Transcript of Anthony Cave Brown - W Służbie Kłamstwa, Wojna Szpiegów
Copyright © 1975 by Anthony Cave Brown
© Copyright for the Polish edition by Sensacje XX wieku, Warszawa
1997
0 Przekad z jzyka angielskiego Aleksandra
MisztalKania (cz. I, II oraz cz. III rozdz. 12)
Elbieta elazna (cz. III rozdz. 311 oraz cz. TV
i V) Opracowanie redakcyjne Lidia
Ratajczak (cz. I)
Jerzy Smagowski (cz. IIV) Konsultacja
naukowa Tadeusz Rawski Redakcja techniczna Elbieta
Bochacz Korekta Alicja Sikorska (cz. I—III)
Barbara Cywiska (cz. IVV) Projekt okadki i stron t
ytuowych Rosaw Szaybo
ISBN 8390496844
Wydawnictwo Sensacje XX wieku 02032 Warszawa, ul. Filtrowa
79/41 tel. (022) 823 49 84, 824 35 06 Skad i amanie: Oficyna
Wydawnicza „MH" Druk: Zakady Graficzne w Olsztynie
Spis treci Prolog 9
„Ultra" 21 Coventry 38
W poszukiwaniu strategii 67
AlamHalfa 94
ElAlamejn 226
II. Korzenie konspiracji, 19341943 233 Canaris 235 „Schwarze
Kapelle" 245 Przyjaciel czy wróg? 250 Spiskowcy 256 Wybuch
wojny 266 Watykaski cznik 273 Incydent w Venlo
2 80
Diabelska intryga 185
Operacja „Bysk" 227
III. Wielka strategia i maa taktyka, 1943 232 Casablanca
233
Bitwa o Atlantyk 238
„Mincemeat" Siekanina 262
IV. Akcje tajne i decepcja, styczeczerwi ec 1944
375
Eisenhower wódz naczelny 377
Naczelne dowództwo Niemiec 389
Norymberga 455
Suby bezpieczestwa 478
Gry radiowe 497
Francuski labirynt 508
W pr ze de dn iu „ DDay" 557
V. Od N or ma ndi i do Nem esi s, 6 cz erwc a20 sie rpni a
1944
„DDay" 577
Kamstwem i mieczem 604
Franc uska rewolta 622
Sowniczek 723
Bibliografia 729
W czasie wojny prawda staje si tak cenna, e powinna by
chroniona przez straników kamstw.
Winston Churchill
Prolog Genera sir Stewart Menzies, dowódca tajnego wywiadu
brytyjskiego (MI6), czowiek „o bladej skórze, wyblakych
oczach i przyprószonych siwizn wosach koloru blond", znany
najwyszemu dowództwu si alianckich jako „C"*, przeszed obok
pomników Beaconsfielda i Lincolna na Parliament Square i wszed w
wskie drzwi budynku nr 2 przy Great George Street, niedaleko Stor/s
Gate. Tego ranka a by pocztek grudnia 1943 roku towarzyszy mu pk
David Bruce, szef Biura Sub Strategicznych (Office of
Strategie Services OSS) w Europie, bdcego amerykaskim
odpowiednikiem MI6. Mczyni przeszli obok obudowanego workami z
piaskiem stanowiska stranika, znaj dujcego si przy wejciu do
budynku, w którym mieci si Gabinet Wojenny, przeszli przez
niewielki hali i udali si wprost do stanowiska dowodzenia premiera
Winstona Churchilla w podziemiach Westminsteru. Nie byo tutaj nic z
atmosfery wspóczesnego stanowiska dowodzenia; kwatera gówna
przypominaa raczej wntrze jakiego stare go pancernika. Menzies i
Bruce przeszli przez szereg obitych stal drzwi, potem koryta rzami,
podpartymi cikimi stemplami wprost z którego z okrtów liniowych
Nelso na, dalej przez pokój map pooony pod czterema stopami betonu,
zbrojonego szynami ze starych torowisk tramwajowych Londynu, i w
kocu dotarli do celu. Bya to niewiel ka salka konferencyjna,
przypominajca oficersk kajut szumicy wentylator, portret króla,
litografia Mostu Londyskiego, na pododze orientalne dywany, wygodne
me ble, a na cianie zegar z wygrawerowanym napisem „Victoria
R.I., Ministry of Works, 1889". Nawet mapy pochodziy z rónych epok;
jedna z nich zostaa wydana w 1910 roku przez Lig Morsk Imperium
Brytyjskiego.
Mczyni i jedyna kobieta, którzy przywitali Menziesa i Bruce'a, byli
modymi ludmi; niektórzy nosili czerwone odznaki i zote lwy
Imperialnego Sztabu General nego. Przez kilka minut wszyscy
rozmawiali o nowinach z wojny i wymieniali plotki z Kwatery Gównej,
skupieni przy starym, wypolerowanym na bysk stole konferen cyjnym,
na którego rodku staa niewielka figurka taczcego fauna. By to
symbol Londyskiej Sekcji Kontroli (London Controlling Section LCS)
tajnego biura, zao onego przez Churchilla w jego prywatnej kwaterze
do planowania forteli majcych na celu wprowadzanie w bd Hitlera i
niemieckiego Sztabu Generalnego co do alianc kich dziaa wojennych
skierowanych przeciwko Trzeciej Rzeszy.
Dynamiczna, przebiega i elegancka posta fauna symbolizowaa
jednoczenie charakter pracy LCS. Wedug oksfordzkiego sownika jzyka
angielskiego, fortel
* Od pierwszej litery sowa „Chief" (szef); patrz str. 34.
10 PROLOG PROLOG 11
jest to operacja „lub dziaanie dowódcze, z reguy podstp lub
trik opracowany w celu przechytrzenia lub zaskoczenia przeciwnika;
urzdzenie lub plan w celu uzyskania przewagi; spryt, wykorzystywany
w celu zranienia lub zadania gwatu". Zgroma dzeni wokó fauna mczyni
byli czonkami LCS lub funkcjonariuszami innych tajnych urzdów
brytyjskich i amerykaskich. Uywan przez nich bro nazywano w
brytyjskim leksykonie wojskowym „rodkami specjalnymi", zowrogo
brzmi cym okreleniem oznaczajcym szeroki zakres potajemnych,
czasami zabójczych, a zawsze zawiych operacji tajnej wojny,
planowanych w celu ukrycia wikszych operacji wojskowych, otoczenia
ich mrokiem tajemnicy. Byy one, zgodnie z uwag M.R.D. Foota,
„wierne tradycji angielskiej ekscentrycznoci; tym, na co mogli odwa
y si kapitan Hornblower czy Mycroft Holmes na kartach ksiek, a
admira Co chrane* lub Chinese Gordon** w rzeczywistoci, gdyby
stanli wobec podobnego wyzwania; czym, co w danej chwili
wydaje si dziwne, a w chwil póniej cakiem rozsdne".
Brytyjczycy od dawna zdobywali dowiadczenie w dziedzinie
wykorzystania rod ków specjalnych wczeniej ni jakiekolwiek inne
mocarstwo. Przez ponad piset lat brytyjscy mowie stanu i generaowie
uywali ich do stworzenia najpierw króle stwa, a póniej imperium,
oraz do obrony przed wrogiem. Stulecia wczeniej prze chytrzyli
Hiszpanów, Francuzów i Holendrów; w tym stuleciu ju raz zostali
zmusze ni do walki z rosncymi w si Niemcami. Ale zaledwie
dwadziecia lat po klsce cesarza Wilhelma II i cesarstwa
niemieckiego, z gruzów pozostawionych przez pierwsz, przegran wojn,
wyoniy si nowe Niemcy pod przewodnictwem Adolfa Hitlera i wiat
znowu stan w obliczu wojny. rodki specjalne wywary pewien wpyw na
strategi Hitlera w pierwszych latach wojny. Teraz dowiadczenie
Brytyjczyków w tej dziedzinie miao posuy do ochrony
najtrudniejszej i najbardziej niebezpiecz nej operacji wojskowej II
wojny wiatowej operacji „Neptun". Kryptonim ten ozna cza desant na
wybrzee Normandii we Francji, zaplanowany na wiosn 1944 roku.
Przygotowania do operacji „Neptun" trway ju od trzech i pó roku,
obejmujc poczony potencja przemysowy, wojskowy i umysowy imperium
brytyjskiego i Sta nów Zjednoczonych. A jednak nawet te siy nie
wystarczay do zapewnienia zwyci stwa mocarstwom zachodnim. Armie
Hitlera, pomimo krwawych kampanii w Rosji, Woszech i Afryce
Pónocnej, nadal reprezentoway ogromn si. Milion onierzy
znajdowao si na Zachodzie, okopanych za Waem Atlantyckim
najsilniejsz lini umocnie w historii wiata od czasów budowy
Wielkiego Muru w Chinach. Gdyby Niemcy byli przygotowani do
obrony, mogli dosownie zala ogniem siy inwazyjne, niweczc operacj
„Neptun" ju na play. Gdyby nawet aliantom udao si uchwyci przyczóek
w Normandii, Hitler móg czego naleao oczekiwa szybko skoncen trowa
swoje wojska i uczyni alianck kampani operacj równie krwaw i bezuy
teczn jak brytyjskie akcje we Flandrii i nad Somm w czasie I wojny
wiatowej. Na wet od pogody trudno byo oczekiwa przychylnoci;
kana La Manche jest jedn z naj bardziej kaprynych dróg
wodnych wiata, a nawet umiarkowanie wzburzone morze
* Aleksander Thomas Cochrane (17751860), adm. bryt, dowodzi m.in.
flot Chile i Brazylii, ale te spekulo wa na giedzie (przyp.
T.R.). ** Autor przywouje tu posta gen. Charlesa Gordona
(18331885), który w 1860 r. uczestniczy w zdobyciu
Pekinu (przy p. T.R.).
móg nagle ogarn niespodziewany sztorm, wprowadzajc chaos do
wszystkich do kadnie zaplanowanych harmonogramów. Wszyscy
zdawali sobie spraw z tego, e w razie niepowodzenia inwazji
przepad
nie wszystko. Wielka Brytania musiaaby pertraktowa, bo wszystkie
swoje siy prze znaczyaby na ten atak. Amerykanie, przeraeni
rozlewem krwi i rozmiarami klski, niemal na pewno odrzuciliby
kandydatur prezydenta Franklina Delano Roosevelta w wyborach
pod koniec 1944 roku, starajc si o zwycistwo nad Japoni przed pod
jciem decyzji w sprawie przeprowadzenia kolejnej inwazji.
Hitler mógby wtedy skie rowa wszystkie swoje siy przeciwko Rosji, z
wszelkimi szansami pobicia Armii Czer wonej i objcia
panowania nad ca Europ.
Sam Hitler by cakowicie pewien swoich moliwoci zlikwidowania
inwazji w za rodku. W obozie alianckim natomiast nie wszyscy
wierzyli w powodzenie operacji „Neptun". Genera Dwight D.
Eisenhower, który mia zosta Najwyszym Dowódc desantu na
kontynent, napisa w licie do przyjaciela w Waszyngtonie: „W miar
zbli ania si wielkiego dnia narasta napicie i wszyscy dziaaj na
granicy wytrzymaoci nerwowej. Tym razem, ze wzgldu na wysok stawk,
atmosfera jest jeszcze bardziej napita ni kiedykolwiek przedtem. W
tym konkretnym przedsiwziciu nie ryzyku jemy taktycznej
poraki; stawiamy wszystko na jednego konia".
Mówiono, e Churchilla drczyy koszmary nocne, w których widzia, co
moe wydarzy si w Normandii w dniu inwazji. Rozpatrujc szans
powodzenia operacji „Neptun", pisa: „Nadal wydawao mi si (...) e
umocnienia z betonu i stali, uzbrojo ne we wspóczesn si raenia i
cakowicie obsadzone dobrze przeszkolonymi, zde cydowanymi na
wszystko ludmi, mog zosta pokonane jedynie przez..." przez co?
Churchill poda odpowied „...zaskoczenie". Jedynie w przypadku
zaskoczenia operacja „Neptun" zdobywaa t niewielk przewag, która
moga zdecydowa o zwy cistwie. Ale jak zaskoczy tak przebiegego
przeciwnika? Jego okrty, samoloty, ra dary, obrona wybrzea wszystko
zostanie zgodnie z oczekiwaniami zaalarmowane i postawione w stan
gotowoci bojowej. W jaki sposób mona ukry najwiksze w
historii wojny zgrupowanie wojsk i wyposaenia, skoncentrowane w
Anglii i cze kajce na sygna do inwazji? Ju sama lokalizacja
zgrupowa moga pozwoli Hitle rowi domyli si, e ich celem jest
Normandia. Nawet gdyby siy te zostay dobrze zamaskowane w Anglii,
czy moliwe byoby take ukrycie ich podczas opuszczania portów w celu
przeprawy przez kana, która dla niektórych jednostek si inwazyj
nych musiaaby potrwa niemal pene dwa dni? Hitler wiedzia, e alianci
musz powróci do Europy i wydawao si prawie niemoliwe, e mógby
nie by w stanie rozpozna gdzie i kiedy zaatakuj. Wedug wszelkiego
prawdopodobiestwa, Hitlera nie mona byo zaskoczy. A jednak LCS i
powizane z nim biura miay za zadanie tak przygotowa operacj
„Neptun", aby mona byo wykorzysta element zaskoczenia.
12 PROLOG
way napisy: „Najwyszy stopie utajnienia", „Ograniczony dostp"
oraz dziwny kryptonim „Bigot", który oznacza, e dokument
zawiera informacje na temat naj wikszych tajemnic operacji
„Neptun". By to plan „Jael" ogólna polityka dezinforma
cji, przyjta przez kwatery gówne Ameryki, Wielkiej Brytanii i
Rosji w celu wprowa dzenia Hitlera w bd na temat alianckiej
strategii i taktyki w najbliszych miesicach oraz operacji
wojskowych, które miay obejmowa take i gigantyczny szturm na Wa
Atlantycki w Normandii. Plan „Jael" mia wic równie wielkie
znaczenie jak „Nep tun". Na siedmiu stronach lapidarnego tekstu
zawiera zarys dezinformacji i forteli, które miay zosta zastosowane
w celu ukrycia przeprawy wojsk przez kana. Uyte miay by rónorodne
rodki specjalne, które w razie powodzenia mogyby zapewni flocie
inwazyjnej element zaskoczenia.
To Churchill by gównym pomysodawc roli, jak rodki specjalne miay
odegra w operacji „Neptun". Ich zastosowanie jako
najwaniejszej broni w II wojnie wiato wej oraz stworzenie
centralnej agencji LCS w celu opracowywania i koordynacji for teli
z uyciem rodków specjalnych, prawdopodobnie stanowio jego
najwikszy, oso bisty wkad w wojskow teori i praktyk. Teoria
ta narodzia si na podstawie do wiadcze zdobytych w innej wojnie, w
czasie operacji wojskowej, która zakoczya si katastrof Gallipoli.
W1915 roku, zraony impasem na froncie zachodnim, Chur chill usiowa
przerwa zastój w wojnie pozycyjnej operacj, któr nazwa „ciosem noa
w mikkie podbrzusze Europy". Due alianckie siy ekspedycyjne
wyldoway w Dardanelach [na pówyspie Gallipoli], w celu
utworzenia nowego frontu, którego zadaniem byo przycignicie si
niemieckich z Francji. Ostrze noa zamao si jed nak, a ekspedycja
zakoczya si klsk ze strat 252 tysicy onierzy, gównie ze
wzgldu na bezwad i zbytni ostrono dowodzcych ni alianckich
generaów i ad miraów*. Churchill, który by gównym architektem
planu, zosta zmuszony do re zygnacji ze stanowiska Pierwszego Lorda
Admiralicji. Poczyni ruch, który w owym czasie wydawa si by
ostatnim w jego karierze polityka i ma stanu. Wspomina „ponur rze"
we Francji, która zmiota z powierzchni ziemi cae pokolenie Angli
ków, i napisa esej, który sta si credo dla LCS. A oto gówna jego
myl:
Bitwy wygrywa si rzezi i manewrami. Im wikszy genera, tym wicej
wysiku powica manewrom, a mniejszej domaga si rzezi. (...) Niemal
wszystkie bitwy uznawane za arcy dziea sztuki wojskowej (...) byy
bitwami manewrów, w których wróg nierzadko uznawa, e zosta
pokonany za pomoc jakiego nowatorskiego wybiegu, jakiego
dziwacznego, szyb kiego, nieoczekiwanego uderzenia lub fortelu. W
bitwach takich straty zwycizców byy znikome. Od wielkiego
dowódcy wymaga si nie tylko ogromnego zdrowego rozsdku i siy
rozumowania, nie tylko wyobrani, ale take elementu przewidywania,
czego oryginalne go i jednoczenie zowrogiego, co powoduje, e
wróg jest nie tylko zaskoczony, ale i pobity. (...) W wojnie
stosuje si wiele manewrów, lecz tylko
niektóre z nich bezporednio na polu bitwy. S
manewry, które wykonuje si daleko na skrzydach lub na tyach, s
takie, w któ rych wykorzystuje si czas, dyplomacj, mechanik czy
psychologi. Wszystkie one stoso wane s daleko od pola bitwy, ale
czsto wywieraj na decydujcy wpyw, a zadaniem kadego z nich jest
znalezienie atwiejszych dróg osignicia celu ni przez zwyk
rze.
PROLOG 13
h Due znaczenie miaa te dobrze zorganizowana obrona turecka
(przyp. T.R.).
Taki sposób mylenia, zrodzony z tragedii i ogromnych strat jednej
operacji desan towej, mia teraz zosta wykorzystany do zapobieenia
innej, potencjalnie wikszej tragedii i stratom, spodziewanym w
„DDay". Plan przewidywa pi gównych ob szarów tajnej dziaalnoci.
Pierwszym z nich by ofensywny wywiad, czyli dziaania majce na celu
zdobycie tajemnic przeciwnika. Jeeli operacja „Neptun" miaa zako
czy si powodzeniem, dowódcy alianccy musieli mie dokadny obraz
umocnie Wau Atlantyckiego oraz siy i ugrupowania wojsk
niemieckich, a przede wszystkim informacje o przewidywanych
zamiarach Hitlera. Wywiad zaczepny nalea do obo wizków MI6 i
OSS, co tumaczyo obecno dowódców obu placówek, Menziesa i Bruce'a,
na zebraniu LCS. W dotychczasowych wydarzeniach tej wojny MI6
i OSS osigny znaczne sukcesy
w ujawnianiu tajemnic Hitlera poprzez uycie kanaów
szpiegowskich i wywiadu kon wencjonalnego jak raporty
szpiegów i informatorów z caej okupowanej Europy, pastw satelickich
i neutralnych; cenzura poczty zagranicznej, przesuchiwanie jeców
wojen nych. Ale wywiad MI6 i dowództwo alianckie miay w zanadrzu
jeszcze dwa inne róda tajnych informacji wywiadowczych,
które konwencjonalne bynajmniej nie byy. Jedno z nich, o nazwie
„Ultra", dostarczao rozszyfrowanych informacji, pochodzcych z
nasuchu niemieckiej cznoci radiowej. Drugim ródem bya „Schwarze
Kapelle" („Czarna Orkiestra"), niewielka grupa niemieckich oficerów
i cywilów (jednym z nich by admira Wilhelm Canaris, szef
niemieckiego tajnego wywiadu Abwehry), którzy konspirowali w
celu obalenia Hitlera. Przez ca wojn „Ultra", a czasami take i
„Schwar ze Kapelle", systematycznie dostarczay najwyszemu dowództwu
aliantów tajnych informacji wywiadowczych o kluczowym znaczeniu,
które przecieray szlak dla opera cji „Neptun". Jednak kady, kto
chocia troch orientuje si w tajnych ródach informa cji wie, e jedna
noc wystarczy, by zmieni szyfry i aresztowa wszystkich spiskowców.
Nikt nie mia pewnoci, e „Ultra" i „Schwarze Kapelle" bd mogy nadal
dostarcza informacji, od których mogo zalee powodzenie operacji
„Neptun".
Drug wan paszczyzn tajnych dziaa, proponowanych w ramach planu
„jael", by kontrwywiad i suby bezpieczestwa, których
dziaalno miaa uniemoliwi Hitlerowi poznanie tajemnic „Neptuna".
Najwaniejsz z tych operacji byo zniszcze nie niemieckich tajnych
sub wywiadowczych. Równie to zadanie przypado w udziale MI6 i
OSS. Brytyjska organizacja kontrwywiadowcza MI5 otrzymaa za danie
likwidacji tajnych sub nieprzyjaciela dziaajcych w Wielkiej
Brytanii i, jak do tej pory, wywizywaa si znakomicie ze swoich
obowizków. Caa niemiecka siatka szpiegowska w Wielkiej Brytanii
znalaza si pod kontrol MI5, a w Ameryce podob ne wyniki uzyskiwao
FBI. Nie wszyscy agenci nieprzyjaciela zostali po zatrzymaniu
uwizieni lub straceni. Niektórych z nich wykorzystywaa tajemnicza
organizacja 0 nazwie XXCommittee, dziaajca pod auspicjami MI5, oraz
„X2" jej odpowied nik w OSS. Profesor Norman Holmes
Pearson, zwizany z XXCommittee wykadow ca z Yale, pisa o tej grze,
e bya „tym, co na skórze i pod skór nabierao nowego, szarpicego
nerwy znaczenia". Szczególnie szarpane byy tutaj nerwy autorów
planu //Neptun", którzy zdawali sobie spraw z tego, e jeden bd,
jedna niedyskrecja mo gy ujawni tajemnice caej operacji. A jednak
bya to gra, w któr warto byo gra 1 wygrywa jeeli „Neptun" mia
zaskoczy Hitlera.
14 PROLOG
sprowadzajce si do okazjonalnych wypadków naduycia siy gdzie w
ciemnych za ukach Europy. Gwat by narzdziem stosowanym na trzeciej
arenie, któr nazwano do ogólnikowo „operacjami specjalnymi".
Agencje zaangaowane w walk na tym froncie to brytyjska Special
Operations Executive (SOE)*, pod dowództwem pochodzcego z He
brydów sir Colina Gubbinsa, specjalisty w dziedzinie tajnej
wojny, oraz oddzia ame rykaskiej Office of Strategie Services
(Biura Sub Strategicznych) o nazwie Special Ope rations (SO)**, pod
dowództwem pukownika Josepha Haskella. Obie agencje byy re
prezentowane na zebraniach LCS, a do ich zada naleao przede
wszystkim lokalizo wanie, popieranie i zaopatrywanie
organizacji partyzanckich w caej Europie, od wybrze a kanau La
Manche po granic rosyjskopolsk***, od archipelagu Lofotów za koem
podbiegunowym po Kair, od Helsinek po Tanger. Organizacjom tym
nadano nazw reseaux, od francuskiego sowa oznaczajcego siatk,
a ich zadanie polegao na atakowa niu aparatu administracji
hitlerowskiej i jego onierzy na tyach nieprzyjaciela. W
kontekcie operacji „Neptun", gówne zadania SOE i SO polegay na
organizo
waniu, wyposaeniu i kontroli rozdartego sporami i politycznie
podzielonego fran cuskiego ruchu oporu****, oraz sterowanie tymi
aktami sabotau i wojny partyzanc kiej, skierowanymi przeciwko
niemieckim liniom cznoci i transportu, które mogy opóni lub
zakóci niemieck reakcj na operacj „Neptun". Ale i tutaj autorzy ope
racji stanli wobec trudnego problemu. wiat operacji specjalnych by
wiatem „pro ustowskiej zoonoci", gdzie nawet agenci i czonkowie
ruchu oporu mieli zosta wykorzystani jako pionki w grze.
„Neptun" mia równie w pewnym stopniu zalee od lojalnoci i
posuszestwa czonków francuskiego ruchu oporu, a take od ich woli
ryzykowania wasnym yciem.
Czwartym obszarem tajnej dziaalnoci, proponowanej przez „Jael", bya
wojna polityczna. Brytyjska Political Warfare Executive***** oraz,
w nieco mniejszym stop niu, amerykaskie biuro Office of War
Information****** zostay stworzone gównie w celu prowadzenia
w powizaniu z LCS wojny na sowa z Trzeci Rzesz. Ich credo
brzmiao: „Podej niemiecki umys przez dezinformacj oraz
troskliwie podtrzymy wan fikcj, obliczon na odwrócenie uwagi
i odwoujc si do jego samolubnych, nielojalnych,
indywidualistycznych motywów, kierujcych niemieckim onierzem i
obywatelem". Ich gówn broni bya plotka, a waciwie pogld, e waluty
nie mona zbombardowa, ale z pewnoci mona j zniszczy faszywymi
informacjami. Ich celem byo „wbicie klina pomidzy faszystowskich
przywódców a ludno oraz po gbianie zmczenia wojn i defetyzmu, przy
uyciu wszelkich rodków, jawnych i taj nych..." Ale sowa to
nie pociski, a plotki to nie bomby. Nic nie wskazywao te na to,
by
Niemcy wahali si w swoim posuszestwie wobec Fuhrera, czy te by
niemiecki onierz sab w determinacji odparcia inwazji. Autorzy
„Neptuna" wiedzieli o po
PROLOG 15
* Zarzd Operacji Specjalnych. ** Dzia Operacji Specjalnych.
*•* Stanowisko autora w kluczowej dla nas sprawie jest niejasne:
czy chodzi o granic wedug traktatu ryskiego z 1921 r, czy te
moskiewskiego traktatu rozbiorowego z 1939 r. (przyp. T.K.).
—» Chodzi tu o spór, kto ma kierowa ruch em oporu wadza
„Wolnej Francji , cz y tez obce siatki wywia dowcze (przyp. T.R.).
***** Zarzd Wojny Politycznej.
****** Biuro Informacji Wojskowych.
wanych rónicach zda, jakie wystpiy pomidzy Hitlerem a jego
generaami. Wie lu najwyszych oficerów niemieckiego Sztabu
Generalnego naleao do „Schwarze Kapelle". Dotychczas ich spisek nie
przyniós istotnych efektów, a Hitler nadal trzy ma w elaznym ucisku
swoich generaów, naród niemiecki i cay kontynent euro pejski. Warto
jednak byo rozpatrzy kady manewr, kady wysiek, bo bya to wojna
totalna. Alianci zadali w swojej synnej a niektórzy dowódcy uwaali,
e take niezbyt przemylanej proklamacji „Bezwarunkowej Kapitulacji",
penej kapitula cji Niemiec, ale Niemcy nie mogy si podda bez walki.
Operacja „Neptun" miaa si sta decydujc konfrontacj w wojnie, w
której walczono do ostatniej kropli krwi. Tajna wojna towarzyszca
tej operacji bya równie krwawa. Foot napisa pó niej: „Nic podobnego
nie wydarzyo si wczeniej i prawdopodobnie nic podobne go ju nigdy
si nie wydarzy, poniewa wszystkie okolicznoci wojny prowadzonej
przez Hitlera byy jedyne w swoim rodzaju i wymagay od nas jedynych
w swoim rodzaju reakcji".
Najwaniejsz z nich bya pita paszczyzna tajnej dziaalnoci
proponowanej w ra mach planu „Jael" dezinformacja. Naleaa ona do
obowizków LCS, a jej szczegól nym celem byo dostarczanie
nieprzyjacielowi otwartymi kanaami,
"przez najwysze dowództwo si alianckich, setek, a
moe tysicy fragmentarycznych danych, które zebrane przez suby
wywiadowcze nieprzyjaciela tworzyy wiarygodny i moliwy do
przyjcia, ale faszywy obraz alianckich planów wojskowych. Biuro LCS
udosko nalio sztuk dezinformacji w czasie swoich wczeniejszych
operacji. Teraz plan „Jael" powinien przekona Hitlera, e alianci
zamierzaj zaatakowa jego siy nie w Nor mandii, lecz w jakim innym
punkcie Francji. To dezinformacja miaa zdecydowa o losach
„Neptuna". Biuro LCS miao wykorzysta kad metod w czasie niezwykle
dokadnie zaplanowanej kampanii rodków specjalnych, by dostarczy t
fikcj wprost na biurko Hitlera. rodkami specjalnymi byy plotki,
usugi podwójnych, a nawet potrójnych agentów, wykorzystywanie
karier i reputacji synnych generaów, powi canie w ofierze wasnych
ludzi w czasie operacji wojskowych i tajnych, rozgrywki w
eterze, tworzenie fikcyjnych armii, manipulowanie ruchem oporu, a
take „Schwarze Kapelle". Mówic w skrócie, nie wolno byo pomin
niczego w staraniach zmierzaj cych do przekonania Niemców, e
inwazja odbdzie si w innym czasie i miejscu ni rzeczywicie
planowano.
Ludzie, którym powierzono to z pozoru niewykonalne zadanie, mieli
oczywicie swój wasny punkt widzenia. Wydawao si, e jedynym
czynnikiem, który ich czy bya klasa spoeczna.
Dezinformacja, podobnie jak wywiad, bya domen ludzi dobrze
urodzonych. Szef LCS, pukownik Bevan, by ziciem hrabiego Lucana i
wnukiem zao yciela Barcla/s Bank. Zastpca Bevana i autor planu
„Jael", pukownik sir Ronald Evelyn Leslie Wingate, by synem
Wingate'a Paszy z angielskoegipskiego Sudanu i kuzynem zarówno
synnego Lawrence'a z Arabii, jak i Wingate'a birmaskiego*. Inni
czonkowie LCS i zwizanych z tym biurem tajnych agencji byli
finansistami, politykami, dyploma tami, naukowcami, pisarzami,
artystami ludmi z Londynu, Waszyngtonu, basenu Morza ródziemnego,
Indii i Azji PoudniowoWschodniej, majcymi odpowiednie po
16 PROLOG
wizania i talent w posugiwaniu si rodkami specjalnymi. Ponad
nimi wszystkimi sta sam Churchill. Wingate pisa póniej, e „...to
wszystko byy pomysy Churchilla. To jego sia, jego wspaniaa
wyobrania i jego wiedza techniczna leay u podstaw wszel kich planów
i koncepcji". Churchill uwielbia sprawdza i doradza LCS, a by
mistrzem tego, co póniej nazwano „planem gry". Jeden z amerykaskich
czonków LCS, pu kownik William H. Baumer, tak póniej komentowa
trudnoci i implikacje etyczne, jakie przypady w udziale
ludziom uprawiajcym t gr:
Patrzc wstecz na to wszystko, Bevan i jego chopcy byli wyjtkowo
sprytni. Wiedzieli dokadnie kiedy i gdzie gra na furii
Hitlera, a doskonale zdawali sobie spraw, e gdyby to, co robili
ujrzao wiato dzienne w latach póniejszych, wszyscy okryliby si
hab.
Wowym czasie mieli jednak do tego podejcie czysto akademickie.
Grali o najwysze staw ki, jakie mona sobie wyobrazi i nie mieli
czasu na okazywanie wraliwoci. Wiedzieli, e po prostu nie mog
przegra, bo gdyby tak si stao, i oni, i Wielka Brytania strac
wszyst ko. Ich celem byo zmuszenie Hitlera, by lata w kóko jak
mucha. By to niebezpieczny
biznes, poniewa yli chwil i nigdy nie wiedzieli, kiedy ich dziaalno
zostanie ujawnio na, a wraz z ni wszystkie sprawy, które pragnli
ukry.
W podziemiach Westminsteru znajdowaa si szczególna tablica.
Umieszczono j tam w odpowiedzi na ewentualn krytyk, która by
moe bya nieunikniona, gdyby opinia publiczna dowiedziaa si w
jakie pidziesit lat po wojnie o istnieniu tej supertajnej agencji.
Na tablicy widniay sowa sir Gameta Wolseleya, byego dowód cy armii
brytyjskiej, który w 1869 roku napisa w swoim Podrczniku
onierza:
Jestemy wychowywani tak, by za dyshonor uwaa zdobycie czegokolwiek
przez fasz (...) b dziemy i dalej w przekonaniu, e szczero jest
najlepsz polityk, a prawda zawsze w kocu kiedy wygrywa. Te przemie
sentymenty bardzo adnie wygldaj w dziecicym zeszycie, ale czowiek,
który postpuje zgodnie z nimi niech lepiej na zawsze schowa do
pochwy swój miecz.
Byo jasne, e Churchill i LCS nie powstrzymaj si przed niczym, by
zapewni operacji „Neptun" element tajemnicy i zaskoczenia. Nawet
kryptonim „Jael", wybra ny przez Churchilla dla operacji
specjalnych i dezinformacyjnych towarzyszcych „Neptunowi", mia w
sobie co z ich przebiegoci, determinacji i braku litoci. Jael
bowiem jest postaci z Pieni Debory ze Starego Testamentu; bya
to kobieta, która popenia najczarniejsz zdrad w tej dugiej,
mrocznej kronice. Pie opowiada o tym, jak prorokini Debora
opracowaa wraz z dowódc armii izraelskiej, Barakiem, plan zwycienia
Jabina, króla Chasoru, i dowódcy kananejskiego Sisery, który przez
dwadziecia lat rzdzi Izraelitami dziki „dziewiciuset elaznym
rydwanom". Plan uda si i Sisera zosta podstpnie zwabiony do udziau
w bitwie pod gór Tabor na równinie Esdraelon. Nieba zesay ulewne
deszcze i rydwany Sisery ugrzzy w bo cie. „Barak zszed wic z góry
Tabor, a dziesi tysicy ludzi za nim. Wówczas Pan porazi przed
Barakiem ostrzem miecza Siser, wszystkie jego rydwany i cae wojsko.
(...) Cae wojsko Sisery pado pod ostrzem miecza i aden z mów nie
uszed"*.
PROLOG 17
* Biblia Tysiclecia. Pismo wite Starego i Nowego Testamentu, wyd.
III, PoznaWarszawa 1990, Ksiga Sdziów 4.1216.
Sam Sisera ocala i uciek piechot z pola bitwy. Kiedy jednak usiowa
dotrze do Kanaanu, trafi do obozu Chebera, Kenity, którego tego
dnia nie byo w domu. ona Chebera, Jael, przywitaa gocia serdecznie.
Sisera by przekonany, e midzy Kana nejczykami a Kenitami panowa
pokój, poprosi wic kobiet, by daa mu co do je dzenia i pozwolia
odpocz. Jael zgodzia si, wic wyczerpany walk i ucieczk Sisera
uoy si na jej ou. Jael przyniosa mu mleka koziego i obiecaa pilnowa
wejcia do namiotu. Gdy jednak Sisera gboko zasn „...wzia
palik do namiotu, uchwycia mot w rk i zbliajc si cicho do niego,
przebia jego skro palikiem, tak e ten utkwi w ziemi"*. Tak
zakoczyo si panowanie Kananejczyków nad Izraelita mi. Teraz plan
oznaczony kryptonimem „Jael" mia pomóc aliantom w obaleniu
Hitlera.
Spotkanie LCS grudniowego poranka 1943 roku nie trwao dugo. Jego
celem byo jedynie odczytanie i zatwierdzenie ostatniego
projektu planu „Jael" przed wy saniem go do zatwierdzenia przez
Komitet Poczonych Szefów Sztabów w Wa szyngtonie, który by najwysz
rad wojenn aliantów. Bya to waciwie formal no, poniewa plan „Jael"
zosta ju zatwierdzony przez Churchilla, Roosevelta i marszaka
Józefa Stalina w 1943 roku w Teheranie jako ogólna polityka
dezinfor macyjna Wielkiej Koalicji. Zanim jednak uczestnicy
spotkania opucili sal, omó wiono jeszcze spraw kryptonimu.
Nazw dla planu wybrano waciw, jednak po dyskusjach zdecydowano, e
naley j zmieni. Kilka dni wczeniej w Teheranie, opisujc specjalne
rodki przewidywane planem „Jael", Churchill wygosi uwag, która miaa
przej do historii:
W czasie wojny prawda staje si tak cenna, e powinna by chroniona
przez straników kamstw.
Nazw planu zmieniono wic z „jael" na „Bodyguard"**,
a maskotk planu, który póniej porównywano z koniem trojaskim,
staa si figurka penego gracji, ale i prze biegoci fauna,
ustawiona na rodku stou konferencyjnego LCS.
Spotkanie zakoczyo si i pracownicy agencji wykonawczych LCS
rozjechali si do swoich biur, by zacz tam stosowa te sporód rodków
specjalnych, które mogy pomóc najlepszym modym ludziom z
armii alianckich dosta si na brzeg i tam pozosta w czasie
pierwszych, burzliwych godzin „DDay". Nikt nie by pewny
sukcesu operacji „Bodyguard" do momentu, w którym „Neptun" wyjdzie
z morskich odmtów. Nikt nie móg by pewien, czy cechy ucielenione w
taczcym faunie oka si przydatne w zaskoczeniu przeciwnika w
dniu 6 czerwca 1944 roku. Jeden z auto rów operacji „Neptun",
genera sir Frederick Morgan, stwierdzi póniej, parafrazu jc
nieco sowa Wellingtona po Waterloo:
To miao by zrobione na styk, cholernie na styk
tak na styk, jak nic innego, co zdarzyo ci si widzie w
yciu.
19381942
Na najwyszym poziomie pracy tajnych sub w wielu przypadkach
autentyczne wydarzenia byy w kadym wzgldzie równe najbardziej
fantastycznym pomysom z romansów czy melodramatów. Intryga w
intrydze, spisek i przeciwdziaanie, for tel i zdrada, podstp i
oszustwo, prawdziwy agent, faszywy agent, podwójny agent. Zoto i
stal, bomba, sztylet i pluton egzekucyjny przeplatay si w wielu
struktu rach tak zawikanie, e wydaje si to niewiarygodne, cho byo
prawdziwe. Szef i najwysi oficerowie Secret Service szaleli w tych
podziemnych labiryntach i wyko nywali swoje zadania z zimn i cich
pasj.
Winston Churchill
Ultra" W sierpniowe wito Bankowe 1938 roku niebo nad Londynem
byo czyste, jasnob kitne, ale powietrze duszne, a zaklinacze pogody
politycznej i meteorologicznej zapowiadali burz z piorunami na
wschodzie, za kanaem La Manche. Co zowro giego unosio si nad ca
Europ, ale przed siedzib premiera na Downing Street pod numerem
dziesitym nie zbiera si jednak nerwowy tum nieomylna oznaka zbli
ajcych si kopotów. Byo to jedno z najwaniejszych wit w Wielkiej
Brytanii i wszystko byo zamknite. Ludzie wypoczywali na plaach, na
wsi i w parkach miej skich. Cisz wypoczynku zakócay chyba tylko
odgosy meczu krykieta druyn Chel tenham i Haileybury.
Byli jednak ludzie, którzy wyczuwali zbliajc si burz. Jednym z nich
by Win ston Churchill, który w swojej mowie do wyborców w Essex
stwierdzi: „Trudno nam dzisiaj, w tym staroytnym lesie Theydon,
którego nazwa pochodzi z czasów Norma nów tutaj, w samym sercu
spokojnej, praworzdnej Anglii (...) [zrozumie], e stan Europy i
wiata powoli, ale bez ustanku zmierza do punktu kulminacyjnego, i
po wstrzymywa ju tego nie mona" . Ostrzega, e „okrutne wanie
sroyy si w Euro pie", a w Niemczech „postawiono w stan gotowoci
stupidziesiciotysiczn ar mi". Temperament ówczesnych Brytyjczyków
spowodowa jednak, e „The Times" powici mowie Churchilla tyle samo
miejsca, co informacji o niepowodzeniu wie lebnego J.S. Crole'a w
otwar tym turnieju bowls w Bournemouth, i nieco mniej ni
na wiadomo, e we wtorek lord Runciman wyjedzie do Pragi i
Berlina jako szef misji dyplomatycznej, której zadaniem byo
zapobieenie wybuchowi wojny pomidzy Niemcami a
Czechosowacj.
22 RODKI SPECJALNE POCZTKI, 19381942
samolotów, ile okrtów podwodnych? Jakie miay zapasy stali i ropy
naftowej? Kogo sobie wybior na sprzymierzeca? Jak postpi Rosja i
Ameryka?
Brytyjscy mowie stanu od dnia zakoczenia I wojny wiatowej nie
odczuwali rów nie wielkiej potrzeby uzyskania wiarygodnych danych
wywiadowczych o Niemczech. Dlatego wanie w tamten weekend pukownik
Stewart Menzies siedzia za swoim biur kiem w centrali brytyjskiego
wywiadu, która miecia si na cichej uliczce Broadway, niedaleko
katedry westminsterskiej. Menzies mia wtedy czterdzieci osiem lat,
by za stpc szefa MI6 i szefem sekcji niemieckiej wywiadu wojskowego
przy Ministerstwie Wojny. W zwizku z zajmowanymi stanowiskami
by odpowiedzialny za nadzorowa nie zbierania informacji
wywiadowczych o zamiarach Hitlera oraz sile i rozlokowaniu
Wehrmachtu. Sam fakt, e Menzies w ogóle przyjecha w witeczny
weekend do biura, wiadczy o zagroeniu. Wiele a by moe nawet
wszystko zaleao od moliwoci zdobycia przez MI6 informacji o
zamiarach Hitlera. Cigy strumie danych wywia dowczych o sytuacji
politycznej i wojskowej Trzeciej Rzeszy dociera do Menziesa z wielu
rónych róde, z których jednym by admira Wilhelm Canaris szef
Abwehry. Ale plotki z podoficerskiej mesy bo stamtd pochodzia
wikszo informacji nie wystar czay, jeeli rzd brytyjski mia by
szybko i dokadnie informowany o tajnych decy zjach Hitlera. Istniaa
tylko jedna pewna metoda pozyskiwania danych, które byy Bry
tyjczykom potrzebne: kryptoanaliza staroytna sztuka przechwytywania
i amania szyfrów stosowanych przez przeciwnika w tajnej
korespondencji.
Brytyjczycy ju od wielu lat z powodzeniem przechwytywali i
rozszyfrowywali niemieckie telegramy wojskowe, dyplomatyczne i
handlowe. Poniewa jednak Hitler zdawa sobie spraw ze
znaczenia zachowania tajnoci, w 1934 roku rzd niemiecki zacz
stosowa nowy system szyfrowania. Brytyjski MI6 prowadzi na caym wie
cie dziaania w celu wykrycia tego systemu. Teraz, po czterech
latach, wydawao si, e Menzies posiada informacje, których MI6 tak
dugo szuka.
Poszukiwania rozpoczy si, gdy mjr Francis Foley, rezydent MI6 w
Berlinie (zna ny pod subowym kryptonimem „1200") dowiedzia si, e
armia niemiecka prowadzi eksperymenty z now maszyn do szyfrowania o
nazwie „Enigma". Foley przekaza t informacj szefowi MI6, admiraowi
sir Hughowi Sinclairowi, który z kolei poleci Menziesowi dowiedzie
si, co waciwie wiadomo o tej maszynie. Ludzie Menziesa odkryli, e
„Enigma" zostaa wynaleziona przez Holendra z Delft, Hugo Kocha,
który opatentowa j w padzierniku 1919 roku w Hadze jako „tajn
maszyn do pisania". Koch zaoy przedsibiorstwo w celu dopracowania i
produkcji swego wynalazku, ale nie by w stanie zbudowa maszyny i
scedowa swoje patenty na Artura Scherbiusa, inyniera i wynalazc
zamieszkaego w Berlinie. Scherbius zbudowa wedug planów Kocha
maszyn, któr nazwa „Enigma" na podstawie utworu Wariacje
„Enigma" sir Edwarda Elgara, który opisa swoich
przyjació szyfrem muzycznym. Wykonana przez Scherbiusa prymitywna
rotacyjna maszyna szyfrujca zostaa po raz pierwszy wysta
wiona publicznie w 1923 roku na Kongresie Midzynarodowego
Zwizku Pocztowego. W 1924 roku poczta niemiecka uywaa
„Enigmy" do wymiany ycze z Kongresem. Informacja ta zostaa
opublikowana w amerykaskim „Radio News", a sama maszyna zostaa
opisana w ksice o maszynach do szyfrowania, autorstwa Siegfrieda
Turkela dyrektora naukowego wiedeskiego instytutu kryminologu.
Wedug broszury opubli kowanej w jzyku angielskim, maszyna zostaa
pierwotnie zaprojektowana z myl o ochronie tajemnic handlu, a
nie wojny. Broszura zawieraa nastpujce stwierdzenie:
,ULTRA" 23
^Naturalne wcibstwo konkurentów natychmiast natrafia na przeszkod w
postaci maszyny, która pozwala na zachowanie wszystkich dokumentów
a przynajmniej ich istotnych czci w cakowitej tajemnicy, bez
ponoszenia jakichkolwiek godnych wzmianki kosztów. Jedna
dobrze zachowana tajemnica moe zrekompensowa cako wity koszt
zakupu maszyny..."
Przedsibiorstwo Scherbiusa nie przynosio jednak oczekiwanych
zysków, waci ciel sprzeda wic patenty „Enigmy" innej firmie. W tym
samym czasie Hitler zdoby wadz, Wehrmacht przezbraja si i
reorganizowa, a niemieccy generaowie prze czesywali laboratoria i
warsztaty w poszukiwaniu nowej maszyny szyfrujcej, która mogaby
chroni ich tajemnice. Przeprowadzenie oceny „Enigmy" powierzono pk.
Erichowi Fellgiebelowi, który mia w przyszoci zosta dowódc cznoci
niemiec kiej armii i najwyszego dowództwa. Wany jest take fakt, e
Fellgiebel sta si pó niej jednym z najaktywniejszych konspiratorów
„Schwarze Kapelle".
Gdy Fellgiebel rozpoczyna swoje eksperymenty z „Enigma", maszyna
znika ju ze sklepowych póek. Fellgiebel oceni urzdzenie jako
niedrogie, trwae, atwe do przeno szenia, proste w obsudze, w
naprawie i zapewniajce obfito moliwoci szyfrowa nia. Najwaniejsz
cech maszyny bya jednak jej odporno na najbardziej zaawanso
wane ataki kryptologów. Przechwycenie maszyny przez wroga nie
miao wikszego znaczenia, bya bowiem bezuyteczna bez znajomoci
procedury szyfrowania. Uznano wic, e „Enigma" pod kadym
wzgldem spenia potrzeby Wehrmachtu.
Dokadnie taki by zasób informacji MI6 o tajemniczej maszynie,
przynajmniej do momentu, gdy rezydent MI6 w Pradze, mjr Harold
Lehrs Gibson, zgosi, e polski wywiad, który wspópracowa z MI6
przeciwko Rosjanom i Niemcom, jest take za interesowany „Enigma".
Wydzia BS 4 polskiego Sztabu Gównego, który zajmowa si kryptologi,
zakupi legalnie handlow wersj „Enigmy", a polskim kryptologom,
pracujcym pod kierownictwem dwóch wybitnych polskich matematyków,
M. Re jewskiego i H. Zygalskiego, udao si rozwiza niektóre
problemy matematyczne zwizane z rozszyfrowywaniem przekazów. Raport
Gibsona wywoa podniecenie w brytyjskich subach
kryptologicznych, poniewa Polacy znani byli ze swego dowiad czenia
w amaniu szyfrów. Umiejtno czytania rosyjskich szyfrów umoliwia
Pola kom zwycistwo w polskobolszewickiej wojnie 1920 roku*, która
zatrzymaa pierw sze znaczce uderzenie komunizmu po I wojnie
wiatowej. Ale Polacy amali szyfry "Enigmy" metodami
matematycznymi, a nie mechanicznymi, i eksperymentowali je dynie na
modelu handlowym maszyny, który Niemcy najprawdopodobniej zmodyfi
kowali i ulepszyli na uytek Wehrmachtu**.
Francuzi byli pierwszymi, którym udao si zama wersj wojskow.
Zamiast jed nak stosowa metod prób i bdów analizy matematycznej,
posuyli si zdrad. Genera Gustave Bertrand, wysoki oficer „2 bis"
francuskiego biura kryptologiczne 8°, zanotowa, e latem 1937 roku
do francuskiej ambasady w Bernie zgosi si jaki Niemiec, który
zaofiarowa Francji swoje usugi w walce z Trzeci Rzesz. Przedsta
Vv " si jako oficer Forschungsamtu, gównego niemieckiego
biura kryptologicznego, <* swoje motywy okreli jako
ideologiczne. Jego oferta zostaa przekazana pukowni kowi Louisowi
Rivetowi z „2 bis". Pocztkowo Francuzi przypuszczali, e
Niemiec,
24 RODKI SPECJALNE POCZTKI, 19381942
któremu nadano kryptonim „ródo D", jest prowokatorem, wysanym w
celu zde maskowania ich prawdziwej roli w Szwajcarii i pozbawienia
ich statusu i przywile jów dyplomatycznych. Rivet stwierdzi
jednak, e moe to by „jedna szansa na milion" i wysa do Berna
kapitana Navarre'a z „2 bis". Po duszym przesuchaniu „róda D"
Navarre stwierdzi, e „motywem zdrajcy jest chciwo", odkry
jednak przy okazji, e „niemieccy technicy opracowali zupenie
nowy aparat do szyfrowania i rozszyfrowywania informacji".
Navarre otrzyma rozkaz przekazania Niemcowi „skromnej rekompensaty
i przy rzeczenia mu hojniejszej zapaty", gdyby udao mu si na
nastpne spotkanie przy wie próbki tekstów opracowanych na
nowej maszynie. „ródo D" przeszed jed nak oczekiwania.
Podczas nastpnego spotkania z Navarre'em, tym razem w maej
kawiarence w Brukseli, przedstawi on Francuzowi „tajn instrukcj
obsugi maszy ny" oraz tekst w wersji zwykej i zaszyfrowanej.
Orygina instrukcji zwrócono Niem cowi nastpnego dnia, wraz z czci
przyrzeczonej „hojniejszej zapaty". Reszt pie nidzy mia otrzyma
przez Bruksel i Berno pod warunkiem, e „francuscy technicy
odpowiedzialni za badanie danych stwierdz, e s one
zadowalajce".
Navarre wróci potem do Parya, a Bertrand móg na podstawie danych
dostar czonych przez „ródo D" zamówi replik „Enigmy" we
francuskoamerykaskiej fabryce kas sklepowych pod Paryem. Co wicej
jeeli oczywicie francuskie prze kazy s wiarygodne „ródo D" zacz
informowa „2 bis" o zmianach w kluczu, wprowadzanych co
miesic przez Wehrmacht w celu uniemoliwienia zamania szy frów.
Mówic w skrócie, Francuzi mogli odczytywa najtajniejsze szyfry
niemieckie, co stanowio niezwykle doniose osignicie. Ich moliwoci
byy jednak cile uza lenione od informacji przesyanych przez „ródo
D".
Brytyjski atak wywiadowczy na „Enigm" mia odmienny przebieg. W
czerwcu 1938 roku Menzies otrzyma wiadomo, która miaa okaza si
najwaniejsz infor macj w historii wywiadów II wojny wiatowej. I tym
razem wiadomo przysza z Pragi od Gibsona, który pisa, e wanie wróci
z Warszawy, gdzie polski wywiad skontaktowa go z polskim ydem,
który zaproponowa MI6 sprzeda swej wiedzy na temat „Enigmy".
Ryszard Lewiski* (nieprawdziwe imi i nazwisko) pracowa w
jednej z berliskich fabryk, wanie tej, gdzie produkowano t maszyn.
Zosta jed nak wyrzucony z Niemiec ze wzgldu na wyznanie, a po
powrocie do Polski zaintere sowaa si nim ambasada brytyjska w
Warszawie. W czasie rozmowy z Gibsonem Lewiski poda swoj cen:
dziesi tysicy funtów, brytyjski paszport oraz pozwole nie na
zamieszkanie we Francji dla siebie i ony. Lewiski nie chcia
zamieszka w Wiel kiej Brytanii, bo nie mia tam adnych krewnych ani
znajomych. Twierdzi, e jego
ULTRA" 25
* Wersja o Lewiskim jest zmylona. Polski znawca problemu, dr
Wadysaw Kozaczuk, pisze: „Sporo jest te podobnych znaków zapytania,
jeli chodzi o kontakty polskobrytyjskie. W jednej z obszernych,
wydanych niedawno prac, powiconych m.in. Enigmie, brytyjski autor
utrzymuje [chodzi wanie o Browne'a], e ju latem 1938 r. udali si w
specjalnej misji do Polski dwaj czoowi kryptolodzy angielscy,
Alfred D. Knox i Alan M. Turing. Ich rozmówc w Warszawie nie by
jednak oficjalny przedstawiciel polskiego Biura Szyfrów, ale
jaka mityczna posta, wystpujca w ksice jako «inynier
Lewinski». (...) 1 cnoc mona przypuszcza, e autorzy powtarzaj, by
moe, wersje rozpowszechnione w latach wojennych wsrod pracowników
Bletchley dla ukrycia faktycznego róda, to jest polskiego BS
4, to nie sposób potraktowa tych znieksztace inaczej ni jako
chci przypisania sobie przez stron brytyjsk autorstwa rozwizania
fcmgmy . Wadysaw Kozaczuk: W krgu Enigmy, Warszawa
1986, str. 157 (przyp. T.R.)
wiedza na temat „Enigmy" jest wystarczajca do zbudowania
repliki maszyny. Potra fi te narysowa schematy jej najwaniejszej
czci skadowej skomplikowanych ukadów elektrycznych w kadym z
bbnów.
Po otrzymaniu tej wiadomoci Menzies by bardzo podniecony, nie
zapomnia jed nak o ostronoci. Byo mao prawdopodobne, aby czowiekowi
bdcemu w posia daniu tak istotnych informacji po prostu pozwolono
wyjecha z Niemiec. Menzies podejrzewa, e Lewiskiego przysano, aby
skierowa brytyjskie biuro kryptologicz ne w lepy zauek, i nie chcia
podejmowa adnych dziaa bez opinii specjalistów w dziedzinie
kryptologii. Kiedy jednak specjalici przyjrzeli si danym
technicznym przysanym przez Gibsona i stwierdzili, e informacje
wygldaj na prawdziwe, Men zies zdecydowa si wysa dwóch z nich do
Warszawy, aby przeprowadzili rozmo wy z Lewiskim. Eksperci
zostali wezwani do Menziesa w celu omówienia misji, i wa nie
dlatego spdzi on ten pamitny, witeczny weekend w Londynie.
Spotkanie odbyo si w biurze Menziesa. Na uczestników spoglda z
portretu pa tron gospodarza, zmary król Edward VII, ubrany w
tweedowe ubranie i kapelusz my liwski, ze strzelb w jednej rce i
wizk cietrzewi w drugiej. Jednym z goci by Alfred Dilwyn Knox
czoowy brytyjski kryptolog. Towarzyszy mu Alan Mathison Turing
mody, tgi mczyzna o zamylonym wygldzie i opinii wybitnego
specjalisty w dzie dzinie logiki matematycznej. Menzies poinformowa
obu, e ich zadaniem bdzie uda si do Warszawy, przeprowadzi wywiad z
Lewiskim i zbada stan jego wiedzy. W ra zie stwierdzenia, e
pozyskane informacje s prawdziwe, Gibson mia pomóc im w wy
wiezieniu Polaka i jego ony do Parya, gdzie oboje mieli zosta
umieszczeni pod opiek tamtejszego rezydenta MI6, komandora
Wilfreda Dunderdale'a, znanego pod krypto nimem „2400". Tam Lewiski
pod ich nadzorem mia odtworzy „Enigm". W chwil potem Knox i
Turing wsiadali do „Zotej Strzay" na dworcu Victoria,
a po czterdziestu omiu godzinach byli ju w Warszawie.
Stanowili par tragicznych geniuszy. Alfred Knox by starszy „wysoki
chudzie lec, niesforne czarne wosy, a jego oczy schowane za
okularami patrzyy w zamyle niu gdzie daleko std". By synem biskupa
Manchesteru, mia te dwóch równie utytuowanych braci: Jego Eminencja
Ronald Knox by teologiem katolickim i papie skim praatem, pracowa
jako kryptolog przy Admiralicji w czasie I wojny wiatowej; drugi
brat, E.V. Knox, by przez siedemnacie lat redaktorem naczelnym
pisma "Punch". Alfred Knox otrzyma stypendium królewskie w Eton
(King's Scholar) i zo sta kapitanem szkoy. Po otrzymaniu pierwszej
nagrody z matematyki poszed, jak wszyscy inni etoczycy,
do King's College w Cambridge. W czasie I wojny wiatowej pracowa w
biurze kodów i szyfrów Admiralicji, tzw. „Pokoju 40". Mówiono, e
jego pierwszym sukcesem byo zamanie, w czasie kpieli,
trzyliterowego niemieckiego kodu flagowego. Bra take udzia w
epizodzie z telegramem Zimmermanna*, który spowodowa
przystpienie Stanów Zjednoczonych do wojny. Po wojnie pozosta
przy kryptologii, przechodzc do Rzdowej Szkoy Kodów i Szyfrów
Ministerstwa Spraw ^granicznych (Foreign Office's Government Code
and Cipher School GC&CS). W cza sie II wojny wiatowej miecia si
ona w wielkiej, ponurej wiktoriaskiej posiadoci
26 RODKI SPECJALNE POCZTKI, 19381942
Bletchley Park na przedmieciu Bletchley, pooonym okoo 80 km od
Londynu. W GC&CS Knox zademonstrowa swój geniusz, koczc
wielk prac swego przyja ciela i mentora, prof. Waltera Headlama,
tumaczeniem siedmiuset wersów Heronda sa, greckiego poety z III
wieku p.n.e. Pracujc z rkopisem Headlama i oryginalnym papirusem,
znalezionym w Fajum pod koniec XIX wieku, Knox zakoczy tumacze nie
w cigu omiu lat. By to ogromny wysiek kryptologiczny i literacki.
To wanie poczenie analizy matematycznej z erudycj spowodowao, e
umys Knoxa nie mia sobie równych w sztuce amania szyfrów.
Jego asystent, Alan Turing, by najprawdziwszym a przy tym
ekscentrycznym geniuszem matematycznym. Turing ukoczy szko
Sherborne w Dorset, a póniej odby studia pierwszego i drugiego
stopnia z logiki matematycznej w King's College. Nastpnie uczy si w
Instytucie Studiów Zaawansowanych w Princeton pod kierun kiem
samego Einsteina. Jeszcze w Princeton proponowano mu stanowisko
asystenta profesora Johna von Neumanna, twórcy pierwszego
amerykaskiego komputera. Turing wola jednak powróci do Wielkiej
Brytanii, gdzie zosta asystentem Knoxa w Ministerstwie Spraw
Zagranicznych. Tutaj wanie, w tajemnicy, zacz zgbia tajniki
kryptologii. Nie porzuci jednak swoich bada. Turing by jednym z
pionierów teorii komputerowej, dugo te fascynowa si koncepcj
„maszyny uniwersalnej" nie komputera, a maszyny, która po
dostarczeniu waciwych instrukcji moga nala dowa inn. Turing uj t
koncepcj wasnymi sowami: „Sonet napisany przez ma szyn najlepiej
oceni inna maszyna".
Jego przyjaciele twierdzili, e stworzenie takiej maszyny nie jest
moliwe. Musia aby by tak dua jak katedra w. Pawa czy budynek
Capitolu; wymagaaby utwo rzenia nowych uniwersytetów, zajmujcych si
wycznie szkoleniem techników do jej obsugi; wymagaaby wicej
energii, ni mogyby wyprodukowa generatory na zaporze Boulder. Nic
jednak nie byo w stanie odwie Turinga od raz przyjtych teo rii.
Napisa kilka znaczcych prac, z których jedna, wedug nekrologu w
The Times, zapewnia mu „trwae miejsce w logice
matematycznej". Turing nigdy nie opowiada (poza nielicznym gronem
przyjació z pracy), w jaki sposób jego teorie mog znale
zastosowanie w kryptologii. Jego matka tak jednak napisaa we
wspomnieniu o synu: „W odpowiedzi na moje pytanie dotyczce
zastosowania matematyki do celów prak tycznych, Alan wspomnia o
czym, nad czym pracowa, co mogo mie warto dla wojska. Nie
poda adnych szczegóów. Poniewa jednak mia pewne skrupuy doty czce
zastosowania jakiegokolwiek urzdzenia tego typu [do celów
wojskowych], konsultowa si ze mn na temat aspektów
moralnych".
Niezalenie jednak od caej swojej inteligencji, skrupuów i marze,
Turing potrafi by dziwaczny i dziecinny. Co wieczór sucha w
BBC radiowego programu dla dzieci „Toytown" („Miasteczko zabawek")
o baranku Lanym, rozmawiajc w tym czasie przez telefon z matk,
zamieszka w innym miecie, z któr omawia wszystkie przy gody
bohaterów serialu. Podczas pracy w Bletchley zosta kiedy
aresztowany przez funkcjonariusza policji w Buckinghamshire, który
natkn si na Turinga maszeruj cego wiejsk drog w masce gazowej. Ten
wyjani policjantowi, e cierpi na katar sienny, a filtr maski
zatrzymuje pyki kwiatowe. Po wybuchu wojny Turing kupi za
wszystkie rodzinne pienidze srebrne sztabki, zakopa je i...
zapomnia gdzie. Listy do przyjació pisa szyfrem wybijanym na
tamie, którego nikt nie potrafi odczyta. Uprawia biegi
dugodystansowe czasami przybiega na konferencje w Minister
,ULTRA" 27
stwie Spraw Zagranicznych w Londynie wprost z odlegego o 80
kilometrów Blet chley, w starym flanelowym ubraniu, z budzikiem
zawieszonym na sznurku prze wizanym dwukrotnie wokó
kamizelki. Mia „wosy, ubrania i zwyczaje dzikusa" i wykazywa
tendencje do zapominania si w „dugich, denerwujcych okresach ci
szy, przerywanej rechotem", które „potwornie denerwoway jego
najbliszych przy jació" By jednak niekwestionowanym
geniuszem. Sir Geoffrey Jefferson, który za proponowa przyjcie
Turinga do jednego z najznamienitszych towarzystw nauko wych
Royal Society, uwaa go za „tak niewychowanego w sprawach
doczesnych, tak dziecinnego, tak niekonwencjonalnego, tak niekonf
ormistycznego, tak nieobecne go mylami... e by kim w rodzaju
Shelleya nauki".
Do misji w Warszawie rzeczywicie wyznaczono ludzi niezwykych. Do
pierwsze go spotkania doszo w Muzeum Marii SkodowskiejCurie.
Panowie prowadzili roz mow spacerujc wzdu brzegu Wisy, w drodze do
mieszkania Lewiskiego w dziel nicy ydowskiej. Lewiski by tu po
czterdziestce, niady, szczupy i zgarbiony. Komandor Dunderdale mówi
póniej, e przypomina mu „kruka dziobicego aba kus". Knox i Turing
wiedzieli ju wtedy sporo o „Enigmie". Interesowao ich przede
wszystkim, jakie Niemcy wprowadzili modyfikacje, jakie
stosowano procedury szy frowania oraz które z niemieckich urzdów
korzystay z maszyny. Byo oczywiste, e Lewiski duo wiedzia i móg
odpowiedzie na te pytania. Knox i Turing zalecili Menziesowi
przyjcie oferty. Wkrótce wszystko zaatwiono i Lewiski z on, podró
ujcy na brytyjskich dokumentach przez Gdyni i Sztokholm aby omin
Niemcy zostali zabrani przez majora Gibsona i jego dwóch towarzyszy
do Parya. Tam zna leli si pod opiek Dunderdale'a, który dziki swoim
kontaktom z francuskim wy wiadem otrzyma dla nich zezwolenie
na pobyt, nie wyjawiajc przy tym, o waci wie Lewiski robi we
Francji.
Pod kierownictwem Dunderdale'a „Enigma" szybko nabieraa ksztatów.
Lewi ski pracowa w mieszkaniu na lewym brzegu Sekwany, a stworzona
przez niego ma szyna bya arcydzieem kopiowania. Pole drewnianej
powierzchni obudowy wynosi o 150 centymetrów kwadratowych, a wysoko
45 centymetrów. Zostaa podczo na do dwóch elektrycznych maszyn do
pisania. W celu zaszyfrowania tekstu, technik musia jedynie
zajrze do tabeli, wybra waciwy klucz w zalenoci od pory dnia,
kolejnego dnia miesica, miesica kwartau, odpowiednio wczy maszyn i
napisa tekst na maszynie podczonej do „Enigmy" z lewej strony.
Impulsy elektryczne prze kazywane byy do zoonego ukadu
elektrycznego na kadym z bbnów i do maszy n y do pisania
podczonej z prawej strony „Enigmy". Gdy zaszyfrowany tekst docie ra
do miejsca przeznaczenia, operator ustawia klucz na podobnej
aparaturze zgod me z uwagami zawartymi w tekcie, pisa
zaszyfrowany tekst na maszynie podczo neJ z lewej strony, a ta z
prawej strony drukowaa tekst rozszyfrowany.
28 RODKI SPECJALNE POCZTKI, 19381942
Wehrmachtu. Wprowadzano j take lub ju zostaa wprowadzona na
wszystkich szczeblach dowodzenia, od najwyszego do szczebla puku.
„Enigma" bya stosowa na do szyfrowania korespondencji Hitlera,
marszaka Wilhelma Keitla, szefa Naczel nego Dowództwa Si Zbrojnych
(Oberkommando der Wehrmacht OKW), szefa ope racyjnego tego sztabu,
generaa Alfreda Joda, oraz podlegych mu komórek. Marsza ek Hermann
Goring wykorzystywa „Enigm" jako gównodowodzcy Luftwaffe, a wielki
admira Erich Raeder jako gównodowodzcy Kriegsmarine. Podobnie byo
w ich sztabach. „Enigmy" znajdoway si w wyposaeniu Ubootów i
wielu mniej szych jednostek, którym grozio przechwycenie przez
przeciwnika. Ewentualno taka nie stanowia jednak zagroenia, poniewa
dostanie si maszyny w rce nieprzyjacie la nie umoliwiao jeszcze
odczytania zakodowanych informacji. Pozwalaa na to je dynie znajomo
systemu i procedur szyfrowania. W rezultacie Hitler zezwoli na
sprzeda „Enigmy" Japonii, która wykorzystywaa j jako podstawow
maszyn do szyfrowania korespondencji dyplomatycznej, a take w
cznoci marynarki wojen nej. „Enigm" sprzedano take Wochom oraz
Rumunii i Bugarii. Dla Menziesa naj waniejszy by fakt, e
admira Wilhelm Canaris z Abwehry take stosowa „Enigm" w swoim
gównym systemie cznoci, zwaszcza w korespondencji pomidzy Berli nem
i Madrytem. Sam Canaris mia sta si gównym przeciwnikiem Menziesa w
przy padku wybuchu wojny brytyjskoniemieckiej.
Zaufanie Hitlera do „Enigmy" byo zdecydowanie nieuzasadnione,
poniewa za równo Polakom, jak i Francuzom udao si zama jej szyfry,
a Brytyjczycy wyprodu kowali duplikat maszyny. Dokadno, z jak
Lewiski odtworzy orygina, znalaza potwierdzenie, gdy Polakom udao
si zdoby oryginaln „Enigm". Zostaa ona prze kazana kapitanowi
Alastairowi Dennistonowi, oficerowi brytyjskich sub kryptolo
igicznych, który specjalnie przyjecha po ni do Warszawy. W
przeciwiestwie do Polaków, Brytyjczycy szybko zrozumieli, e
rozszyfrowywanie tekstów nie moe opie ra si jedynie na
pracochonnych i dugotrwaych operacjach matematycznych. Rze czywista
warto danych wywiadowczych zaleaa od szybkoci, z jak mona je byo
rozszyfrowywa i rozprowadza. W przeciwiestwie natomiast do
Francuzów, Bry tyjczycy nie mogli polega na usugach zdrajcy
dostarczajcego klucze do kodów. Naleao tutaj zaoy, e Niemcy bd
pilnowa tych kodów jak oka w gowie, a gdyby nieprzyjacielowi udao
si je przechwyci, zmiana kodów nie sprawiaa wik szej trudnoci.
Jedynym sposobem na zdobycie tajemnic „Enigmy" byo wic wyko nanie
innej maszyny, zdolnej do naladowania lub interpretacji pracy kadej
z jej ty sicy oryginaów, które mogy by uywane przez Wehrmacht.
Maszyna ta musiaaby take ekstrapolowa cige zmiany procedur
szyfrowania, wprowadzane bezustan nie przez kady z niemieckich
sztabów, oraz by w stanie wykonywa niemal nie skoczon liczb oblicze
matematycznych z prdkoci znacznie przekraczajc mo liwoci umysu
ludzkiego. Maszyna taka istniaa jedynie w teorii tej samej, na
której oparta bya koncepcja maszyny uniwersalnej Turinga. Czy
jednak Turing i inni spe cjalici od amania szyfrów byli w stanie
zbudowa tak maszyn? Czy zadanie takie miecio si w moliwociach
ówczesnej technologii?
Zadanie przeprowadzenia mechanicznej penetracji „Enigmy" stanowio
dla Kno xa, Turinga i innych ekspertów z GC&CS wyzwanie niemal
ponad ich siy. O ile jed nak w okresie midzywojennym Wielka
Brytania zaniedbaa wiele konwencjonalnych rodków obrony, lata
trzydzieste naszego wieku charakteryzoway s i
ogromnym po
„ULTRA" 29
stpem technicznym wynaleziono wtedy radar, radionamierzanie na
falach krót kich, mikrofotografi, zaawansowane technologie cznoci,
czno bezprzewodow. Przeprowadzono take pierwsze prace nad bomb
atomow i pooono podwaliny pod now nauk cybernetyk. Wadze
podeszy wic do nowego problemu i wyma ga GC&CS z aprobat.
Ministerstwo Spraw Zagranicznych uzyskao zamówienie na maszyn,
wkrótce przygotowano te specyfikacje techniczne, które ju w
ostatnim kwartale 1938 roku przekazano inynierom. Kontrakt uzyskao
Brytyjskie Przedsi biorstwo Maszyn Tabulacyjnych (British
Tabulating Machin Company BTM) w Letchworth, miasteczku
pooonym niedaleko Bletchley. Firma BTM powierzya zadanie budowy
„Bomby" jak nazwano maszyn Turinga dwunastoosobowemu zespoowi
specjalistów, pracujcych pod kierownictwem gównego inyniera zaka
dów, Harolda Keena. W cakowitej tajemnicy, która czciowo obowizywaa
do 1974 roku, maszyna powoli nabieraa ksztatów i, wbrew pocztkowym
obawom, nie bya wcale tak wielka jak katedra w. Pawa czy
budynek Capitolu. Bya to skrzynia koloru miedzi, o wysokoci okoo
2,4 m i takiej samej szerokoci u podstawy, ksztatem przy pominajca
staromodn dziurk od klucza. Wewntrz obudowy znajdowao si urz dzenie
niemoliwe do opisania. Keen stwierdzi, e nie by to komputer, ale
„nie byo innej maszyny podobnej do tej. Bya unikatowa, zbudowano j
wycznie w jednym celu. Nie bya te skomplikowan maszyn tabulacyjn,
jakie czasami stosowano do amania szyfrów. Jej zadaniem byo
naladowanie pracy obwodów elektrycznych «Enigmy», a tajemnica tkwia
w wewntrznych wirnikach, których prac «Bomba» miaa imitowa".
Maszyna zostaa zainstalowana w Domku Nr 3 duym baraku pooonym pod
drzewami parku Bletchley. Wkrótce potem rozpoczy si pierwsze próby
operacyj ne. acuch stacji nasuchowych, zbudowanych przez rzd
brytyjski na ckym wie cie, rejestrowa wszystkie wrogie i podejrzane
depesze radiowe przeciwnika i przesy a je do Bletchley Park, gdzie
wybierano sporód nich radiogramy szyfrowane na „Enigmie",
przenoszono na tam i wprowadzano do „Bomby". Gdy tej udao si znale
klucz stosowany do szyfrowania tych materiaów, wtedy kryptolodzy z
Bletch ley mogli je rozszyfrowa.
30 RODKI SPECJALNE POCZTKI, 19381942
24 lipca 1939 roku. rodki ostronoci okazay si jak najbardziej
uzasadnione. Ju miesic póniej Niemcy zaatakowali Polsk i rozpocza
si II wojna wiatowa. Po zajciu Warszawy i upadku rzdu polskiego,
najwiksi specjalici w dziedzinie kryp tologii, zaangaowani w
program „Enigma", zostali ewakuowani z Polski wraz z pol skim
Sztabem Generalnym i brytyjsk misj wojskow pukownika Colina
Gubbinsa. Po przekroczeniu polskiej granicy z Rumuni kryptolodzy
zostali przejci przez MI6 i wysani zgodnie z wczeniejszymi
ustaleniami do Chateau Vignolle, gdzie do czyli do sub francuskich.
Gdyby nie podjte wczeniej rodki ostronoci, Niemcy z pewnoci
odkryliby, e Polakom udao si pozna tajemnice „Enigmy". Zaskakuj cy
jest jednak fakt, e pomimo czciowej zdolnoci do odczytywania
tajnych komu nikatów niemieckich, Polacy zostali cakowicie
zaskoczeni niemieckim atakiem*.
Jednoczenie w Bletchley eksperymentowano z „Bomb". Pocztkowo wyniki
maszyny byy niepewne, wydawaa te dziwne dwiki, jakby drutów
migajcych w rkach tysicy dziewiarek jednoczenie. Maszyn
jednak szybko usprawniono i mniej wicej w okresie, gdy Niemcy
przygotowywali si do ataku na Polsk, Brytyj czycy zaczli
rozpracowywa „Enigm". Genera Francis de Guingand, ówczesny asy
stent wojskowy ministra wojny Lesliego HoreBelishy, wspomina, e
widzia japo ski komunikat radiowy, zaszyfrowany na „Enigmie" i
przechwycony w poowie lata 1939 roku. Pocztkowe wyniki „Bomby"
wydaway si raczej spraw przypadku ni oblicze. Maszyna okazaa si
jednak czym wicej ni marzeniem szalonego wyna lazcy. Dziaaa. Po
wkroczeniu Niemców do Polski, 3 wrzenia 1939 roku Wielka Bry tania
i Francja ostatecznie wypowiedziay wojn „Herr Hitlerowi" i Trzeciej
Rzeszy. Wielka Brytania nie bya przygotowana do konfliktu,
ale „Bomba" bya zdatna do uytku operacyjnego. Maszyna ta umoliwia
zdobywanie najcenniejszych materia ów wywiadowczych II wojny
wiatowej w ramach projektu „Ultra".
Pierwszym znaczcym komunikatem rozszyfrowanym przez „Bomb" bya wia
domo Luftwaffe, nadana mniej wicej w kwietniu 1940 roku, gdy Hitler
po odnie sieniu zwycistwa w Polsce przygotowywa swoje siy ldowe i
morskie do inwazji na Belgi, Holandi i Francj. Frederick W.
Winterbotham, dowódca dywizjonu, szef wywiadu
lotniczego w MI6, dokadnie pamita ten moment:
... stao si to, gdy mrone dni tej surowej zimy wanie ustpoway
pierwszemu kwietnio wemu socu; wtedy wyrocznia w Bletchley
przemówia, a Menzies przekaza mi cztery mae kartki papieru, [na
kadym] znajdowa si krótki komunikat Luftwaffe. (...) Z punktu
widzenia wywiadu ich warto bya niewielka, moe z wyjtkiem kilku
danych administra cyjnych, ale dla chopców z Bletchley Park i
Menziesa (..Jbyto magiczny garnek ze zoty mi monetami, znaleziony
na kracu tczy. Sta si cud.
Cud ten oznaczono kryptonimem „Ultra", który ju kiedy, w bitwie pod
Trafalga rem posuy jako okrelenie kodu admiralskiego. Teraz
kryptonimem tym Brytyjczy cy (a póniej i Amerykanie) sygnowali dane
wywiadowcze najwyszej klasy, pozyski wane z odczytanych
szyfrogramów. Tre pierwszych informacji „Ultra" bya mao istotna,
ich znaczenie jednak doceniono od razu. Jeeli „Bombie" udao si
spenetro
* Nie jest prawd, e Polacy zostali cakowicie zaskoczeni (przyp T.
.).
ULTRA" 31
wa korespondencj Góringa, to ile czasu potrzeba na
rozszyfrowanie tajnej korespon dencji radiowej dowódców innych
niemieckich si zbrojnych, szefa wywiadu Canari sa czy choby samego
Hitlera? Oto Brytyjczycy weszli w posiadanie informacji pyn cych z
samego serca najwyszego dowództwa armii niemieckiej. Jeeli program
Ultra" speni pokadane w nim nadzieje, to z pewnoci stanie si broni
o duym
znaczeniu w wojnie z Trzeci Rzesz. Menzies peni teraz obowizki
szefa MI6. Tymczasow nominacj otrzyma w li
stopadzie 1939 roku, po mierci admiraa Hugha Sinclaira, który
cierpia na chorob nowotworow. Admira Sinclair stary marynarz z
okrtów podwodnych, by przez dziesi lat szefem MI6. Menzies nie móg
by jednak pewien przyszoci, gdy jego pena nominacja spotkaa si z
licznymi sprzeciwami równie ze strony Admiralicji. Tradycyjnie
stanowisko to naleao do Marynarki Wojennej, a Menzies by onierzem
si ldowych. Poza tym ostro krytykowano go za tzw. incydent Venlo,
gdy dwóch szefów wydziaów MI6 zostao porwanych przez agentów
niemieckich wkrótce po wybuchu wojny. Póniej twierdzono take,
e potencja intelektualny Menziesa nie by wystarczajcy, aby
móg on doceni efekty dziaa zapocztkowanych w tamten pamitny,
witeczny weekend. Menzies nie by jednak typowym „trutniem z wy
szych sfer", jak nazywali go wrogowie, których mia wielu. Kiedy
„Bomba" zacza dostarcza waniejszych informacji, Menzies nie tylko
doceni ich znaczenie, ale take zrozumia, e zdobycie kontroli nad
tak kluczowym ródem informacji wywiadow czych, jakim móg sta si
program „Ultra", umocni go na upragnionym stanowisku szefa
wywiadu.
Menzies zagra sprytnie. Najpierw upewni si, e
program „Ultra" pozostanie w kompetencjach MI6. Jego
pierwszym krokiem byo ustanowienie systemu zapew niajcego
bezpieczestwo programu. Oczywiste byo, e „Ultra" bdzie uyteczna dla
Brytyjczyków tylko tak dugo, jak dugo Niemcy pozostan niewiadomi, e
ich tajemnice zostay spenetrowane. Gdyby odkryli, e ich tajne
szyfry s amane przez nieprzyjaciela, wystarczyoby im jedynie
przestawienie si na inny system, który mógby by trudniejszy
do zamania ni „Enigma". Jedynym sposobem zabezpiecze nia programu
„Ultra" byo drastyczne ograniczenie jego dostpnoci wycznie do
czonków najwyszego dowództwa brytyjskiego. Winterbotham zaproponowa
na wet, by specjalnie stworzono now agencj wywiadowcz.
Sugerowa on, e MI6 powinno zorganizowa Specjalne Komórki cznikowe
(Special Liaison Units SLU), zatrudniajce sprawdzonych oficerów
lotnictwa oraz radiooperatorów i szyfrantów z MI6 do obsugi
programu. Menzies zgodzi si i uzyska zezwolenie na zorganizo
wanie systemu komórek SLU. Dziaajcy pod dowództwem
Winterbothama system ^LU strzeg tajemnic „Ultry" tak skutecznie, e
nawet trzydzieci lat póniej trudno byo potwierdzi fakt
istnienia tego róda informacji. Z czasem utworzono
komórki ^LU na wyszych szczeblach dowodzenia wszystkich si
zbrojnych Wielkiej Brytanii
32 RODKI SPECJALNE POCZTKI, 19381942 ULTRA"
33
przez SLU sukces w ochronie programu „Ultra" by tryumfem tylko
nieznacznie ust pujcym penetracji tajemnic „Enigmy".
Menzies zapewni MI6 kontrol nad pozyskiwaniem i dystrybucj
informacji z „Ultry" pomimo sprzeciwów Admiralicji i Ministerstwa
Spraw Zagranicznych, któ re stanowiy dwie najsilniejsze grupy
nacisku w Westminsterze. Nie zakoczyo to jednak kontrowersji
wokó kontroli nad programem „Ultra", stajc si przyczyn du gotrwaej
rywalizacji pomidzy departamentami Whitehall. Póniej Menziesowi za
rzucono, e posuy si w tej wojnie niezbyt uczciwymi chwytami
biurokratycznymi, a uczyni to tylko dla wasnej kariery.
Stewart Graham Menzies urodzi si 30 stycznia 1890 roku (tego samego
roku co Eisenhower i de Gaulle) w bogatej brytyjskiej rodzinie z
najwyszych sfer, której przed stawiciele od wieków suyli na dworze
królewskim. Rodzice Menziesa naleeli do najbliszego towarzystwa
ksicia Walii. Majtek rodziny ze strony ojca powsta z de stylarni
whisky i ginu. Rodzina matki posiadaa firm armatorsk „Wilson
Steamship Company of Hull", która bya poprzednikiem „Ellerman's
Wilson Lin". Siedzib ro dow rodziny Menzies bya ogromna posiado
Hallyburton w górach Sidlaw w okr gu Angus, pooonym na pónoc od
Firth of Tay, w „krainie Makbeta". Stosownie do przyszego powoania
synnego szpiega, na rodowej tarczy herbowej widnia sokó atakujcy
bociana oraz motto: N'oublie pas („Nie
zapominaj").
Stewart Menzies by drugim z trzech synów Johna Grahama Menziesa.
Wszyscy trzej synowie zostali pukownikami Gwardii. W
metrykach urodzenia synów ojciec okrela si jako „obywatel dobrze
urodzony, o wasnych dochodach" i niewiele dao si o nim dowiedzie,
chyba tylko tyle, e jak wszyscy Menziesowie wiele czasu powica na
jazd konn i polowanie na lisy. Po jego mierci w 1910 roku matka
Menziesa wysza za m za podpukownika George'a Holforda, dowódc 1.
Puku Life Guards, oficera, do którego obowizków naleaa „ochrona
osoby Króla przed uszkodzeniem ciaa, bezporednim atakiem, któr to
ochron mia zapewni wasny mi rkami i ciaem". Holford by przez
trzydzieci lat koniuszym rodziny królew skiej, suc królowej
Wiktorii, Edwardowi VII, Jerzemu V i Edwardowi VIII, a matka
Menziesa zostaa dam dworu królowej Marii. Ojczym Menziesa by
jeszcze bogatszy od jego ojca, a rodzina zamieszkiwaa w dwóch
najwikszych prywatnych paacach Anglii Westonbirt w
Gloucestershire i Dorchester House przy Park Lane w Mayfair, gdzie
Holford przechowywa jedn z najlepszych prywatnych kolekcji dzie
sztuki na wiecie.
Menzies dorasta wic poród czonków nielicznej, wysoce
uprzywilejowanej i nie zwykle potnej elity, która rzdzia poow
wiata. W1903 roku wstpi do Bogosa wionego College'u witej
Marii w Eton, nie dziki stypendium, ale jako syn „osób szlachetnych
i potnych, specjalnych przyjació powyszej szkoy". W Eton zdoby
Nagrod Maonka Królowej za jzyk francuski i niemiecki i zosta jednym
z najlep szych wszechstronnych sportowców swego pokolenia. Zosta
Mistrzem Klubu My liwskiego College'u Eton oraz co waniejsze
prezesem Stowarzyszenia College'u Eton „Pop", najstarszego i
najpotniejszego ze wszystkich stowarzysze uczniow skich brytyjskich
szkó prywatnych. Ta ostatnia funkcja bya równoznaczna z piasto
waniem w przyszoci wysokich godnoci publicznych. Co wicej,
Menzies uczsz cza do Eton podczas najlepszego okresu w historii tej
szkoy, w czasie gdy suchaczy
uczono, e charakter jest waniejszy od intelektu, podstawowym
zadaniem szkoy jes t nauka religii, a najwaniejsze
cnoty to zapobiegliwo, dyskrecja, prawda, lojal no i suba. Polityka
ta przyniosa szkole doniose miejsce w historii kraju, czego nie
udao si osign adnej innej uczelni. W czasie I wojny wiatowej 5768
etoczyków wstpio do wojska; 1160 ponioso mier na polu walki,
1467 odnioso rany, 13 otrzy mao Krzy Wiktorii (VC), 548 Krzy za
Ofiarn Sub (DSC), 744 Krzy Wojskowy (MC). Póniej stwierdzono,
e szkoa Eton ksztacia lwy z mózgami, aczkolwiek kry tycy
utrzymywali, e absolwenci Eton s przywódcami pozbawionymi skrupuów,
oportunistami zajtymi jedynie przetrwaniem ich wasnej klasy i
imperium brytyj skiego.
Menzies nie kontynuowa nauki w Oksfordzie. Wstpi do grenadierów, a
póniej do puku Life Guards niewielkiej grupy oficerów pochodzcych z
„wybranych ro dzin zamonych i szlachetnie urodzonych gentlemanów
Królestwa", których obowiz kiem bya „bezustanna ochrona ycia
Króla". To wanie w gwardii Menzies zosta pretorianinem „jednym z
towarzystwa, którego funkcje lub interesy polegaj na ochronie wadzy
lub systemu". Wspaniale prezentowa si jadc u boku króla, ubra ny w
hem z niemieckiego srebra, z biaym pióropuszem, w
czerwonozotoniebie skim mundurze, na karym koniu w uprzy równie
piknej, jak kosztownej kolejny fakt wrócy mu wspania karier.
W czerwcu 1911 roku mody porucznik Menzies pojawi si na krótko w
widowiskowej paradzie, jako dowódca Eskorty Insygniów Królewskich
stranik Klejnotów Koronnych w czasie koronacji Jerzego V w opac
twie westminsterskim.
Ceremonia ta rozpocza jednak pocztek koca wiata, który jak
Churchill wspo mina póniej nostalgicznie „warto byo zobaczy". Jeden
krótki wystrza z pistole tu, oddany 28 czerwca 1914 roku w
Sarajewie, pooy kres „cudownemu wiekowi". Zaama si opisywany przez
Churchilla „wspaniay system, oparty na kombinacji przeciwwag i
równowagi uzbrojenia". Kilka tygodni póniej wybucha wojna oraz
„wielkie zamieszanie" w stosunkach brytyjskoniemieckich, które miao
trwa a trzy dzieci lat. Gwardzici Life Guards odoyli swoje wspaniae
uniformy do szaf z nafta lin i przebrali si w mundury koloru khaki.
29 padziernika Menzies i cay jego puk znajdowali si ju na
froncie we Flandrii, niedaleko wioski Zwartelen, gdzie bronili
starego miasta Ypres bramy do portów na kanale La Manche.
Podczas pierwszej bitwy pod Ypres, pruskiej gwardii udao si przerwa
lini fron tu pomidzy pozycjami brytyjskimi i francuskimi i zaj
Wzgórze Nr 60 pagórek na wschód od Ypres, górujcy nad caym
frontem alianckim. Brygada Królewskiej Gwar un Konnej, w skad
której wchodzi puk Menziesa, otrzymaa wane zadanie odbicia ^zgórza.
W dniu 6 listopada brygada przeamaa niemieck obron, zdobya wie
'Wartelen i zaatakowaa wzgórze. Niemal wszyscy onierze (i wikszo
oficerów)
Ponieli mier lub zostali ranni podczas ataku. Trudny obowizek
dowodzenia garstk Pozostaych przy yciu spad na barki
Menziesa, który jako jeden z pierwszych dotar
a szczyt wzgórza. Bya to jedna z wielu bohaterskich akcji,
prowadzonych przez ate oddziay w czasie I wojny wiatowej.
Brytyjczycy utrzymali wzgórze, pomimo
Pruskich ataków, do 11 listopada, gdy ostatecznie zamknito wyom w
linii frontu. ena bohaterskiej obrony bya straszna. Niemal wszyscy
gwardzici Life Guards zgi ?"; moda elita Anglii w duej czci
przestaa istnie. W dniu 2 grudnia 1914 roku
enzies otrzyma z rk króla Krzy za Ofiarn Sub. Po ceremonii, która
odbya si
Biblioteka
34 RODKI SPECJALNE POCZTKI, 19381942 ULTRA"
35
na polu walki, wróci na front jako kapitan i adiutant. Póniej
otrzyma jeszcze Krzy Wojskowy, a 18 grudnia 1915 roku, w
wieku 26 lat wstpi do sub wywiadow czych.
Nie wiadomo zbyt wiele na temat kariery Menziesa w MI6 w cigu
pozostaych lat wojny, z wyjtkiem spotkania w 1916 roku w Hiszpanii
z modym niemieckim oficerem, który take niewiele wczeniej wstpi do
wywiadu swego kraju Wilhel mem Canarisem. Menzies z pewnoci mia
znakomite kwalifikacje do tej pracy sam tylko znajomoci jzyków
obcych i kontaktami potrafi zrobi wraenie na zwierzchnikach, którzy
zaproponowali mu stae stanowisko w MI6 po wojnie. Pro pozycja
zostaa przyjta. Ypres pozostawio jednak niezatarty lad w pamici nie
tyl ko Menziesa, ale wielu innych Anglików z jego pokolenia, nie
wyczajc Churchilla. Menzies zna Churchilla i w czasie wspólnych
spotka sucha z zainteresowaniem jego teorii o wojnie
poredniej i rodkach specjalnych.
W okresie midzywojennym Menzies prowadzi niemal cakowicie
anonimowy tryb ycia. Ukazay si jedynie doniesienia prasowe na
temat jego rozwodu, gdy oskary swoj on, córk hrabiego de la
Warr, o cudzoóstwo, co z kolei powanie zagrozio jego karierze
oficera gwardii, a take obecnoci na Dworze. Skandal zosta
jednak szybko wyciszony przez przyjació na wysokich
stanowiskach. Spis obywateli utytuowanych, wacicieli
ziemskich i klas oficjalnych Kelly'ego zawiera o nim podej
rzanie lakoniczn wzmiank. Czytelnikowi mogoby si wrcz wydawa, e Men
zies cae swoje ycie spdzi jedc konno na polowania w Beaufort i
chodzc do swoich klubów. W rzeczywistoci powoli pi si po szczeblach
kariery w MI6.
MI6 zosta stworzony przez sir Francisa Walsinghama w czasach
Wielkiej Arma dy, w celu „zbierania tajemnic europejskich ksit".
Swój wspóczesny ksztat insty tucja ta zawdzicza jednak incydentowi,
który wydarzy si 1 lipca 1911 roku, gdy cesarz niemiecki wysa
kanonierk Panther do Agadiru, starego mauretaskiego
por tu na wybrzeu Atlantyku, pozornie w celu ochrony ycia i majtku
hamburskich kupców przed powstacami. Brytyjska Admiralicja, gboko
zaniepokojona rosnc potg niemieckiej floty oraz proklamacj
cesarza, który samozwaczo ogosi si „Admiraem Atlantyku" dostrzega w
tej akcji jedynie perspektyw utworzenia bazy niemieckiej
marynarki wojennej, mogcej zagrozi starym brytyjskim szlakom han
dlowym wiodcym do Afryki i Ameryki Poudniowej. Sytuacja okazaa si
jednak powana, grozia nawet wybuchem wojny. Kryzys
ostatecznie rozwizano, ale incy dent agadirski unaoczni
Brytyjczykom, e ich system wywiadowczy praktycznie nie istnia. Rzd
brytyjski przebudzi si z trwajcego niemal cay wiek odrtwienia, prze
rwanego jedynie wojn bursk, i zacz reformowa, refinansowa i rozwija
swoje suby wywiadowcze.
Dowódc wywiadu mianowano oficera marynarki wojennej, kapitana
Mansfiel da SmithaCumminga inwalid bez jednej nogi, który odznaczy
si w Chinach. Wywar on silny wpyw na suby wywiadowcze,
widoczny do czasu, gdy „Kim" Philby zdradzi ich tajemnice Rosjanom
w czasie II wojny wiatowej. To wanie SmithCumming pierwszy nazwa si
„C" pierwsz liter sowa „Chief" (szef). On take pierwszy stwierdzi,
e suby wywiadowcze mog by efektywne jedynie wtedy, gdy s
tajne. Swoich funkcjonariuszy dobiera wycznie sporód czonków
establishmentu, a subom narzuci atmosfer tajemnicy i wszechwiedzy.
Pooenie jego centrali dowodzenia byo tajemnic pastwow (tak
naprawd centrala znaj
dowaa si na Northumberland Avenue, pomidzy Brytyjskim i
Zagranicznym To warzystwem Biblijnym i Krajowym Klubem
Liberalnym, w tym samym budynku, w którym mieszka George
Bernard Shaw, któremu pozwolono pozosta w swoim apartamencie.
SmithCumming mia zwyczaj zbija z tropu swoich rozmówców, któ rzy
nie wiedzieli o jego drewnianej nodze, wbijajc w ni ostry nó, by
podkreli swoje racje. Pomimo caej ekscentrycznoci, SmithCumming by
zdolnym i wpy wowym administratorem. To wanie on stworzy
wiatowy system „oficerów kon troli paszportowej", stanowicy
parawan, za którym przez wiele lat kry si i dzia a wywiad MI6. On
te odegra istotn, chocia nigdy nie ujawnion rol w zmu szeniu rzdu
do reaktywowania (w 1911 roku) drakoskiej Ustawy o tajemnicy
pa stwowej z 1889 roku, która naoya kaganiec na
jakiekolwiek publiczne zapytania na temat jego sub a waciwie
okrelaa wszelkie takie próby jako zbrodnie. To wreszcie
SmithCumming wierzy, e suby wywiadowcze s instrumentem su cym nie
tylko do poznawania tajemnic innych ludzi, ale take do siania zamtu
wród wrogów króla. Tutaj wolno byo wszystko z morderstwem
wcznie. Jedynym prze stpstwem byo da si zapa. A jeli któremu z
agentów to si przydarzyo, wy wiad si go wypiera.
W czasie I wojny wiatowej MI6 dziaa pod kierownictwem
SmithaCumminga. Ogólnie przyjmuje si, e t rund Cumming wygra, ale
brytyjskie zwycistwo nie byo ostateczne. Niemcy po prostu
zeszli do podziemia i przygotowywali si do dru giej rundy wielkich
zmaga. Niemiecki wywiad ponownie pojawi si na arenie dzie jów
jako sia o zasigu wiatowym, a MI6 nie by gotowy do konfrontacji. W
okresie midzywojennym budet MI6 zosta znacznie ograniczony. Dopiero
w latach 1936 1937 podniesiono nieco nakady, gównie w celu
sfinansowania ataku na „Enigm". Ponownie budet zosta zwikszony w
latach 19381939, w okresie budowy „Bom by". Co gorsza,
premier Neville Chamberlain i pracownicy Ministerstwa Spraw Za
granicznych starali si nie prowokowa Hitlera prowadzeniem szeroko
zakrojonych, zaczepnych operacji wywiadowczych, skierowanych
przeciwko Niemcom. Pomimo tego e admira Sinclair, mianowany na
stanowisko szefa po mierci SmithaCum minga, by czowiekiem bardzo
zdolnym i energicznym, MI6 podupad do tego stop nia, e wszyscy
zatrudnieni w wywiadzie urzdnicy gniedzili si w niewielkim domu
w dzielnicy Kensington. W 1938 roku wiatu zagrozia
jednak nowa wojna, a Sinclair zacz wprowadza
0 MI6 troch wieej krwi. Przybywao nowych, inteligentnych
funkcjonariuszy, r ekrutowanych na uniwersytetach sporód
prawników i dziennikarzy. Starych pra cowników wywiadu odsuwano na
boczne tory, a Menziesa mianowano zastpc sze a Sinclair mia o nim
dobre zdanie tak dobre, e gdy w 1939 roku jak mówiono owiedzia si,
i umiera na raka, napisa list, który umieci w swoim osobistym
e)ne, instruujc przy tym sekretark, e dopiero po jego mierci list
ten ma by do Uczony premierowi. Tre dotyczya sukcesji na stanowisku
„C". Sinclair doskona zdawa sobie spraw, e po jego mierci rozpta si
walka o jego stanowisko. Zare
36 RODKI SPECJALNE POCZTKI, 19381942
sa MI6 stanie si przyjemnym klubem dla arystokratów w rednim wieku,
którzy mogli pochwali si nauk w Eton lub sub w Gwardii.
Wokó Menziesa rozptaa si burza. Starajc si obroni swoje stare
przywileje,
Admiralicja ostro sprzeciwia si penej nominacji. Inni krytycy
uwaali, e Menzies nie nadaje si na to stanowisko. W jaki sposób
mona kierowa prac wywiadu z sa lonu czy z wysokoci koskiego
grzbietu? Czy Menzies nie by przypadkiem zbyt torysowski, by
kierowa organizacj zatrudniajc ludzi reprezentujcych wszystkie
klasy spoeczne, o penym spektrum pogldów politycznych? Nowi, modzi
intelek tualici, kipicy energi, wieo po ukoczeniu uczelni, którzy
teraz toczyli si na niszych szczeblach hierarchii wywiadowczej,
kwestionowali jego kwalifikacje na to stanowisko. Menzies jednak
mia wpywowych przyjació, do których zaliczali si Chamberlain,
Churchill wówczas Pierwszy Lord Admiralicji, oraz rzdzcy monar cha,
Jerzy VI, od którego protokó wymaga zatwierdzenia nominacji nowego
„C". Wszyscy mieli co do powiedzenia. Ale to Lord Halifax,
minister spraw zagranicz
nych, „dobrze rozegra swoj kart i zdoby lew", jak opisa to w swoim
dzienniku Alexander Cadogan, stay podsekretarz stanu w
Ministerstwie Spraw Zagranicznych. MI6 podlega Ministerstwu Spraw
Zagranicznych i zarówno Halifax, jak i Cadogan obydwaj byli
etoczykami darzyli Menziesa powaaniem. Za ich namow, w czasie
posiedzenia rzdu w dniu 28 listopada 1939 roku, Chamberlain,
Churchill i Hore Belisha zgodzili si przedstawi królowi kandydatur
Menziesa. Ku zdumieniu i wcie koci Admiralicji i bywalców klubów,
Menzies zosta wezwany do paacu, gdzie król potwierdzi jego nominacj
i wrczy mu „Ko Soniow" plakietk z koci sonio wej, któr
monarcha nagradza jedynie swoich najbardziej zaufanych i niezastpio
nych poddanych. Czas nie zmieni pierwotnego znaczenia plakietki,
która w razie oblenia lub niepokojów spoecznych pozwalaa
okazicielowi na wolny wstp na Dwór witego Jakuba przez bram Gwardii
Konnej w Whitehall, która bya w takich okolicznociach jedyn otwart
bram. „Ko Soniowa" bya wrczana jedynie tym urzdnikom, którzy
absolutnie musieli spotyka si z monarch: Skarbnikowi Dwo ru,
komendantowi garnizonu londyskiego, szefowi Metropolitan Police,
staym wi ceministrom skarbu, spraw zagranicznych, armii i marynarki
wojennej. Bya ona tak e przywilejem oficerów Life Guards,
odpowiedzialnych za bezpieczestwo króla. Przez lata „Ko Soniowa"
staa si równie cenna jak najwysze odznaczenia pa stwowe.
Menzies przeniós si wic do wspaniaego gabinetu „C", z którego okien
rozpo ciera si pikny widok na Whitehall i St. James, wyposaonego we
wasn klatk schodow i drzwi wejciowe. Drzwi te, jak mówiono, zostay
specjalnie zbudowane, aby „C" móg swobodnie przychodzi i wychodzi z
pracy bez niebezpieczestwa powizania go z MI6. Poniewa jakakolwiek
dyskusja w prasie nad t nominacj, a nawet próby wizania Menziesa z
MI6 byyby przestpstwem, nowy „C" zacz prowadzi jeszcze bardziej
anonimowy tryb ycia ni przedtem. Zamieszka w bar dzo dziwnym
wiecie, podobnym do wiata masonów czy mafiosów, wiata „intelek
tualnego pómroku (...) w którym bardzo trudno z ca pewnoci odróni
to, co jest grone, od tego, co jest tylko niedorzeczne". W
miar rozwoju wydarze wojennych emocje wokó Menziesa stopniowo
opada
y. Póniej uznano go za modelowego br