Art. 158 kk i art. 159 kk

Bójka i pobicie

Art.158 kk 1. Kto bierze udział w bójce lub pobiciu, w

którym naraża się człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo nastąpienie skutku określonego w art. 156 § 1 lub w art. 157 § 1, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 3. Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest śmierć człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

Art. 159 kkKto, biorąc udział w bójce lub pobiciu człowieka, używa broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Odmienność potocznego i prawnego rozumienia pojęć bójki i pobiciaBójka: starcie minimum 3 osób, z których każda

jest jednocześnie napastnikiem i broniącym się (Gardocki, Daszkiewicz)

Pobicie: dokonanie czynnej napaści przynajmniej dwóch osób na inną osobę albo grupy osób na inne osoby (przewaga osób napadających nad napadniętymi)

wyrok SA w Łodzi z dnia 12 października 2000r: „konstrukcja art.158 k.k. jest wynikiem niemożności ustalenia, który z uczestników zajścia zadał cios pociągający za sobą skutki decydujące o kwalifikacji prawnej” (II Aka 181/200, KZS 2001, z. 7-8, poz.65)

Bójka i pobicieKarolina Olszak:

Bójka i pobicie. Aspekty wykrywcze i dowodowe, Wolters Kluwer, Warszawa 2009

Zbigniew SkarżyńskiBójka i pobicie w polskim prawie karnym, Oficyna Naukowa, Warszawa 1994

Krzysztof KrajewskiBójka i pobicie Analiza kryminologiczna, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego DCCCXCVII, Kraków 1988

[A. Zachuta: Bójki i pobicia na Podhalu, Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego, 1974, nr 1, s.86-127]

Badania K.Olszak (2009)Badania: akta spraw o przestępstwa bójki albo pobicia (zakończone prawomocnym wyrokiem) rozpatrywane przez SO w Lublinie, SR w Lublinie, Wojskowy Sąd Okręgowy w Warszawie, Wojskowy Sąd Garnizonowy w Warszawie i Wojskowy Sąd Garnizonowy w Lublinie w latach 1998 – 2005.

Ogółem: 200 spraw, 100 sądzonych przez sądy powszechne i 100 przez sady wojskowe

Problem: przestępstwo pospolite, którego sprawcą jest żołnierz:- zjawisko uchwycone w okresie transformacji w Wojsku Polskim, które zmierza do stworzenia formacji zawodowej (złożonej z ochotników)

Akcentowane aspekty kryminalistyczne: m.in. taktyka i technik dowodzenia winy i sprawstwa bójki lub pobicia

Badania Skarżyński (1994)analiza sądowych akt karnych

spostrzeżenie, że bójki i pobicia to przestępstwa zróżnicowane w zależności od regionu (różne nasilenie: największe w województwach południowo-wschodnich a poniżej średniej krajowej np. w Wielkopolsce) (autor porównywał współczynniki z lat 1976 i 1984)

Próba badawcza z dwu okresów: I półrocze 1984 i I półrocze 1986

Badane województwa: tarnobrzeskie, ciechanowskie i poznańskie

Analiza: 155 akt z 15 sądów (90,1% ogółu ustalonych spraw, pozostałe były niedostępne lub zapadły w nich wyroki uniewinniające)

Badania Skarżyński (1994)Bójki ogółem : 10,3 % badanych sprawTarnobrzeskie: 22,2 %Ciechanowskie 7,1 %Poznańskie 5,2 % >zróżnicowanie regionalneUwaga: różnice w skali zjawiska mogą również

wynikać z nastawienia organów ścigania na określone typy przestępstw (różnice w wykrywalności) 

Miejsce zdarzenia (miasto/wieś) 

Badania K.Krajewski (1988)Charakterystyka fenomenologiczna bójek i pobić 

Porównanie trzech województw (obszar trzech okręgów sadowych):

- krakowskie (typowo wielkomiejskie) - nowosądeckie (typowo wiejskie)- kieleckie (charakter mieszany regionu)

 Badania aktowe: akta spraw o przestępstwa z art. 158 i 159 kk z roku 1978 z wybranych sądów: 248 akt, z których analizowano ostatecznie 208 spraw: 41 bójek (19,7%) i 167 pobić (80,3%)

 (cele m.in. zweryfikowanie ustaleń A. Zachuty dot. bójek i pobić na Podhalu)

Cechy charakterystyczne bójki i pobicia

-wielość i zmienność uczestników -duża dynamika zdarzeń-zmienność składu osobowego uczestników (zarówno sprawców jak i ofiar), -zmienność miejsca zdarzenia (przemieszczanie się sprawców)-rozłożenie zdarzenia w czasie (kontynuowanie działań agresywnych po przerwach)

• >problemy z zakwalifikowaniem udziału

poszczególnych osób oraz ustaleniem jedności/wielości czynów zabronionych

Pojęcie „udziału” w bójce lub pobiciuproblem: czy słowne zachęcanie do agresywnych

działań stanowi udział w bójce lub pobiciu? 

Dwa stanowiska:• - wg SN udział może polegać na „zagrzewaniu

co najmniej dwóch jego uczestników do kontynuowania przestępnego działania lub na ułatwianiu im w jakikolwiek sposób takiego działania, które wyraża się w zadawaniu razów określonej osobie” (wyrok SN z dnia 10 kwietnia 1973

• -wg A.Marka i M.Filara: pogląd przyjmujący że ”udziałem” w bójce lub pobiciu może być słowne zachęcanie do agresywnych działań jest zbyt daleko idący

Udział w bójce lub pobiciu cd.Za „udział” w bójce lub pobiciu uznawane są także

formy zachowania, które w działaniu zbiorowym mogą narażać na niebezpieczeństwo utraty życia lub uszkodzenia ciała: przytrzymywanie ofiary, krępowanie jej, podawanie narzędzi, blokowanie drogi ucieczki , gaszenie światła itp. 

Wyrok SA w Łodzi z dnia 23 listopada 2000r (II Ka 169/2001, Prokuratura i Prawo 2001, nr 6, poz.20);

• „dla przyjęcia udziału w pobiciu w rozumieniu art.158 § 1 k.k. nie jest też konieczne, aby konkretna osoba zadała innej osobie (napadniętemu) cios w postaci uderzenia, kopnięcia itp. Wystarczy świadome połączenie działania jednego ze sprawców z działaniem drugiego człowieka lub większej grupy osób przeciwko innemu człowiekowi lub grupie osób”

Specyfika przestępstw bójki i pobicia- pewne postacie zachowania sprawcy, które

w wypadku innych przestępstw byłyby kwalifikowane jako podżeganie lub pomocnictwo, są traktowane jako bezpośrednie sprawstwo „udziału” w bójce lub pobiciu

- uczestnika bójki i pobicia nie zwalnia od odpowiedzialności karnej fakt, że on sam jest ofiarą (narażono go na niebezpieczeństwo utraty życia lub uszkodzenie ciała)

Bójka: problem obrony koniecznej

- uczestnicy bójki występują w podwójnej roli: „zarazem ofensywnej i defensywnej” (są jednocześnie napastnikami i broniącymi się)

> przeważa stanowisko, że nie jest dopuszczalne powołanie się na obronę konieczną (wyjątek, gdy gdy osoba wycofała się z bójki lub występuje w obronie osoby niezdolnej do dalszego udziału w bójce)

Odpowiedzialność karna osób włączających się do bójki lub pobiciaWyróżnia się dwie kategorie takich osób:• -interweniujące: dążą do zakończenia bójki lub

udzieleni pomocy ofiarom pobicia • -przyłączające się do bójki lub pobicia

(decydujący moment przyłączenia) Problem włączenia się do waśni dwóch osób osoby

trzeciej: - Kiedy waśń przekształca się w bójkę lub pobicie?

> decydująca okoliczność: działanie osoby trzeciej za wiedzą i wolą uczestnika

 

Użycie „niebezpiecznego przedmiotu”

159kk : surowsza odpowiedzialność, gdy uczestnik zajścia używa w czasie zdarzenia broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu

- > o przyznaniu tej cechy decydować będą właściwości przedmiotu, ponadto konieczne ustalenie uczestnika, który się posługuje w/w przedmiotem)

Wyrok SA w Warszawie z 24 kwietnia 2002 (II Aka 115/02)

• „użycie w przepisie sformułowania „lub (używa) innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu” oznacza (..),że może to być jedynie taki przedmiot, którego niebezpieczeństwo użycia porównać można z niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia człowieka, jakie stwarza użycie broni palnej lub noża”

„Niebezpieczne przedmioty”Sztachety, kołki, pręty metalowe, buty typu

„glany”, szklane butelki (w całości i w postaci tzw. „tulipana”), psy rasy amstaf lub rottweiler, siekiera, motyka itp.

 * znamię ”używa” interpretowane jest węziej

niż termin „posługuje się”: samo posiadanie lub demonstrowanie niebezpiecznego przedmiotu w celu zastraszenia nie wystarcza dla bytu przestępstwa z art.159 kk.

Krajewski (1988) Zestawienie niebezpiecznych narzędzi (obecnie „przedmiotów”) z analizowanych akt spraw karnych

Rodzaj narzędzia l.b. %

Nóż, scyzoryk, brzytwa, żyletka 15 17,4

Kastet 2 2,3Siekiera, motyka, łopata, kosa, grabie 10 11,6

Sztachety, kije, kołki, deski 28 32,6

Butelki 7 8,1Kamienie 8 9,3Krzesło 3 3,5Rurka metalowa 2 2,3Inne 11 12.8Razem: 86 100

Użycie niebezpiecznych narzędzi w bójce i pobiciu w świetle badań A.Zachuta (1973): użycie niebezpiecznych

narzędzi jako cecha charakterystyczna bójek podhalańskich

 Skarżyński (1994):

- w badanej próbie w 25,8 % incydentów użyto niebezpiecznego narzędzia (w 62,5 % bójek i 21,6 % pobić); - częściej używano narzędzi „tępych” (82,7%) niż „ostrych”

Typologia bójek i pobić (Krajewski 1988)Typ czynu/ Bójki i pobicia Bójki

(l.b.)% Pobicia

(l.b.)%

1. w restauracjach, barach, kawiarniach

5 29,4 12 70,6

2. „weselne” i „zabawowe” 5 16,7 25 83,33. o charakterze demonstracji, agresywności i siły

4 5,7 66 94,3

4. o charakterze zemsty lub odwetu 7 21,9 25 78,15. na tle konfliktów wiejskich 13 48,1 14 51,96. na tle awantur i konfliktów rodzinnych i sąsiedzkich

3 17,6 14 82,4

7. inne 3 21,4 11 78,6RAZEM 41 19,7 167 80,3

Wiek sprawców bójek i pobić (Olszak)Wiek sprawców

Sprawy rozpatrywane przez sądy powszechne

% Sprawy rozpatrywane przez sądy wojskowe

% ogółem %

<17 r.ż 11 5,3 0 0 11 2,4

17-21 107 51,4 198 76,4 305 65,3

22 -25 32 15,4 55 21,2 87 18,6

26-29 17 8,2 3 1,2 20 4,3

30-33 11 5,3 0 0 11 2,4

34-37 3 1,4 0 0 3 0,6

38-41 5 2,4 1 0,4 6 1,3

42-45 10 4,8 1 0,4 11 2,4

46-50 6 2,9 1 0,4 7 1,4

>50 6 2,9 0 0 6 1,3

ogółem 208 100 259 100 467 100

Uprzednia karalnośćKaralność sądy

powszechne (liczba sprawców)

% sądy wojskowe (liczba sprawców)

% ogółem %

Za bójkę lub pobicie

5 2,4 6 2,3 11 2,4

Za inne przestępstwa

40 19,2 28 10,7 68 14,5

Nie karani 163 78,4 227 87 390 83,1Ogółem 208 100 261 100 469 100

Sprawy rozpatrywane przez sądy wojskowe (Olszak)Sprawy rozpatrywane przez sądy

wojskowe:• -wszyscy sprawcy płci męskiej

-większość stanu wolnego (tylko 6,6% w związku małżeńskim)-prawie wszyscy (97,6 % ) w wieku od 17- 25 r.ż.-44,5 % wykształcenie zawodowe +33,6 % podstawowe (razem : 78,1 % )- 94,6 % pełniło zasadniczą służbę wojskową-większość w przeszłości nie karana

 

Sprawy rozpatrywane przez sądy powszechne (Olszak)- 92,3 % mężczyźni , 7,7 % kobiety

- ponad połowa (51,4%)w wieku 17-21 lat; łącznie 66,8 % w wieku od 17-25

- 25 % w związku małżeńskim, 3,8 % rozwiedzionych

- blisko połowa sprawców (47,1%) bezrobotna, 5,8 % rencistów i 1,4 % emerytów

- 22, 6 %pracowało a 22,1 % uczyło się lub studiowało

- ponad 1/5 (21,6%) była uprzednio karana (2,4 % uprzednio karani za bójkę lub pobicie)

Stan (nie)trzeźwości sprawcówStan nietrzeźwości

sądy powszechne (liczba sprawców)

% sądy wojskowe (liczba sprawców)

% ogółem %

Nieustalony 83 39,9 107 41,0 190 40,5Trzeźwy 16 7,7 19 7,3 35 7,5Nietrzeźwy 109 52,4 135 51,7 244 52,0Razem 208 100 261 100 469 100

Alkohol a bójki i pobiciaSkarżyński (1994):• > dominująca rola alkoholu w etiologii bójek i

pobić> w większości incydentów (56,1%) brali udział wyłącznie nietrzeźwi> zajścia z udziałem wyłącznie trzeźwych sprawców: 17,4 %

• (w 14,2 % incydentów nie ustalono stanu trzeźwości)

W badaniach Skarżyńskiego ustalono zależność pomiędzy trzeźwością a rodzajem zajścia:

• > trzeźwość uczestników była charakterystyczna dla zajść „sąsiedzkich”a stan nietrzeźwości dla zajść „gastronomicznych” i „ulicznych”

Stan (nie) trzeźwości ofiarStan trzeźwości ofiar

sądy powszechne (liczba ofiar)

% sądy wojskowe (liczba ofiar)

% ogółem %

Nieustalony 46 36,8 71 57,7 117 47,2Trzeźwy 18 14,4 32 26,0 50 20,2Nietrzeźwy 61 48,8 20 16,3 81 32,6Razem 125 100 123 100 248 100

Wiek ofiar (Olszak)Wiek ofiar sądy

powszechne (liczba ofiar)

% sądy wojskowe (liczba ofiar)

% ogółem %

<17 r.ż 7 6,1 3 2,6 10 4,317-21 25 21,6 80 69,6 105 45,522 -25 23 19,8 17 14,8 40 17,326-29 12 10,3 4 3,5 16 6,930-33 3 2,6 5 4,3 8 3,534-37 3 2,6 2 1,7 5 2,238-41 12 10,3 1 0,9 13 5,642-45 8 6,9 1 0,9 9 3,946-50 12 10,3 2 1,7 14 6,1>50 11 9,5 0 0 11 4,8ogółem 116 100 115 100 231 100

Stosunek do sprawcy (VOR)Stosunek do sprawcy

sądy powszechne

% sądy wojskowe % ogółem %

Obcy 45 45 43 43 88 44Krewny, powinowaty

6 6 1 1 7 3,5

Znajomy 49 49 56 56 105 52,5Razem 100 100 100 100 200 100

Sposób popełnienia przestępstwaSposób działania sprawcy

Sprawy rozpatrywane przez sądy powszechne

% Sprawy rozpatrywane przez sądy wojskowe

% ogółem %

Bicie rękoma 20 20 21 21 41 20,5

Kopanie 4 4 11 11 15 7,5

Bicie rękoma i kopanie

70 70 59 59 129 64,5

Używanie narzędzia

11 11 8 8 19 9,5

Przytrzymywanie 1 1 5 5 6 3

Zagrzewanie 1 1 1 1 2 1

Podżeganie 0 0 2 2 2 1

Czas i miejsce czynu: rozkład dobowy (Olszak)Godzina Sprawy

rozpatrywane przez sądy powszechne

% Sprawy rozpatrywane przez sądy wojskowe

% ogółem %

6-12 8 8,9 2 2 10 5,312-18 19 21,1 15 15 34 17,918-24 48 53,3 68 68 116 61,024-6 15 16,7 15 15 30 15,8ogółem 90 100 100 100 190 100

Rozkład (rytm) tygodniowy bójek i pobić

Olszak:najczęstsze zdarzenia w niedziele (19,2 %),

następnie w piątek i sobotę (po 15,7%) : Skarżyński : najczęstsze zdarzenia w sobotę (20,5%),

następnie w niedzielę (19,3%) i piątek (16,1%) Krajewski: piątek, sobota i niedziela: łącznie

55,2 % pobić i 43,7 % bójek

Rozkład zajść w poszczególnych miesiącach:

Olszak (2009): najliczniej zajścia występowały w miesiącach: > w sprawach rozpatrywanych przez sądy

powszechne : styczeń (10%), maj (12%), lipiec (11%), sierpień (11%)

> w sprawach rozpatrywanych przez sądy wojskowe: styczeń (13%), lipiec (13%), październik (10%), grudzień (10%)

Skarżyński (1994): w miesiącach jesiennych tj. IX,X,XI (30, 3%)

nieznacznie częściej niż w letnich tj. VI,VII,VIII (29,7%),

Krajewski: (1988):Bójki: okres koncentracji: kwiecień – lipiecPobicia: lipiec - październik

Motywy bójek i pobić (Olszak)Motyw Sprawy

rozpatrywane przez sądy powszechne

% Sprawy rozpatrywane przez sądy wojskowe

% ogółem %

Obraza 23 23 15 15 38 19

Stosunki międzyludzkie - - 29 29 29 14,5

Nieporozumienia sąsiedzko-rodzinne

10 10 - - 10 5

Ekonomiczny 12 12 - - 12 6

Erotyczny 4 4 6 6 10 5

Zemsta 10 10 3 3 13 6,5

Pomyłka 2 2 1 1 3 1,5

Inne 5 5 7 7 12 6

Bez powodu 13 13 14 14 27 13,5

Nieustalony 21 21 25 25 46 23

Ogółem 100 100 100 100 200 100

Następstwa czynu (Olszak)Rodzaj następstwa Sprawy

rozpatrywane przez sądy powszechne

% Sprawy rozpatrywane przez sądy wojskowe

% ogółem %

Brak 17 17 14 14 31 15,5

Do 7 dni 50 50 65 65 115 57,5

Powyżej 7 dni 14 14 17 17 31 15,5Ciężkie kalectwo lub choroba zagrażająca życiu

5 5 4 4 9 4,5

Śmierć 14 14 0 0 14 7

Ogółem 100 100 100 100 200 100

Aktualne problemy

- aspekty wykrywcze i możliwości dowodowe

- nieletni sprawcy bójek i pobić- problem tzw. „ustawek”- problem pseudokibiców- czy zapobieganie bójkom i pobiciom jest

możliwe?- nowe zjawiska (happy slapping)- strategie przeciwdziałania