Post on 01-Mar-2019
DAGMARA K. ZUZEK
BARIERY ROZWOJU MAŁYCH I �REDNICH PRZEDSI�BIORSTW W POLSCE
Streszczenie
W artykule przedstawiono bariery ograniczaj�ce rozwój sektora małych
i �rednich firm w oparciu o przeprowadzone badania. Podstawowe bariery rozwoju
przedsi�biorczo�ci to: brak �rodków finansowych firmy, popyt na lokalnym
i regionalnym rynku, wysoko�� obci��e� podatkowych. Ponadto przedstawiono dwa
modele rozwoju przedsi�biorczo�ci małych i �rednich firm, tj.: model rozwoju auto-
nomicznego i model rozwoju wspieranego.
Słowa kluczowe: sektor małych i �rednich przedsi�biorstw, bariery rozwoju, modele rozwoju
1. Wprowadzenie
Sektor małych i �rednich przedsi�biorstw stanowi niezwykle istotny element ka�dej gospodar-
ki, gdy� stanowi on ponad 99% wszystkich przedsi�biorstw w polskiej gospodarce. Ich znaczenie
przejawia si� m.in. w roli, jak� pełni� one na rynku pracy. Według ró�nych szacunków, w małych
firmach zatrudnionych jest ponad 60% wszystkich zatrudnionych w gospodarce.
W ramach rozwoju przedsi�biorczo�ci terytorialnej podejmowane s� przez samorz�dy lokalne
i regionalne działania w zakresie wspierania małych i �rednich przedsi�biorstw. Przyczynia si� to
do rozwoju całej jednostki samorz�dowej, co ma wpływ na popraw� jako�ci �ycia mieszka�ców.
Wspieranie rozwoju tych przedsi�biorstw wynika z prowadzonej przez nie odpowiedniej polityki
regionalnej. Projekt Narodowe Strategii Rozwoju Regionalnego na lata 2007–2013 okre�la uwa-
runkowania rozwoju regionalnego Polski. Najwa�niejsze z nich to:
– utrzymanie wysokiej dynamiki wzrostu gospodarczego przy dokonywaniu korzystnych zmian
strukturalnych w gospodarce polegaj�cych na zwi�kszenie udziału gał�zi i bran� o wysokim po-
ziomie zaawansowania technologicznego i konkurencyjno�ci eksportowej;
– zwi�kszenie zatrudnienia przez tworzenie miejsc pracy i wykorzystywanie aktywnych form
walki z bezrobociem;
– zwi�kszenie innowacyjno�ci polskiej gospodarki w wyniku intensyfikacji i racjonalizacji bada�naukowych oraz szerszego wykorzystywania przez przedsi�biorstwa;
– przygotowanie kadr dla gospodarki opartej na wiedzy i wysiłek edukacyjny
na rzecz wzmacniania społecze�stwa informacyjne
– zapewnienie wi�kszej spójno�ci kraju na poziomach: mi�dzynarodowym, ogólnokrajowym,
wewn�trzregionalnym i lokalnym, przede wszystkim poprzez rozwijanie infrastruktury transpor-
towej i telekomunikacyjnej.
Rola małych i �rednich przedsi�biorstw w rozwoju otoczenia, w jakim działaj� jest niezwykle
istotna, gdy� s� one podstaw� gospodarki rynkowej i pełni� tak�e funkcje społeczn�, ekonomiczn�i ekologiczn�. Znaczenie tych przedsi�biorstw rozpatrywane jest z punktu widzenia efektów za-
Dagmara K. Zuzek
Bariery rozwoju małych i �rednich przedsi�biorstw w Polsce
338
trudnienia, produkcji, innowacyjno�ci, regionalnej decentralizacji, mo�liwo�ci kapitału ekologicz-
nego, stabilizuj�cego i transformacyjnego.
Małe i �rednie firmy maj� niezwykle istotne znaczenie gospodarcze. Jako wa�ny element go-
spodarki, sektor MSP jest przedmiotem szczególnego zainteresowania pa�stwa. Jego wyrazem jest
podejmowanie działa� w ramach polityki wobec małych i �rednich przedsi�biorstw. Do opraco-
wania zestawu �rodków, których działanie gwarantowałoby wzrost i rozwój sektora MSP, nie-
zb�dne jest rozpoznanie przyczyn podstawowych utrudnie� w działalno�ci małych i �rednich
przedsi�biorstw, barier utrudniaj�cych sprawne funkcjonowanie i powi�kszanie rozmiarów dzia-
łalno�ci.
2. Stan sektora małych i �rednich przedsi�biorstw w Polsce
W 2009 r. liczba przedsi�biorstw zarejestrowanych w rejestrze REGON wyniosła 3 880 237,
co oznacza wzrost o 0,3% w porównaniu z 2008 r. Struktura przedsi�biorstw według poszczegól-
nych grup wielko�ci przedstawiała si� nast�puj�co: mikroprzedsi�biorstwa – 3.672.853 (94,7%
wszystkich zarejestrowanych przedsi�biorstw), małe firmy – 170 182 (4,4%), �rednie – 31 648
(0,8%) i du�e – 5 554 (0,1%). Liczba MSP wyniosła 3 874 683, co stanowiło 99,9% liczby
wszystkich przedsi�biorstw. Poni�szy wykres przedstawia trend liczby przedsi�biorstw zareje-
strowanych w REGON w latach 2003–2009.
Wykres 1. Liczba MSP ogółem zarejestrowanych wg REGON
w latach 2002–2007 w mln
�ródło: Opracowanie na podstawie danych PARP.
W roku 2008 liczba przedsi�biorstw wg REGON do�� wyra�nie wzrosła (o 1,9%
w porównaniu z 2007 r.). Był to najwy�szy wzrost w latach 2003–2007, który znacz�co przekro-
3,5
3,55
3,6
3,65
3,7
3,75
3,8
3,85
3,9
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
339
czył �rednioroczny wzrost w tym okresie (1,0%). W 2009 r. natomiast wzrost liczby przedsi�-biorstw zarejestrowanych wyra�nie wyhamował (do 0,3% w porównaniu z 2008 r.). Przyczyn� tak
niekorzystnego wyniku w 2009 r. było osłabienie si� koniunktury w polskiej gospodarce w efekcie
gwałtownego pogorszenia si� sytuacji gospodarczej w Stanach Zjednoczonych i w pa�stwach Unii
Europejskiej.
Zarówno w 2008, jak i 2009 r. najwi�kszy roczny wzrost w grupie przedsi�biorstw zanotowa-
ły przedsi�biorstwa małe (odpowiednio 3,4% i 3,3%). Wyniki te �wiadcz� o znacz�cym przyspie-
szeniu wzrostu liczby firm w porównaniu z całym okresem 2003–2007, kiedy wzrost �redniorocz-
ny wyniósł 2,5%. W 2008 r. szybko wzrastała jeszcze liczba firm �rednich (o 3,2% w porównaniu
z 2007 r.), jednak ich dynamika znacz�co wyhamowała w kolejnym roku (wzrost jedynie o 1,4%).
Wyra�ne wyhamowanie nast�piło równie� w pozostałych grupach. W grupie mikroprzedsi�-biorstw wzrost, który w 2008 r. wyniósł 1,9% w porównaniu z poprzednim rokiem obni�ył si�i wyniósł w 2009 r. 0,2%. Podobnie w przedsi�biorstwach du�ych, w 2008 r. liczba przedsi�-biorstw zwi�kszyła si� w skali roku o 1,6%, natomiast w 2009 r. spadła o 0,1%.
Struktura podmiotowa MSP w 2008 r. obrazuje tak jak w latach poprzednich dominacj� mikro
przedsi�biorstw nad małymi i �rednimi (wykres 2). W 2008 roku jak ju� wspomniano liczba zare-
jestrowanych MSP wyniosła ł�cznie 3 788 951 przedsi�biorstw, z czego dominuj�ce mikro przed-
si�biorstwa stanowiły 95% (3 599 259), małe- 4% (159 426) oraz 1% (30 266) �rednie przedsi�-biorstwa.
W Polsce na 1000 mieszka�ców �rednio przypada 99 przedsi�biorstw. Liderami pod wzgl�-dem liczby przedsi�biorstw na 1000 mieszka�ców s� województwa zachodniopomorskie (125
firm) i mazowieckie (124 firmy).
Sektor MSP wytwarza 33% PKB i zatrudnia prawie 30% ogółu pracuj�cych w Polsce. Po
1989 r. udało si� w Polsce zbudowa� gospodark� bazuj�c� na własno�ci prywatnej (ponad 96%
podmiotów gospodarczych to podmioty prywatne) i indywidualnej aktywno�ci Polaków (mikro-
przedsi�biorstwa to ponad 96% ogólnej liczby firm). Niestety, w ostatnich latach maleje liczba
aktywnych przedsi�biorstw, zmniejsza si� tak�e skłonno�� do uruchamiania nowych firm. Od
2001 r. Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan (PKPP Lewiatan) prowadzi
badania w�ród wła�cicieli i zarz�dzaj�cych małymi i �rednimi przedsi�biorstwami po�wi�cone
identyfikacji barier rozwoju MSP. Lista dziesi�ciu najwa�niejszych czynników utrudniaj�cych
działalno�� małych i �rednich przedsi�biorstw jest od kilku lat niezmienna (zmianie ulega jedynie
ich kolejno�� w rankingu).
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 57, 2011
Dagmara K. Zuzek
Bariery rozwoju małych i �rednich przedsi�biorstw w Polsce
340
Wykres 2. Struktura liczby MSP wg REGON w 2009 roku
�ródło: Opracowanie na podstawie danych PARP.
2�������-���%��
�5���5
2�������-���%��
�5���5
2�������&�� �����
�5���5
-���%
-���%
&�� ���
341
Wykres 3. Jakie czynniki i w jaki sposób wpływaj� na rozwój firm i ich sytuacj� ekonomiczn� (% MSP, czynniki 1–10)
�ródło: Opracowanie własne.
Bariery ograniczaj�ce rozwój MSP w Polsce
Okre�lenie barier ograniczaj�cych funkcjonowanie małych i �rednich przedsi�biorstw jest dzia-
łaniem koniecznym w celu okre�lenia dróg prowadz�cych do rozwoju tego sektora.
Bariera zwi�zana z pozapłacowymi kosztami pracy
Najwa�niejsz� barier� rozwoju MSP s� zbyt wysokie pozapłacowe koszty pracy – skar�y si� na
nie 80% wła�cicieli małych i �rednich firm. Koszt pracy dla pracodawcy to obecnie 170% wyna-
grodzenia netto pracownika (przy wynagrodzeniu brutto 3000 zł pracownik otrzymuje netto 2135
zł, ale koszt zatrudnienia dla pracodawcy wynosi 3620 zł). Dlatego obni�enie składki rentowej o 7
punktów procentowych (o 2 pkt proc. dla pracodawców i o 5 pkt proc. dla pracowników) nie zo-
stało uznane przez przedsi�biorców za istotn� zmian�. Wysokie pozapłacowe koszty pracy wpły-
waj� na zmniejszenie konkurencyjno�ci małych i �rednich przedsi�biorstw, a tak�e na ogranicze-
nie ich ch�ci zwi�kszania zatrudnienia. Potwierdzaj� to wła�ciciele MSP, spo�ród których 62,3%
twierdzi, �e obni�enie pozapłacowych kosztów pracy miałoby znacz�cy pozytywny wpływ na
poziom zatrudnienia. I to nie tylko ze wzgl�du na mo�liwo�� zatrudnienia dodatkowych pracowni-
0 20 40 60 80 100
konkurencja ze strony uprzywilejowanych przedsi�biorstw
procedury administracyjne
brak wykwalifikowanych pracowników
brak mo�liwo�ci stosowania elastycznych form zatrudnienia
konkurencja za strony szarej strefy
nieelastyczne prawo pracy
stawki podatku dochodowego od działalno�ci gospodarczej
brak przejrzysto�ci systemu podatku dochodowego od działalno�ci gospodarczej
brak przejrzysto�ci jednoznaczno�ci podatków po�rednich
pozapłacowe koszty pracy
utrudnione nie ma wpływu ułatwione nie wiem
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 57, 2011
Dagmara K. Zuzek
Bariery rozwoju małych i �rednich przedsi�biorstw w Polsce
342
ków, ale tak�e na zmniejszenie szarej strefy w zatrudnieniu, któr� wła�ciciele firm ocenili w 2008
r. na 19%.
Wykres 4. Jaki wpływ na poziom zatrudnienia w firmie miałoby obni�enie pozapłacowych kosztów
pracy? (% MSP)
�ródło: Opracowanie własne.
Bariery podatkowe
Dla ponad 70% MSP bardzo istotn� barier� rozwoju jest brak przejrzysto�ci i jednoznaczno�ci
podatków po�rednich (VAT i akcyza) oraz podatków od działalno�ci gospodarczej (CIT, PIT od
działalno�ci gospodarczej). Wła�ciciele małych i �rednich przedsi�biorstw uwa�aj�, �e brak czy-
telno�ci w regulacjach podatkowych zwi�ksza ryzyko działalno�ci gospodarczej i generuje koszty,
które w sposób nieuzasadniony obci��aj� ich działalno��, zmniejszaj�c tym samym konkurencyj-
no��. Prawie 60% przedsi�biorców zapytanych o najbardziej uci��liwe dla nich przepisy prawa
wskazuje przede wszystkim na ustaw� o VAT oraz ustaw� o PIT i CIT. Ci�gła zmienno�� oraz
niejednoznaczno�� przepisów prawa podatkowego dotycz�cego VAT mogłaby zosta� – w opinii
ok. 60% wła�cicieli firm – zneutralizowana przez wprowadzenie jednolitej (ze wskazaniem na
15%) stawki podatku VAT. Barier� dla prawie 70% przedsi�biorców jest wysoko�� stawki podat-
ku dochodowego. Co prawda od 2004 r. obowi�zuje w Polsce 19% stawka podatku od działalno�ci
gospodarczej, ale nie jest to ju� poziom konkurencyjny. W takich krajach, jak Irlandia, Cypr, Es-
tonia, Łotwa, Litwa, W�gry, stawka podatku CIT jest ju� ni�sza ni� w Polsce. Wzrost gospodarczy
osi�gany w tych krajach (poza W�grami, których problemy tkwi� nie w podatkach, a w finansach
publicznych w ogóle) pozwala na postawienie tezy o zale�no�ci mi�dzy niskim poziomem danin
publicznych a wysokim tempem wzrostu PKB. Obni�enie stawki podatku dochodowego od dzia-
łalno�ci gospodarczej jest wa�ne tak�e z tego wzgl�du, �e polskie przedsi�biorstwa, szczególnie
małe i �rednie, ci�gle s� słabe kapitałowo, co ogranicza ich mo�liwo�ci rozwoju [PARP, 2009].
62%
21%
15%
2%
bardzo znacz�cy pozytywny wpływ na poziom zatrudnienia
umiarkowany wpływ na poziom zatrudnienia
nie miałoby wpływu na poziom zatrudnienia
trudno powiedzie�
343
Dla firm małych i �rednich wi�ksze znaczenie ni� dla mikroprzedsi�biorstw ma bezpiecze�-stwo podatkowe. Wynika to z faktu, i� wraz ze wzrostem skali działalno�ci ro�nie ryzyko podat-
kowe, które mo�e zagrozi� funkcjonowaniu przedsi�biorstwa. Irlandia – 12,5% (nie od ka�dego
rodzaju działalno�ci), Cypr – 10%, Estonia – dochód spółki nie podlega opodatkowaniu, je�li nie
zostaje wypłacony udziałowcom i akcjonariuszom; wypłacane dywidendy i inne transfery zysków
s� opodatkowane stawk� 21%, Łotwa – 15%, Litwa – 15%, W�gry – 16%. W 2008 r. tak�e Bułga-
ria obni�yła CIT do 15%.
Bezpiecze�stwo podatkowe wi��e si� z przejrzysto�ci� regulacji podatkowych oraz z ich sta-
bilno�ci�. Narz�dziem po�rednim zwi�kszaj�cym bezpiecze�stwo podatkowe jest instytucja wi�-��cej interpretacji prawa podatkowego.
Wykres 5. Które z poni�szych rozwi�za� s� najwa�niejsze z punktu widzenia firmy? (% MSP)
�ródło: Opracowanie własne.
Bariery administracyjne
Dla niemal 57% MSP barier� ich rozwoju s� procedury administracyjne – uci��liwe, kosztow-
ne, wynikaj�ce z niedobrego prawa, ze złego jego stosowania przez administracj� publiczn� oraz
z nieprzygotowania urz�dników i urz�dów do pracy. Np. brak „jednego okienka” dla rejestracji
działalno�ci gospodarczej; ró�ne interpretacje tych samych zapisów prawa podatkowego w ró�-nych urz�dach skarbowych w Polsce; długo trwaj�ce, nakładaj�ce
si� na siebie kontrole w przedsi�biorstwach; stosowanie ró�nych kursów do przeliczania kwot
w walucie obcej na potrzeby PIT, CIT, VAT i ustawy o rachunkowo�ci; konieczno�� ustalania co
kwartał podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe dla osób prowadz�cych
działalno�� gospodarcz� i osób z nimi współpracuj�cych; konieczno�� przechowywania przez 50
lat w formie papierowej dokumentów, na podstawie których nast�puje ustalenie podstawy wymia-
0 20 40 60
obni�enie stawki podaktowej od dochodów
poprawa bezpiecze�stwa
rozszerzenie katalogu wydatków uznawanych za
koszty uzyskania przychodów
trudno powiedzie�
mikro przedsi�biorstwa
małe przedsi�biorstwa
�rednie przedsi�biorstwa
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 57, 2011
Dagmara K. Zuzek
Bariery rozwoju małych i �rednich przedsi�biorstw w Polsce
344
ru emerytury lub renty; obowi�zek prowadzenia przez przedsi�biorc� ewidencji osób obdarowa-
nych, je�eli jednostkowa cena nabycia lub koszt wytworzenia prezentu przekracza 5 zł.
Nadmiar procedur administracyjnych to nie jedyne �ródło kosztów ponoszonych przez przed-
si�biorców w wyniku zmian i wprowadzania ci�gle nowych regulacji. Nale�ałoby do nich doda�koszty zwi�zane z ryzykiem regulacyjnym (kontrolowanie zgodno�ci z przepisami okre�laj�cymi
zasady działania przedsi�biorstw), a tak�e koszty alternatywne (koszty utraconych mo�liwo�ci)
[PARP, 2009].
Te ostatnie powstaj� w wyniku zaniechania przez przedsi�biorstwa działa� inwestycyjnych
i operacyjnych ze wzgl�du m.in. na brak przewidywalno�ci terminu i kierunku zmian regulacji,
w tym zmian wysoko�ci danin publicznych. Koszty wynikaj�ce z barier administracyjnych to
tak�e czas tracony przez kierownictwo przedsi�biorstwa na dopełnianie ró�nych formalno�ci
urz�dniczych. Wła�ciciele małych i �rednich firm szacuj�, �e 16,6% czasu pracy, czyli 1 godzin�i 20 minut po�wi�caj� codziennie na dopełnianie ró�nych urz�dniczych formalno�ci.
Bariery zatrudnienia
Istotn� barier� rozwoju małych i �rednich przedsi�biorstw jest nieelastyczne prawo pracy (dla
ponad 60% MSP). Dzisiaj przedsi�biorstwa, szczególnie MSP, musz� budowa� swoj� pozycj�konkurencyjn� na jako�ci, specjalizacji i dostosowywaniu oferty do indywidualnych wymaga�klientów. Do realizacji takiej strategii niezb�dna jest mo�liwo�� budowania zespołów pracowni-
czych pod konkretne projekty, a to wymaga stosowania zró�nicowanych rozwi�za� w prawie
pracy, mo�liwo�ci korzystania z elastycznych form zatrudnienia (ich brak to czynnik ograniczaj�-cy rozwój dla 58% wła�cicieli małych i �rednich przedsi�biorstw). W opinii przedsi�biorców pol-
skie prawo pracy takich rozwi�za� nie oferuje. Ogranicza tym samym mo�liwo�� dostosowywania
si� firm do zmian w warunkach gospodarowania i zmniejsza ich konkurencyjno��. Barier� rozwo-
ju MSP, która pojawiła si� w 2008 r., jest – w ocenie 57,7% wła�cicieli firm – niedobór wykwali-
fikowanych pracowników. Przyczyn wyst�pienia tej bariery, przy ci�gle wysokim poziomie bez-
robocia (1,74 mln ) i niskiej stopie zatrudnienia (48,4%), jest wiele: wzrost gospodarczy, który
zwi�ksza zapotrzebowanie na r�ce do pracy; niedopasowanie strukturalne rynku pracy do potrzeb
gospodarki wynikaj�ce m.in. ze złej polityki edukacyjnej; wzrost emigracji Polaków do krajów
UE; a tak�e regulacje prawne, które wypychaj� z rynku pracy osoby w wieku aktywno�ci zawo-
dowej (wcze�niejsze emerytury).
Problemy z dost�pem do wykwalifikowanych pracowników dotkn�ły od 1 stycznia 2006 r. do
30 czerwca 2007 r. 44 % MSP, w tym a� 11,5% firm szukało wówczas kandydatów do pracy bez-
skutecznie. Najcz��ciej poszukiwani byli pracownicy sprzeda�y, specjali�ci, wykwalifikowani
pracownicy budowlani oraz wykwalifikowani operatorzy maszyn. W odniesieniu do tych specjal-
no�ci poszukiwanie trwało najdłu�ej i najcz��ciej te� nie przynosiło rezultatu.
W efekcie brak r�k do pracy, a nie wzrost wydajno�ci pracy, w coraz wi�kszym stopniu wpły-
wa na wzrost wynagrodze� w sektorze MSP, co mo�e prowadzi� do utraty konkurencyjno�ci przez
te przedsi�biorstwa.
Szara strefa
Dla ponad 59% MSP barier� rozwoju jest istnienie szarej strefy – ukrywanie przez przedsi�-biorstwa przychodów i zatrudnienia. Jest to bariera tym istotniejsza, �e skala nieujawniania przy-
chodów przez przedsi�biorstwa w opinii wła�cicieli firm ro�nie. W 2007 r. oceniali oni, �e ok.
345
25% obrotów jest ukrywanych przed urz�dem skarbowym, w 2008 r. poziom ten wzrósł do 30%.
Wysoka w ocenie przedsi�biorców jest te� skala ukrywania zatrudnienia (27% w 2007 r. i blisko
19% w 2008 r.). Szara strefa jest najwi�ksza w sektorze budowlanym – nie ujawnia si� tu przed
urz�dem skarbowym 37% obrotów, a ponad 30% pracowników zatrudnionych jest na czarno.
Du�y poziom nielegalnego zatrudnienia wyst�puje równie� w przedsi�biorstwach transportowych.
Dla firm działaj�cych zgodnie z prawem istnienie szarej strefy oznacza obni�enie ich konkuren-
cyjno�ci – ponoszone przez nie koszty i płacone daniny publiczne s� bowiem wy�sze ni� w fir-
mach ukrywaj�cych przynajmniej cz��� przychodów i zatrudnienia. Ponad 30% przedsi�biorców,
uznaj�cych si� za poszkodowanych istnieniem szarej strefy, ocenia, �e ich przychody byłyby o co
najmniej 20% wy�sze, gdyby cz��� firm z ich bran�y nie działała w szarej strefie; blisko połowa
przedsi�biorców strat� przychodów szacuje na 6–20%. Przyczyn tak du�ych rozmiarów tego zja-
wiska nale�y szuka� przede wszystkim po stronie nadmiernych regulacji oraz niejednoznacznych,
zmiennych przepisów dotycz�cych działalno�ci gospodarczej i wi���cych si� z nimi wysokich
kosztów, w reglamentowaniu działalno�ci gospodarczej, a tak�e w wysoko�ci podatków i parapo-
datków [PARP, 2009].
Inne bariery
Lista barier rozwoju małych i �rednich przedsi�biorstw jest o wiele dłu�sza, na której w dalszej
kolejno�ci mo�emy zauwa�y� zatory płatnicze, które prowadz� do problemów z płynno�ci� i gro��bankructwem, szczególnie w sytuacji, gdy s�dy gospodarcze rozpatruj� spory przeci�tnie w ci�gu
800 dni. Przeszkod� dla rozwoju MSP jest równie� słabo rozwini�ta infrastruktura, niestabilna
sytuacja polityczna, a tak�e trudno�ci w dost�pie do funduszy unijnych, szczególnie w kontek�cie
bardzo du�ych oczekiwa�: ze �rodków przewidzianych na lata 2007–2013 w pierwszych dwóch
latach o dofinansowanie zamierza ubiega� si� 18,9% wła�cicieli MSP [Grodzka 2007].
3. Modele wspierania rozwoju przedsi�biorczo�ci
Literatura przedmiotu wskazuje dwa modele rozwoju przedsi�biorczo�ci małych i �rednich
przedsi�biorstw tj. model rozwoju autonomicznego i model rozwoju wspieranego [Chudzik 2002].
Pierwszy z nich odnosi si� do wi�kszo�ci wła�cicieli małych i �rednich firm, w którym stanowi�oni główny i decyduj�cy czynnik uruchomienia procesu przedsi�biorczego. Natomiast w modelu
rozwoju wspieranego mo�na wyodr�bni� zró�nicowane formy i metody owego wspomagania
zarówno potencjalnych, jak i ju� działaj�cych przedsi�biorców. Mo�na rozró�ni� tutaj dwa przy-
padki tego modelu:
– model sieciowy wspomagania tworzenia i funkcjonowania małych i �rednich
przedsi�biorstw;
– model wspierania potencjalnych przedsi�biorców przez wyspecjalizowane instytucje.
Model sieciowy jest realizowany poprzez takie metody wspierania przedsi�biorczo�ci jak:
franchising, outsourcing, umowy dealerskie i akwizycj� (Tabela 1). Pod koniec XX wieku w opar-
ciu o do�wiadczenia pa�stw gospodarczo rozwini�tych, powstało wiele wyspecjalizowanych insty-
tucji wspieraj�cych małe i �rednie przedsi�biorstwa. Potencjalny przedsi�biorca (jak równie� ju�działaj�cy) mo�e w tych instytucjach uzyska� pomoc o charakterze: szkoleniowym, informacyjno-
doradczym, rzeczowym lub finansowym. Zbiór tych instytucji jest liczny. W tabeli 2 podano ich
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 57, 2011
Dagmara K. Zuzek
Bariery rozwoju małych i �rednich przedsi�biorstw w Polsce
346
systematyk� i rodzaj pomocy �wiadczonej na rzecz indywidualnych przedsi�biorców zgodnie
z głównymi celami badanej instytucji.
Polityka wobec małych i �rednich przedsi�biorstw w Unii Europejskiej pozostaje w gestii po-
szczególnych krajów członkowskich i dlatego nie istniej� specyficzne dyrektywy dotycz�ce wy-
ł�cznie tych przedsi�biorstw. Działania podejmowane przez Uni� Europejsk� na rzecz sektora
małych i �rednich przedsi�biorstw prowadzone s� na zasadzie subsydiarno�ci, za� przepisy wspól-
notowe w tej dziedzinie maj� posta� zalece� lub decyzji.
Tabela 1. Metody wspierania w modelu sieciowym
Metody wspierania Rodzaje oferowanego wsparcia Typ MSP
Stopie� uzale�nienia od
macierzystego przedsi�bior-
stwa
FRANCHISING korzystanie ze znaku towaro-
wego, marki, procedury pro-
dukcyjnej technologii systemów
organizacyjnych
małe i
�rednie
relatywnie du�y- wynikaj�cy
z umowy franchisingu
OUTSOURCING zapewnienie zbytu produktów i
usług, zmniejszenie ryzyka
działalno�ci
małe i
�rednie
zró�nicowany: od �cisłej
współpracy na zasadach
partnerskich do uzale�nienia
wynikaj�cego z posiadanych
udziałów
UMOWY DEALERSKIE wył�czno�� sprzeda�y wyrobów
(zwykle znanych marek)na
danym obszarze, korzystanie ze
znaku firnowego
wszystkie
typy
zindywidualizowany (w
umowie pomi�dzy dealerem
a producentem)
AKWIZYCJA sprzeda� wyrobów (zwykle
znanych marek), przygotowanie
do działalno�ci np. szkolenia
Mikrofilmy relatywnie niski i w ranach
ustalonych zasad
�ródło: Opracowanie własne na podstawie T. Kra�nicka, Koncepcja rozwoju przedsi�biorczo�ci
ekonomicznej i pozaekonomicznej, Katowice 2002.
Tabela 2. Główne typy instytucji wspieraj�cych przez MP i oferowane przez nie rodzaje pomocy
Typ instytucji
Rodzaj pomocy
informacyjno-
doradcza Szkoleniowa rzeczowa Finansowa
Agencja rozwoju i wspie-
rania MSP * * *
O�rodki wspierania
przedsi�biorczo�ci * *
Inkubatory * *
Urz�dy pracy * *
Wyspecjalizowane insty-
tucje finansowe * *
�ródło: Opracowanie własne na podstawie T. Kra�nicka, Koncepcja rozwoju przedsi�biorczo�ci,
ibidem.
347
Istotnym dokumentem wyznaczaj�cym kierunki polityki Unii Europejskiej wobec małych
i �rednich przedsi�biorstw był przedstawiony przez Komisj� Europejsk� „Wieloletni Program na
Rzecz Przedsi�biorstw i Przedsi�biorczo�ci” na lata 2001–2005 z bud�etem około 450 mln euro.
Zadania wynikaj�ce z tego programu koncentrowały si� wokół nast�puj�cych zagadnie�: – „programowania przedsi�biorczo�ci jako warto�ciowej i efektywnej umiej�tno�ci zorientowanej
na konsumenta i opartej na kulturze �wiadczenia usług,
– tworzenia otoczenia biznesu i ram prawnych dla trwałego wzrostu gospodarczego oraz rozwoju
bada�, innowacyjno�ci i przedsi�biorczo�ci,
– poprawy dost�pu do instrumentów finansowych M�P,
– zwi�kszenia konkurencyjno�ci M�P w gospodarce opartej na wiedzy,
– zapewnienie lepszego dost�pu do sieci instytucji wpierania biznesu i usług dla przedsi�biorców”
[Klasik 2006].
Polityka rozwoju przedsi�biorczo�ci w UE skierowana jest obecnie na trzy główne obszary,
a mianowicie:
– promowanie przedsi�biorczo�ci;
– tworzenie �rodowiska wspieraj�cego zmiany i innowacje;
– zapewnienie przedsi�biorstwom dost�pu do rynków.
W pierwszym obszarze działania koncentruj� si� na poprawie dost�pu małych i �rednich przed-
si�biorstw do �rodków finansowych i prowadzone s� we współpracy z Europejskim Funduszem
Inwestycyjnym i Europejskim Bankiem Inwestycyjnym. Ponadto działania te dotycz� równie�rozwoju usług dla biznesu, tworzenia regulacji pomagaj�cych rozwojowi usług dla biznesu, two-
rzenia regulacji pomagaj�cych rozwojowi przedsi�biorczo�ci, zapewnienia doradztwa oraz wspie-
rania rozwoju kwalifikacji pracowników i ich motywacji, zwi�kszaj�cych atrakcyjno�� inwesty-
cyjn� regionów.
Szczególne znaczenie dla rozwoju przedsi�biorczo�ci małych i �rednich przedsi�biorstw Unia
Europejska przykłada w obszarze tworzenia �rodowiska wspieraj�cego innowacje i zmiany. Przed-
si�wzi�cia w tym obszarze realizowane s� poprzez upowszechnianie najlepszych praktyk i wymia-
n� do�wiadcze� mi�dzy pa�stwami, regionami i przedsi�biorstwami. Szczególna uwaga po�wi�-cona jest jednak rozwojowi wiedzy i innowacji oraz ich dyfuzji.
Działania zawarte w trzecim obszarze obejmuj� konsolidacj� Jednolitego Rynku, ułatwienie
dost�pu do rynku globalnego, upowszechnianie standardów rynkowych, promocji handlu i nowych
sieci dystrybucji. Ponadto, unijna polityka przedsi�biorczo�ci ukierunkowana jest na usuwanie
wielu barier w dost�pie do rynku, które dotycz� głównie regionów opó�nionych w rozwoju.
Wa�nym narz�dziem wspierania małych i �rednich przedsi�biorstw w UE jest pomoc finanso-
wa z unijnych �rodków strukturalnych. Najwi�kszy udział w strukturze wykorzystania �rodków na
finansowanie poszczególnych instrumentów wspierania małych i �rednich przedsi�biorstw w UE
ma pomoc finansowa z unijnych �rodków strukturalnych. Najwi�kszy udział w strukturze wyko-
rzystania �rodków na finansowanie poszczególnych instrumentów wspierania małych i �rednich
przedsi�biorstw stanowi pomoc finansowa w postaci grantów, po�yczek, subsydiowania stóp pro-
centowych itp. Kolejne miejsce zajmuj� dotacje szkoleniowe dla tych przedsi�biorstw, usługi
doradcze oraz wspomagania biznesu. Cz��� �rodków przeznacza si� na wsparcie innowacji, roz-
wój technologii oraz finansowanie infrastruktury fizycznej dla małych i �rednich przedsi�biorstw.
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 57, 2011
Dagmara K. Zuzek
Bariery rozwoju małych i �rednich przedsi�biorstw w Polsce
348
Przestrze� realizowanej obecnie polityki wobec drobnych i �rednich przedsi�biorstw została
okre�lona na posiedzeniu Rady Europejskiej w Lizbonie w marcu 2000 roku przez „Strategi� Li-
zbo�sk�”. Głównym jej celem stało si� stworzenie na terytorium Wspólnoty Europejskiej, do 2010
roku, najbardziej konkurencyjnej na �wiecie gospodarki opartej na wiedzy.
Ka�dy wiosenny szczyt Rady Europejskiej, od przyj�cia Strategii Lizbo�skiej, po�wi�cony był
ocenie post�pów wdra�ania tej Strategii. Podczas szczytu w 2004 roku przyznano, �e przepa��pomi�dzy europejsk� i ameryka�sk� gospodark� powi�ksza si�. Pomimo i� wiadomo było, �e
w wielu dziedzinach nie uda si� osi�gn�� zało�onych celów Strategii, uznano, �e nie nale�y odrzu-
ca� jej, a jedynie przeformułowa� [Piech 2005].
Nowy etap wdra�ania Strategii Lizbo�skiej został zapocz�tkowany w trakcie wiosennego
szczytu Rady Europejskiej (2005 roku) [Strategia Lizbo�ska 2005]. Okre�lono trzy istotne wymia-
ry Strategii Lizbo�skiej: ekonomiczny, społeczny, �rodowiskowy. Realizacji na nowo sformuło-
wanej Strategii Lizbo�skiej maj� słu�y�: – Zintegrowany Pakiet Wytycznych na lata 2005–2008, tj. poł�czone w jednym dokumencie
Ogólne Wytyczne Polityki Gospodarczej oraz Wytyczne w sprawie Zatrudnienia. W tym doku-
mencie zaleca si� inwestowanie w działania słu��ce poprawie wykształcenia i kwalifikacji zawo-
dowych społecze�stwa, rozwój systemu uczenia si� przez całe �ycie.
– Strategiczne Wytyczne Wspólnoty dot. polityki spójno�ci na lata 2007–2013. W dokumencie
wskazuje si� m.in. rol� edukacji i szkole� jako narz�dzia spójno�ci oraz konieczno�� wspierania
reform systemów edukacji i szkole� [Polityka spójno�ci… 2005].
Nowa wersja Strategii Lizbo�skiej wyznacza mniej ambitne, ale bardziej realne cele na lata 2005–
2010, m.in. osi�gni�cie trzyprocentowego tempa wzrostu gospodarczego, stworzenie sze�ciu mi-
lionów nowych miejsc pracy w ci�gu 5 lat, otwarcie rynku usług we Wspólnocie oraz zwi�kszenie
wydatków na badania i rozwój.
Obecnie Strategi� Lizbo�sk� traktuje si� bardziej jako zestaw wytycznych, według których na-
le�y tworzy� strategie narodowe przystosowane do lokalnych warunków. Kierunek zmian powi-
nien by� dla wszystkich członków Unii Europejskiej ten sam, natomiast �rodki i metody powinny
by� odpowiednio dobrane do specyfiki danego kraju.
4. Podsumowanie
Małe i �rednie przedsi�biorstwa pozwalaj� budowa� trwałe podstawy wzrostu gospodarczego –
w nich powstaje najwi�cej miejsc pracy, s� elastyczne, łatwiej dostosowuj� si� do oczekiwa�klientów, a tak�e do zmieniaj�cych si� warunków gospodarowania. Lepiej wykorzystuj� dost�pne
im czynniki produkcji, s� bardziej rentowne. Dzi�ki nim rozwija si� sektor usług, a du�e przedsi�-biorstwa mog� optymalizowa� swoje koszty, korzystaj�c z outsourcingu. W MSP kształtuj� si�przedsi�biorcze postawy, bez których polska transformacja b�dzie ci�gle opierała si� na proryn-
kowych postawach ludzi jako konsumentów, a nie na skłonno�ci do przedsi�biorczej aktywno�ci.
Dlatego nale�y w sposób systemowy i kompleksowy zreformowa� polskie prawo, urz�dy ad-
ministracji publicznej, s�downictwo gospodarcze tak, aby otoczenie gospodarcze, które tworz�, sprzyjało rozwojowi przedsi�biorczo�ci i przedsi�biorstw w Polsce. Sprawy wymagaj�ce zała-
twienia w pierwszej kolejno�ci to: nowelizacja ustawy o swobodzie działalno�ci gospodarczej,
nowelizacja ustawy o VAT, nowelizacja ustawy o PIT, nowelizacja Kodeksu pracy, nowelizacja
ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym i ustawy – Prawo budowlane, nowa
349
ustawa o partnerstwie publiczno-prywatnym. Wła�ciwie wi�kszo�� ustaw gospodarczych wymaga
nowelizacji a cze�� z nich zniesienia.
O dalszym rozwoju sektora małych i �rednich przedsi�biorstw w Polsce b�d� decydowa� nie
tylko indywidualne wysiłki potencjalnych przedsi�biorców, ale tak�e zbie�na z nimi polityka rz�-du, polityka władz lokalnych i to we wszystkich przekrojach.
Przeprowadzone badania pozwoliły na okre�lenie nast�puj�cych barier ograniczaj�cych przedsi�-biorstw małych i �rednich firm:
• brak �rodków finansowych,
• popyt na lokalnym i regionalnym rynku,
• wysoko�� obci��e� podatkowych,
• uwarunkowania organizacyjno-prawne,
• bariery innowacyjno-techniczne,
• dost�p do informacji gospodarczej,
• brak wykwalifikowanych pracowników na rynku pracy.
Bibliografia
[1] Chudzik J., 2003, Czynniki stymuluj�ce rozwój małych i �rednich przedsi�biorstw, [w:]
„Podstawowe determinanty rozwoju przedsi�biorczo�ci w latach 2002–2003”, Zeszyt Nau-
kowy SGH, Warszawa, s. 249–253.
[2] Doing Business 2007, Bank �wiatowy 2007.
[3] Grodzka D, Zatory płatnicze jako bariera rozwoju przedsi�biorstw (MSP) [w:] Varia.
Z prac Biura Analiz Sejmowych, E. Karpowicz (red.), Studia BAS, Warszawa 2007, s. 81–
100.
[4] Klasik A.,, 2006, Przedsi�biorczo�� i konkurencyjno�� a rozwój regionalny, Katowice
[5] Kra�nicka T., Koncepcja rozwoju przedsi�biorczo�ci ekonomicznej i pozaekonomicznej,
Katowice 2002, s. 228.
[6] Piech K., Strategia Lizbo�ska – kontekst powstania i realizacji, [w:] „Strategia Lizbo�ska,
a mo�liwo�ci budowania gospodarki opartej na wiedzy w Polsce-wnioski i rekomendacje”,
pod red. E. Oko�skiej-Horody�skiej, K. Piecha, Warszawa 2005, s. 29–32.
[7] PARP, 2009 www.parp.gov.pl.
[8] Polityka spójno�ci na rzecz wzrostu i zatrudnienia, Strategiczne Wytyczne Wspólnotowe
2007–2013, Komisja Wspólnot Europejskich, Bruksela 2005, www.npr.gov.pl.
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 57, 2011
Dagmara K. Zuzek
Bariery rozwoju małych i �rednich przedsi�biorstw w Polsce
350
BARRIERS OF THE ENTREPRENEURSHIP DEVELOPMENT OF SMALL
AND MEDIUM COMPANIES
Summary
The article presents barriers which limit the entrepreneurship of small and me-
dium companies on the basis of the research that have been done. The basic barriers
of entrepreneurship development are as follows: lack of financial resources of
a company, demand on local and regional markets, the amount of tax charges. Fur-
thermore, there are presented two models of entrepreneurship development of small
and medium companies, i.e.: the model of autonomical development and the model of
supported development.
Keywords: sector of small and medium enterprises, barriers to development, entrepreneurship
Dagmara K. Zuzek
Zakład Ekonomii I Polityki Gospodarczej
Wydział Rolniczo-Ekonomiczny
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie
Al. Mickiewicza 21, 30-121 Kraków
e-mail: d.zuzek@ur.krakow.pl