Morimond – filie śląskie przez saską Pfortę

Lubiąż, fund. 1163, uposażony 1175 I kościół – do ok. 1200

Filie LubiążaTrzebnica, fund. 1203 (bud. do 1240)

Henryków, fund. 1227

Lubiąż II - 2. poł. XIII w.

Lubiąż, kościół Cystersów, przekształceniaa) 1175-k. XII w.

b) lata 80. XIII w. c) pocz. XIV w.

d) od poł. XVIII w. (Wg Ewy Łużynieckiej)

Lubiąż, kościół Cystersów

Lubiąż, kościół Cystersów

Lubiąż, kościół Cystersów

Lubiąż I

Lubiąż II 2. poł. XIII w.

Lubiąż I i Lubiąż II

Trzebnica 1203-1240

Trzebnica, kaplica św. Jadwigi (1268-1275)

Trzebnica, kaplica

św. Jadwigi (1268-1275)

Trzebnica 1203-1240

Trzebnica 1203-1240

Trzebnica 1203-1240

Trzebnica 1203-1240

Trzebnica 1203-1240

Trzebnica 1203-1240

Trzebnica 1203-1240

Trzebnica 1203-1240

Henryków, fund. 1227

1228 konsekracja1241 zniszczenie w

czasie najazdu Tatarów

do 1260 r. nowe prezbiterium i

transept

Henryków

Henryków

Wrocław, katedra

Wrocław, katedra

maswerk

chór ok. 1244-1270

Wrocław, katedra, chór

sklepienie 1272

Henryków

Wrocław

Lubiąż II

Wrocław, katedra Lubiąż II Kraków, katedra

Dominikanie – ordo praedicatorum

1206, Langwedocja - do misji nawracania katarów prowadzonej przez legatów papieskich i cystersów dołączają

Diego z Acebes i Dominik GuzmanWzorzec apostolski - wędrowne kaznodziejstwo, jałmużna jako źródło utrzymania, dysputy z katarami i waldensami 1215 sobór laterański IV – wstępne zatwierdzenie zakonu

1216 bulla Honoriusza III – ostateczne zatwierdzenie zakonu; reguła św. Augustyna, ale z wyrzeczeniem się własności – ostatecznie żebrzący charakter zakonu potwierdzony na

kapitule generalnej w 1220

Franciszkanie – ordo fratrum minorum

1209 - założenie zakonu przez Franciszka z Asyżu II zakon – klaryski (Ordo Santae Clarae) powołany 1211

1223 - Reguła św. Franciszka zatwierdzona przez Honoriusza III Spory wokół interpretacji reguły

1517 podział na obserwantów (w Polsce zwani bernardynami) i konwentuałów; z czasem dalsze podziały

obserwanci, reformaci (Ordo Fratrum Minorum Strictiorum Observantiae), rekolekci (Ordo Fratrum Minorum Reccolectorum) i alkantarzyści lub

dyskalceaci (Ordo Fratrum Minorum Discalceatum) – scaleni na mocy unii leonińskiej (Leon XIII 1897)

1619 uniezależnienie się kapucynów

Augustianie – ordo Sancti Augustini

1256 różne wspólnoty eremitów żyjących wg reguły św. Augustyna jednoczą się i

przekształcają w zakon żebrzący

Karmelici - Ordo fratrum Beatae Virginis Mariae de monte Carmel

Początkowo grupa pustelników w Palestynie1206-1214 łaciński patriarcha Jerozolimy, Albert,

nadaje im regułę (zwaną „formułą życia”) – zaczątek reguły karmelitańskiej zatwierdzony przez

Honoriusza III w 1226 r. Po przeniesieniu zakonu do Europy reguła adoptowana do nowych warunków przez

Innocentego IV w 1247

Konwenty mendykantów w Polsce (lata 30.-50. XIII w.)

dominikanie - Płock, Kraków, Sandomierz, Wrocław, Gdańsk, Głogów, Poznań

franciszkanie i klaryski - Inowrocław, Toruń, Wrocław, Kraków, Gniezno, Zawichost, Nowy

Korczyn, Głogów, Żagań, Kalisz

Sandomierz, kościół Dominikanów

Sandomierz, Kościół

Dominikanów

Sandomierz, Kościół Dominikanów

Sandomierz, Kościół Dominikanów

Sandomierz, Kościół

Dominikanów

Sandomierz, Kościół Dominikanów

Sandomierz, Kościół Dominikanów

Sandomierz, Kościół Dominikanów

Sandomierz, Kościół

Dominikanów

Sieradz, kościół Dominikanów

Sieradz, kościół Dominikanów

Wrocław, kościół Dominikanów (św.

Wojciecha)

Na miejscu kościoła z pocz. XII w., przekazanego 1148

augustianom, a w 1226 - dominikanom z Krakowa

Rozbudowa o prezbiteriumKościół zniszczony w czasie najazdu tatarskiego 1241

Budowa nowego kościoła ok. 1250-1270

Pocz. XIV w. nowe prezbiteriumPodwyższenie i rozbudowa 1487

Wrocław, kościół Dominikanów (św. Wojciecha)

Wrocław, kościół Dominikanów (św. Wojciecha)

Wrocław, kościół Dominikanów (św. Wojciecha)

Wrocław, kościół Dominikanów (św. Wojciecha)

Kraków, pozostałości pierwotnego kościoła Dominikanów (obecnie refektarz)

Kraków, kościół Dominikanów

Kraków, kościół Dominikanów

Kraków, kościół Franciszkanów

Chór 1237-1270Korpus nawowy

dostawiony w 3. tercji XIII w

Kraków, kościół Franciszkanów

Kraków, kościół Franciszkanów

Kraków, kościół Franciszkanów

Kraków, kościół Franciszkanów

Zawichost, kościół Franciszkanów (pierwotnie Klarysek)

Przed 1257

Zawichost, kościół Franciszkanów (pierwotnie Klarysek)

Zawichost, kościół Franciszkanów (pierwotnie Klarysek)

Ziębice, fara, 3. ćw. XIII w.

Ziębice, fara, 3. ćw. XIII w.

Trzebnica

Złotoryja, fara

korpus koniec XIII w. – recepcja form gotyku klasycznego w układzie halowym

Lwówek Śląski, fara, k. XIII w. (po 1270)

Lwówek Śląski, fara, k. XIII w. (po 1270)

Lwówek Śląski, fara, k. XIII w. (po 1270)

Nurty w architekturze XIII wieku – recepcja klasycznego gotyku i rozwiązania

antyklasyczne

Różnorodność funkcji (kościoły cystersów, mendykantów, fary, katedry)

Różnorodność układów przestrzennych (bazyliki, hale, sale)

Różnorodność konstrukcji (kościoły stropowe, budowle sklepione krzyżowo-żebrowo)

Różnorodność tworzywa (kamień, cegła)Dekoracja architektury (rzeźba, detal kamieniarski, ceglany i ceramiczny)

Polskie katedry gotyckie• Wrocław

– chór ok. 1244-1270– korpus ok. 1320-przed 1376

• Kraków– Chór 1320-1346– Korpus do 1364

• Gniezno– Chór 1342-1370– Korpus ok. 1370-XIV/XV

• Poznań– Chór z poł. XIII w. dostawiony do korpusu z 2. poł. XI w.– Nowa budowla

• 2. poł. XIV w. obecny korpus dostawiony do chóru z XIII w.

• 1. tercja XV w. obecny chór• Włocławek

– chór 1340-1365– ukończenie korpusu 1365-1383– 1365-1383 1411 konsekracja

• Funkcja a forma – Konkurencja między Wielkopolską a Małopolską?– Katedra jako kościół królewski

(Hans Sedlmayr, Die gotische Kathedrale als europäische Königskirche, „Anzeiger der phil.-hist. Klasse der Österreichischen Akademie der Wissenschaften“, 17: 1949, s. 390-409)

• Różnice formalne między chórami a korpusami: styl czy modus?

(Jan Białostocki, Styl i modus w sztukach plastycznych, [w:] tegoż, Sztuka i myśl humanistyczna, Warszawa 1966, s. 79-92)

Wrocław

Wrocław, katedra, korpus

pseudotransept

Kraków

Katedra krakowska jako kościół biskupi i królewski

• Siedziba biskupa krakowskiego• Od koronacji Władysława Łokietka kościół

koronacyjny królów Polski• Sanktuarium św. Stanisława• Od pochówku Władysława Łokietka i Kazimierza

Wielkiego stopniowo kształtuje się funkcja nekropolii królewskiej

(Jerzy Pietrusiński, Katedra krakowska – biskupia czy królewska? Dzieje fundacji, [w:] Sztuka i ideologia XIV wieku. Materiały Sympozjum Komisji Nauk o Sztuce PAN, Warszawa 29-30 XI 1973 r., pod red. Piotra Skubiszewskiego, Warszawa 1975, s. 249-273)

Kraków, katedra

• System filarowo-szkarpowy

Nagrobek Władysława Łokietka (zm. 1333)fund. Kazimierz Wielki, lata 40. XIV w.

baldachim i restauracja figury króla Sławomir Odrzywolski

1897-1898

Nagrobek Kazimierza Wielkiego (zm. 1370) lata 70. lub 80. XIV w.

Gniezno, katedra

obejście chóru nawa boczna korpusu

Poznań, katedra

• 1360 w nawie głównej ustawiony nagrobek Bolesława Chrobrego ufundowany przez Kazimierza Wielkiego

• Fragmenty nagrobka Bolesława Chrobrego wmontowane w neogotycki nagrobek w Złotej Kaplicy

Włocławek