18.  02.  2014  r.  

Wielkopolskie  Centrum  Konferencyjne  w  Licheniu  Starym  

1  

Katedra  Patofizjologii,  Weterynarii  Sądowej    i  Administracji,  UWM  w  Olsztynie  

J.  Szarek1,  I.  Babińska1,  B.  Szynaka2,  A.  Andrzejewska2,    K.A.  Skibniewska1,    J.  Guziur1,  K.  Goryczko3,  A.  Wiśniewska1,  J.  Zakrzewski1,    J.  Koc1,  S.  Dobosz3,    

K.A.  Siwicki1,  E.  Terech-­‐Majewska1,  E.  Strzyżewska1,  M.  Sidoruk1    

2  

1Uniwersytet  Warmińsko-­‐Mazurski  w  Olsztynie  2Uniwersytet  Medyczny  w  Białymstoku  3Instytut  Rybactwa  Śródlądowego  im.  S.  Sakowicza  w  Olsztynie    Zakład  Hodowli  Ryb  Łososiowatych  w  Rutkach    

3  

05.  08.  2009  r.      _  Rozporządzenie  Komisji  (WE)    Nr  710/2009  ustanawiające  szczegółowe  zasady  dotyczące  ekologicznej  produkcji    w  sektorze  akwakultury.  

     

4  

   02.  11.  2010  r.  _  początek  badań        własnych  

www.pstrag.eu  

Rozporządzenie  Komisji  (WE)    Nr  710/2009:  

Zgodnie  z  tym  aktem  normatywnym    „nie  zezwala  się  na  używanie  takich  systemów  (systemu  recyrkulacji  wody  –  przypisek  autorów)    w  produkcji  ekologicznej  do  czasu  uzyskania    szerszej  wiedzy”.    

   _  Punkt  krytyczny      

5  

Baza  poznawcza  -­‐  to  wnikliwe  poznanie    •     środowiska  chowu  pstrąga  •     końcowego  produktu  -­‐  efektu  chowu:    "   ekstensywnego  na  wodzie  przepływowej:            OOH,  "   intensywnego  przy  użyciu  recyrkulacji  wody:        RAS.    

6  

Zmierzają  w  myśl  wytycznych  Światowej  Organizacji  Zdrowia  Zwierząt  (OIE)  z  2008  r.    do  zapewnienie  rybom:    

 optymalnych  warunków  życia,      szybkiego  wzrostu,    dobrej  kondycji  i  zdrowia,      dobrej  żywotności.      

Mają  na  względzie  lepszą  pozycję  pstrąga  tęczowego    na  rynku.   7  

8  

W  Polsce  istnieją  dwie  dobrze  rozwinięte  technologie  chowu:    "   ekstensywny  na  wodzie  przepływowej:    OOH,  "   intensywny  przy  użyciu  recyrkulacji  wody:    RAS.  "   Produkcja  ryb  na  terenie  UE    

         jest  droższa  niż  poza  nią.    

9  

Patologia  to:      ⇛  patofizjologia,  czyli  fizjologia  patologiczna,      ⇛  patomorfologia,  czyli  anatomia  patologiczna,      ⇛  histopatologia      ⇛  i  ultrastruktura.  

10  

Między  patofizjologią  i  patomorfologią    istnieje  współzależność  ze  względu  na:    

 

 związek  zachodzący  między                      zaburzeniami  

czynnościowymi      a  zmianami  morfologicznymi.  

 

11  

Każda  trwała  zmiana  anatomiczna      prowadzi  do  zmian  czynnościowych.    

Większość  długotrwałych  zaburzeń  czynnościowych    znajduje  zwykle  wyraz  w  zmianach  morfologicznych.  

12  

Diagnostyka  morfologiczna  stwierdza:    ⇛  zmiany  wyrażające  się  przemianami  w  budowie  

 komórki,    ⇛  nieprawidłowości  wzajemnego  układu  komórek,  ⇛  zmiany  zachodzące  w  istocie  międzykomórkowej.  

 

13  

Pozwala  też  często  na:              określenie  czynnika  ehologicznego,  który  wywołał  

zmiany  chorobowe  (bakterie,  pasożyty).    Są  też  przypadki,    

w  których  połączenie  metody  mikroskopowej    z  barwieniem  chemicznym  (technika  histochemiczna)  umożliwia  stwierdzenie  pojawienia  się  w  komórkach    i  tkankach  rozmaitych  substancji,    rozróżnienie  ich  i  określenie  ich  poziomu.    

W  badaniach  własnych  dotyczyło  to  wielocukrów.  

14  

Korzyści        

   Baza  postępu  nauk  weterynaryjnych.      Pomoc  w  szerokim  rozpoznawaniu  odstępstw  od  norm.      Wybór  optymalnego  chowu  i  hodowli  ryb.    

                                   Przyjście  z  pomocą  w  pojawieniu  się                                      sytuacji  krytycznych.  

     

15  

   Badania  makroskopowe  pośmiertne  diagnozowanie        zmian  i  chorób,      patologia  komórkowa:  

   ⇛  mikroskopowa,      ⇛  ultrastrukturalna.  

16  

Relacja  środowisko  –  ryba  –  ocena  makroskopowa  Dokładna  ocena:  

⇛    wyglądu  narządu              ⇛  oglądanie,    ⇛    jego  konsystencji              ⇛  omacywanie,    ⇛    jego  przekroju                        ⇛  nacinanie.  

     

17  

Relacja  środowisko  –  ryba  –  ocena  makroskopowa  Warunki  oceny:  

⇛    światło  słoneczne  rozproszone,    ⇛    unikanie  miejsc  silnie  nasłonecznionych,    ⇛    wieczorem  lub  nocą  -­‐  jak  najlepsze  oświetlenie,              np.  lampa  elektryczna  o  dużej  mocy                              osłonięta  matowym  kloszem..  

     

18  

Relacja  środowisko  –  ryba  –  ocena  morfologiczna:  " Najczęściej  dotyczy:          ⇛  skrzeli,          ⇛  wątroby,          ⇛  nerek,            ⇛  i  śledziony.  

19  

Relacja  środowisko  –  ryba  –  ocena  morfologiczna:  " narzędzie  wykorzystywane  do  oceny    

stanu  zdrowotnego  ryb;    " pozwala  też  na  szybkie  i  łatwe  porównanie  

zdrowia  pstrągów  pozyskiwanych    z  różnych  technologii  chowu:              ⇛    OOH            ⇛    RAS  

   

20  

Relacja  środowisko  –  ryba  –  ocena  morfologiczna:  Stopień  intensywności  zmian  morfologicznych    

 i  ich  rozmieszczenie  w  narządach  wskazują  na:  ⇛  rodzaj  bodźca,    ⇛    jego  siłę  działania,    ⇛  jego  czas  trwania.  

   

21  

Relacja  środowisko  –  ryba  –  ocena  morfologiczna:  " Wskazanie  lokalizacji  zmian  morfologicznych:    

" w  pobliżu  naczyń  krwionośnych:          ⇛  czynniki  środowiskowe,    

" z  dala  od  naczyń  krwionośnych:          ⇛  czynniki  wewnątrzpochodne.      

   

22  

www.arturtabor.pl  

⇛  Przeprowadzono  ocenę  makroskopową  pstrągów              o  masie  ciała:        350  g  –  500  g  (A)        501  g  –  850  g  (B)  ⇛  Ryby  pozyskiwano:    

 w  maju  i  w  czerwcu        w  październiku  i  w  listopadzie    z  6  gospodarstw  rybackich  w  latach  2010-­‐2012:        3  -­‐  OOH  

 3  -­‐  RAS  

23  

⇛  Ocena  makroskopowa  zewnętrzna  pstrągów:    

         sporadycznie:  skóra  i  łuski  -­‐  otarcia            skrzela                    -­‐  bladość  

                                     -­‐  drobne  ogniska                martwicy  

                                     -­‐  przekrwienie    

24  24  

25  25  

OOH  

RAS  

26  26  

Wątrobę  należy  odpowiednio  odsłonić  do  badania  makroskopowego  

Pstrąg  tęczowy  –  asortyment  M,  chów  OOH:  przygotowany  do  badania  wątroby  w  jej  naturalnym  położeniu.  

⇛  Ocena  makroskopowa  wątroby:              sporadycznie:    przekrwienie  -­‐  częściej  B                              wybroczyny                  -­‐  częściej  RAS          zwyrodnienie  miąższowe            stłuszczenie  zwykłe            –  częściej  u  B          drobne  ogniska  martwicy  

27  

28  

OOH  

RAS  

29  

OOH  

RAS  

30  

OOH  

RAS  

Punkty  krytyczne  

⇛  OCENA  MAKROSKOPOWA  WĄTROBY                    JAKO  WSKAŹNIK  STANU  ZDROWIA                    PSTRĄGA  TĘCZOWEGO  W  ŚWIETLE                    BADAŃ  WŁASNYCH    J.  Szarek,  I.  Babińska,  E.  Strzyżewska,  K.A.  Skibniewska,    J.  Zakrzewski,  J.  Guziur,  B.  Szynaka,  A.  Wiśniewska,  S.  Dobosz,  K.  Dublan,  J.  Koc,  M.  Sidoruk  PRZEGLĄD  RYBACKI,  2013,  5:  28-­‐32.  

31  

Po  lewej  -­‐  Wątroba  pstrąga  tęczowego  –  asortyment  M,  chów  OOH:  cechy  makroskopowe  o  znamionach  fizjologicznych.  

Po  prawej  -­‐  Wątroba  pstrąga  tęczowego  –  asortyment  M,  chów  RAS:  cechy  makroskopowe  o  znamionach  fizjologicznych.  

32  

Po  lewej  -­‐  Wątroba  pstrąga  tęczowego  –  asortyment  D,  chów  RAS:  cechy  makroskopowe  o  znamionach  fizjologicznych.  

Po  prawej  -­‐  Wątroba  pstrąga  tęczowego  –  asortyment  D,  chów  OOH:  cechy  makroskopowe  zwyrodnienia  miąższowego  i  przekrwienia.  

33  

Po  lewej  -­‐  Wątroba  pstrąga  tęczowego  –  asortyment  M,  chów  OOH:  cechy  makroskopowe  stłuszczenia  zwykłego  małego  stopnia.  

Po  prawej  -­‐  Wątroba  pstrąga  tęczowego  –  asortyment  D,  chów  RAS:  cechy  makroskopowe  stłuszczenia  zwykłego  małego  stopnia.  

34  

Po  lewej  -­‐  Wątroba  pstrąga  tęczowego  –  asortyment  M,  chów  OOH:  cechy  makroskopowe  stłuszczenia  zwykłego  znacznego  stopnia.  

Po  prawej  -­‐  Wątroba  pstrąga  tęczowego  –  asortyment  M,  chów  RAS:  cechy  makroskopowe  stłuszczenia  zwykłego  znacznego  stopnia.  

Punkty  krytyczne  

Po  lewej  -­‐  Wątroba  pstrąga  tęczowego  –  asortyment  D,  chów  OOH:  cechy  makroskopowe  stłuszczenia  zwykłego  znacznego  stopnia    i  punkcikowatych  wybroczyn.  

Po  prawej  -­‐  Wątroba  pstrąga  tęczowego  –  asortyment  M,  chów  RAS:  cechy  makroskopowe  stłuszczenia  zwykłego  małego  stopnia    i  punkcikowatych  wybroczyn.  

Punkty  krytyczne  

⇛  Ocena  makroskopowa  śledziony                                                                                          i  nerek:    

         sporadycznie:            przekrwienie  -­‐  częściej  B  

       wybroczyny  -­‐  śledziona          obrzęk    -­‐  śledziona          zaburzenia  rozwojowe  -­‐  śledziona  

37  

38  

OOH  

⇛  Makroskopowe  zaburzenia  w  krążeniu      miały  charakter  sporadycznych  odstępstw      od  normy,    aczkolwiek  częściej  je    odnotowywano      w  porównaniu  do  innych  zmian.    

39  

⇛  Badania  statystyczne      zmiany  makroskopowe  stwierdzone  u  pstrągów  

 nie  były  znamienne  dla  badanych  technologii    chowu  (OOH  i  RAS)        ani  też  dla  ryb  pochodzących  z  danego    gospodarstwa  rybackiego;      statystycznie  istotnie  częściej  występowały      u  pstrągów  B  w  porównaniu  z  rybami  A.  

40  

⇛  Wykazano  badaniem  makroskopowym      brak  znamion  patognomonicznych        u  pstrągów  tęczowych    wskazujących  na  występowanie        chorób.    

41  

⇛  Sporadycznie:        zmiany  wsteczne,  

       zaburzenia  w  krążeniu,            zmiany  postępowe.  

42  

43  

Rodzaj zmian mikroskopowych  

Rodzaj technologii chowu  OOH   RAS  

1   1   2  

masa ciała ryb w gramach   masa ciała ryb w gramach   masa ciała ryb w gramach  

350 – 500   501 – 800   350 - 500   501 - 800   350 - 500   501 - 800  

martwica   0   1   0   1   0   0  zwyrodnienie tłuszczowe   0   0   1   1   0   1  

zwyrodnienie miąższowe   2   3   4   5   2   4  

przekrwienie   3   4   3   5   3   6  

wynaczynienie   0   1   1   1   1   1  

naciek melano-makrofagów   1   2   1   3   2   2  

naciek komórek limfoidalnych   1   3   2   3   2   3  

Razem: asortyment /rodzaj chowu   7   14   12   19   10   17  

Razem: rodzaj chowu/gospodarstwo   21   31   27  

Razem: rodzaj technologii chowu   21   58 (29 - średnio na 1 gospodarstwo)  

44  

45  

RS  

OH  

46  

Rodzaj zmian mikroskopowych  

Rodzaj technologii chowu  OOH   RAS  

1   1  masa ciała ryb w gramach   masa ciała ryb w gramach  350 – 500   501 – 800   350 - 500   501 - 800      

martwica   1   3   1   4      

struktury mielinopodobne   5   7   5   6      

zmiany wsteczne w mitochondriach   5   5   5   6      

liczne makrofagi/lizosomy   6   7   7   7      

przekrwienie   3   6   5   7      

wynaczynienie   1   2   1   1      

naciek melanomakrofagów   6   6   5   7      

proliferacja mitochondriów   5   8   9   10      

naciek komórek limfoidalnych   5   4   4   5      

Razem: asortyment /rodzaj chowu   37   48   42   53      

Razem: rodzaj chowu/gospodarstwo/ technologia chowu  

85   95      

47  

OOH  RAS  

48  

49  

Razem  

Półilościowa ocena wielocukrów w skali 1 – 5      

rodzaj technologii chowu      

OOH   RAS      

1   1      

masa ciała ryb w gramach   masa ciała ryb w gramach      

350 – 500   501 – 800   350 - 500   501 - 800      

asortyment /rodzaj chowu  

75   84   78   86  

rodzaj chowu/gos-podarstwo  

159   164      

rodzaj technologii chowu  

159   164      

50  

Zaburzenia  w  krążeniu    (zwłaszcza  przekrwienie)  występowały  najczęściej.    

Zmiany  wsteczne    (głównie  zwyrodnienie  miąższowe    oraz  stłuszczenie  zwykłe)    miały  miejsce  nieco  rzadziej.  

51  

Niewielkie  ultrastrukturalne  odstępstwa  od  normy  występowały  częściej  niż  zmiany  mikroskopowe.  

Najczęściej  odnotowano  obecność  kropel  tłuszczu  w  cytoplazmie  hepatocytów.  

Inne  zmiany  submikroskopowe,    jak  obrzmienie  mitochondriów,  defragmentacja  RER,  zaburzenia  w  rozmieszczaniu  glikogenu  występowały  rzadko.    

52  

Niewielkie  zmiany  w  mitochondriach    najczęściej  stwierdzano  u  ryb  chowanych    w  obiektach  typu  RAS,    były  to  przejaśnienia  macierzy,  zatarcia  struktury  grzebieniastej  i  obecność  ciałek  mitochondrialnych.    Odnotowano  również  w  chowie  OOH  i  RAS  proliferację  mitochondriów,  a  niekiedy  ich  różnokształtność  (polimorfizm).  

Zmiany  te  świadczyły    o  nasileniu  procesów  metabolizmu  związanego    z  oddychaniem  komórkowym.  

53  

Punkt  krytyczny  –  zaburzenia  w  procesie                                                                metabolizmu  związanego                                                                z  oddychaniem  komórkowym.  

54  

⇛  Wskaźnikiem  prawidłowego  oddychania    komórkowego  jest  stan  mitochondriów,      na  co  zwracają  uwagę  niektórzy  badacze.    

 ⇛  W  większości  analizowanych  elektronogramów    organelle  te  wykazywały      prawidłową  strukturę.    

⇛  Zdarzało  się  jednak,  że  odnotowywano    przypadki  ich  uszkodzeń,      które  były    stosunkowo  niewielkie      i  miały  charakter  odwracalny.    

55  

⇛  Analiza  histochemiczna  wykazała      zróżnicowany  poziom  wielocukrów,    charakterystyczny  dla  danych  gospodarstw,      a  nie  wobec  systemu  chowu;    poziom  ten  był  wyższy  u  pstrągów  B      w  porównaniu  z  grupą  A;  

⇛  Ryby  odłowione  jesienią      miały  wyższą  zawartość  wielocukrów      niż  pozyskiwane  w  maju  i  w  czerwcu.      

 56  

57  

Rodzaj zmian mikroskopowych  

Rodzaj technologii chowu  OOH   RAS  

1   1   2  

masa ciała ryb w gramach   masa ciała ryb w gramach   masa ciała ryb w gramach  

350 – 500   501 – 800   350 - 500   501 - 800   350 - 500   501 - 800  

G   T   G   T   G   T   G   T   G   T   G   T  martwica   0   0   0   1   0   0   0   1   0   0   0   0  zwyrodnienie tłuszczowe (t)/wodniczkowe (w)   0   0   0   1t   0   1w   0   1w   0   0   0   1w  

zwyrodnienie miąższowe   0   3   0   3   0   2   0   4   0   2   0   3  przekrwienie   3   4   4   6   4   6   5   5   4   4   6   6  wynaczynienie   0   1   0   1   0   1   1   1   1   1   1   2  

naciek melanomakrofagów   5   7   8   8   7   8   8   9   6   8   8   9  

naciek komórek limfoidalnych   1   2   0   1   2   1   1   2   0   1   1   3  

Razem: asortyment /rodzaj chowu  

9   17   12   21   13   19   15   22   11   16   16   24  

Razem: rodzaj chowu/gospodarstwo  

59   69   67  

Razem: rodzaj technologii chowu  

59   136 (68 - średnio na 1 gospodarstwo)  

58  

⇛  Sporadycznie:        zmiany  wsteczne,  

       zaburzenia  w  krążeniu,            zmiany  postępowe.  

59  

60  

Rodzaj zmian mikroskopowych  

Rodzaj technologii chowu  OOH   RAS  

1   1   2  

masa ciała ryb w gramach   masa ciała ryb w gramach   masa ciała ryb w gramach  

350 – 500   501 – 800   350 - 500   501 - 800   350 - 500   501 - 800  

martwica   0   0   0   0   0   0  

zwyrodnienie miąższowe   0   0   0   1   0   1  

przekrwienie   3   4   4   5   3   5  wynaczynienie   0   1   1   1   1   1  

naciek melanomakrofagów   5   7   6   7   6   6  

naciek komórek limfoidalnych   2   2   3   3   2   3  

Razem: asortyment /rodzaj chowu  

10   14   14   17   12   16  

Razem: rodzaj chowu/gospodarstwo  

24   31   28  

Razem: rodzaj technologii chowu  

24   59 (29,5 - średnio na 1 gospodarstwo)  

61  

W  nerkach,  zwłaszcza  w  części  tułowiowej    niekiedy  obserwowano  zmiany  wsteczne.    Spośród  nich  najczęściej  występowało    zwyrodnienie  miąższowe  nabłonka  kanalików  nerkowych.    

Stosunkowo  często  w  nerce  głowowej    i  tułowiowej,    u  ryb  w  chowie  OOH  i  RAS,  obserwowano  melanomakrofagi.  

Sporadycznie  w  obrębie  wszystkich  grup  pstrągów    oraz  niezależnie  od  gospodarstwa  miały  miejsce  inne  zmiany.   62  

Stosunkowo  często  stwierdzano:    zaburzenia  w  krążeniu,        obecność  melanomakrofagów,        naciek  komórek  limfoidalnych.  

63  

Badane  technologie  produkcji  pstrąga,            (OOH  i  RAS),  wywierają  zbliżony  wpływ              w  stosunku  do  stopnia  intensywności  zmian            

 morfologicznych  i  histochemicznych      na  obraz  strukturalny  narządów  wewnętrznych    pstrąga,        różny  natomiast  co  do  liczby  tych  zmian.  

Pstrągi  z  gospodarstw  rybackich  typu  RAS                wyraźnie  częściej  wykazywały  zmiany  w  mitochondriach.  Najprawdopodobniej  jest  to  następstwem    ich  adaptacji  do  środowiska.  

64  

Poznanie  szczegółowe  omawianych  zjawisk      pozwoli  wskazać  patogenezę  zmian      w  stosunku  do  grup  technologicznych  chowu      pstrąga,      jak  i  zależności  związanej  z  dynamiką  rozwoju      tych  ryb    oraz  wyeliminować  punkty  krytyczne.  

65  

⇛  Zastosowany  warsztat  badawczy    pozwala  na  wskazanie,      w  ujęciu  dynamicznym        (pstrąg  tęczowy  A  i  B),      

oddziaływania  bezpośredniego  środowiska  ryb      i  sposobu  ich  żywienia    

na  to  jaka  jest  odpowiedź  organizmu  pstrąga  ze  strony  organelli  komórkowych    

 w  analizowanym  narządzie.        

66  

⇛    Badania  własne  wskazują  na  dobry  stan  kondycyjny        i  zdrowotny      pstrągów  tęczowych  w  chowie  OOH  i  RAS.  

   

⇛  Badania  własne  określają  niewielki      stopień  nasilenia  i  intensywności  zmian  morfologicznych.    

     

67  

⇛  Jedynie  materiał  świeży.    ⇛  Unikać  zniszczenia  materiału    

 przez  gnicie  lub  autolizę.  ⇛  Unikać  odkształcania  przez    

 wyciąganie,  wyrywanie  lub  gniecenie  tkanki.  .        

   Zwłaszcza  dotyczy  to  nabłonka  okrywającego  powierzchnie,    który  ulega  zniszczeniu  lub  oderwaniu.    

     

68  

⇛  Wyraźne  oznakowanie  preparatów.          Odpowiedni  napis  nanieść  na  słoik    

 i  powtórzyć  go  na  papierze      (najodpowiedniejszy      papier  pergaminowy)        nanosząc  informację          miękkim  ołówkiem.  

.    

      69  

⇛  Materiał  zaopatrzyć  w  pismo  przewodnie:      informacje    o  pstrągach,            przebiegu  chowu,                  ewentualnie  leczeniu,                        rodzaju  tkanki,                              czasie  pobrania  skrawków.  

.    

     

70  

⇛  Pomaga  w  usuwaniu  punktów  krytycznych  poprzez  ustalenie:        ⇛  rodzaju  zmian  morfologicznych,        ⇛  ich  hierarchii,        ⇛  oraz  stopnia  intensywności.  ►  Zadanie  dla  lekarzy  weterynarii.    

72