Morawiec-Wolin w średniowiecznej tradycji skandynawskiej

8/14/2019 Morawiec-Wolin w redniowiecznej tradycji skandynawskiej

1/533

Uniwersytet lski w KatowicachWydzia Nauk Spoecznych

Instytut Historii

Jakub Morawiec

Wolin w redniowiecznej tradycji skandynawskiej

Praca doktorska napisanapod kierunkiem prof. dr hab. Idziego Panica.

Katowice 2007


2/533

Spis treci :

Wstp 3

Rozdzia Iredniowieczna tradycja skandynawska autorzy i ich prace 13

Rozdzia IIZwizki Haralda Sinoz bego z Wolinem 59Rzdy Haralda Sinozbego w DaniiPrzekaz rde na temat zwizkw Haralda Sinozbego z WolinemCzynniki inspirujce ksztat tradycji o zwizkach Haralda Sinozbego z Wolinem

Rozdzia IIIWolin siedzibskandynawskich hovdingw 143Jomswikingowie

Bitwa pod HjrungavgInni hovdingowie kojarzeni z Wolinem

Tradycja o Wolinie jako siedzibie druyny wikiskiejw wietle rde materialnych

Rozdzia IVBitwa w resundzie w 1000 roku 282Okolicznoci konfliktuPrzebieg bitwy w wietle relacji najwczeniejszychPrzebieg bitwy w wietle sagZnaczenie bitwy dla sytuacji politycznej w Skandynawii na przeomie X i XI wiekurda tradycji czcej Wolin/Jomsborg z bitww resundzie

Rozdzia V Najazd Magnusa Dobrego na Wolin 1043 roku 391Rzdy Magnusa Dobrego w Danii i Norwegii

Najazd Magnusa Dobrego na Wolin i jego bezporednie okolicznociZnaczenie najazdu Magnusa Dobrego na Wolin

Zakoczenie 496

Bibliografia 506


3/533

Wstp

Okres wikiski (VIII/IX - XI wiek) by dla caej Skandynawii czasem wielkich przemian kulturowych, gospodarczych oraz spoeczno-politycznych. Jednym z

najwaniejszych przejaww owych procesw bya ewolucja struktur wadzy zwizana z

jednej strony z likwidowaniem dotychczasowych form, z drugiej strony z wytwarzaniem si

cakowicie nowego czynnika centralnego, kumulujcego w jednym rku wszystkie aspekty

sprawowania rzdw. Procesowi temu towarzyszyy i sprzyjay inne, rwnie majce

charakter kluczowy: chrystianizacja oraz wzmacnianie przez elity kontroli nad gospodark i

wymianhandlow.

Znaczenie tego okresu dla dziejw redniowiecznej Skandynawii podkrela take fakt

hodowania pamici o tamtym czasie, osobach i wydarzeniach go konstytuujcych, przez

nastpne pokolenia. Owa pami i zwizana z nich utrwalenia wrd potomnych dokona

przodkw i ich samych, wyraana wpierw w formie ustnej, z czasem gwnie pisanej,

formowaa stan wiedzy, ktry by podstaw tradycji, o ktrej praca ta traktuje. Przez pojcie

-tradycja rozumiem wic, w aspekcie poniszych rozwaa, zarwno formy w jakich pami

o przeszoci bya wyraana jak i jej treci, ktre si na ni skaday, innymi sowy rzecz

traktuje o tym co utrwalano w pamici i w jaki sposb byo to przedstawiane i/lub

interpretowane1.

Owa ch utrwalenia wiedzy o tym co dziao si w tym czasie w Skandynawii

rodzia si niemal wspczenie do tego okresu, a jej kulminacja miaa miejsce w XIII wieku

wraz z rozkwitem twrczoci sagamandrw. Przybieraa ona rnorakie formy, poczwszy od

wierszy skaldw poprzez krtkie, majce nieraz charakter anegdotycznyttir, synoptyki a

do znacznie bardziej rozbudowanych w swej formie sag krlewskich, rodowych,

legendarnych i skaldycznych.

Swoje miejsce w powstaych na terenie redniowiecznej Skandynawii opisach

wydarze i osb okresu wikinskiego znalaz take wtek Jomsborga. Kwestia ta jest gwnym

1W podobnym rozumieniu termin tradycja pojawia si w pracach J. Banaszkiewicza, Polskie dzieje

bajeczne Mistrza Wincentego Kadubka, Wrocaw 2002, s. 7-9; Cz. Deptuy, Galla Anonima mit

genezy Polski, Lublin 2000, s. 9; Th. M. Andersson, The Growth of the Medieval Icelandic Sagas

(1180-1280), Ithaca-London 2006, s. s. 10-13; G. Sigursson, The Medieval Icelandic Saga and OralTradition: A Discourse on Method, Harvard 2004 passim.

3


4/533

przedmiotem poniszych rozwaa. Wynika z tego bdprby odpowiedzi na pytania w jaki

sposb i dlaczego autorzy poszczeglnych przekazw, odpowiedzialni za ksztatowanie

tradycji, decydowali si na przywoywanie tego wtku przy okazji opisywania

poszczeglnych historii, wydarze i osb. W dalszej kolejnoci konieczn bdzie prba

wskazania potencjalnych czynnikw, ktre mogy w mniej lub bardziej bezporedni sposb

wpyn zarwno na autorw poszczeglnych przekazw, aby wtek Jomsborga uwzgldni,

jak i na ksztat samych przekazw czyli w jakiej formule i jakiej roli wtek w by

wykorzystany.

Pomijam w swoich rozwaaniach kontrowersje zwizane z identyfikacjJomsborga2,

uznajc, podobnie jak inni badacze3, w zasadzie za przesdzone, i na Pnocy okrelano w

ten sposb Wolin, handlowo-rzemielniczy kompleks wczesnomiejski pooony nad rzek

Dziwn, gwny orodek plemienia Wolinian i jednoczenie jeden z najwikszych ports-of

trade strefy batyckiej4. Co prawda badania archeologw prowadzone w Wolinie ju od

drugiej poowy XIX wieku do niemal dnia dzisiejszego, ukazuj intensywno i cigo

2Z obowizku referowania tej kwestii poczuwam si tym bardziej zwolniony, i bya on szczegowo

przedstawiana w swoim czasie przez R. Kiersnowskiego,Legenda Winety, Krakw 1950, a cakiem

niedawno przez B. M. Stanisawskiego, Jmsvikinga saga w wietle rde archeologicznych (w

przygotowaniu do druku) ktrzy szczegowo przedstawili opinie badaczy w tej sprawie.3 L. P. Supecki,Jmsvikingalog, Jmsvikings, Jomsborg/Wolin and Danish circular strongholds, [w:]

P. Urbaczyk (ed.), The Neighbours of Poland in the 10th Century, Warsaw 2000, s. 49-59; G.

Labuda, Mieszko I, Wrocaw-Warszawa-Krakw 2002, s. 129-131; W. Filipowiak, Some aspects of

the development of Wolin in the 8th-11th centuries in the light of the results of new research, [w:] P.

Urbaczyk (ed.),Polish Lands at the Turn of the First and the Second Millenia, Warsaw 2004, s. 69;

tego, Z bada nad obron wybrze y i portw ujcia Odry w IX-XIII wieku, [w:] E. Cnotliwy, A.

Janowski, K. Kowalski, S. Sowiski (red.),Nie tylko archeologia, Szczecin 2006, s. 167; A. Finlay,

History and Fantasy in Jmsvkinga saga, [w:] J. McKinnell, D. Ashurst, D. Kick (eds.), The

Fantastic in Old Norse/Icelandic Literature, Papers of the 13th International Saga Conference, Durham

2006, s. 252.

4Midzy innymi w zwizku z przyjt identyfikacj w dalszej analizie bd posugiwa si take

okreleniem Wolin/Jomsborg, bezporednio nawizujcym do tej identyfikacji, posikujc si tutaj

chocia by przykadem literatury dotyczcej dziejw Starogardu Wagryjskiego, gdzie badacze

powszechnie uywajterminu Starigard/Oldenburg, ktry jednoczenie w zgrabny sposb przywouje

sowiaskjak i germasknazw obodryckiego orodka. Por.Bericht der Rmisch-Germanischen

Kommission B. 69 1988 i artykuy tam zamieszczone.

4


5/533

wzajemnych kontaktw, w gwnej mierze, kulturowych i gospodarczych Wolina ze

Skandynawi w okresie wikiskim, paradoksalnie jednak proces ten nie znalaz odbicia w

prezentowanych i analizowanych poniej przekazach. Niemniej jednak, wtek

Wolina/Jomsborga przewija si przez redniowieczne staronordyckie narracje, ktre

przywouj go przy okazji wybranych wydarze i historii. Mona wyrni tutaj trzy

podstawowe wtki. Pierwszy dotyczy Jomsborga jako centralnego punktu duskiego

jarlostwa oraz siedziby zbrojnej druyny Jomswikingw. W jego ramach mieszcz si

bardziej szczegowe motywy: Harald Sinoz by jako zaoyciel oraz wadca Jomsborga;

Jomswikingowie i ich dzieje; zwizki Styrbjrna Olafssona oraz Olafa Tryggvasona z

Jomsborgiem. Drugim podstawowym wtkiem jest powizanie Jomsborga z wydarzeniami

ktre poprzedziy i doprowadziy do bitwy w resundzie w 1000 roku. Trzeci wtek dotyczy

najazdu Magnusa Dobrego na Wolin w 1043 roku. Motywy te bd w dalszych czciach

pracy szczegowo analizowane.

Postawione wyej pytania dotyczce przyczyn i sposobw w jaki swoje miejsce w

redniowiecznej tradycji skandynawskiej znalaz Wolin/Jomsborg, kaw okrelony sposb

przeprowadzi analiz poszczeglnych, wyej wyrnionych wtkw, ktrej schemat warto

ju w tym miejscu przybliy, dziki czemu bdzie mona take uzasadni przyjty ukad

caoci pracy oraz poszczeglnych jej czci.

Pierwszy z wymienionych powyej wtkw wie si z umieszczeniem Jomsborga w

kontekcie opisw dziaa skandynawskich elit rzdzcych, prowadzcych midzy sob

nieustann walk o wpywy i pragncych, kosztem konkurencji, zagarn dla siebie jak

najwiksz wadz. Oznacza to nie tylko do schematyczne, jednostronne a zarazem

oszczdne co do szczegw opisy samego grodu, do dobrze jak si wydaje kojarzonego w

Skandynawii. Co waniejsze, oznacza to sprowadzenie Jomsborga do roli czsto kluczowego

elementu w opisach wydarze, ktre cho przewanie majce swoje odbicie w historycznej

rzeczywistoci, po latach nabieray nowego, nierzadko legendarnego charakteru. W istocie

jednak powstae w niemal po dwch wiekach opisy, formowane w wyniku istnienia silnej

tradycji ustnej, muszby skonfrontowane z potencjalnymi czynnikami, ktre z jednej strony

przyczyniy si do ich powstania, z drugiej strony wpyny na ich ksztat. Osoba krla Danii

Haralda Sinoz bego wpisuje si bardzo dobrze w ten schemat. Aby lepiej zrozumie

dlaczego: 1.w myl czci przekazw mia najecha Vindland, opanowa go a nastpnie

zaoy tu grd, ktry nazwany zosta Jomsborgiem, w ktrym z jego rozkazu miaa

stacjonowa druyna zbrojnych 2. wedug czci narracji to nie krl Danii lecz jego czoowy,wywodzcy si z duskich elit, oponent doprowadzi, przy zgodzie sowiaskiego wadcy do

5


6/533

powstania grodu i stacjonujcej tam druyny, koniecznym wydaje si nie tylko ograniczy do

samych opisw tych wtkw. Istnieje mianowicie potrzeba nakrelenia znacznie szerszej

perspektywy, ktra z jednej strony pozwoli zrozumie zmienn istot samych przekazw, z

drugiej rzeczywiste, wykraczajce poza bezporednie opisy, motywy duskiego wadcy. Std

w zwizku z tradycjczcHaralda Sinozbego z Jomsborgiem nieodzownym wydaje si:

1.przyblienie politycznych dokona duskiego wadcy szczeglnie w kontekcie jego relacji

z Cesarstwem i Norwegi oraz przemian wewntrznych jaki zachodziy w samej Danii w

czasie jego panowania. Dziki temu atwiejszymi do wychwycenia stajsi te elementy jego

dziaa, ktre bezporednio mogy wpyn na taki a nie inny charakter analizowanych

opisw 2. wskazanie czynnikw ktre wpyway na tendencyjny obraz Haralda Sinozbego w

przynajmniej czci analizowanych przekazw, a ktre mogy mie wpyw na pominicie go

w czci opisw Jomsborga, jego powstania oraz funkcjonowania. Te znale mona nie

tylko wrd relacji Haraldowi wspczesnych, wywoanych bezporednio jego polityk lecz

take, co niemniej istotne, w okresie gdy zainicjowany zosta proces spisywania

poszczeglnych elementw tradycji. To w konsekwencji skania do bliszego przyjrzenia si

wydarzeniom majcym miejsce na styku dusko-sowiaskim w wieku XII przez pryzmat

przekazw je opisujcych, dziki czemu bdzie mona wskaza szereg analogii w

prezentowaniu duskich wadcw i ich dziaa. Innymi sowy istnieje moliwo wykazania,

i wydarzenia wspczesne autorom poszczeglnych przekazw mogy wpywa na sposb w

jaki przedstawiali oni posta Haralda Sinozbego i, w zalenoci od przekazw, wycza go

lub nie, z opisw dotyczcych Jomsborga.

Analiza obejmuje take przekazy dotyczce dziaalnoci druyny zbrojnych zwanych

Jomswikingami. Specyfika przywoywanych narracji skania do spojrzenia na owo

zagadnienie przez pryzmat liderw, ktrzy mieli druynie przewodzi oraz wydarzenia, ktre

stanowio o istocie ich sawy czyli bitwy pod Hjrungavg. Std koniecznym jest:

1.przyblienie przekazw zarwno wspczesnych jak i pniejszych, ktre przywouj

postacie liderw Jomswikingw oraz ich potencjalne historyczne pierwowzory 2.przegld

wspczesnych opisw dotyczcych bitwy pod Hjrungavg i prba rekonstrukcji

okolicznoci oraz przebiegu starcia. Dziki temu moliwe jest: 1.przyblienie historycznej

rzeczywistoci przeomu X i XI wieku, ktra wpyna na ksztat legendy o Jomswikingach i

znalaza w niej swoje odbicie 2.wskaznie wspczesnych elementw czcych

Wolin/Jomsborg z wydarzeniami politycznymi rozgrywajcymi si w Skandynawii na

przeomie X i XI wieku.

6


7/533

Analiza pierwszego z wymienionych wyej wtkw obejmuje rwnie przekazy

czce z Wolinem osoby Styrbjrna Olafssona oraz Olafa Tryggvasona. Szeroko zarysowana

perspektywa pozwala w wypadku tego elementu nie tylko przedstawi charakterystyk

poszczeglnych narracji ale take wskaza czynniki, ktre mogy zadecydowa o kojarzeniu

Wolina/Jomsborga z tym co wiedziano na temat dziaalnoci krlewicza szwedzkiego jak i

krla Norwegii.

W kontekcie wtku Jomsborga jako siedziby druyny zbrojnych susznym wydaje si

take odwoanie do wynikw bada archeologicznych. Wynika to z dwch powodw. Po

pierwsze, woliski kompleks wczesnomiejski jest stosunkowo dobrze rozpoznany dziki

wieloletnim badaniom, ktre w duym stopniu owietlaj dzieje grodu i poszczeglne fazy

jego rozwoju. Po drugie, szczeglnego znaczenia nabieraj ostatnio prowadzone prace

wykopaliskowe. Wyniki tych bada, w miar systematycznie publikowane, nie tylko kad

duy nacisk na silny wpyw kulturowego i spoecznego elementu pochodzenia

skandynawskiego w grodzie nad Dziwn, co wicej staj si one podstaw do budowania

modeli zbienych z generalnym wydwikiem redniowiecznej skandynawskiej tradycji

nawizujcej do Wolina/Jomsborga.

Drugi z gwnych wtkw wie si z umieszczeniem Jomsborga w poszczeglnych

przekazach w kontekcie wydarze, ktre doprowadziy do bitwy w resundzie w 1000 roku.

Dotyczy to zarwno bezporednich okolicznoci, ktre poprzedziy starcie; to wanie do

Jomsborga kierowa si Olaf Tryggvason aby wyj naprzeciw oczekiwaniom swojej ony

yry, tu spotka si zarwno z ludmi mu yczliwymi (Astryda, Burysaw) jak i z

ukrywajcymi prawdziwe zamiary wrogami (Sigvaldi). Kwestia ta obejmuje take przebieg

zmaga w resundzie; krl Norwegii nie tylko wanie z Jomsborga rozpocz powrt do

swojego krlestwa, zakoczony zasadzk urzdzon przez jego przeciwnikw, ale take

zosta std wsparty posikami, ktre pozyska od swoich sowiaskich przyjaci. Take tu

analizie poszczeglnych przekazw opisujcych powysze wtki musi towarzyszy znacznie

szersza perspektywa. Std koniecznym wydaje si: 1.zarysowanie sytuacji politycznej w

Skandynawii w okresie bezporednio poprzedzajcym bitw w resundzie 2. przedstawienie

przebiegu bitwy zarwno przez pryzmat relacji wspczesnych (wiersze skaldw, Adam z

Bremy) jak i pniejszych (synoptyki, sagi) 3.analiza czynnikw ktre mogy wpyn na

autorw poszczeglnych przekazw aby wple wtek Jomsborga w opisy wydarze

zwizanych z bitww resundzie.

Trzeci z wtkw wie si z najazdem Magnusa Dobrego na Wolin/Jomsborg, doktrego doszo latem 1043 roku. Gwnym punktem analizy bdzie prba uwypuklenia

7


8/533

czynnikw oraz okolicznoci, ktre doprowadziy do tego jak najbardziej historycznego

zdarzenia. Innymi sowy celem rozwaa bdzie prba wyjanienia przyczyn, dla ktrych krl

Norwegii i Danii dokona najazdu na grd nad Dziwn. Z tego powodu koniecznym wydaje

si: 1.przedstawienie zarysu rzdw Magnusa Dobrego ze szczeglnym uwzgldnieniem walk

jakie toczy on ze Sowianami oraz ze Swenem Ulfssonem o tron duski 2. uwypuklenie

ewentualnych elementw czcych te dwa przejawy duskiej polityki Magnusa Dobrego. Z

tym wiza si bdzie postawienie tezy, i w istocie wyprawa na Wolin, podobnie jak inne

walki Magnusa ze Sowianami, bya czcienergicznych zabiegw o utrzymanie wadzy w

Danii czyli, innymi sowy, e Wolin zosta zaatakowany przez Magnusa za bliej

nieokrelone wczenie si w konflikt midzy krlem Norwegii i Danii a Swenem Ulfssonem.

Wskazanie przesanek uprawniajcych do stawianie takiej tezy bdzie: 1.wynikiem

gruntownej analizy przekazw, zarwno wspczesnych (wiersze skaldw, Adam z Bremy)

jak i pniejszych (synoptyki, sagi), bezporednio odwoujcych si do najazdu na Wolin 2.

zbadaniu w jaki sposb, jeli w ogle, autorzy tych przekazw wiwypraw na Wolin z

innymi dziaaniami Magnusa Dobrego w Danii. Analiz t uzupeni odwoanie si do

archeologicznych ladw owego najazdu, dziki ktremu atwiej bdzie wskaza skutki jakie

mia on dla dalszych dziejw woliskiego kompleksu.

Istniej, uzasadnione jak sdz, przesanki do przekonania, i zaproponowane w tej

pracy nowe, zbiene z aktualnymi tendencjami w literaturze przedmiotu, spojrzenie na

przekazy staronordyckie oraz stosunkowo szeroka perspektywa historyczna, w ktrej

umieszczone zostay wydarzenia przez nie opisywane, w peniejszy sposb pozwoli

zrozumie dlaczego i w jaki sposb Wolin/Jomsborg znalaz swoje miejsce w

redniowiecznej tradycji skandynawskiej.

Stan bada

Kwestie dotyczce samego Jomsborga, poszczeglnych postaci i wydarze z nim

zwizanych a nade wszystko poszczeglnych przekazw do niego si odnoszcych od dawna

interesoway badaczy w Polsce i zagranic. Wypada wymieni tu chociaby prac Johannesa

Steenstrupa5, ktry jako jeden z pierwszych stara si uj Jomsborg i to co mwi o nim

rda w ramy historycznych wydarze X i XI wieku. Pniejsze wyst pienia Aleksandra

5J. Steenstrup, Venderne og de Danske fr Valdemar den stores tid, Kbenvavn 1900.

8


9/533

Bugge6

czy Swena Ellehja7

dotyczyy ju jednak wybranych zagadnie. To, co je czyo, to

do bezkrytyczne podejcie do sag, podejcie, ktre zostao zanegowane przede wszystkim

przez Lauritza Weibulla8, ktry wywar niewtpliwie duy wpyw na dalsze pokolenia

badaczy i przyczyni si do umieszczenia motywu Jomsborga w krgu pozbawionych

wikszej wartoci historycznej legend. Podobn tendencj mona zaobserwowa w nauce

polskiej. Tu take wraz z pocztkiem XX wieku, w zwizku z wikszdostpnocido rde

staronordyckich, pojawio si wiksze zainteresowanie kwestiJomsborga. Prace Kazimierza

Wachowskiego9, Jzefa Widajewicza10 a przede wszystkim Leona Koczego11, uczyniy

dzieje Jomsborga wanym elementem bada nad wczesnymi dziejami pastwa piastowskiego

i jego relacji z Europpnocn. Najoglniej rzecz ujmujc prace te grzeszyy nie tylko w

zasadzie bezkrytycznym stosunkiem do sag i innych przekazw, ale take jedynie

czciowym ich poznaniem oraz, nader czsto, ich bdnym rozumieniem, co dotyczyo

gwnie poezji skaldw. Skutkowao to dosownym traktowaniem poszczeglnych narracji,

co w poczeniu z traktowaniem ich na rwni z przekazami wspczesnymi prowadzio do

rozbudowanych konkluzji, ktre w wikszoci nie wytrzymay krytyki. Ta wie si gwnie

z pracami Gerarda Labudy12, ktry jednake, podobnie nie zawsze wykazujc waciwe

zrozumienie dla wykorzystywanych przez siebie przekazw, kierowany hiperkrytycyzmem,

nie tylko zanegowa wczeniejsze ustalenia badaczy w kwestii statusu i dziejw Jomsborga,

lecz take uzna, e skoro sagom naley odmwi historycznej wartoci, wic dane o

Jomsborgu jako siedzibie zbrojnej druyny skandynawskiej mogby rozwaane jedynie w

kategorii wierutnej bajki. Ustalenia Labudy i Weibulla miay duy wpyw na dalsz

egzystencj tych problemw w nauce. W Polsce w zasadzie nie podejmowano ju

6 A. Bugge, Sandhed og digt om Olav Tryggvason, Aarbrger for nordisk oldkyndighet og historie, B.

25 1910, s. 1-34.

7S. Ellehj, Olav Tryggvesons fald og Venderne, (Dansk) Historisk Tidskrift r. 11 b. 4 h. 1 1953, s. 1-

51.

8 L. Weibull,Kritiska underskningar i Nordens historia omkrimg r 1000, Lund 1911.

9K. Wachowski,Jomsborg, Warszawa 1914

10J. Widajewicz,Burysaw, Rocznik Gdaski t. 7-8 1933-1934, s. 23-36; tego,Kontakty Mieszka I z

pastwami nordyjskimi, Slavia Antiqua t. 4 1953, s. 131-149.

11 L. Koczy,Polska i Skandynawia za pierwszych Piastw, Pozna 1934.12

G. Labuda, Saga o Styrbjrnie, jarlu Jomsborga, Slavia Antiqua t. 4 1953, s. 283-337; tego,Polska

a Skandynawia w IX-X w., [w:]Pocztki Pastwa Polskiego. Ksiga Tysiclecia, t. 1, Pozna 1962, s.300-323; tego,Fragmenty dziejw Sowiaszczyzny Zachodniej, t. 2, Pozna 1964.

9


10/533

szczegowych studiw nad tymi zagadnieniami, zagranicnatomiast historycy czystej krwi

ust pili miejsca historykom literatury oraz fililogom, ktrzy z powodzeniem podejmowali

dalsze studia nad staronordyckimi przekazami, w tym take nadJomsvikinga sag13. Badania

te, wsparte nowym spojrzeniem na rol tradycji ustnej, przyczyniy si nie tylko do znacznie

lepszego rozeznania poszczeglnych gatunkw poezji i prozy powstajcej w redniowiecznej

Skandynawii, lecz take doprowadziy znacznego do przewartociowania pogldw badaczy

w kwestii traktowania tych przekazw jako nonikw tradycji, opartych na wiedzy

przekazywanej z pokolenia na pokolenie. To przyczynio si do znacznej zmiany w

kwestionariuszu badawczym stosowanym przy wykorzystywaniu poszczeglnych rde,

ktrego poszczeglne elementy bd wykorzystywane w kontekcie Jomsborga w

poszczeglnych partiach prezentowanej pracy14

. Na gruncie nauki polskiej pierwsze impulsy

zwizane z nowym spojrzeniem odnotowujemy wraz z wystpieniami Wadysawa Duczki15

oraz Leszka Supeckiego16. Day one niewtpliwie sygna do redefinicji oraz pogbienia

bada nad poszczeglnymi zagadnieniami odnoszcymi si do relacji ziem polskich (i

generalnie sowiaskich ze Skandynawi) i miejsca jakie wrd nich zajmuje motyw

Jomsborga. O ile badania Baeja Stanisawskiego17 mona traktowa jako reakcj na te

postulaty na polu archeologii, ponisza praca aspiruje do podobnej roli w kontekcie bada

historycznych.

Badania nad wtkiem Wolina/Jomsborga i jego roli w redniowiecznej tradycji

skandynawskiej byy w istocie analiz przekazw bdcych nonikami tej tradycji czyli

13Stan bada w tej kwestii daje J. Megaard, Studier i Jmsvikinga sagas stemma. Jmsvikinga sagas

fem redaksjoner sammenlignet med versjone i Fagrskinna. Jmsvikingadrpa, Heimskringla og Saxo,

Arkiv for Nordisk Filologi v. 115 2000, s. 125-182.

14Kwestie te, z odwoaniem si do starszej literatury, podsumowuje Th. M. Andersson, The Growth,

s. 2-13.

15 W. Duczko, Obecno skandynawska na Pomorzu i sowia ska w Skandynawii we wczesnym

redniowieczu, [w:] L. Leciejewicz, M. Rbkowski (red.), Salsa Cholbergiensis, Koobrzeg 2000, s.

23-44.

16L. P. Supecki,Jmsvikingalog..., s. 49-59.

17 B. M. Stanisawski, The Mammen style from West Pomerania (Wolin and Kamie Pomorski), Viking

Heritage Magazine, 3\03, 3-5; tego, Obecno skandynawska w Wolinie a kwestia Jmsborga,

Wdrowiec Zachodniopomorski 15 (2005), s. 10-16; tego, Sztuka wikiska z Wolina, redniowieczepolskie i powszechne t. IV 2006, tego, Jmsvikinga saga... .

10


11/533

poszczeglnych poematw, komponowanych przez skaldw, synoptykw, kronik oraz sag

(krlewskich, rodowych i skaldycznych), ktre powstaway na terenie Skandynawii midzy X

a XV wiekiem. Ich specyfika oraz wzajemne zalenoci skoniy mnie do bardziej

szczegowego zaprezentowania ich w rozdziale I.

Ramy chronologiczne pracy zamykajsi pomidzy rokiem 980, czyli postulowanym

pocztkiem aktywnoci Haralda Sinoz bego w rejonie ujcia Odry, a rokiem 1043 dat

najazdu Magnusa Dobrego na Wolin/Jomsborg.

Jeden z kluczowych wtkw dotyczcych Jomsborga dotyczy legendarnych

Jomswikingw. Cz tradycji wie powoanie druyny i ulokowanie ich w Vindlandzie z

osobkrla Danii Haralda Sinozbego. U podstaw tego wtku, co bdzie przedmiotem dalszej

analizy, stay zapewne realne zwizki wadcy duskiego z rejonem ujcia Odry, ktre, jak si

wydaje, pod koniec jego rzdw nabray szczeglnego natenia i znaczenia. Z kolei najazd

krla Norwegii i Danii Magnusa Dobrego nie tylko przyczyni si do rzeczywistego upadku

znaczenia Wolina/Jomsborga jako orodka wymiany handlowej, ale take w tradycji

tworzonej przez poszczeglne przekazy, wydarzenie to wyznaczyo kres funkcjonowania

wtku grodu w Vindlandzie.

Wyrnione powyej gwne elementy stanowice o ksztacie wtku

Wolina/Jomsborga w redniowiecznej tradycji skandynawskiej, zadecydoway o przyjtym

planie pracy.

Rozdzia II powicony jest kwestii zwizkw krla Danii Haralda Sinoz bego z

Wolinem/Jomsborgiem. Analiza przekazw dotyczcych okolicznoci zaoenia Jomsborga i

powoania do ycia stacjonujcej tam grupy zbrojnych zostaa uzupeniona o podjcie

wakiego tematu usunicia przez cz narracji osoby krla Danii z tego konkretnego wtku.

Wiazao si to z prb wyrnienia czynnikw, ktre skaniay autorw poszczeglnych

przekazw uwzgldnia lub nie osob Haralda jako odpowiedzialnego za powstanie

Jomsborga oraz wskazania tych rzeczywistych wydarze z dziejw redniowiecznej Danii,

ktre mogy na takpostaw odpowiedzialnych za ksztatowanie tradycji wpywa.

Rozdzia III z kolei powicony zosta motywom, ktre konstytuoway w tradycji

Jomsborg jako siedzib skandynawskich hovdingw. Legendarni jomswikingowie zostali

przedstawieni przez pryzmat ich liderw, ktrych dzieje w istocie decydoway o dziaalnoci i

charakterzez caej druyny. Poszukiwanie czynnikw, ktre decydoway o takim a nie innym

ksztacie tradycji w tym wzgldzie oznaczao analiz tego co poszczeglne przekazy, zarwnwspczesne jak i pniejsze majdo powiedzenia na temat historycznych osb, ktre stay

11


12/533

si pierwowzorami bohaterw Jmsvikinga sagi. Wane miejsce w tym wzgldzie przypado

opisom bitwy pod Hjrungavg, ktra stanowia nie tylko najistotniejszy element legendy o

nich ale take bya gwnym rdem ich sawy. Analiza poszczeglnych przekazw, przede

wszystkim powstaej w niedugo po bitwie poematw skaldycznych, pozwolia take na

bardziej precyzyjne okrelenie czynnikw, ktre mogy sta u podstaw wizania

Wolina/Jomsborga z bitworaz wydarzeniami jpoprzedzajcymi.

W zakresie redniowiecznej tradycji skandynawskiej Jomsborg sta si take czasow

siedzibinnych sawnych postaci, mianowicie Styrbjrna Olafssona oraz Olafa Tryggvasona.

W rozdziale tym zostaa podjta w pierwszej kolejnoci analiza poszczeglnych przekazw

nawizujcych do tych dwch wtkw, nast pnie za prba wyrnienia tych czynnikw,

ktre mogyby uatwi wskazanie realnego historycznego podoa kontaktw tych dwch

osb z Wolinem/Jomsborgiem i okreli ich charakter. Bez wtpienia duo do powiedzenia w

tym wzgldzie ma archeologia, std ostatnia cz tego rozdziau powicona zostaa

prezentacji wynikw bada wykopaliskowych prowadzonych na terenie Wolina od ktem

wpyww skandynawskim w grodzie nad Dziwn i ich konfrontacji z wydwikiem

przekazw pisanych.

Rozdzia IV dotyczy powizania w skandynawskiej tradycji redniowiecznej wtku

Jomsborga z wydarzeniami, ktre doprowadziy do bitwy w resundzie w 1000r. Grd w

Vinlandzie peni w poszczeglnych opisach wan rol gdy przychodzi do wyjanienia

przyczyn tego konfliktu a take w momencie dziaa bezporednio poprzedzajcych bitw,

gdy autorzy czujsi zobligowani do wyjanienia kwestii udziau w niej wojsk sowiaskich.

W rozdziale tym zostaa take podjta prba uwypuklenia czynnikw, ktre wpyway na

autorw poszczeglnych relacji aby uwzgldni motyw Jomsborga przy opisie wydarze

1000 roku oraz czy podkrelanie takich zwizkw ma swoje historyczne uzasadnienie.

Rozdzia V podejmuje kwestie najazdu Magnusa Dobrego na Wolin w 1043 roku. O

ile jego przebieg a take skutki, w pierwszej kolejnoci dla samego grodu, nie wzbudzaj

wikszych kontrowersji, o tyle nowego i przede wszystkim peniejszego spojrzenia wymagaa

kwestia okolicznoci i przyczyn, ktre skoniy krla Norwegii i Danii do ataku na Wolin.

Zadowalajce wyniki daa dopiero szeroka perspektywa obejmujca zarwno pocztki rzdw

Magnusa w Norwegii oraz, przede wszystkim, wojn jaktoczy on ze Swenem Ulfssonem o

tron duski. Pozwolio to stwierdzi, i najazd na Wolin, podobnie jak inne starcia Magnusa

ze Sowianami w tym czasie byy cile zwizane z jego dziaaniami podejmowanymi

przeciw Swenowi i miay na celu zabezpieczenie jego rzdw w Danii.

12


13/533

Rozdzia I

redniowieczna tradycja skandynawska autorzy i ich prace

Prezentacja rde ktre stay si nonikiem legendy o Jomsborgu i jego miejsca w

dziejach Skandynawii okresu wikiskiego, powinna by, jak si wydaje, poprzedzona

nawizaniem do zdobywajcego coraz powszechniejsze uznanie w nauce nowego spojrzenia

na staronordyckie narracje, ich genez, okolicznoci powstania a take wzajemne relacjemidzy nimi. Nie chodzi tu jednak jedynie o zaznaczenie nowego spojrzenia na same

przekazy i, jeli to moliwe, ich autorw. Chodzi te o okolicznoci, ktre skoniy

odpowiedzialnych za utrwalanie wiedzy o przeszoci do przelania ich na papier jak i

czynniki, ktre determinoway ksztat nowej, w wikszoci znanej ju do dzi formuy.

Szczeglnie od momentu gdy podjto inicjatyw ujednoliconej edycji sag i innych

przekazw staronordyckicm, czego sztandarowym przykadem jest klasyczna ju seria slenzk

frnrit, a wic przez wikszo ubiegego wieku, zapanowao wrd badaczy przekonanie, ipo pierwsze: e sagi to historie fikcyjne skomponowane dopiero w XIII wieku1, po drugie: e

musiay istnie midzy nimi blisze lub dalsze powizania literackie, ktre nie tylko

decydoway w duej mierze o ich ostatecznym ksztacie ale take w najpeniejszy sposb

pozwalay na ich sytuowanie chronologiczne2.

Ostatnie dwie dekady przyniosy powane zmiany w podejciu badaczy do

redniowiecznych narracji skandynawskich. Pocztkowo z niemaostronoci3, stopniowo

coraz pewniej, zaczto podkrela rol tradycji ustnej w ksztatowaniu si prac spisywanychod drugie poowy XII wieku, w szczeglnoci sag. Zwraca si coraz wiksz uwag, i

powstanie form pisanych poprzedzio istnienie cigej tradycji ustnej, ktra przechowywaa

wiedz o wydarzeniach i ludziach z przeszoci. Jej powszechno decydowaa zapewne o

1 Th. M. Andersson, The Growth of the Medieval Icelandic Sagas (1180-1280), Ithaca-London 2006,

s. 32 Por E.. Sveinsson,Dating the Icelandic Sagas: An Essay in Method. London 1958, s. 76.3

Por. V. lason, slendigasgur, [w:] Ph. Pulsiano (ed.), Medieval Scandinavia. An Encylopedia,New-York London 1993, s. 334.

13


14/533

czstym wyst powaniu rnych historii oraz motyww w poszczeglnych narracjach,

pozwalaa take zapewne ich autorom stosowa czsto do daleko posunit selekcj przy

wybieraniu poszczeglnych wtkw bez naraania si na skomponowanie niezrozumiaego

i/lub nielogicznego opowiadania4. Uwaa si te, e rda ustnej tradycji mog tkwi

gboko okresie antycznym, w ktrym powstaway pierwsze eposy heroiczne, jak na przykad

Beowulf5. Przekonaniu o istnieniu silnie rozwinitej i ywej tradycji ustnej towarzyszy

jednake pogld, i trudno spekulowa o jej ksztacie na podstawie form ju spisanych i e jej

wymiary pozostandla nas nie znane cho jestemy wiadomi jej istnienia6. Mimo to susznie

jak sdz, wskazuje si nie tylko na istnienie odpowiednio przygotowywanych ludzi, ktrych

zadaniem byo komponowanie i zapamitywanie opowiada dotyczcych przeszoci, ale

take, i zapewne opowiadania te od pocztku przybieray take dusze formy7.

Nowa tendencja, rozwinita co prawda na polu bada nad sagami rodowymi, lecz

reprezentatywna w zasadzie dla wszystkich pisemnych form staronordyckich, pozwala w

kocu na nowocenredniowiecznych skandynawskich narracji jako rde historycznych,

co wie si z do kategorycznym odrzuceniem opinii o ich zupenej fikcyjnoci8.

Postrzeganie ich jako nonikw legendy, opartej na prawdziwych wydarzeniach i osobach,

budowanych pocztkowo w przewiadczeniu o zachowaniu wiarygodnoci a pniej w

oparciu o postulaty ciekawoci i rozrywki, pozwala dzi na stawianie im nowych pyta,

sytuujcych owe przekazy w zupenie innej perspektywie, poza kategorycznym i

prowadzcym na naukowe manowce, rozstrzyganiem czy zawierajprawd czy nie. Ta nowa

perspektywa kae pyta o czynniki, ktre bezporednio wpyway na taki a nie inny ksztat

4 G. Sigursson, The Medieval Icelandic Saga and Oral Tradition: A Discourse on Method, Harvard

2004; Th. M. Andersson, The Growth, s. 10.5 Por. A. Finlay, Two Borgfirdinga Sgur: the Oldest or the Youngest slendingasgur, [w:] S. Wrth

(ed.), Sagas&Societies. Papers of the International Conference at Borganes, Iceland, 5-9 September

2002, Tbingen 2002, s. 6.6 Th. M. Andersson, The Growth, s. 5.7 Tame, s. 6-7, 12.8 Por. G. Sigursson, The Medieval, s. 253-260. Por. uwagi Ch. Fabech, Centrality in Old Norse

mental landscapes. A dialogue between arranged and natural places?, [w:] A. Andrn, K. Jennbert, C.

Raudvere (eds.), Old Norse religion in long-term perspectives, Lund 2006, s. 26-32, na temat duej

zgodnoci opisw miejsc kultu pogaskiego (hov, harg) zawartych w sagach z wynikami bada

archeologicznych, prowadzonych na rnych tego typu stanowiskach, lokowanych w rnychczciach Skandynawii.

14


15/533

tradycji, czyli, jak to trafnie wyrazi Vesteinn lason, o mechanizmy i uwarunkowania, ktre

egzystoway w okresie midzy momentem powstania narracji a czasem, rzeczywistym lub

domniemanym, w ktrym opisywane wydarzenia miay mie miejsce9. Perspektywa ta bdzie

motywem przewodnim w prezentowanych poniej studiach nad miejscem Wolina/Jomsborga

w redniowiecznej tradycji skandynawskiej i poszczeglnymi elementami wicymi j z

grodem nad Dziwn.

Pami o nich zachowana zostaa midzy innymi w poezji skaldw, ktra stanowi

jeden z cznikw midzy tradycj ustn a powstaymi pniej przekazami pisanymi.

Wikszo z poematw wykorzystanych w pracy uznawana jest za wspczesnw stosunku

do wydarze, ktre opisuje a wic powstaa w X-XI wieku. Wrd tego zbioru znalazy si

te utwory, ktre powstay w XII wieku. Idc ladem klasycznej edycji Finnura Jnssona, w

podobny sposb zeprezentuj poniej poszczeglne poematy, dzielc je wedug stulecia, w

ktrym prawdopodobnie powstay. Bez wtpienia poematy skaldyczne tworzzbir cennych

cho specyficznych rde. Ich autorzy wywodzili si gwnie z Islandii lecz najczciej

swoje artystyczne talenty wykorzystywali w trakcie pobytu na dworach skandynawskich

wadcw i wielmow. Bardzo czsto bdc czonkami hiru, stawali si bliskimi i

zaufanymi wsppracownikami adresatw swoich wierszy10. Mamy do czynienia z poezj,

ktra wykazuje durnorodno pod wzgldem formy jak i treci poruszanych w utworach.

Skaldowie komponowali drpur oraz flokkar i vsur, przy czym te pierwsze uznawano za

bardziej dostojne a przez to bardziej prestiowe dla potencjalnego odbiorcy i adresata.

Cho w swej wikszoci powicone byy wojennym czynom wadcw i monych i

podkrelaniu ich przymiotw, w tym hojnoci, mamy take do czynienia take z innymi

formami. Erfidrpur byy poematami aobnymi, komponowanymi na cze zmarego

wadcy. Ich zadaniem byo nie tylko przybliy suchaczom sylwetk zmarego oraz jego

dokonania, gwnie wojenne. Utwory te miay suy take podkrelaniu wyjtkowocizmarego i jego szczeglnego statusu a take szczeglnych wizi jakie miay czy go z

9 V. lason,slendigasgur, s. 334.10 Szerzej na ten temat J. Jesch, Skaldic verse in Scandinavian England, [w:] J. Graham-Campbell, R.

Hall, J. Jesch, D. N. Parsons (eds.), Vikings and the Danelaw, Oxford 2001, s. 314-315; M. Clunies

Ross, A history of Old Norse poetry and poetics, Woodbridge 2005, s. 44-45; J. Morawiec, Vina

myrir, Vindum hattr. Najazdy skandynawskich hovdingw na ziemie Sowian w wietle wierszyskaldw, Przegld Historyczny t. 96 z. 4 2005, s. 527-528 (tam dalsza literatura).

15


16/533

komponujcym erfidrp poet. Szczeglnymi rodzajami poezji uprawianej przez skaldw

stay simansngroraz nivsur. Pod pierwszz nazw kryjsi utwory o cile miosnym a

nawet erotycznym charakterze, w ktrych znajdujemy take odwoania do historycznych

wydarze, czsto sucych za dowd mskoci poety. Mansngrpenio co prawda rol

rodka, przy pomocy ktrego skald wyraa swoje uczucia wzgldem wybranej kobiety,

jednake czsto dosadno treci i status wybranki, powodowa, i ten rodzaj poezji obraa

jej prawnych opiekunw (ma i/lub ojca, brata) i motywowa ich do szukania zemsty na

autorze wiersza.Nivsurto z pewnocinajbardziej wyrafinowany rodzaj poezji skaldycznej.

Utwory do nie go zaliczane byy przewanie paszkwilami kierowanymi pod adresem

konkretnej osoby, ktr obraano poprzez sugerowanie braku umiejtnoci zbrojnych,

tchrzostwa a nawet, co byo szczytem obrazy, skonnoci do biernego homoseksualizmu.

Take nivsur ze wzgldu na swojbezporedni formu i tre stawiay ich adresatw w

do jednoznacznej sytuacji, wyjciem z ktrej bya jedynie zemsta pozwalajca na ratowanie

honoru. Spoeczny wydwik mansngroraz nivsur sprawi, i w penym redniowieczu

komponowanie tego typu poezji zostao zakazane prawnie.

Wikszo utworw przywoywanych przeze mnie w pracy zostaa skomponowana w

metrum zwanym drttkvtt (metrum dworskie), uwaanym za szczeglnie podniose i

wyszukane. Metrum to oparte byo na kilku podstawowych zasadach : strofa skadaa si z

omiu wersw, ktre tworzyy dwa 4-wersowe helmingi, kady helming z kolei utworzony

by z dwch kupletw; rol cznika midzy poszczeglnymi mniejszymi czciami strofy

penia aliteracja tworzona przewanie przez pierwsze sylaby rzeczownikw i/lub

przymiotnikw; pojedyncze strofy zawieray rymy wewntrzne; ilo sylab w wersie

przewanie wynosia sze, istniay jednak wyjtki od tej reguy.

Skaldowie komponowali take w innych metrach, wrd poematw prezentowanych

w tej pracy pojawia si take metrum zwane hrynhent, ktre jest w pewnym stopniu odmian

drttkvtta wyrnia si przede wszystkim omiosylabowymi wersami11.

X wiek

Okoo 960-961 roku Eyvindr Finnsson skomponowa wierszHkonarmlpowicony

zmaremu niewiele wczeniej krlowi Norwegii Hkonowi Dobremu, ktry zgin w bitwie

11

Por. D. Edwards Whaley, Skaldic Meters, [w:] Ph. Pulsiano (ed.), Medieval Scandinavia. AnEncylopedia, New-York London 1993, s. 590-592.

16


17/533

pod Fitjar na wyspie Stor pooonej w ujciu Hardagnerfjordu12.Hkonarml opisuje drog

jakHkon, prowadzony przez walkirie, przeby do Walhalli na spotkanie z Odynem. Uwag

zwraca midzy innymi zastosowanie przez skalda rnego metrum w jednym utworze

(fornyislagi ljahttr), co charakteryzuje wiersze o epickim i mitologicznym wyrazie13.

Poemat ten zachowany jest w Heimskringli (wszystkie znane strofy) oraz we fragmentach w

Fagrskinnie (10 strof) i w Eddzie Snorriego (3 strofy). Eyvind Finnsson by te zwizany z

rodem jarlw Hlair. Na cze jednego z nich, Hkona, skomponowa wiersz zatytuowany

Hleygjatal, w ktrym zostali przedstawieni przodkowie jarla poczwszy od Sminga, ktry

mia by synem samego Odyna14. Uwaa si dzi, i wiersz ten powsta okoo 985 roku, po

bitwie pod Hjrungavg, ktra bya wielkim zwycistwem Hkona. Std take Hleygjatal

postrzegany jest jako typowy panegiryk na cze wadcy, ktry by moe peni take

okrelon rol polityczn jako odpowied na poemat Ynglingataljlfra r Hvini, ktry

sawi dokonania przodkw Haralda Piknowosego, ktrego potomkowie stali si gwnymi

oponentami jarlw Hlair15. Hleygjatal, na ktry dzi skada si dziewi penych strof i

siedem helmingw w metrum kviuhttr, zachowany jest w Heimskringli, Fagrskinnie,

Eddzie Snorriego oraz w kodeksieFlateyjarbk.

Take z jarlem Hlair Hkonem zwizany jest poemat Vellekla, ktrego autorem jest

Einarr Helgason16. Jest to w zasadzie jedyny zachowany w wikszoci utwr, ktrego

autorem jest ten skald, cho nie ulega wtpliwoci, i do naszych czasw nie przetrwa w

caoci, gdy midzy innymi brakuje jego refrenu (stef)17. Zgodnie datowany jest on przez

12 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 57-60. Opis bitwy zobacz w Saga Hkonar ga 28-32 [w:]

Snorri Sturlasson, Heimskringla eller Norges Kongesagaer, C. R. Unger (red.), Christania 1868, s.

104-109.13 E. Marold, Eyvindr Finnsson skldaspilir, [w:] Ph. Pulsiano (ed.), Medieval Scandinavia. An

Encylopedia, New-York London 1993, s. 175.14 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 60-62.15 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 7-14. Por. E. MaroldEyvindr Finnsson skldaspilir, s. 175-

176; F. Strm, Poetry as an instrument of propaganda. Jarl Hkon and his poets, [w:] Speculum

Norroenum, U. Dronke (ed.), Odense 1981, s. 440-458.16 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 117-124.17 Por. E.O.G. Turville-Petre, Scaldic Poetry, Oxford 1976, s. 59-60; J. Lindow, Narrative and the

Nature of Skaldic Poetry, ANF v. 97 1982, s. 101-102; E. Marold, Einarr Helgason sklaglamm, [w:]Ph. Pulsiano (ed.), Medieval Scandinavia. An Encylopedia, New-York London 1993, s. 158.

17


18/533

badaczy na okoo 986 rok18, a jego gwnym wtkiem s zbrojne zmagania jarla Hlair w

czasie, gdy wywalczy on wadz w Norwegii po mierci krla Haralda Szary Paszcz19.

Vellekla w swej wikszoci, w do wyszukany, wiadczcy o kunszcie skalda, sposb,

opisuje walki jakie toczy jarl Hlair z brami Haralda, przede wszystkim z Ragnfredem,

ktry mia nadziej na odzyskanie utraconych wpyww. W poemacie tym skald nawizuje

take do udziau jarla w wojnie z cesarzem Ottonem II u boku Haralda Sinozbego oraz do

starcia pod Hjrungavg20. Strofy, ktre dzi badacze przypisujVellekli, s rozproszone w

rnych przekazach, midzy innymi w wHeimskringli,Fagrskinnie,Eddzie Snorriego oraz w

kodeksie Flateyjarbk. O samym Einarrze Helgasonie nie posiadamy zbyt wielu pewnych

informacji. Wywodzi si zapewne z szanowanej rodziny osadnikw z zachodniej Islandii, w

tradycji zosta zapamitany jako stryj Gurn sfvrdttir, bohaterki Laxdoela sagi. Einarr

mia take by przyjacielem Egilla Skala Grimssona. Znaczenie osign jako skald jarla

Hlair Hkona. Cho jest take autorem poematu skomponowanego na cze krla Danii

Haralda Sinozbego, ktry, jak sugeruj w innymi miejscu21, mg powsta w Danii okoo

974 roku, to jednakVellekla stanowia gwne rdo jego sawy.

Okoo 970 roku powstaa natomiast Grfeldardrpa, ktr na cze krla Norwegii

Haralda Szary Paszcz skomponowa skald Glmr Geirason22. Poemat ten powsta ju po

mierci wadcy23. Drpa skupia si na wojennych dokonaniach Haralda, midzy innymi

dowiadujemy si o walkach jakie syn Eryka Krwawy Topr toczy w Gtaland i u ujcia

18 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 117; O. Pritsak, The Origin of Rus, vol. 1, Old Scandinavian

Sources other than the Sagas, Cambridge 1981, s. 265; R. Frank, Snorri and the mead of poetry, [w:]

Speculum Norroenum, U. Dronke (ed.), Odense 1981, s. 158 bardziej ostronie datuje jego powstanie

na 990 rok, podobnie C. J. Clover, Skaldic Sensibility, ANF v. 93 1978, s. 77. E. Marold, Einarr

Helgason sklaglamm, s. 158, nie wyklucza natomiast, e wiersz powsta nawet okoo 975 roku.19 Por. G. Mller, Harald Gormssons Knigsschicksal in heidnischer und christlicher Deutung,

Frhmittelalterliche Studien B. 7 1973, s. 123. Wrd caej grupy poematw powiconych jarlowi

Hkonowi, Vellekla uwaana jest za najwczeniejszy, por. F. Strm, Poetry as an instrument of

propaganda, s. 445.20 Por. J. Morawiec, Vina myrir, s. 531.21 J. Morawiec, Harald Sinozby krl Danii i jego polityka norweska w poematach skaldw,

redniowiecze polskie i powszechne t. IV 2007, s. 51-73. Por. te F. Jnsson,Den norsk-islandske,

s. 116-117; B. Fidjestl,Det norrne fyrstediktet, Bergen 1980, s. 149.22

F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 66-68.23 Por. B. Fidjestl,Det norrne..., s. 143.

18


19/533

Dwiny, w kocu skald wspomina o bitwie z jarlem Hlair Hkonem w Limfjordzie, w

trakcie ktrej Harald zgin24. Sam Glmr, Islandczyk z pochodzenia, zwizany by z

Erykiem Krwawy Topr i jego synami. wiadczy o tym prcz samej Grfeldardrpy, fakt

skomponowania wiersza powiconego Erykowi25, z ktrego do dzi przetrway jedynie dwie

strofy a take strofa 11 Grfeldardrpy, w ktrej Glmr wspomina, i po mierci Haralda

moe liczy na protekcj i szczodro jego braci26. Strofy Grfeldardrpy zachowane sw

kilku przekazach, midzy innymi w Heimskringli, Fagrskinnie, Eddzie Snorriego oraz w

kodeksie Flateyjarbk. Osoba Glmra Geirasona przewija si przez sagi. W doczonym do

Morkinskinny Stfs ttr hinn skemmri, tytuowy bohater Stf orirsson wypytywany przez

krla Norwegii Haralda Hardrade o to czy wrd jego przodkw byli jacy poeci, z dum

odpowiedzia, i w jego rodzinie byo wielu poetw a jego pradziadem mia by wanie

Glmr. Ciekawa jest reakcja krla na deklaracj Stfa, ktry mia rzec, i syn ora musi by

dobrym poet, jeli potrafi ukada strofy nie gorzej ni Glmr. Skalda wspomina take

Laxdoela saga przy okazji wymieniania krewnych i stronnikw sfva Helgasona, ojca

Gurn, jednej z gwnych postaci sagi27. WBardar saga snfellsss mowa jest o sporze jaki

toczy si midzy Oddrem z Breidafjordu a Glmrem Geirasonem o owcze mleko, ktry

udao si rozwiza na wiecu w orskafjordzie dziki interwencji bohaterw sagi ora i

orvalda28. Z treci Gull-ris sagi dowiadujemy si, e syn gwnego bohatera sagi

orarinn polubi orger, ktra miaa by crkGlmra Geirasona29.Reykdla saga opisuje

natomiast w kilku rozdziaach konflikty Glmra i jego rodziny, yjcej w Geirastadir na

pnoc od Myvatn z ssiadem orbergiem30. Jak wida Glmr by postaciznanna Islandii i

w Norwegii, powizan z innymi znanymi rodami osadnikw na wyspie na co zapewne

wpyna take jego poetycka sawa.

Podobnie jak inne utwory, prawdopodobnie take Hkonardrpa, ktrej autorem jest

rleif jarlaskld Raufeldarson, powstaa tu po bitwie pod Hjrungavg a wic okoo 985-

24 Por. rozdzia I.25 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 65-66.26 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 68. Por. B. Fidjestl,Det norrne..., s. 141.27Laxdoela saga 32, V. smundarson (ed.), Reykjavik 1895, s. 8828Bardar saga snfellsss 22, S. M. Anderson (transl.), [w:] V. Hreinsson (ed.), The Complete Sagas

of Icelanders, t. II, Reykjavik 1997, s. 265.29

Gull-ris saga 10, . Jnsson (ed.), Reykjavik 1878, s. 16.30Reykdla saga 17-19, V. smundarson (ed.), Reykjavik 1896, s. 57-68.

19


20/533

986 roku31. Znane s jedynie dwie strofy tego wiersza, ktre cile nawizuj do synnego

starcia z Duczykami, midzy innymi znajdujemy tu wzmiank o odesaniu Odynowi

dziewiciu wodzw, ktra moga sta si podstawdla znanego z Jmsvikinga sagi motywu

egzekucji wojw z Jomsborga32. Strofy te przywoywane sprzez Snorriego Sturlussona w

Heimskringli a take przez traktaty gramatyczne. Poetycki dorobek rleifa, ktry zachowa

si do naszych czasw nie wyglda zbyt imponujco. Prcz fragmentarycznie zachowanej

Hkonardrpyprzypisuje si mu take skomponowanie wiersza dla Swena Widobrodego33, z

ktrego znany jest zaledwie jeden helmingoraz niddigt, take w postaci helmingu, ktry mia

by skierowany przeciw jarlowi Hlair Hkonowi34. Obydwie p strofy znane s jedynie z

ttr powiconego rleifowi, ktry pochodzi z kodeksu Flateyjarbk. Samo opowiadanie

koncentruje si na wrogich relacjach midzy rleifem a jarlem Hkonem, ktry

zarekwirowa w Norwegii jego d a jej zaog kaza powiesi. rleif uda si wtedy do

Danii na dwr Swena Widobrodego, ktrego mia obdarzy pochwaln drp. Krl Danii

mia pomc skaldowi w zemcie na jarlu. Uatwi mu powrt do Norwegii w przebraniu,

dziki ktremu mg on wobec jarla wygosi poemat, ktry cho pocztkowo mia by

pochwa, by w istocie paszkwilem wymierzonym w Hkona, ktry spowodowa olbrzymie

zamieszanie w hali jarla i spowodowa, i bro magicznie wprawiona w ruch doprowadzia do

utraty przez Hkona brody i czci wosw na gowie. Autor paszkwilu zdoa zbiec na dwr

Swena a dalsza czttrpowicona jest prbom jarla dokonania zemsty za poniesion

zniewag35. Ta sama historia przywoana zostaa ponownie w take pochodzcym z

Flateyjarbk Sneglu-Halla ttr. Gwny bohater opowiadania Halli przebywajc na dworze

Haralda Hardrade, wszed w spr z wanym stronnikiem krla Einarem, ktrego oskara o

zamordowanie swojego brata i da rekompensaty. Jak dowiadujemy si zttr, Einar czu

si na tyle pewnie, i nigdy nie paci rekompensaty i nie zamierza tego robi take i tym

razem, tym bardziej, i Harald zdawa si go w tym sporze popiera. Halli by pono jednak

31 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 132.32 Por. L. P. Supecki,Jom, Jomsborg, Wolin, Wineta w pieniach skaldw, w islandzkich sagach i w

aci skich kronikach, [w:] M. Bogacki, M. Franz, Z. Pilarczyk (red.), Mare Integrans. Studia nad

dziejami wybrzey Morza Batyckiego, Toru 2005, s. 57. Por. te rozdzia II.33 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 133.34 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 133.35 orleifs ttr jarlssklds, J. Jesch (transl.), [w:] V. Hreinsson (ed.), The Complete Sagas of

Icelanders, t. I, Reykjavik 1997, s. 362-369; Por. J. Harris,orleifs ttr jarlssklds, [w:] Ph. Pulsiano(ed.), Medieval Scandinavia. An Encylopedia, New-York London 1993, s. 671-672.

20


21/533

bardzo zdesperowany i w kocu dopi swego, uywajc podstpu. Oznajmi on krlowi i

mia sen, w ktrym by on rleifem Raufeldarsonem a tymczasem Einar by jarlem

Hkonem i e skomponowa on paszkwil przeciw niemu. Opowie Halliego wpyna na

postaw krla, ktry dostrzeg w nie porwnanie do aktualnego sporu i ostrzeg Einara, i

obraliwa poezja zniszczya ju niejednego potnego wadc, a jarl Hkon jest jednym z

tych, ktry szczeglnie zosta zapamitany. Jeden krtki wiersz skierowany przeciw

szanowanemu wadcy, jeli zapamitany, moe by znacznie groniejszy dla niego ni

niewielka danina36. Osoba rleifa Raufeldarsona przewija si w kocu take w Svarfdla

saga, gdzie przywoywane stake niektre z jego lausavsur37. Obserwujemy do znaczc

przemian w ocenie stosunku rleifa do jarla Hlair. O ile we wczeniejszych sagach

krlewskich jawi si on jako stronnik i piewca jarla, o tyle w pniejszych narracjach

przedstawiany jest jako przykad osoby, ktra swym talentem grozi pozycji wadcy. Z racji

tego, i wikszo strof mu przypisywanych znana jest z pnych przekazw, mona zaoy,

i pierwotnie rleif by zwizany z Hkonem, czego przejawem byaby wspomniana drpa.

Kolejnym ze skaldw, ktry postanowi uhonorowa jarla Hkona za zwycistwo w

bitwie pod Hjrungavg by Tindr Hallkelsson, ktry w okresie tu po bitwie skomponowa

swojHkonardrp38. Wiersz, przynajmniej w takiej postaci w jakiej znany jest dzisiaj, w

caoci powicony jest starciu z Duczykami. Jego poszczeglne strofy przywoywane sw

Heimskringli, Jmsvikinga sadze oraz Eddzie Snorriego. Posta Tindra przewija si przez

narracje sag. Uczestniczy mia w konfliktach midzy osadnikami w Islandii opisywanych

przezHeidarvnga sag39.Harar saga wymienia go wrd Islandczykw, ktrzy przebywali

w Norwegii za rzdw Haralda Szary Paszcz40. Tradycja zachowaa te informacje na temat

rodziny Tindra. Wedug Heidarvnga sagijego bratem mia by Illugi svrti41. Bardar saga

snfellsss przekazuje, i jeden z bohaterw sagi, orkel Sigmundsson polubi Jorei, ktra

miaa by crk Tindra42. Natomiast Gsls ttr Illugasonar wskazuje, i jego gwny

36Sneglu-Halla ttr7, G. Clark (transl.), [w:] V. Hreinsson (ed.), The Complete Sagas of Icelanders,

t. I, Reykjavik 1997, s. 352.37Svarfdla saga 17-18, V. smundarson (ed.), Reykjavik 1898, s. 39-42.38 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 136-138.39Heidarvnga saga 28, 31-33, 37, V. smundarson (ed.), Reykjavik 1899, s. 75-76, 82-90, 94-95.40Harar saga 13, . Jnsson (ed.), Reykjavik 1891, s. 27.41

Heidarvnga saga 28, s. 75.42Bardar saga snfellsss 6, s. 244-245.

21


22/533

bohater, skald krla Norwegii Magnusa berfoett, mia by prawnukiem Tindra Hallkelssona43.

Take i w tym przypadku sawa poety, zwizanego ze znaczcym wadc, jakim by jarl

Hkon oraz wywodzenie si z wpywowego islandzkiego rodu, sprawio, i historie spisane

przez sagamandrw chtnie odwoyway si do osoby tego skalda.

Okoo 996 roku zostaa skomponowana przez Hallfrea ttarssona jego pierwsza

lfsdrpa, powicona krlowi Norwegii Olafowi Tryggvasonowi44. Utwr ten jest

swoistym streszczeniem dokona Olafa a do momentu objcia wadzy w Norwegii. Skald

nawizuje w nim do dziecistwa spdzonego na Rusi, najazdw prowadzonych na Batyku, w

kocu do zbrojnej aktywnoci w Anglii. Kolejny utwr dedykowany Olafowi, tym razem

aobna erfidrpa, powsta tu po mierci krla Norwegii, by moe ju w 1001 roku45.

Wiersz ten jest nie tylko niezwykle cenn relacj z tego co wydarzyo si w 1000 roku w

resundzie, jest take penym emocji wyrazem wizi jakie czyy Hallfrea z Olafem.

Obydwie drpy byy chtnie wykorzystywane przez pniejszych sagamandrw, ktrzy

przytaczali w swych narracjach poszczeglne strofy. Znajdujemy je wFagrskinnie,

Heimskringli, lfs saga Tryggvasonar en mesta, w sadze Oddra Snorrasona oraz w Eddzie

Snorriego. Nie ulega wtpliwoci, e Hallfre ttarsson zosta zapamitany w tradycji przede

wszystkim jako ulubiony skald Olafa Tryggvasona. Ponadto zasyn on ze swojej mioci do

Islandki imieniem Kolfinna, z powodu ktrej wszed w ostry konflikt z jej mem Grisem. Te

dwa wtki zdominoway powiconw peni skaldowi i jego yciuHallfrear sag46. Midzy

43Gsls ttr Illugasonar1.44 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 148-150. Por. F. Strm,Hallfrer ttarsson, [w:] Ph. Pulsiano

(ed.), Medieval Scandinavia. An Encylopedia, New-York London 1993, s. 263.45 F. Jnsson, Den norsk-islandske, s. 150-157. Warto zanotowa, e ostatnio S. Rafnsson, lfs

sgur Tryggvasonar: um gerir eirra, heimildir og hfunda. Reykjavik 2005, s. 40-47, zasugerowa,

i erfidrpa jest w istocie XII-wieczn faszywk. Zgadzam si jednak w tym miejscu z K. Heslop,

Assembling the Olaf-archive? Verses in lfs saga Tryggvasonar en mesta, [w:] J. McKinnell, D.

Ashurst, D. Kick (eds.), The Fantastic in Old Norse/Icelandic Literature, Papers of the 13th

International Saga Conference, Durham 2006, s. 387, e argumentacja islandzkiego badacza nie

przekonuje w naleyty sposb.46Hallfrear saga, E. . Sveinsson (ed.), Islenzk Frnrit t. VIII, Reykjavik 1939. Na temat samej sagi

por. C.J. Clover, Hallfrear saga, [w:] Ph. Pulsiano (ed.), Medieval Scandinavia. An Encylopedia,

New-York London 1993, s. 263; R. Poole, The Relation between Verses and Prose in Hallfrearsaga and Gunnlaugs saga, [w:] R. Poole (ed.), Skaldsagas. Text, Vocation and Desire in the Icelandic

22


23/533

innymi tam znajdujsi ich poetyckie refleksy w postaci strof skomponowanych w manierze

mansngr i nivsur nawizujcych do miosnych perypetii skalda, ktre zasyny take z

powodu swojego erotycznego wydwiku47. Midzy innymi saga zawiera te strofy

odwoujce si do konwersji skalda, dokonanej z pewnoci pod presj krla, ktry jak

dowiadujemy si z erfidrpy, by ojcem chrzestnym Hallfrea48. Saga mu powicona

przynosi nam take informacje o innych utworach, ktre skald mia skomponowa. Wrd

nich szczegln uwag zwracaj nie zachowane do dzi drpy powicone jarlowi

Sigvaldiemu i krlowi Szwecji Olafowi Skotkonungowi49. Hallfre tworzy take dla jarlw

Hlair Hkona i Eryka. Hkonardrpa, skomponowana zapewne na pocztku ostatniej

dekady X wieku, zachowana jest dzi dziewiciu helmingw50, natomiast z postulowanej

Eirksdrpy znany jest jedynie, by moe penicy rolstefu, kuplet51. Nie ulega natomiast

wtpliwoci, i ten pochodzcy z Islandii poeta, cieszy si zasuon saw a jego osoba

przewija si epizodycznie take przez inne narracje: Gunnlaugs saga ormstungu 52,Laxdla

saga53 czy teVatnsdla saga54.

W drugiej poowie X wieku, by moe jak wskazuj w innym miejscu okoo 986

roku 55, powstaniddigtskierowany przeciw Haraldowi Sinozbemu. Nie znamy jego autora,

co jednak w wypadku nivsur niekoniecznie dziwi. Nie wiadomo te czy by to duszy

poemat, zachowany helmingprzytaczajHeimskringla oraz jedna z wersji Jmsvikinga sagi.

Sagas of Poets, Berlin-New York 2001, s. 144-171; J. Morawiec, Wielkie namitnoci i ich spoeczno-

polityczne reperkusje na przykadzie Hallfrear saga i Bjarnar saga Htdlakappa (w druku).47 Por. L. M. Hollander, The Scalds, New York 1945, s. 128-136; J. Morawiec, Wielkie

namitnoci.48 Por. na ten temat D. Whaley, The Conversion verses in Hallfrear saga : Authentic Voice of a

Reluctant Christian?, [w:] M. Clunies Ross (ed.), Old Norse myths, literature and society, Viborg

2003, s. 234-257; J. Morawiec, Skipt es gumna giptu. Hallfrer ttarsson vandraskld i jego

poezja na tle przeomowych wydarze w Norwegii koca X i pocztku XI wieku (w druku).49 Por. B. Fidjestl,Det norrne..., s. 161.50 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 147-148. Por. te F. Strm,Hieros-gamos motivet i Hallfrer

ttarssons Hkonardrpa och den nordnorska jarlavrdigheten, ANF v. 98 1983, s. 67-79.51 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 157. Por. J. Morawiec, Skipt es gumna giptu.52Gunnlaugs saga ormstungu, V. smundarson (ed.), Reykjavik 1893, s. 80-82.53Laxdla saga, V. smundarson (ed.), Reykjavik 1895, s. 119.54

Vatnsdla saga, V. smundarson (ed.), Reykjavik 1893, s. 42.55 J. Morawiec,Harald Sinozby... .

23


24/533

Autor strofy namiewa si w niej z tchrzostwa krla Danii i kpi z powodu wygnania go

przez poddanych jednoczenie czynic habice aluzje do ewentualnych homoseksualnych

skonnoci wadcy. Tre strofy oraz fakt kto jest jej adresatem sugeruj, i utwr ten mg

powsta na zlecenie jarla Hlair Hkona, ktry nie tylko otrzymywa efektowne narzdzie do

propagandowej walki ze swoim przeciwnikiem ale take by w stanie zapewni ochron

autorowi wiersza, ktry komponujc nivsurby zapewne wiadom konsekwencji i chci

adresata paszkwilu do dokonania zemsty56.

XI wiek

Okoo 1010 roku poemat powicony jarlowi Hlair Erykowi zatytuowany

Bandadrpa, skomponowa Eyjolfr daskald57. W wierszu skald generalnie skupia si na

wczesnych wojennych dokonaniach Eryka, wspominajc midzy innymi najazdy jarla na

wybrzea batyckie. Wyrane s te odniesienia do bitwy w resundzie oraz do zagadkowej

wizyty Eryka w Danii, zapewne na dworze Haralda Sinozbego58. Bandadrpa zostaa

pniej wykorzystana przez sagamandrw, poszczeglne strofy przytaczali autorzy

Fagrskinny,Heimskringli, en mesty oraz Snorri Sturlusson take wEddzie. O samym skaldzie

w zasadzie nic nie wiadomo. Prawdopodobnie pochodzi z Islandii, wspomniana drpa

sugeruje, i w pewnym momencie zwiza si z jarlem Erykiem, cho zupenie nie wiadomo

na jak dugo.

Take z jarlem Erykiem zwizany by autor powstaego okoo 1010 roku poematu

Eirksflokkr Haldrr kristni59. Wiersz w caoci zostaa powicony bitwie w resundzie,

ktra zostaa w nim przedstawiona w zasadzie jako pojedynek midzy Erykiem a jego

gwnym oponentem Olafem Tryggvasonem. Tre poematu sugeruje, i Haldrr bra w

bitwie osobisty udzia, zapewne jako czonek hiru jarla60. Eirksflokkrby wykorzystany

przez pniejszych autorw, std poszczeglne strofy zachowane zostay w Fagrskinnie,

Heimskringli, lfs saga Tryggvasonar en mesta oraz z sadze Oddra Snorassona. Podobnie

56 Por. B. Almqvist, Norrn niddiktning. 1. Nid mot furstar, Uppsala 1965, s. 39-40; F. Strm, Nid,

ergi and Old Norse moral attitudes, London 1973, s. 7.57 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 190-192.58 Por. na ten temat J. Morawiec,Harald Sinozby... .59 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 193-195.60

Por. J. Morawiec, Kilka uwag o okolicznociach i skutkach bitwy w resundzie, [w:]redniowiecze polskie i powszechne t. III, I. Panic, J. Sperka (red.), Katowice 2004, s. 22.

24


25/533

jak w przypadku Eyjolfra daskalda, niewiele wiadomo o samym Haldrze ani o innych jego

poetyckich dokonaniach.

Znacznie lepiej zapamitany w tradycji zosta kolejny ze skaldw kojarzonych z

otoczeniem jarla Hlair Eryka, orr Kolbeinsson, ktry skomponowa na cze jarla dwa

utwory: okoo 1007 roku Belgskakadrp61 oraz okoo 1015-101662 roku Eirksdrp63.

Pierwszy z wierszy jest zapewne niekompletny, 3 strofy, ktre s znane odnosz si do

upadku rzdw jarla Hkona, przejcia wadzy w Norwegii przez Olafa Tryggvasona i

ucieczki Eryka do Szwecji. Eirksdrpa z kolei koncentruje si na dwch wydarzeniach,

bitwie pod Hjrungavg, w ktrej Eryk walczy u boku ojca i jego udziale w wyprawie Knuta

Wielkiego do Anglii, ktra zakoczya si zdobyciem przez syna Swena Widobrodego

korony angielskiej. Obydwa wiersze znalazy swoje miejsce w pniejszych przekazach,

poszczeglne strofy przywouj Fagrskinna, Heimskringla, Jmsvikinga saga, Knytlinga

saga, lfs saga Tryggvasonar en mesta orazEdda Snorriego. Przyjmuje si dzi, e orr

Kolbeinsson urodzi si okoo 974 roku64 a okoo 1007 roku pojawi si na dworze jarla

Eryka. TreEirksdrpy wskazuje, i orr mg towarzyszy jarlowi w Anglii65, trudno w

tym wzgldzie jednak mie jakkolwiek doz pewnoci. Skald w tradycji zasyn gwnie

jako antagonista Bjrna Arngeirssona, co znalazo swoje odbicie w narracji Bjarnar saga

Htdlakappa66. Saga przytacza nam opini o orzie jako o dobrym poecie, tam te znajduj

si odniesienia do innych wierszy skalda, ktre jednak si nie zachoway. orr mia

skomponowa poemat na cze lafa witego oraz dwa utwory w manierze nivsur.

Zachoway si natomiast lausavur, ktre odnosz si bezporednio do konfliktu skalda z

Bjrnem Arngeirssonem. orr Kolbeinsson jest take opisany w Skldatal jako poeta, ktry

61 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 202-203.62 W tym miejscu naley opowiedzie si przeciw tradycyjnemu datowaniu drpy na rok 1014 (F.

Jnsson, Den norsk-islandske, s. 203; K. E. Gade, orr Kolbeinsson, [w:] Ph. Pulsiano (ed.),

Medieval Scandinavia. An Encylopedia, New-York London 1993, s. 670), gdy wypadki w Anglii,

do ktrych nawizuje orr, nastpiy dopiero w 1015 roku. Dlatego te ta data moe wyznacza

terminus post quem tego poematu.63 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 203-206.64 K. E. Gade,orr Kolbeinsson, s. 670.65 Na temat Eryka w Anglii por. S. Keynes, Cnuts earls, [w:] A. R. Rumble (ed.), The Reign of Cnut:

King of England, Denmark and Norway, London 1994, s. 43-48, 57-58.66

Bjarnar saga Hitdaelakappa, V. smundarson (ed.), Reykjavik 1898. Por. K. E. Gade, orrKolbeinsson, s. 670; J. Morawiec, Wielkie namitnoci.

25


26/533

uoy wiersze dla Magnusa Dobrego i Swena Ulfssona. Nawet jeli w istocie poematy takie

powstay, nie zachoway si do naszych czasw. O rywalizacji ora z Bjrnem

Arngeirssonem wspomina take Grettis saga67. Natomiast w Gunnlaugs saga ormstungu

orr poprzez strof mu przypisywan, peni rol tego ktry potwierdza starcie Gunnlauga z

przeciwnikami 68.

Na pocztku XI wieku skomponowany zosta anonimowyLismannaflokkr, ktry w

swej treci nawizuje do dziaa orkella hafi oraz Knuta Wielkiego w Anglii w latach 1009-

101669. Rekonstrukcj wiersza zawdziczamy Russellowi Poole, ktry wykaza, i

wiersz ten w istocie skada si z 10 strof w metrum drttkvtt, z ktrych cz wczeniej

przypisywano Olafowiwitemu a cz traktowano jako anonimowe lausavsur70. Strofy

flokkr s wyranie podzielone tematycznie, pierwsza dotyczy orkella, druga natomiast

Knuta71. Poszczeglne strofy przywouj Knytlinga saga oraz lfs saga helga (tzw.

legendarna).

Poet, po ktrym dzi dysponujemy najwikszym dorobkiem artystycznym jest bez

wtpienia Sigvatr rarson. W pracy tej bliej analizuj jeden z jego pniejszych wierszy

czyli Bersglisvsur72. Poemat ten Sigvatr skomponowa pod koniec lat 30-tych XI wieku.

Skald apelowa w nim do krla Norwegii Magnusa Dobrego aby ten rzdzi w poszanowaniu

prawa i pokoju tak jak jego przodkowie a przede wszystkim jego ojciec Olafwity. Sigvatr

przestrzega te w wierszu Magnusa, i despotyczne rzdy mog spowodowa

niezadowolenie poddanych i, w konsekwencji, upadek krla. Bersglisvsur, ze wzgldu na

swoj wymow jak i saw samego skalda, szeroko zosta wykorzystany w pniejszych

przekazach. Poszczeglne strofy przytaczaj grip af Noregs konunga sgum, Fagrskinna,

Morkinskinna, Heimskringla, Hulda-Hrokkinskinna, saga Oddra Snorassona oraz Edda

Snorriego. Sigvatr, wywodzcy si z rodziny znanej z poetyckich zapdw73 zapamitany

zosta jednak przede wszystkim jako ulubiony skald Olafa witego, ktrego sta si z czasem

67Grettis saga 58, V. smundarson (ed.), Reykjavik 1900, s. 175-177.68Gunnlaugs saga ormstungu 12, s. 40-45.69 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 210-211, 391-393.70 R. Poole, Viking Poems on War and Peace. A Study in Skaldic Narrative, Toronto 1991, s. 390.71 Tame, s. 391.72 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 234-239.73 Ojciec Sigvata rr by take skaldem. Sigvatr z kolei by wnukiem innego poety ttara svarti.

Por. R. Poole, Sigvatr rarson, [w:] Ph. Pulsiano (ed.), Medieval Scandinavia. An Encylopedia,New-York London 1993, s. 580.

26


27/533

bliskim i zaufanym doradc74. W czasie gdy przebywa na jego dworze skomponowa kilka

poematw, nawizujcych do kolejnych etapw ycia i rzdw krla Norwegii. Vkingavsur

dotycz zbrojnych najazdw, ktrych Olaf Haraldsson na Batyku oraz w Anglii75, w

Nesjavsur skald referuje jak Olaf, pokonawszy jarla Hlair Swena, przej wadz w

Norwegii76.Austrfararvsurz kolei dotyczwyprawy jakskald odby na polecenie Olafa do

Szwecji na dwr jarla Rgnvalda, wwczas politycznie dominujcego w Szwecji77.

Powierzenie tej misji wanie Sigvatowi byo z pewnoci wyrazem zaufania jakim si

cieszy. Sam skald take musia czu si blisko zwizany z Olafem, czego wyrazem jest

erfidrpa, skomponowana kilka lat po jego mierci78. Ze pewnociSigvat by ceniony jako

poeta a przez to take cieszy si szacunkiem i estym, take ze strony rzdzcych. Pod

koniec lat 30-tych XI wieku uoy on drp powicon Knutowi Wielkiemu79. R. Poole

przypuszcza, i wiersz mg by skomponowany przy okazji porozumienia zawartego

midzy Magnusem Dobrym a Hardeknutem80. Jako, e naley powtpiewa, czy ukad ten

kiedykolwiek zawarto, warto rozway, czy Kntsdrpa nie powstaa w momencie gdy

Magnus obj wadz w Danii i czy nie miaa za zadanie przekona Duczykw do nowego

wadcy81. Do swojej mierci, czyli jak si przypuszcza do okoo 1043 roku, Sigvat zwizany

by z Magnusem Dobrym, musia cieszy si szczeglnymi wzgldami krla, jako faworyt

jego ojca, by moe traktowany jako wiadek jego witoci, o czym niewtpliwie wiadczy

domiay jak na skalda wydwikBersglisvsur.

74 Skald Einarr Sklason w XII-wiecznym poemacie Geisli wymienia wanie Sigvata oraz Ottara

svarti jako tych ktrzy komponowali na cze Olafa Haraldssona, por. C. Clover, Skaldic Sensibility, s.

67.75 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 213-216. Por. te J. Morawiec, Vina myrir, Vindum hattr, s.

537-538.76 F. Jnsson, Den norsk-islandske, s. 217-220. Por. te R. Poole, The Nesjavsur of Sigvatr

rarson, Mediaeval Scandinavia 15 (2005), s. 171-198.77 F. Jnsson, Den norsk-islandske, s. 220-225. Por. te W. Duczko, The Fateful Hundred Years :

Sweden in the Eleventh Century, [w:] P. Urbaczyk (ed.), The Neighbours of Poland in the 11th

Century, Warsaw 2002, s. 19; E.O.G. Turville-Petre, Scaldic Poetry, s. lxx; C. Clover, Skaldic

Sensibility, s. 64.78 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 239-245.79 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 232-234.80

R. Poole, Sigvatr rarson, s. 581.81 Por. rozdzia IV.

27


28/533

Okoo 1020 roku mia powsta flokkr przypisywany skaldowi Skliemu

orsteinssonowi 82. Wiersz ten, dotyczcy wsplnej wyprawy jarla Hlair Eryka oraz

Sigvaldiego, zakoczonej bitwu ujcia rzeki Svoldr, zosta zupenie mylnie wykorzystany

przez sagamandrw oraz cz badaczy, jako wiadectwo bitwy w resundzie83. Tymczasem

utwr ten nawizuje do typowej wyprawy upieskiej, jakniejednjarl w swej karierze odby.

Egils saga84oraz Gunnlaugs saga ormstungu85powiadczaj, i Skli nalea do hiru jarla

Eryka i bra udzia w bitwie w resundzie jako jeden z czonkw zaogi Barda, flagowego

okrtu Eryka. Z kolei Bjarnar saga Htdlakappa czyni ze Skliego orsteinssona kuzyna

gwnego bohatera sagi, ktry wraz z nim mia dorasta w Borg w Islandii86.

W latach 40-tych XI wieku dwie Magnsdrpy skomponowa Arnrr rarsson.

Pierwsza, hrynhenda, powstaa prawdopodobnie tu po 1043 roku87. Wiersz ten sawi

Magnusa Dobrego przede wszystkim jako wodza morskich wypraw, z tego te powodu skald

przytacza w wierszu przykady dziaa krla Norwegii i Danii majce to powiadcza, midzy

innymi najazd na Wolin. Druga Magnsdrpa, uoona wedug metrum drttkvtt, powstaa

pniej, by moe nawet po mierci Magnusa w 1047 roku88. Jest to wiersz sumujcy ycie i

dokonania syna Olafa witego. Arnrr urodzi si prawdopodobnie w okoo 1012 roku, by

synem znanego poety orra Kolbeinssona. By moe Arnrr by najstarszym dzieckiem jego

i Oddny orkelsdttir, o ktrej wzgldy rywalizowa z Bjrnem Arngeirssonem. Mody

Arnrr pojawia si w narracji Grettis sagi, gdzie bierze udzia w ataku na skazanego na banit

Grettira. Arnrra brako wrd bezporednio walczcych, std wedug sagi, ludzie uwaali, i

nie by on wielkim wojownikiem89. Podobnie postaw modego Arnrra rysujeBjarnar saga

Htdlakappa. Gdy dwaj rywale orr i Bjrn tocz poetycki pojedynek, Arnrr pytany o

opini, wyraa swojdezaprobat wobec niegodnych strof, komponowanych prze jego ojca i

jego rywala90. Przyjmuje si dzi, i tu po skoczeniu 20 lat, Arnrr opuci Islandi i

prawdopodobnie dotar na dwr Knuta Wielkiego, gdzie by moe przebywa a do mierci

82 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 283-284.83 Por. rozdzia III.84Egils saga skallagrimsonar90, V. smundarson (ed.), Reykjavik 1892, s. 285.85Gunnlaugs saga ormstungu 6, s. 6.86Bjarnar saga Htdlakappa 1, V. smundarson (ed.), Reykjavik 1898, s. 1.87 D. Whaley, The Poetry of Arnrr jarlaskld. An Edition and Study, London 1998, s. 45.88 Tame, s. 46.89

Grettis saga 60, s. 179.90Bjarnar saga Htdlakappa 23, s. 56-57.

28


29/533

krla Anglii i Danii w 1036 roku91. ladem, niezbyt jednak pewnym, moe by wzmianka w

Skldatal jak rwnie jedna z lausavsurprzypisywanych Arnrrowi92, ktra zdaniem Diany

Whaley, moga pochodzi z wiersza uoonego na cze Knuta93. Nie ulega natomiast

wtpliwoci, i ju w drugiej poowie lat 30-tych XI wieku Arnrr znalaz si na Orkadach

gdzie zwiza si z jarlem orfinnem Sigurarsonem, ktry wraz z Rgnvaldem Brsasonem

wsprzdzi Orkadami. Arnrr by tam zapewne wan person, skoro polubi krewn

obydwch jarlw, z ktrmia przynajmniej dwjk dzieci. Skald od niemal samego pocztku

swojego pobytu na Orkadach bra udzia w lokalnych rozgrywkach politycznych, przede

wszystkim w rywalizacji miedzy rzdzcymi jarlami, ktra przyniosa dwa waniejsze starcia

zbrojne, w ktrych skald osobicie uczestniczy. Skrytobjcza mier jarla Rgnvalda

Brsasona (ok. 1045 roku) moga zdecydowa zapewne o tym, i Arnrr opuci, raczej ju

na stae, Orkady. Poetyckim ladem tego etapu ycia skalda jest drpapowicona zmaremu

Rgnvaldowi. Dzi znamy dziesi strof tego wiersza. Moemy si jedynie domyla i

penia ona rol nie tylko wyrazu szacunku wobec zmarego wadcy ale take sprzeciwu

wobec poczyna orfinna Sigurarsona, ktry mia by inicjatorem zamachu na Rgnvalda.

Arnrr pojawi si w Norwegii zapewne w momencie gdy wsplnie rzdzili tu Magnus Dobry

i jego stryj Harald Hardrade, czyli okoo 1045-1046 roku. Cieszy si ju wtedy raczej duym

uznaniem, gdy bardzo szybko znalaz si w bliskim otoczeniu Magnusa, ktry bardzo szybko

wykorzysta jego artystyczny talent. Bardzo ciekawym refleksem tych zwizkw skalda z

krlem jest Arnrs ttr jarlasklds. W opowieci tej gdy Arnrr przybywa do Norwegii i

rozchodzi si wie, i uoy on wiersze na cze Magnusa i Haralda, ci natychmiast

wzywaj go przed swoje oblicze i skaniaj go do ich recytacji. Skald wygasza wpierw

poemat skierowany do Magnusa, jest to hrynhenda, jej tre sprawia synowi Olafa witego

wiele satysfakcji. Nastpnie Arnrr deklamuje wiersza powicony Haraldowi, nosi on tytu

Blgagladrpa. Jeg recytacji towarzyszy przepowiednia, i utwr ten nie zagoci duej w

ludzkiej pamici, co rzeczywicie miao miejsce, skoro do dzi nie znamy ani jednej strofytego wiersza. WedugttrArnrr zosta hojnie obdarowany przez obydwch wadcw i sta

si bliskim przyjacielem Magnusa. Samo opowiadanie nie posiada by moe wikszej

wartoci historycznej, lecz do dobrze oddaje pami o bliskich zwizkach Arnrra z

91 Por. R. Frank, King Cnut in the verse of his skalds, [w:] A. R. Rumble (ed.), The Reign of Cnut:

King of England, Denmark and Norway, London 1994, s. 106-124.92

F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 326.93 D. Whaley, , The Poetry..., s. 43.

29


30/533

dworem Magnusa Dobrego. Ich kolejnym przejawem bez wtpienia jest Magnsdrpa, ktr

skald skomponowa ju prawdopodobnie po mierci wadcy, w 1047 roku. Niewiele wiadomo

co dziao si z Arnrrem po tej dacie. Przekaz sag jak i zachowane fragmenty jego poezji

sugeruj, e mg on y jeszcze na pocztku lat 70-tych XI wieku i mieszka w Islandii.

Arnrr nie przesta by aktywnym jako poeta, midzy innymi mia skomponowa, nie

zachowan do dzi, wspomnieniowo-aobn drp na cze jarla orfinna Sigurarsona,

ktry zmar okoo 1065 roku.

Z dworem Magnusa Dobrego by zwizany take Islandczyk jolfr Arnrsson,

ktry okoo 1045 roku skomponowaflokkrpowicony krlowi Norwegii i Danii94. Poemat

ten powicony jest panowaniu i wojennym dokonaniom Magnusa, od momentu, w ktrym

ten przez Szwecj przybywa do Norwegii a do chwili, gdy toczy decydujce starcia w Danii

ze Swenem Ulfssonem. Magnsflokkr by chtnie wykorzystywany przez pniejszych

autorw. Poszczeglne strofy przywoujFagrskinna, Heimskringla, Morkinskinna, lfs

saga helga,Hulda-Hrokkinskinna orazEdda Snorriego. W nauce toczy si do dzi dyskusja

na temat rzeczywistej zawartoci poematu, jej przebieg podsumowaa ostatnio Diana

Whaley95. Przewa dzi opinia, iflokkrjolfa w swej oryginalnej formule skada si z 19

strof, natomiast 6 kolejnych, ktre zostay doczone do wiersza midzy innymi w edycji

Finnura Jnssona, powstay niewiele pniej, jako uzupenienie samego poety do pierwotnej

treci wiersza. Jako e w zasadzie nie podwaa si autorstwa samego jolfa, strofy te w

pracy tej s traktowane cznie z postulowanymi strofami pierwotnymi, do czego skania

take ich cisa zbieno merytoryczna96. O samym skaldzie wiadomo niewiele.

Prawdopodobnie po mierci Magnusa Dobrego znalaz si na dworze Haralda Hardrade,

chtnie otaczajcego si skaldami. Temu wadcy powici jolfr wiersz w metrum

runhent, z ktrego zachoway si jedynie cztery strofy97 oraz obszerny, skadajcy si z 31

strofSexstefja98.

94 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 332-338.95 D. Whaley, Skaldic Flexibility: Discourse Features in Eleventh-Century Encomia, [w:] J.

McKinnell, D. Ashurst, D. Kick (eds.), The Fantastic in Old Norse/Icelandic Literature, Papers of the

13th International Saga Conference, Durham 2006, s. 1044-1053.96 Por. rozdzia IV.97

F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 338-339.98 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 339-346.

30


31/533

XII wiek

Oglnie na to stulecie datowany jest poematRekstefja, ktrego autorem mia by skald

Hallar-Steinn99. Wiersz ten powicony jest yciu i czynom Olafa Tryggvasona. Skald

odwouje si tu dziecistwa spdzonego na Rusi, najazdw czynionych na Batyku i w Anglii,

przejciu wadzy w Norwegii oraz akcji chrystianizacyjnej. Ponad poowa strof nawizuje do

zmaga w resundzie, starcie to stanowi clue wiersza a jego finaem jest strofa, w ktrej

skald wyraa swoje przekonanie o tym, i Olaf zosta zbawiony100. Poemat Rekstefja

zachowany jest jedynie ale z to w caoci w lfs saga Tryggvasonar en mesta. O samym

skaldzie nic w zasadzie nie wiadomo, adnych informacji na jego temat nie przekazuje nawet

autoren mesty, ktry przecie jako jedyny przytacza jego strofy.

Podobnie rzecz si ma z poematem Badrpa, ktrego autorem mia by rkell

Gislason101. Utwr ten przetrwa do naszych czasw w formie 12 strof, ktre jako jedyna

przytacza lfs saga Tryggvasonar en mesta. Drpa powicona jest Biemu digri i jego

udziaowi w bitwie pod Hjrungavg. W zachowanych strofach peno typowych dla

skaldycznej maniery odniesie do dziaa bitewnych, przy okazji skald wymienia jeszcze inne

osoby, o ktrych wiadomo, e uczestniczyy w bitwie, mianowicie Vagna kasona oraz jarla

Hlair Eryka. W zasadzie nic nie wiadomo o samym rkellu, prcz tego, e prawdopodobnie

pochodzi z Islandii.

By moe pod koniec XII stulecia, skomponowana zostaa anonimowa lafs drpa

Tryggvasonar102. Utwr ten, podobnie jakRekstefja, w caoci powicony jest yciu krla

Norwegii, od dziecistwa i modoci na Rusi a po mier poniesionw resundzie. Take w

tym wierszu jego fina ma stricte religijny charakter, gdy skald zwraca si w strofie do

Chrystusa i poleca mu najwspanialszego wadc, Olafa Tryggvasona. Poemat ten zachowany

jest jedynie w XV-wiecznym manuskrypcie islandzkimBergsbk, gdzie autorstwo wiersza

przypisano Hallfreowi ttarssonowi. Atrybucja ta spotkaa si jednak ze zdecydowan

krytykbadaczy103, co oznacza, i w dalszym cigu kwestia ta pozostaje otwart.

99 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 525-534. Por. K. Heslop,Assembling..., s. 383.100 Por. K. Heslop,Assembling..., s. 385.101 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 536-538.102 F. Jnsson,Den norsk-islandske, s. 567-574.103

F. Jnsson, Den norsk-islandske, s. 567; J. de Vries, Altnordische Literaturgeschichte, 3.Auflage, Berlin 1999, s. 44; K. Heslop,Assembling..., s. 387.

31


32/533

Cho w swojej edycji Finnur Jnsson umieci Jmsvikingadrp Bjarniego

Kolbeinssona pord utworw XIII-wiecznych104, istniejargumenty przemawiajce za tym

aby wiersz ten datowa na drugpoow XII wieku. Wiersz, uoony w metrum munnvrp,

ktre jest prostsz mutacj metrum drttkvtt, nawizuje do finalnej czci historii o

Jomswikingach, czyli wyprawy druyny przeciw jarlowi Hkonowi zakoczonej bitw pod

Hjrungavg oraz okolicznoci, ktre jpoprzedziy105. W poemacie s liczne odwoania do

tradycji ustnej, z ktrej skald czerpa zapewne komponujc drp. Std dzi przewaa pogld,

i wiersz ten skomponowany zosta w momencie gdy jednoczenie powstaway pierwsze

wersje pisaneJmsvikingasagi jako kolejny element starszej tradycji o druynie z Jomsborga,

tradycji, ktra bya do dobrze znana ju wwczas wrd odbiorcw poezji oraz sag106. To

prawdopodobnie wanie Jmsvikingadrpa oraz najstarsze, dzi zaginione wersje sagi,

zostay wykorzystane przez autorwFagrskinny orazKnytlinga sagi, ktrych przekazy rni

si od powstaych niewiele pniej, znanych nam do dzi redakcji sagi107. Wiersz wzbudza

zainteresowanie badaczy take z innych powodw. Pierwsze dwie strofy zdajsi by parodi

skaldycznej maniery, gdy autorali si nikt nie sucha jego wiersza a on sam nie jest biegy w

poetyckiej sztuce108. Zwraca si te uwag, i to co skald sam nazywa sgukvi, jest w

istocie jednym z pierwszych opowiada wprawionym w ramy poezji skaldycznej i

odnoszcym si do starej cho pamitanej tradycji zamiast do wydarze, ktre jako skald

dowiadcza osobicie109. Do Eddy Snoriego, ktr zawiera manuskrypt GKS 2367 4to,

doczono 40 strof wiersza nazwanego wanieJmsvikingadrpa. lfs saga Tryggvasonar

en mesta zawiera 18 strof tego wiersza (w tym 5 z nich nie ma wEddzie), ktre przypisane s

biskupowi Bjarniemu. Podobnie redakcja AM 510 4to wspomina o tym, idrpajest dzieem

tej osoby. Std dzi panuje raczej zgoda, iJmsvikingadrpa, skadajca si z 45 strof jest

104 F. Jnsson,Den norsk-islandske, B2 s. 1-10.105 B. Fidjestl, Bjarni Kolbeinsson, [w:] Ph. Pulsiano (ed.), Medieval Scandinavia. An Encylopedia,

New-York London 1993, s. 48.106 J. Lindow, Narrative, s. 111, twierdzi wrcz, i dziki temu Bjarni mg oczekiwa od swych

suchaczy wikszej wiedzy na temat poszczeglnych motyww historii o Jomswikingach, std w

swojej drpie mg je pomija lub inaczej aranowa.107 B. Fidjestl, Bjarni Kolbeinsson, s. 48; J. Megaard, Studier i Jmsvikinga sagas stemma.

Jmsvikinga sagas fem redaksjoner sammenlignet med versjone i Fagrskinna. Jmsvikingadrpa,

Heimskringla og Saxo, Arkiv for Nordisk Filologi v. 115 2000, s. 155-156.108

B. Fidjestl,Bjarni Kolbeinsson, s. 48; J. Lindow,Narrative, s. 109.109 J. Lindow,Narrative, s. 110. Por. K. Heslop,Assembling..., s. 384.

32


33/533

wynikiem pracy Bjarniego Kolbeinssona110. Ten za to w peni historyczna osoba, wnuk Plla

orsteinssona, jarla Orkadw. Od 1188 roku do swojej mierci, ktra nastpia 15 wrzenia

1223 roku, Bjarni by biskupem Orkadw. W czasie swojego pontyfikatu rozpocz on

midzy innymi starania o kanonizacj jarla Orkadw Rgnvalda Kolssona a take budow

katedry w Kirkwall pod wezwaniem w. Magnusa111. Zdaniem Johna Megaarda to wanie

rok 1188 wyznacza terminus ante quem powstania poematu. Badacz ten zwraca uwag, i

zarwno satyryczny wydwik dwch pierwszych strof oraz odwoania do miosnych

niepowodze w relacjach z kobietami zupenie nie pasuj do obrazu biskupa mocno

zaangaowanego w religijne sprawy. Dlatego sdzi on, i Jmsvikingadrpa zostaa

skomponowana przez Bjarniego zanim ten zosta kocielnym hierarch112.

Czas powstania w Norwegii i w Islandii grupy synoptykw to moment, w ktrym

poszczeglne elementy wice redniowieczn tradycj skandynawsk z Wolinem, po raz

pierwszy przybray pisemn form. Ich wyrazem jest przekaz trzech narracji: Historia de

antiquitate regum Norwagiensium, ktrej autorem jest Mnich Teodoryk oraz anonimowe

grip af Noregs konungasgum i Historia Norwegie. Prace te nie tylko tworz grup

najstarszych zachowanych przekazw odnoszcych si do dziejw Norwegii (i Skandynawii),

wyrnia je take zwiza i skrtowa konstrukcja (std ich wsplna nazwa).

Historia de antiquitate regum Norwagiensium stanowi zapis rzdw kolejnych

wadcw Norwegii od Haralda Piknowosego do Sigura Magnssona (Jrsalafari) a wic

obejmuje okres od poowy IX wieku do 1130 roku113. Teodoryk zaznaczy w swej pracy, i

koczy przekaz na mierci krla Sigura, gdy uwaa, i lepiej milcze na temat

nieszczsnych wydarze, ktre miay miejsce w nast pnych latach114. Panuje zgoda, i

110 B. Fidjestl, Bjarni Kolbeinsson, s. 48; . Halldrsson, Danish Kings and the Jomsvikings in the

Greatest Saga of lfr Tryggvason, London 2000, s. 75-76. Cho J. Lindow,Narrative, s. 111 nie

wyklucza, e pierwotnie wiersz ten mg liczy jeszcze wicej strof.111 B. Fidjestl,Bjarni Kolbeinsson, s. 48.112 J. Megaard, Studier..., s. 171-172.113 M. Cormack, Theodoricus:Historia de antiquitate regum Norwagiensium, [w:] Ph. Pulsiano (ed.),

Medieval Scandinavia. An Encylopedia, New-York London 1993, s. 643; P. Foote, Introduction,

[w:] Theodoricus Monachus,Historia de AntiquitateRegum Norwagiensum, D. & I. McDoughall (ed.),

London 1998, s. vii.114

Theodorici Monachi Historia de Antiquitate Regum Norwagiensum, Monumenta HistoricaNorvegi, Latinske Kildeskrifter, G. Storm (ed.), Kristania 1880, c. 34, s. 67. (dalej Teodoryk)

33


34/533

Teodoryk mia na myli walki wewntrzne o wadz w Norwegii, ktre trway niemal

nieprzerwanie a do pocztku XIII wieku. Narracja Teodoryka na temat poszczeglnych

wadcw jest zwiza i pozbawiona w zasadzie wszelkich wtkw pobocznych,

charakterystycznych dla przekazw pniejszych115. Teodoryk wyjtkowo potraktowa

jedynie Olafa Tryggvasona oraz Olafa Haraldssona, wadcw misjonarzy i krzewicieli

chrzecijastwa w Norwegii. W konsekwencji, na tle innych opisw, wyrniajsi w pracy

Teodoryka fragmenty powicone bitwom w resundzie (1000 rok) oraz pod Stiklestad (1030

rok), w ktrych obydwaj Olafowie ponieli mier. O samym Teodoryku wiadomo niewiele.

Tekst Historii pozwala wierzy, e by Norwegiem imieniem rir, ktry nalea do

wsplnoty benedyktyskiej. Jako, e prac swoj Teodoryk zadedykowa arcybiskupowi

Niarss Eysteinnowi Erlendssonowi (1161-1188), przypuszcza si, i mg on by

czonkiem zgromadzenia powstaego okoo 1100 roku w najbliszym ssiedztwie katedry, na

Niarhlmr. Badacze prbowali identyfikowa Teodoryka bd z rirem biskupem Hamar

(1189/90-1196), bd z rirem Gumundarsonem arcybiskupem Niarss (1206-1214),

jednak brak przekonywujcych argumentw dla zasadnoci ktrejkolwiek z powyszych

identyfikacji. Nie ulega wtpliwoci, i Teodoryk otrzyma solidne wyksztacenie, co objawia

si bardzo dobrznajomociBiblii a take klasycznych i redniowiecznych autorw. Na tej

podstawie sugerowano, i Teodoryk ksztaci si poza granicami Norwegii, na przykad w

paryskim klasztorze w. Wiktora, ale pojawiajsi gosy, e swoja wiedz autorHistorii mg

pogbia take w ojczynie116. Fakt dedykacji dziea arcybiskupowi Eysteinnowi oraz

wzmianka o mierci Eysteinna meyla w bitwie od R w styczniu 1177 roku pozwala na do

cise okrelenie czasu, w ktrym Teodoryk napisaHistori, ktra bya ukoczona przed

mierciarcybiskupa w 1188 roku117. Tekst narracji Teodoryka pozwala take na wysuwanie

do wiarygodnych domysw co do rde, z ktrych mnich czerpa swojwiedz na temat

wadcw Norwegii. Ju w prologu swojego dziea Teodoryk zaznaczy, i wiele dowiedzia

si do od Islandczykw, ktrzy potrafili zachowywa pami o przeszoci miedzy innymi

115 P. Foote,Introduction, s. viii.116 Por. G. Lange,Die Anfnge der islandisch-norwegischen Geschichtsschreibung, Reykjavk 1989, s.

19-20; M. Cormack, Theodoricus..., s. 643; P. Foote,Introduction, s. ix-xi.117 S. Bagge, Theodoricus Monachus Clerical Historiography in Twelth-century Norway,

Scandinavian Journal of History vol. 14 1989, s. 114. G. Lange, Die Anfnge..., s. 22;M. Cormack,

Theodoricus..., s. 643; P. Foote,Introduction, s. xii-xiii, w do przekonywujcy sposbzawa czas powstaniaHistorii do lat 1177-1178.

34


35/533

przy pomocy poezji118. W tym samym miejscu autor podkreli, i wiele z tego co mu

Morawiec-Wolin w średniowiecznej tradycji skandynawskiej

Documents

Transcript of Morawiec-Wolin w średniowiecznej tradycji skandynawskiej