich tych dokumentach podkreślana jest konieczność:

• eliminowania dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność,

• kierowania się zasadą respektowania odmienności osób niepełnosprawnych,

• zapewniania osobom niepełnosprawnym dostępności, zwłaszcza przy zastosowaniu uniwersalnego projektowania,

• stosowania racjonalnych usprawnień dla osób niepełnosprawnych.

„Dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność” oznacza jakiekolwiek różnicowanie, wykluczanie lub ograniczanie ze względu na niepełnosprawność, którego celem lub skutkiem jest naruszenie lub zniweczenie uznania, korzystania z lub wykonywania wszelkich praw człowieka i podstawowych wolności w dziedzinie polityki, gospodarki, społecznej, kulturalnej, obywatelskiej lub w jakiejkolwiek innej, na zasadzie równości z innymi osobami. Obejmuje to wszelkie przejawy dyskryminacji, w tym odmowę racjonalnego usprawnienia. (zgodnie z art. 2 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych)

„Respektowanie odmienności” osób niepełnosprawnych oznacza uznanie równego prawa osób niepełnosprawnych do życia w społeczeństwie oraz podejmowanie odpowiednich działań w celu uwzględniania ich szczególnych potrzeb dla zapewnienia pełnego włączenia i udziału w życiu społecznym.

„Dostępność” oznacza, że osoby niepełnosprawne mają dostęp, na równych prawach z innymi, do środowiska fizycznego, transportu, technologii i systemów informacyjno-komunikacyjnych oraz towarów i usług. Dostępność jest warunkiem wstępnym prowadzenia przez osoby niepełnosprawne niezależnego życia i uczestniczenia w życiu społecznym i gospodarczym. Dostępność może być zapewniona przede wszystkim dzięki stosowaniu koncepcji uniwersalnego projektowania, a także poprzez usuwanie istniejących barier oraz stosowanie racjonalnych usprawnień dla osób niepełnosprawnych.

„Uniwersalne projektowanie” oznacza projektowanie produktów, środowiska, programów i usług w taki sposób, by były użyteczne dla wszystkich, w możliwie największym stopniu, bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania.

„Uniwersalne projektowanie” nie wyklucza pomocy technicznych dla szczególnych grup osób niepełnosprawnych, jeżeli jest to potrzebne. (zgodnie z art. 2 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych).

„Racjonalne usprawnienie” oznacza konieczne i odpowiednie zmiany i dostosowania, nie nakładające nieproporcjonalnego lub nadmiernego obciążenia, jeśli jest to potrzebne w konkretnym przypadku, w celu zapewnienia osobom niepełnosprawnym możliwości korzystania z wszelkich praw człowieka i podstawowych wolności oraz ich wykonywania na zasadzie równości z innymi osobami. (zgodnie z art. 2 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych)

Uruchomienie funduszy europejskich objętych Umową Partnerstwa będzie

uzależnione od spełnienia wymogów warunkowości ex ante.

Warunek ogólny Niepełnosprawność dotyczy istnienia mechanizmu, który

zapewnia skuteczne wdrożenie i stosowanie Konwencji ONZ o prawach osób

niepełnosprawnych.

Europejska strategia w sprawie niepełnosprawności 2010-2020

Cel: zwiększenie możliwości osób niepełnosprawnych, tak aby mogły one

w pełni korzystać ze swoich praw i uczestniczyć w życiu społecznym oraz

w europejskiej gospodarce, zwłaszcza dzięki jednolitemu rynkowi.

Realizacja strategii wymaga odpowiednich instrumentów, m. in. wsparcia

finansowego. Wskazuje się na optymalizowanie wykorzystania instrumentów

finansowania UE na rzecz dostępności i niedyskryminacji oraz zwiększenie

widoczności możliwości finansowania związanych z niepełnosprawnością

w programach po 2013 r.

Przy projektowaniu i realizowaniu polityki i programów wskazane jest

stosowanie podejścia włączającego problemy niepełnosprawności

we wszystkie obszary i działania (ang. „disability mainstreaming”).

Należy podjąć wszelkie działania zmierzające do zagwarantowania równego

dostępu i przeciwdziałania dyskryminacji osób niepełnosprawnych w ramach

programów operacyjnych na lata 2014-2020.

Kwestie dotyczące niepełnosprawności powinny być uwzględniane w sposób

horyzontalny, tzn. potrzeby osób niepełnosprawnych powinny być

uwzględniane we wszystkich działaniach.

Niezbędne jest zagwarantowanie dostępności dla osób niepełnosprawnych

produktów wytworzonych w ramach realizowanych projektów, jak i samych

projektów.

System realizacji projektów powinien zapewniać środki finansowe

na konieczne dostosowania.

Należy mieć na uwadze, że poczynione inwestycje (np. cel tematyczny 2 Zwiększenie

dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjno-

komunikacyjnych; cel tematyczny 7 Promowanie zrównoważonego transportu i

usuwanie niedoborów przepustowości w działaniu najważniejszych infrastruktur

sieciowych) powinny spełniać wymogi związane z dostępnością dla osób

niepełnosprawnych.

Konieczne jest również zapewnienie, jako warunku, równego dostępu osób

niepełnosprawnych do oferowanego wsparcia oraz zapewnienie niezbędnych

dostosowań do potrzeb osób niepełnosprawnych w ramach realizowanych

ze środków UE inicjatyw.

Konieczne jest zagwarantowanie na poziomie regionalnym uwzględnienia specyficznych potrzeb osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności, tak by wszystkie osoby niepełnosprawne mogły skorzystać z oferowanego wsparcia.

Wsparcie powinno być kierowane przede wszystkim do osób, które doświadczają największych ograniczeń w funkcjonowaniu w życiu społecznym i zawodowym, tj. głównie osób niepełnosprawnych w stopniu umiarkowanym i znacznym.

Do grup znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy należy zaliczyć osoby niepełnosprawne, w tym osoby, które w ramach PO KL były wspierane na poziomie centralnym, tj. osoby niepełnosprawne z rzadko występującymi niepełnosprawnościami oraz niepełnosprawnościami sprzężonymi.

Niezbędne jest przygotowanie wsparcia w postaci kompleksowych

programów i przedsięwzięć z zakresu aktywizacji zawodowej i społecznej,

umożliwiających realizację bardziej wszechstronnych i pogłębionych działań

na rzecz osób niepełnosprawnych.

Wsparcie powinno być zindywidualizowane, dostosowane do potrzeb

i możliwości danej osoby.

Konkretna pomoc ma szansę dotrzeć do grup będących w szczególnej sytuacji

na rynku pracy, w tym przypadku do osób niepełnosprawnych i daje im szansę

na szybszą i skuteczną aktywizację społeczno-zawodową.

Konieczne jest również objęcie wsparciem otoczenia osób niepełnosprawnych

(rodziny, opiekunów, nauczycieli, doradców, terapeutów), które odgrywa

kluczową rolę w motywowaniu osób niepełnosprawnych do przezwyciężania

trudności i podejmowania wyzwań związanych z pracą i życiem społecznym.

W świetle raportu „Polska 2030. Wyzwania rozwojowe”, przygotowanego

przez Zespół Doradców Strategicznych Prezesa Rady Ministrów RP, kluczowe

wyzwania w obszarze wsparcia osób niepełnosprawnych stanowią:

podmiotowe podejście do osób niepełnosprawnych, stworzenie warunków

sprzyjających realizacji zawodowej osób niepełnosprawnych, zwiększenie

poziomu zatrudnienia osób niepełnosprawnych, usamodzielnienie

ekonomiczne osób niepełnosprawnych.

Niekorzystna sytuacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy wyraża się

niskim poziomem aktywności zawodowej i wysokim bezrobociem. Duży

wpływ ma na to struktura populacji osób niepełnosprawnych według wieku,

a przede wszystkim, wykształcenia i poziomu ich kwalifikacji zawodowych.

Fundusze europejskie dają możliwości rozwiązania ważnych ze społecznego

punktu widzenia problemów, takich jak m. in. bezrobocie czy wykluczenie

społeczne osób niepełnosprawnych.

Powinny zostać podjęte wszelkie starania zmierzające do zmniejszenia barier

w dostępie do kształcenia, co będzie przeciwdziałać wykluczeniu społecznemu

tych osób, dla których edukacja stanowi szansę na czynny udział w życiu

społecznym i gospodarczym. Taką grupę stanowią osoby niepełnosprawne,

dla których możliwość kształcenia jest elementem wspomagającym proces

rehabilitacji.

Wyposażenie osób niepełnosprawnych w możliwie największą wiedzę

i kompetencje jest kluczowe dla zwiększenia ich szans na rynku pracy.

Najskuteczniejszą formą rehabilitacji osób niepełnosprawnych jest praca.

W ramach podejmowanych działań należy uwzględnić każdą sytuację na rynku

pracy, w której osoby niepełnosprawne mogą wymagać wsparcia.

Wsparcie powinno obejmować kwestię podjęcia i utrzymania zatrudnienia,

rozwoju zawodowego, powrotu na rynek pracy oraz przejścia

do zatrudnienia na otwartym rynku pracy.

Konieczne jest podjęcie działań służących realizacji ogólnoeuropejskiej

tendencji dotyczącej deinstytucjonalizacji i tworzenia środowiskowych form

wsparcia.

Konieczność realizacji tego typu działań wynika m.in. z postanowień

Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych.

W związku z powyższym należy stworzyć takie warunki, w których osoba

niepełnosprawna będzie mogła prowadzić w możliwie najpełniejszym zakresie

samodzielne i niezależne życie we własnym środowisku. Wymaga to m.in.

zapewnienia usług opiekuńczych w sposób stabilny i ciągły.

Wsparcie osób niepełnosprawnych jako grupy doświadczającej szczególnych

trudności na rynku pracy i w innych dziedzinach życia społecznego oraz

tworzenie warunków dla pełnego udziału osób niepełnosprawnych w życiu

społeczno-gospodarczym pozostaje jednym z istotnych obszarów interwencji

środków Unii Europejskiej.

www.niepelnosprawni.gov.pl

sekretariat.bon@mpips.gov.pl