Farmakologia w Ratownictwie

Środki odkażające i antyseptyczne

Antiseptica

• Termin ‘Antiseptica’ wprowadził po raz pierwszy chirurg John Pringle, określając zabiegi ‘przeciwko gniciu ran’

Z greckiego:

• Anti – przeciw

• Sepsis - gnicie

Dezynfekcja (odkażanie):

• postępowanie mające na celu maksymalne zmniejszenie liczby drobnoustrojów. Niszczenie form żywych mikroorganizmów, (nie zawsze usuwa formy przetrwalnikowe). Dezynfekcja dotyczy przedmiotów i powierzchni użytkowych.

Sterylizacja, wyjaławianie:

• proces polegający na zniszczeniu wszystkich, zarówno żywych, jak i przetrwalnikowych form mikroorganizmów.

• Prawidłowo wysterylizowany materiał jest jałowy - nie zawiera żadnych żywych drobnoustrojów (także wirusów) oraz ich form przetrwalnikowych.

Środki odkażające, podział:

• Środki antyseptyczne - nazywamy środki stosowane na powierzchnię żywych tkanek w celu zabicia drobnoustrojów lub zahamowania ich rozwoju. Zastosowanie:- skóra nieuszkodzona- rany, błony śluzowe.

Środki odkażające, podział:

• Środki dezynfekcyjne - stosowane do zabicia drobnoustrojów znajdujących się poza organizmem. Są toksyczne, drażniące i żrące dla tkanek ludzkich. Zastosowanie:- pomieszczenia- przedmioty- narzędzia, materiały opatrunkowe.

Idealny środek to:

1. Szerokie spektrum działania2. Duża szybkość działania3. Stabilność w kontakcie ze środowiskiem (np.

wydzielin) i niereaktywność z powierzchniami odkażanymi.

4. Nietoksyczność, bezwonność.5. Bezpieczeństwo dla ludzi i przedmiotów.6. Łatwość użycia7. Niska cena

Podział ze względu na mechanizmMechanizm działania Przykład

Zmiana pH Kwasy, zasady

Zmiana ciśnienia osmotycznego Roztwory hipertoniczne -NaCl, cukier (syropy), glukoza(20-40%)

Wydzielanie tlenu atomowego Woda utleniona,nadmanganian potasowy,chlor, podchloryny

Inaktywacja enzymów drobnoustrojów

Związki rtęci, związki bizmutu

Zmiany charakteru błony lipoproteinowej drobnoustrojów

Błękit metylenowy,rozpuszczalniki organiczne,garbniki

Denaturacja białek drobnoustrojów Formaldehyd, fenol, krezol,związki srebra, fioletkrystaliczny, jod

Zmiany napięcia powierzchniowego tenzydy, detergenty

Podział ze względu na moc działania:

A. Silnie działające środkiB. Średnio-silnie działające środki C. Słabo działające środki

Silnie działające środki• Zdolne zniszczyć przetrwalniki oraz wszelkie

formy drobnoustrojów.

• Przykład: tlenek etylenu

Średnio-silnie działające środki

• Nie niszczą zarodników w czasie rutynowego stosowania, natomiast niszczą inne formy drobnoustrojów, szczególnie prątki gruźlicy.

• Przykłady: Formaldehyd, związki chloru, jodofory, alkohole, związki fenolu.

Słabo działające środki • Mają wąskie spektrum działania. Nadają się do

dezynfekcji bieżącej sprzętów w otoczeniu chorego

• Przykłady: detergenty dostępne do sprzątania

Siła działania

Bakterie

Grzyby

Wirusy

Formy wegetaty

wne

Prątki gruźlicy

Przetrwalniki

Lipidowe-średnie

Nielipidowe-małe

Silne + + + + + +

Średnio-Silne + + +/- + + +/-

Słabe + - - +/- + -

Podział ze względu na właściwości chemiczne:

1. Kwasy 2. Alkohole, aldehydy3. Fenole4. Środki utleniające 5. Związki chlorowcowe i ich pochodne6. Sole czwartorzędowych zasad aminowych

(tenzydy)7. Sole metali ciężkich (srebra, rtęci, cynku)8. Leki roślinne9. Barwniki i inne środki odkażające

1. Kwasy

1. Kwasy

• Działanie ich polega na zmianie pH środowiska. • Spośród kwasów, jako środki antyseptyczne do

odkażania blon śluzowych i skóry nie uszkodzonej stosuje się:

• kwas borny (Acidum boricum)• dwuboran sodowy (Natrium biboricum - boraks)• kwas salicylowy (Acidum salicylicum)• oraz rzadziej kwas nalidyksowy i undecylenowy

Kwas borny

• działa słabo bakteriostatycznie i grzybostatycznie,

• Stosowany jako antyseptyk na:- błony śluzowe (m.in. spojówki - 2 - 5%)- zewn. uszkodzenie skóry - roztwory 1-3%, zasypki 1-3% i maści 10%

Kwas borny

Kwas borny

Kwas salicylowy

• stosowany w postaci roztworu (2 - 10%), zewnętrznie na skórę jako środek odkażający

• W połączeniu ze spirytusem (spirytus salicylowy)

Kwas salicylowy (maść)

Sachol (Salicylan choliny) – w chorobach jamy ustnej:

2. Alkohole i aldehydy.

Alkohole alifatyczne (etylowy, izopropylowy)

• silne środki antyseptyczne,• zabijają zarodniki, wirusy i grzyby.• Alkohol etylowy 40-50% działa odkażająco bardzo

powoli• Alkohol etylowy 70% działa silnie bakteriobójczo,

stosowany do:- odkażania skóry nie uszkodzonej (np. przed

wstrzyknięciami)-odkażania instrumentów chirurgicznych i

naczyń

Skinsept

Aldehyd mrówkowy – formaldehyd

• działa silnie bakteriobójczo i wirusobójczo.• 40% roztwór formaldehydu (formalina) działa

silnie nekrotyzująco (opryskiwanie pomieszczeń)

• stosowany w roztworach 2-10% do odkażania narzędzi i urządzeń sanitarnych

• Niestety jest rakotwórczy

Aldehyd glutarowy

• w postaci 2% roztworu z aktywatorem (preparat Aldesan) - działa odkażająco na wegetatywne postacie bakterii (G+ i G-, na mikroorganizmy kwasooporne, grzyby i wirusy)

• Stosowany do wyjaławiania: - korków gumowych - opakowań szklanych - narzędzi chirurgicznych i stomatologicznych - drenów

Aldehyd glutarowy w prep. Aldesan

3. Fenole i ich pochodne

Fenole i pochodne:

• Są to trucizny protoplazmatyczne, w odpowiednich stężeniach denaturują białka, działając bakteriobójczo na większość drobnoustrojów. Na tkanki wyższego organizmu działają ściągająco, w większych stężeniach nekrotyzująco.

Fenole i pochodne:• Fenol:

- stężenie: 1-3% do odkażania przedmiotów i narzędzi chirurgicznych,

- 0,5% do wyjaławiania i konserwacji środków leczniczych

• Krezol• Lizol (krezol + mydło potasowe) - działa silnie

bakteriobójczo• stosowany do odkażania: rąk (1-2 %), narzędzi

chirurgicznych (5%), bielizny (3%), pomieszczeń i ustępów

• Heksachlorofen - (płynny difenol rozpuszczalny w rozpuszczalnikach organicznych i mydłach).Często stosowany jako płynne mydło heksachlorofenowe - antyseptyk stosowany w chirurgii.

• Jest również stosowany jako antyseptyczny dodatek do środków czyszczących, preparatów kosmetycznych, dezodorantów.

4. Środki utleniające

Nadtlenek wodoru (Hydrogenium peroxydatum)

• Nietrwały związek, wydzielający tlen pod wpływem zetknięcia się z substancjami organicznymi lub zasadami, jak również pod wpływem katalaz znajdujących się w wielu bakteriach. Działa:- silnie utleniająco- odkażająco- pęcherzyki tlenu spulchniają skrzepy krwi i ropę- mechanicznie oczyszczają ranę - 3% wodny roztwór nadtlenku wodoru (woda utleniona) lub 1 łyżka stołowa na szklankę wody – do przemywania błon śluz.

Nadmanganian potasowy KMnO4

• po rozpuszczeniu w wodzie uwalnia powoli tlen atomowy, działając odkażająco. Stosowany:- do dokażania ran i płukania błon śluzowych (0,025 - 0,1%)- do płukania żołądka (0,02%)

• W zetknięciu z białkiem ulega redukcji, co zmniejsza jego wartość kliniczną,

• plami tkaniny i skórę, może działać drażniąco na tkanki.

• Działanie p-bakteryjne KMnO4 jest słabsze ale dłuższe od wody utlenionej.

Tlen atomowy i ozon

Tlen atomowy• Działa toksycznie na komórki bakterii i innych

drobnoustrojów• Słabe działanie przeciwbakteryjne• Bardzo silne własności utleniająceOzon• Silnie drażni błony śluzowe• Powoduje szybsze starzenie się materiałów i tworzyw• Stosowany do uzdatniania wody wodociągowej

Ozon

• Jest trujący dla ludzi, zwierząt i roślin.Wykorzystywany jest do wyjaławiania wody pitnej (ozonowanie), pomieszczeń (szczególnie w szpitalach: lampa ozonowa)

• Ozon jest jednym z najskuteczniejszych znanych środków dezynfekcyjnych, nie wytwarza rakotwórczych i innych szkodliwych produktów ubocznych. W procesie uzdatniania wody (ozonowanie) ozon jest jedną z najlepszych możliwości, ponieważ nie jest tak drogi w późniejszej eksploatacji a produkt wynikowy jest porównywalny.

• Niestety, ozon ma stosunkowo krótki czas rozkładu, przez co ozonowana woda pozostaje aseptyczna przez krótki czas (tzn. nie można jej bezpiecznie przesyłać długimi rurociągami).

• Ozon nie może całkowicie wyeliminować chloru z procesu uzdatniania wody, jednakże może go w istotny sposób ograniczyć do minimum, w ilości niezbędnej do utrzymania w sterylności wszystkich nitek sieci wodociągowej po przejściu wody przez Stację Uzdatniania. Zabieg taki wyraźnie poprawia właściwości organoleptyczne spożywanej wody (brak wyczuwalnego zapachu i smaku chloru oraz mętnego zabarwienia).

5. Związki chlorowcowe i ich

pochodne

Chlor

• działa silnie odkażająco, stosowany do odkażania wody i pomieszczeń.

• Związki chlorowcowe odszczepiają w roztworach wodnych jon chloru działający odkażająco, a wtórnie wyzwala z wody tlen.

Wapno chlorowane

• do odkażania wagonów wozów ustępów, śmietników, grobowców (10 - 20%)

Chloramina B

• działa antyseptycznie i odkażająco • stosowana do odkażania:

- pomieszczeń i urządzeń sanitarnych (2-5%)

- narzędzi i sprzętów (0,5-2%)- rąk (1 łyżka proszku na 1 litr

wody).

Chlorheksydyna

• jest organicznym związkiem chloru• działającym silnie p-bakteryjnie nie drażni

skóry ani błon śluzowych• Zastosowanie:

- odkażanie rąk (do 4%)- pola operacyjnego- jam ciała i błon śluzowych (0,5%)- odkażanie narzędzi chirurgicznych

Preparaty Chlorheksydyny dostępne w Polsce:

• Abacil(5%)• Manusan(4%)• Chlorhexidinum (20% roztw. 0,5% aerozol, 1%

krem, tabl. do ssania)• Glukonian chlorheksydyny stosowany j.w.:

(0,2% i 0,12% roztwór)• tabletki do ssania SEBIDIN A.

Sebidin

Abacil, Manusan

Jod

• powoduje denaturację białek, działa bakteriobójczo i ściągająco.

• W środowisku wodnym wyzwala tlen - działa utleniająco, a w wyniku tego odkażająco i drażniąco. Stosowany:- Jodyna (3% roztwór alkoholowy- Płyn Lugola (1% roztwór wodny)

Jodyna

• najskuteczniejszy środek do odkażania skóry nieuszkodzonej, działa także przeciwgrzybiczo. Obecnie stosowana w postaci Jodoforów (są to koloidalne roztwory jodu w tenzydach lub polimerach

• Najcześciej używane do mycia pola operacyjnego

• Czasem powoduje reakcje alergiczne i nadwrażliwości

Preparaty jodoforów

• jodowany poliwinylopirolidon (Povidone – iodine)

• 10%) preparat: Polseptol, Betadine - działa silnie p-bakteryjnie na G+, stosowany do odkażania skóry i błon śluzowych (działa długo i jest mało drażniący)

Povidone-Iodine

Povidone-Iodine

Betadine

6.Tenzydy, detergenty.

Tenzydy

• Związki o właściwościach zmniejszania napięcia powierzchniowego cieczy.

• Działają bakteriobójczo w stosunku do drobnoustrojów, grzybów i pierwotniaków.

• Rodzaje:– tenzydy aminowe (m.in.mydła) – tenzydy kationowe, stosowane jako środki

antyseptyczne i odkażające

Benzalkonium chloride

• stosowany do odkażania rąk i narzędzi chirurgicznych, przepłukiwania pochwy i pęcherza moczowego, leczenia zakaźnych schorzeń skóry.

• Występuje osobno jak i w preparatach złożonych np. Septolete - jako antyseptyk jamy ustnej.

Benzalkonium chloride

Benzalkonium chloride

Benzalkonium bromide

• 0,01 - 0,05% do odkażania błon śluzowych i skóry.

7. Sole srebra

Związki srebra

• nieorganiczne, jak i organiczne działają p-bakteryjnie i odkażająco oraz ściągająco, a w większych stężeniach keratolitycznie i nekrotyzująco

Sól srebrowa sulfadiazyny (Dermazin)

• maść o działaniu odkażającym i przyspieszającym gojenie się ran, stosowany w leczeniu oparzeń

Sól srebrowa sufatiazolu (Argosulfan)

• stosowana w oparzeniach wszystkich stopni, oparzeniach popromiennych, odleżynach, przewlekłych owrzodzeniach podudzi.

8. Preparaty roślinne

Ekstrakty z herbaty

• Wyciągi

• Olejki

• Słabe działanie przeciwbakteryjne

• Ściągające

• Do płukania gardła, przemywania śluzówek

9. Barwniki i inne środki odkażające

• Nitrofural - pochodna nitrofuranu - stosowana do odkażania jamy ustnej (tabletki do ssania) oraz do odkażania zakażonych ran i oparzeń

• Chinoksyzol - siarczan hydroksychinoliny - stosowany do płukania błon śluzowych (np. jamy ustnej) oraz do odkażania skory

• Etakrydyna (Rivanolum) - stosowana do odkażania ran i błon śluzowych.

• Błękit metylenowy - niebieski barwnik działający bakteriobójczo i grzybobójczo, stosowany do przemywania ran i przepłukiwania pęcherza moczowego.

• Fiolet krystaliczny (gencjana)- o działaniu bakteriobójczym, grzybobójczym i ściągającym, stosowany do odkażania skóry ran i błon śluzowych, skuteczny w drożdżycach i pleśniawkach.

• Nadtlenek benzylu (OXY 5 -10, Benzacne) - działa bakteriobójczo i keratolitycznie, stosowany w trądziku.

Rivanolum

W Ratownictwie:

• Skinsept – Alkohol do odkażania rąk i skóry, także przed wkłuciami

• Czas odkażania 15 sekund

• Nie stosować na błony śluzowe i rany!

• Jest autosterylny

W Ratownictwie:

• Skinsept – Alkohol do odkażania rąk i skóry, także przed wkłuciami

• Czas odkażania 15 sekund

• Nie stosować na błony śluzowe i rany!

• Jest autosterylny

Octenisept

• Do stosowania na błony śluzowe i rany

• Nie powoduje pieczenia

• Długie działanie (do godziny)

Octenisept

• Do stosowania na błony śluzowe i rany

• Nie powoduje pieczenia

• Długie działanie (do godziny)

Incidin/Incidur

• Do odkażania sprzętu, narzędzi, powierzchni.

• W wygodnym do stosowania sprayu

Incidin

• Do odkażania sprzętu, narzędzi, powierzchni.

• W wygodnym do stosowania sprayu