Krytyczne myślenie i sztuka argumentacji

Dr hab. Ryszard Szarfenberg, prof. UWr.szarfenberg@uw.edu.pl

Strona przedmiotu z materiałami i linkami

http://rszarf.ips.uw.edu.pl/krytarg/

Rok akademicki 2020/2021

Fałszywe argumenty (ang. fallacies) - dyskusja robotów. Część 1

Tematyka zajęć

1. Powiązanie sztuki argumentacji z tematami z zakresu dezinformacji – argumenty oparte na fake newsach, memach, manipulacjach etc.

2. Przykład argumentacji popierającej reformę polityki społecznej (ograniczenie handlu w niedzielę i święta) oraz merytorycznej kontrargumentacji

3. Przykład dyskusji, w której nie stosuje się argumentów merytorycznych

4. Listy błędnych rozumowań i fałszywych argumentów – dyskusja robotów i inne źródła

• Proponowana zmiana w polityce społecznej: ograniczenie handlu w niedziele i święta

• Projekt popierał NSZZ Solidarność i inne organizacje: kampania Wolna Niedziela – przymierze na rzecz wolnej niedzieli

• W 2017 r. Sejm uchwalił ustawę o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni (informacje i akt prawny w bazie Internetowy System Aktów Prawnych)

Opis zaproponowanej zmiany w polityce społecznej oraz popierające ją organizacje i osoby

1. Praca w niedzielę ogranicza wolność2. Na Węgrzech zakaz handlu w niedzielę spowodował ponad 5-

procentowy wzrost obrotu3. Nie istnieje ryzyko spadku obrotów po wprowadzeniu zakazu

handlu w niedzielę4. Szacunki strat miejsc pracy na skutek wprowadzenia zakazu

handlu w niedzielę nie są poparte rzetelnymi badaniami5. Duże zagraniczne sieci handlowe oszczędzają na polskich

pracownikach6. W handlu, szczególnie w sklepach wielkopowierzchniowych,

stosuje się umowy cywilnoprawne, aby ograniczyć koszty7. Zagraniczne sieci handlowe unikają płacenia podatków w Polsce8. Praca w niedzielę jest szkodliwa dla zdrowia, co potwierdza

badanie…9. Praca w niedzielę negatywnie wpływa na życie rodzinne, w

szczególności kobiet10. Należy wyrównywać szanse między małymi sklepami i dużymi

sieciami handlowymi, dlatego tylko właściciele niewielkich sklepów osobiście będą mogli prowadzić handel w niedzielę

11. Handel w niedzielę jest ograniczony lub zakazany w większości państw Europy Zachodniej

12. Większość Polaków popiera zakaz handlu w niedzielę

Argumenty zwolenników propozycjiArgumenty zwolenników propozycji i informacja o stronie, która je zaatakowała

• Forum Obywatelskiego Rozwoju (niezależny ośrodek analityczny) założony przez prof. Leszka Balcerowicza, o profilu prorynkowym i liberalnym, krytycznym wobec polityki społecznej, zaatakował propozycję Przymierza na rzecz wolnej niedzieli

• Zaatakowano 12 argumentów za tym rozwiązaniem i każdy z nich podważano za pomocą kontrargumentów (lista argumentów patrz obok)

NALEŻY ZAKAZAĆ PRACY W NIEDZIELE I ŚWIĘTA

Szacunki strat miejsc pracy na skutek wprowadzenia zakazu

handlu w niedzielę nie są poparte rzetelnymi badaniami

Duże zagraniczne sieci handlowe oszczędzają na

polskich pracownikach

Zagraniczne sieci handlowe unikają płacenia podatków

w Polsce

Praca w niedzielę jest szkodliwa dla zdrowia, co potwierdza

badanie…

Nie istnieje ryzyko spadku obrotów po wprowadzeniu zakazu handlu w niedzielę

W handlu, szczególnie w sklepach wielkopowierzchniowych, stosuje się

umowy cywilnoprawne, aby ograniczyć koszty

Praca w niedzielę ogranicza wolność

Wniosek dla polityki społecznej. Jakie argumenty przemawiają za nim?

Praca w niedzielę negatywnie wpływa na życie rodzinne, w

szczególności kobiet

Należy wyrównywać szanse między małymi sklepami i

dużymi sieciami handlowymi

Handel w niedzielę jest ograniczony lub zakazany w większości państw Europy

Zachodniej

Na Węgrzech zakaz handlu w niedzielę spowodował

ponad 5-procentowy wzrost obrotu

Większość Polaków popiera zakaz handlu w

niedzielę

Argumenty za zakazem wyliczone i zaatakowane przez FOR

Uproszczona mapa argumentów za wprowadzeniem zakazu

Konstrukcja wybranych argumentów za zakazem

Argument z wolności• Przesłanka: praca w niedzielę ogranicza wolność• Przesłanka: wprowadzenie zakazu pracy w niedzielę

zmniejszy ograniczenie wolności• Wniosek: należy zakazać handlu w niedziele

Argument z wpływu na obroty w innym kraju• Przesłanka: Na Węgrzech zakaz handlu w niedzielę

spowodował ponad 5-procentowy wzrost obrotu. • Przesłanka: zakaz handlu w niedzielę w Polsce również

spowoduje 5-procentowy wzrost obrotu• Wniosek: należy zakazać handlu w niedzielę

Argument z opinii większości• Przesłanka: większość Polaków popiera zakaz handlu w

niedzielę• Przesłanka: zakaz handlu będzie zgodny z opinią

większości Polaków• Wniosek: należy zakazać handlu w niedzielę

Argument z wpływu na życie rodzinne• Przesłanka: Praca w niedzielę negatywnie wpływa na życie

rodzinne, w szczególności kobiet• Przesłanka: zakaz pracy w niedzielę usunie negatywny

wpływ pracy na życie rodzinne kobiet• Wniosek: należy zakazać handlu w niedziele

Argument z oszczędzania na polskich pracownikach• Przesłanka: duże zagraniczne sieci handlowe oszczędzają na

polskich pracownikach• Przesłanka: wprowadzenie zakazu pracy w niedzielę sprawi,

że duże zagraniczne sieci będą mniej oszczędzały na polskich pracownikach

• Wniosek: należy zakazać handlu w niedziele

Argument z powszechności zakazu w Europie Zachodniej• Przesłanka: handel w niedzielę jest ograniczony lub zakazany

w większości państw Europy Zachodniej• Przesłanka: zakaz handlu w niedzielę w Polsce będzie zgodny

z tym, jak jest w większości państw Europy Zachodniej• Wniosek: należy zakazać handlu w niedziele

Atak FOR na argument, że praca w niedziele ogranicza wolność

1. W argumentacji są sprzeczności• Twierdzenie, że praca w niedzielę ogranicza wolność• Twierdzenie, że zakaz handlu zwiększy zatrudnienie w niedzielę w branżach

pozahandlowych

2. To zakaz handlu w niedziele ogranicza wolność, a nie praca w niedziele• Państwo zmusza obywateli do zamykania sklepów

3. Argument prowadzi do absurdalnych wniosków• Wolność jako brak wszelkich ograniczeń = każda

praca, czy konieczność fizjologiczna, ogranicza wolność = wolność jest w ogóle niedostępna człowiekowi

Atak FOR na argument, że nie ma badań na potwierdzenie tezy o stracie miejsc pracy przez zakaz

1. Wykazywanie, że w argumencie posłużono się nieprawdą• Są „rygorystyczne” badania naukowe, które potwierdzają, że w większości innych

krajów restrykcje dotyczące dni lub godzin otwarcia sklepów prowadziły do ograniczenia zatrudnienia (z przypisami do artykułów naukowych traktujących o Holandii, Niemczech, Kanadzie, USA)

2. Zwolennicy zakazu sami też nie przedstawili żadnych badań skutków zakazu

3. Jedyne wyliczenie, jakie znalazło się w uzasadnieniu do ustawy było oparte na wątpliwej przesłance• kwota ta wynikała z założenia 5% wzrostu obrotu, tak jak stało się na Węgrzech (ale

ten wynik podważano wskazując, że były też inne czynniki, np. ożywienie gospodarcze)

Atak FOR na argument, że podobny zakaz stosuje większość innych krajów

• W niektórych z wymienionych krajów zakaz lub ograniczenia handlu zostały wycofane• Dania – brak ograniczeń po zmianie prawa w 2012 roku, Francja – ograniczona

deregulacja w 2009 roku, ok. 500 stref turystycznych w których handel jest dozwolony, trwa dyskusja nad dalszą deregulacją

• Większość krajów członkowskich UE nie stosuje żadnych ograniczeń• 19 z 28 krajów członkowskich nie stosuje żadnych ograniczeń handlu w niedzielę• Wśród krajów, które wstąpiły do Unii Europejskiej po 2004 roku żadne państwo nie

stosuje restrykcji dotyczących handlu w niedzielę (Cypr i Węgry wycofały takie ograniczenia)

Atak FOR na argument, że większość Polaków popiera zakaz handlu w niedzielę

• Tylko jedno badanie to za mało, aby stwierdzić z pewnością, że większość Polaków popiera zakaz• W 5 innych badaniach opinii większość była przeciw lub więcej było

przeciwników niż zwolenników

• Sondaże mogą być nieobiektywne• Odpowiadający w pierwszej chwili mogą pomyśleć, że chodzi o pracę 7 dni w

tygodniu (w rzeczywistości pracownicy handlu za przepracowane niedzielę odbierają wolne w inne dni) albo nie uświadamiać sobie że zakaz ograniczy ich wolność wyboru do dokonywania zakupów w dni które są dla nich wygodne

Z kontrargumentacji FOR wynika, że duża część argumentów za zakazem była oparta na manipulacji bądź nieprawdzie

„Prawdziwe fakty mogą być najlepszym sposobem na uzasadnienie argumentu, ale kłamstwa i manipulacje są drugie w kolejności. Jeśli prawdziwe fakty nie dowodzą twojej racji, możesz spróbować wymyślić swoje własne”

„Są różne stopnie kłamstwa. „Małe kłamstwo" to niewielka manipulacją prawdą. „Hiperbola" to większa manipulacja. „Kłamstwo” to stwierdzenie, które nie ma nic wspólnego z prawdą. „Wielkie kłamstwo" jest nie tylko rażąco nieprawdziwe, ale spowoduje, że twoja prababcia przewróci się w grobie ze wstydu”

W podejściu, które daje priorytet skuteczności przekonywania i wygranej w dyskusji za wszelką cenę, zasady etyczne takie, jak mówienie prawdy, mogą być łamane, gdyż cel uświęca środki

Co jeszcze poza wytykaniem kłamstwa i manipulacji służy do atakowania przeciwnika w dyskusji?

Wśród licznych chwytów jest przerywanie wypowiedzi i wyśmiewanie. Materiał z telewizji publicznej

„Mów bezustannie, zwłaszcza gdy twój przeciwnik również próbuje mówić. Przerywaj mu ciągle. Jeśli nigdy nie dasz swojemu przeciwnikowi szansy, aby wyraził swoje argumenty, to domyślnie wygrasz w dyskusji”

Fałszywe argumenty, rozumowania wprowadzające w błąd (fallacies) w dyskusji robotów nad tezą, że roboty powinny rządzić światem

1. Pochopne uogólnienie (hasty generalization): z jednego lub kilku przypadków wyprowadzony jest wniosek o wszystkich z danej kategorii

2. Odwracanie uwagi (red herring), czyli zmiana tematu dyskusji

3. Równia pochyła (slipery slope): po zrobieniu pierwszego ruchu, kolejne będą konieczne, co doprowadzi do dużego zła

4. Błąd genetyczny (genetic fallacy): wyprowadzenie wniosku na podstawie początkowej fazy rozwoju czegoś

5. Błędne koło (circular argument), czyli przesłanka ma takie samo lub bardzo podobne znaczenie jak wniosek

6. Odwołanie do emocji (ad populum): opieranie wniosku na apelowaniu do emocji

7. Dyskusja z chochołem (straw man): dyskusja ze stanowiskiem przeciwnika, które zostało przekształcone tak, aby łatwiej je było atakować

8. Nieuprawnione porównanie (moral equivalence): wniosek oparty jest na zrównaniu oceny moralnej A i B mimo, że nie ma ona uzasadnienia

9. Fałszywa alternatywa (either/or), wniosek opiera się na argumencie, że można wybrać tylko A, albo tylko B mimo, że są też inne opcje

10. Brakująca przesłanka (begging the claim), czyli zgłaszany jest wniosek bez uzasadnienia

11. Pomylenie następstwa z przyczynowością (post hoc ergo propter hoc), z tego, że A nastąpiło po B wyciąga się wniosek, że A było przyczyną B

12. Atak na osobę, a nie na jej argumenty (ad hominem, ad personam), czyli podważanie wiarygodności oponenta, przytyki osobiste

Bazy, listy rodzajów fałszywych argumentów, błędnych rozumowań i innych błędów, które mogą się zdarzyć w argumenatcji

• Po polsku• Błędy logiczno-językowe (Wiki) – w tym 12 przykładów argumentacji

nierzeczowych i 5 błędów popełnianych nieświadomie, do tego są również błędy znaczeniowe i błędy z zakresu ekonomii myślenia

• Po angielsku• List of Fallacies (Wiki) – o wiele bardziej rozbudowana lista w porównaniu z tą

powyższą, z podziałem na dwie duże grupy: formalne i nieformalne błędy argumentacyjne

• Logically Fallacious – baza 300 błędnych argumentów z możliwością wyszukiwania (strona reklamuje też książkę)

Literatura obowiązkowa

• Tomasz Garstka, Andrzej Śliwerski, Jak zwodzi nas własny umysł?, w:Psychopedagogiczne mity 2. Dlaczego warto pytać o dowody, Wolters Kluwer, 2019.

• Przykład analizy argumentacji w polityce społecznej: kontrargumenty do argumentów, argumenty za oraz kontrargumenty do tych ostatnich w dyskusji o bezwarunkowym dochodzie podstawowym• Ryszard Szarfenberg, Prawo do podstawowego bezpieczeństwa dochodowego na podstawie

artykułów Guy Standinga i nie tylko, 2005

• Film z zajęć grupa 1 (15:00)

• Film z zajęć grupa 2 (13:15)