ĆWICZENIEXII

ZALICZENIE "NICIENIE"

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

STAWONOGÓW INWAZJE

KLESZCZY ŚWIERZBOWCÓW

NUŻEŃCÓW Typ Arthropoda Gromada Arachnoidea

Rząd Acarina

Rodzina Ixodidae -Ixodes ricinus -Dermacentor

reticulatus - Rhipicephalus sanguineus

Rodzina : Demodicidae - Demodex canis Demodex folliculorum Rodzina : Gamasidae - Dermanyssus gallinae

Rodzina Sarcoptidae Sarcoptes scabiei Notoedres

cati

Rodzina : Psoroptidae -Psoroptes equi -Psoroptes

ovis -Psoroptes cuniculi -Chorioptes bovis- Otodectes cynotis

Rodzina : Knemidocoptidae -Knemidocoptes

mutans -Knemidocoptes gallinae

Typ: Stawonogi – Arthropoda STAWONOGI

Gromada Arachnida PAJĘCZAKI

Podgromada Acari ROZTOCZA

Kleszcze, Obrzeżki , Ptaszyńce, Swierzbowce

Gromada Insecta OWADY

Typ: Stawonogi – Arthropoda

najliczniejszy typ świata

zwierzęcego • Szacowana liczba gatunków dane wg. Międzynarodowej

Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów IUCN na rok 2007

Ssaki 5,416 Pajęczaki 60,000

Ptaki 9,956 Owady 950,000

Gady 8,240 Mięczaki 81,000

Płazy 6,199 Skorupiaki 40,000

Ryby 30,000 Koralowce 2,175

Typ: Stawonogi – Arthropoda

Główne cechy budowy

• heteronomiczna segmentacja ciała (zespolenie

segmentów w tagmy)

• występowanie parzystych, członowanych odnóży

(przednie pary przekształcone w narządy gębowe)

Typ: Stawonogi – Arthropoda

• szkielet zewnętrzny, chitynowy pancerz, służy

jako miejsce zaczepu mięśni, utworzony z płytek

ruchomo połączonych ze sobą – sklerytów

• zróżnicowanie mięśni w zespoły (wyłącznie

mięśnie poprzecznie prążkowane)

• Hemocel, otwarty układ krążenia

Typ: Stawonogi – Arthropoda

• Zazwyczaj rozdzielnopłciowe

i jajorodne

• Występowanie larw w

rozwoju osobniczym (linienie

w czasie wzrostu)

• Rozwój z przeobrażeniem

zupełnym lub niezupełnym

Gromada pajęczaki

(Arachnida)

• Ciało zasadniczo podzielone na

głowotułów i odwłok • u pewnych grup segmentacja

ulega zatarciu

• Brak czułków i skrzydeł

• Dorosłe postacie 4 pary odnóży krocznych

• Larwy 3 pary odnóży

• Rozwój z przeobrażeniem niezupełnym

• Występowanie szczękoczułek (chelicerae) i nogogłaszczek (pedipalpi)

Gromada pajęczaki

(Arachnida) • Oddychają tchawkami lub

płucotchawkami,a niektóre nie

posiadają w ogóle układu

oddechowego.

• Są drapieżnikami, a liczne

groźnymi pasożytami

człowieka i zwierząt

Podgromada Acari - roztocze

• Należą tu drobne pajęczaki często poniżej 1mm

• Ciało na ogół bez segmentacji

• Liczne ektopasożyty, żywiciele pośredni oraz

wektory chorób zakaźnych

Podgromada Acari - roztocze

Charakterystyczny aparat gębowy –

gnathosoma (rostrum)

Podgromada Acari - roztocze

rozwój- wyznaczony kolejnymi

linkami • Jajo

• Larwa

• Nimfa( jedna lub kilka postaci)

• Imago

postać dorosła z 4 parami odnóży, larwy są

sześcionogie

Typ Arthropoda Gromada Arachnidaa

Podgromada Acari – roztocze

Rząd Ixodida --kleszcze

Rodzina Ixodidae ( kleszcze właściwe- twarde)

• Ixodes ricinus (kleszcz pospolity)

• Dermacentor reticulatus (kleszcz łąkowy)

• Rhipicephalus sanguineus (kleszcz psi)

• Ixodes hexagonus (kleszcz jeżowy)

• Dermacentor marginatus (kleszcz lasostepowy)

• Hyaloma marginatum (kleszcz wędrowny)

Rodzina Argasidae (kleszcze miękie- obrzeżki )

• Argas reflexus ( obrzeżek gołębi )

• Argas polonicus (obrzeżek polski )

• Argas persicus (obrzeżek perski)

Rodzina Ixodidae - • Stosunkowo duże roztocza Wielkość zależy od stanu nassania

• Ciało spłaszczone grzbietowo-brzusznie

• Pokryte chitynową tarczką samiec – cała powierzchnia grzbietowa

samica – mała tarczka , tylko przednią część

• Narząd gębowy w postaci potężnego ryjka –gnathosoma

• Pasożyty okresowe

• Hematofagi

Dymorfizm płciowy

samiec samica

gatunek samce samice

Ixodes ricinus do 2,6 mm do 3,5 mm

Dermacentor

reticulatus do 6 mm

do 2,5 mm,

najedzona do

16 mm

Rhipicephalus

sanguineus do 3,4 mm do 11 mm

Rodzina Ixodidae

• Zasiedlają prawie wszystkie strefy klimatyczne

• W tropikach aktywne cały rok, w palearktyce

tylko w lecie , Polska – marzec- październik

• Kleszcze tropikalne z reguły jedno lub

dwużywicielowe (jeden, lub dwa razy piją krew)

• Kleszcze strefy umiarkowanej –trójżywicielowe

Rodzina Ixodidae -

• Receptory zmysłowe

• Słuchu

• Węchu

• Narząd Hellera –

termoreceptor

• Receptory CO2

• Receptory drgań

Rodzina Ixodidae –rozwój

• Poszczególne linki

uwarunkowane są

wcześniejszym pobraniem

krwi

• W trakcie pełnego cyklu

stadia rozwojowe

trzykrotnie atakują

żywicieli

Rodzina Ixodidae – kleszczowate

Zasadnicza rola w krążeniu zarazków w ich

naturalnych ogniskach:

Arbowirusów

Riketsji

Bakterii

Krętków

pierwotniaków

Cykl rozwojowy Ixodes ricinus

Samica składa jaja po 4 – 27 dniach

od kopulacji

po 30 dniach wylęgają się 6 nożne

larwy

Ssą krew i w ciągu 4-8 tyg.

przekształcają się w 8 nożne nimfy

Ssą krew przez 4-5 dni i przechodzą

na 8-12 tyg. w stan

spoczynku,następnie przechodzą

linkę i powstają dorosłe kleszcze

Ssą krew i wchodzą w aktywność

płciową

Rodzina Ixodidae

• Czas kontaktu z żywicielem

• larwa , nimfa –2-5 dni

• imago - 5-10 dni

• Dwie fazy kontaktu z żywicielen

I faza – długa – 70-90 % czasu całego kontaktu

Powolne picie krwi , 10 x zwiększa masę ciała

pod koniec fazy –defekacja

II faza- krótka –10-30 % czasu- szybkie ssanie krwi ,

70-120 x zwiększa masę ciała , pod koniec zwraca osocze

Występowanie kleszczy

• Pasożyty kosmopolityczne w Polsce

pospolite

• Preferują tereny porośnięte

roślinnością: tereny leśne i około

leśne, parki itp. są podatne na

wysychanie i mało ruchliwe

• W ostatnich latach zauważalne staje

się powiększenie areału

występowania kleszczy i coraz

częstsza lokalizacja w miastach.

Czas i miejsce pasożytowania

• Pasożyty okresowe

• Powierzchnia skóry

często miejsca słabo

owłosione

Kleszcze patogeneza

• oddziaływanie mechaniczne

• pobierają krew,

• wprowadzają wraz ze śliną substancje

działające drażniąco i alergizująco.

• Przenoszą liczne choroby zakaźne i

inwazyjne

Rodzina Argasidae obrzeżki

Argas reflexus • Miękkie, skórzaste powłoki,

otoczone brzeżną listewką

• 4-8 mm dł

• Żywiciele głównie ptaki, oraz

ssaki z człowiekiem

• Pasożyty okresowe

Rodzina Argasidae obrzeżki

• Rozwój • Jaja składane poza żywicielem w

szczelinach pomieszczeń dla ptaków, w 4-6 skupiskach po 10-80 jaj

• Cykl podobny do cyklu kleszczy właściwych , z różnicą –występuje 2-4 stadiów nimf.

• Pełen cykl rozwojowy z 4-6 stadiami, trwa średnio 2-3 lata, maksymalnie 11 lat

Rodzina Argasidae obrzeżki

• Czas ssania krwi – larwy –1 tydzień

• Nimfy i dorosłe 20- 30 min

• Odporność na głód

Larwy-1 rok

Nimfy i dorosłe 3-5 lat

Rodzina Argasidae obrzeżki

• Rozpoznanie - Trudne - obrzeżki są aktywne nocą

• Atakują również ssaki, z człowiekiem włącznie

• Przeżywają kilka lat w pomieszczeniach opuszczonych przez gołębie

Podgromada Acari - roztocze

Rząd : Gamasidae

Rodzina Dermanyssidae

Rodzaj : Dermanyssus – ptaszyńce

Dermanyssus gallinae

- ptaszyniec ( kleszczyk ptasi )

Dermanyssus gallinae • Szare roztocza, wielkości około 0,5–0,6 mm

• hematofagi -stadia pasożytnicze - nimfy i dojrzałe roztocza.

• 4 pary długich odnóży z pazurkami i przylgami

• po nassaniu się krwi długości około 1 mm - barwy czerwonej.

• atakuje wiele gatunków ptaków

dzikich i udomowionych,

wiele gatunków ssaków,

a także ludzi.

• pasożyt okresowy-atakuje

nocą, w ciągu dnia poza

żywicielami

•Jaja składane poza żywicielem, 260-400 um

•Wyklute larwy nie odżywiają się .

•2 stadia nimf –Proto i Tritonimfa

• pełny cykl w sprzyjających warunkach

tylko 7 dni.

Dermanyssus gallinae

rozwój

• nasilony niepokój ptaków szczególnie wieczorem i w nocy.

• mechaniczne drażnienie skóry, jej nakłuwanie

• toksyczne działanie śliny, stany zapalne skóry i świąd.

• ptaki porzucają lęgi.

• anemia i wychudzenie.

• obniżona nieśność, jaja

często zdeformowane.

• duszność

• niekiedy masowe padnięcia młodych ptaków.

• ptaszyńce mogą być przenosicielami różnych patogenów :

bakterii, riketsji i wirusów.

Dermanyssus gallinae- objawy

Zwalczanie inwazji -trudne. •okresowe tylko występowanie pasożytów na ptakach

•krótki cykl rozwojowy możliwość szybkiej odbudowy populacji

•brak bezpiecznych i skutecznych środków roztoczobójczych, które

mogłyby być zastosowane w obecności ptaków w fermie

•ukrywanie się pasożytów w miejscach trudno dostępnych

dla insektycydów

Varroza

Varroa jakobsoni V. destructor

• Roztocz - pasożyt pszczoły miodnej

• Samica 1,1-1,3 mm dł. 1,3-1,6 mm dł.

• Kształt owalny

• Imago, samice, pasożytują na

pszczołach pijąc hemolimfę nimfy

pasożytują na czerwiu

Varroza -Rozwój

• Jaja składane do komórek plastra przed zasklepieniem 2-5 jaj ,

rozwój na czerwiu

• Rozwój z przeobrażeniem niezupełnym

• Brak formy larwa

1 nimfa wykluwa się z jaja Protonimfa

2 nimfa Deutonimfa –imago

Zapłodnienie na zasklepionym czerwiu

• Pasożytują tylko nimfy i samice

samce nie odżywiają się

• Pełen rozwój 8 dni

Samice żyją w lecie 2-3miesiące

w zimie 5-8 miesięcy

poza organizmem pszczoły 5 dni

Rząd : Acarina – Roztocze

Rodzina : Demodicidae

Rodzaj : Demodex - nużeniec

Demodex canis

Demodex cati

Demodex bovis

Demodex ovis

Demodex equi

Demodex cuniculi

Demodex caprae

Demodex folliculorum

Demodex canis

•Długości od 0,25 do 0,30 mm.

•Zasiedla mieszki włosowe, gruczoły

łojowe

•Pasożyt warunkowo chorobotwórczy

•Zarażenie bezpośredni kontakt

•Zarażenia w okresie oseskowym

•Objawy pojawiają się się podczas

zmiany uzębienia, szczepień, spadków

odporności

.

•Rozwój z przeobrażeniem

niezupełnym w mieszkach

wlosowych

•zapłodnienie na powierzchni

skóry

•Jaja złożone w miaszkach

•1-2 pokolenia larw

•2 pokolenia nimf

•Całkowity rozwój trwa 3 tygodnie

Rozwój

,

Rozprzestrzenienie

• Nużeńce osiedlają się początkowo w miejscach słabo owłosionych lub nieowłosionych,

• na powiekach,

• górnej wardze, nosie,

• czoło i uszy, szyja,

• boki tułowia i łopatki.

• z czasem proces uogólniony

Objawy kliniczne

1. Wypadanie włosa

2. Zapalenie mieszków włosowych

3. Rumień

4. Zgrubienie skóry

5. Brak świądu !!!!!!

Postacie choroby

• 1.Postać bezwysiękowa ( łuszcząca ) –

demodicosis squamosa

• a/ miejscowa (młode psy,)

• b/ uogólniona ( rozsiana )

• 2. Postać ropna ( krostowa ) -

pyodemodicosis

U kotów stwierdza się :

Demodex cati, Demodex gatoi

•D. cati jest morfologicznie zbliżony do

D. canis,- mieszki włosowe,

• D.gatoi ma znacznie krótszy odwłok,- w

warstwie rogowej naskórka

Demodex folliculorum – nużeniec ludzki

Małe rozmiary

0,1-0,4 mm, kosmopolityczny, stały

pasożyt skórny człowieka.

Umiejscawia się w torebkach włosów

i gruczołów łojowych, okolica nosa i ust.

Spotykany w tzw. „zaskórnikach”

i wykwitach trądziku

•powszechnośc pasożyta u ludzi

•dopiero jego większa liczebność

decyduje o patogenności.

• Jako granicę normy przyjęto 5

osobników Demodex na 1 cm2 skóry

pacjenta.

Rząd Acarina ŚWIERZBOWCE DRĄŻĄCE

Rodzina Sarcoptidae

Rodzaj : Sarcoptes – świerzbowce drążące

Sarcoptes scabiei var. hominis

- ,, - var. equi

- ,, - var. ovis

- ,, - var. caprae

- ,, - var. suis

- ,, - var. canis

- ,, - var. cuniculi

Rodzaj : Notoedres

Notoedres cati

Rodzina : Knemidocoptidae

Rodzaj : Knemidocoptes

Knemidocoptes mutans

Knemidocoptes gallinae

ŚWIERZBOWCE NASKÓRNE

Rodzina : Psoroptidae

Rodzaj : Psoroptes –

Psoroptes equi

Psoroptes ovis

Psoroptes cuniculi

Rodzina : Psoroptidae

Rodzaj : Chorioptes

Chorioptes bovis – świerzbowiec pęcinowy

Rodzaj : Otodectes

Otodectes cynotis – świerzbowiec uszny

Sarcoptes scabei

• Samiec 200 - 300 um

• Nogi z wyjątkiem trzeciej pary z przylgami na długich nieczłonowanych trzoneczkach

• Samica 300-500 um

• Przylgi tylko na dwóch pierwszych parach odnóży

Sarcoptes scabei

samica samiec

Sarcoptes scabei

• Pasożyty stałe

• Drążą korytarze w

naskórku do 1 cm dł.

• Zarażenie - głównie

kontakt bezpośredni

również przez zarażone

stanowiska i przedmioty

• Niedobory, młody wiek,

osłabienie układu

odpornościowego

predysponują do inwazji

Sarcoptes scabei -ROZWÓJ • Zapłodnienie na powierzchni naskórka, samce giną

• Zapłodnione samice drążą korytarze i czasie 2 miesięcy składają jaja

duże(1/2 dł.) samicy owalne jaja, 1-3 dziennie.

• Szybkość drążenia korytarzy do 5mm /dzień

• Jajo –larwa( 3 pary odnóży ) – 2 stadia nimf ( proto i tritionimfa)-

imago

• Wyklute larwy drążą swoje korytarze prostopadle do korytarzy

rodzicielskich

• Pełny rozwój 2 tygodnie samce-3 tygodnie samice

poza żywicielem mogą przeżyć do 3 tygodni

Rozwój Sarcoptes scabei

Sarcoptes scabei

• Na porażonej skórze pojawiają się drobne guzki

i pęcherzyki

• Silny świąt

• Skóra pokrywa się strupami traci elastyczność

• Stan zapalny i przerost naskórka -zgrubienie

• Wtórne infekcje – tworzenie się ropni

• Przebieg może być bezobjawowy

Notoedres cati

• Samiec 145-150 um

• Samica 215-230 um

• Układ stosunkowo dużych przylg

identyczny jak u Sarcoptes

• Grzbietowo położony odbyt

Notoedres cati

• Rozwój podobny do

Sarcoptes trwa ok. 3

tygodnie

• Umiejscowienie:

zewnętrzne

powierzchnie uszu

rozprzestrzenia się na

całą głowę, kark,

kończyny , resztę ciała

Knemidocoptes mutans

• Kształt prawie okrągły

• Samica 400-500 um odnóża bez przylg

• Samiec 200-250 um wszystkie odnóża z przylgami

• Lokalizacja u ptaków grzebiących pod łuskami nieopierzonych

części nóg-poniżej stawu skokowego

• Rozwój jak inne świerzbowce

Knemidokoptoza

• Choroba mało zaraźliwa

• Część ptaków choruje

• Łuszczenie skóry

• Umiarkowany świąd

• Podminowane łuski

• Żółtobiałe strupy „wapienna noga”

• Długotrwały przebieg –wyniszczenie ptaków

Rodzina Psoroptidae –

świerzbowce naskórne • Większe od świerzbowców drążących do

800 um

• Samice przylgi na 1,2i 4 parze nóg

• Samce przylgi 1,2, i 3 para 4 para

skrócona bez przylg

• Narządy gębowe długie podobnie jak i

kończyny, Trzoneczki przylg mogą być

członowane

• U samców występują przyssawki analne

Rodzina Psoroptidae –

świerzbowce naskórne

gatunek samiec samica żywiciel

Psoroptes equi

ok. 500 um 600-700 um koń

Psoroptes ovis 500-600 um 670-740 um Owca, bydło,

koń

Psoroptes

cuniculi

520-620 um 670-780 um Królik, koza,

owca, koń

Rodzina Psoroptidae –

świerzbowce naskórne

• Pasożytują głównie na powierzchni ciała ssaków

• Najczęściej w miejscach bogato owłosionych

• Odżywiają się limfą lub złuszczonym naskórkiem

• Rozwój 3 tygodnie

• Poza żywicielem przeżywają 2-3 tygodnie

Rodzina Psoroptidae –

świerzbowce naskórne

gatunek samiec samica żywiciel

Chorioptes

bovis

280 – 330

µm

360 – 390

µm

bydło, koń,

owca, koza,

królik

Otodectes

cynotis

350 – 380

µm

460 – 530

µm

pies, kot,

lis, fretka i

inne

mięsożerne

Rodzaj : Chorioptes Świerzbowiec pęcinowy

Szczękoczułki przystosowane do żucia

Szypułki, na których są osadzone

przylgi, krótkie, nieczłonowane.

Karmią się złuszczonym nabłonkiem.

Umiejscowienie – skóra dolnych części

kończyn ssaków

Lokalizacja świerzbowców

naskórnych

• końskie – okolice grzywy i nasady

ogona, następnie na boki ciała

• owcze – zwykle wokół barków,

grzbiet, okolica krzyżowa, boki ciała,

pierś

• psie i kocie – zewnętrzny przewód

słuchowy, rzadziej inne części ciała

Otodectes cynotis

świerzbowiec uszny

• Umiejscowienie – zewnętrzny przewód

słuchowy, rzadziej inne części ciała

Cheyletiella yasguri C. blakei

Pasożyt stały

Długość 400-600 um

Językowatego kształtu ryjek

Dorze rozwinięte chwytne

nogogłaszczki

Pasożyty wielu gatunków zwierząt –

króliki (70 %)psy ,koty (25 %),… i człowieka

Cheyletioza

• Umiejscowienie skóra

• Jaja składane na włosach

• Zarażenie kontakt

bezpośredni lub ze

środowiska przeżywają

poza żywicielem 10-14

do 80 dni

Rozwój

• Na żywicielu

• Jajo - larwa – 2 postacie nimf - imago

• Pełny rozwój 3 tygodnie

Cheyletioza

• Objawy –świąd, wypryski, niepokój

• Rozpoznanie –

- metoda przylepca

- wyczesywanie

Neotrombicula autumnalis

Neotrombicula desaleri

swędzik jesienny

• Roztocza wolnożyjące

• Forma pasożytnicza –larwy • Owalne , czerwonopomarańczowe,

owłosione, 225 um dł.

• 3 pary odnóży

• Larwy ssą krew ,wprowadzając do rany

drażniącą ślinę

• Pasożyt okresowy 3-4 dni , w tym

czasie zwiększa objętość 3 krotnie

Neotrombikuloza

• Inwazja występuje u wielu

różnych żywicieli w tym

człowieka.

• Zarażenie ze środowiska, przez

kontakt

• Objawy - silny świąd, guzki i

krosty na skórze, przeczosy na

skutek ocierania

• Rozpoznanie badanie zeskrobiny

ĆWICZENIE XIII

INWAZJE WSZOŁÓW, WSZY, PCHEŁ,

WPLESZCZY Gromada :

Insecta Rząd : Mallophaga Rodzina :

Trichodectidae Trichodectes canis - Felicola

subrostratus -Bovicola bovis, B. ovis, B.capre -

Werneckiella equi

Rodzina : Haematopinidae Haematopinus suis Haematopinus eurysternus Haematopinus asini Rodzina : Linognathidae Linognathus setosus Linognathus vituli

Rodzina : Pediculidae Pediculus humanus -

Pediculus humanus capitis -Pediculus humanus

humanus Phthirus pubis

Rodzina : Pulicide -Ctenocephalides canis Ctenocephalides felis- Xenopsylla cheopis

Rodzina : Leptopsyllidae - Leptopsylla segnis

Rodzina : Ceratophyllidae Ceratophyllus gallinae Rodzina : Hippoboscidae Melophagus ovinus

Typ : Arthropoda – Stawonogi

Gromada : Insecta – Owady

Rząd : Mallophaga – wszoły

Rząd : Anoplura – wszy

Rząd : Aphaniptera – pchły

Rząd : Diptera – dwuskrzydłe

Rodzaj Melophagus wpleszcze

Rozwój • Z wyjątkiem niektórych owadów

bezskrzydłych pozostałe przechodzą przeobrażenie zupełne

• Przeobrażenie zupełne

(holometabolia ) –

• Larwa różni się od postaci dojrzałej.

• Nie ma zewnętrznych zawiązków skrzydeł, ma często inną liczbę odnóży.

Jajo - gąsiennica ( larvae ) - poczwarka (pupa ) - owad dojrzały ( imago )

Rozwój

• Wszoły , wszy i

wpleszcze przechodzą

przeobrażenie niezupełne (

hemimetabolia ) –

• z jaja wykluwa się larwa

podobna w ogólnych

zarysach do postaci

dojrzałej.

• Różni się początkowym

stadium rozwoju skrzydeł,

niedorozwojem wtórnych

cech płciowych,

Wszoły

• Rodzina : Trichodectidae /pasożyty ssaków /

• Rodzaj : Trichodectes

• Trichodectes canis 1,7 -1,9 mm

• Rodzaj : Felicola

• Felicola subrostratus 1,0 -1,5 mm

• Rodzaj : Bovicola

• Bovicola bovis, B. ovis, B.capre 1,2 -1,5 mm

• Rodzaj : Werneckiella

• Werneckiella equi 1,6 -1,9 mm

Wszoły pasożyty ptaków

Rodzina : Menoponidae

Rodzaj : Menopon

Menopon gallinae 1,7 -1,8 mm

Rodzina : Philopteridae

Rodzaj : Lipeurus

Lipeurus caponis 1,2 -1,5 mm

Rodzaj : Goniocotes

Goniocotes gallinae 0,9 -1,3 mm

Wszoły

• Narządy gębowe typu gryzącego.

• Odżywiają się : piórami / piórojady/ włosami /sierściojady/ ,naskórkiem , wydzieliną skóry ,niektóre krwią

• Głowa szersza od tułowia

• Czułki trójczłonowe

• Odwłok płaski, owalny.

• Długości 1 – 11 mm, najczęściej zabarwione, koloru od jasnożółtego do ciemnobrązowego.

Wszoły

• Miejscem ich osiedlenia jest górna część

pióra, włosa lub skóra.

• Typ rozwoju – przeobrażenie niezupełne,

larwa trzykrotnie linieje.

• Rozwój od jaja do postaci dojrzałej trwa

od 3 do 4 tygodni

• Jaja przyklejone na włosach lub piórach

bliżej skóry, dł.jaj 0,5-2,5 mm z

wieczkiem

Wszoły

• Liczba składanych jaj waha się

od 10 do 30 dziennie

• Larwy wykluwają się po 5-8

dniach , są początkowo

bezbarwne

• Wszoły żyją od kilku tygodni do

kilku miesięcy

• Wszoły odznaczają się dużą

specyficznością, śmierć żywiciela

powoduje również śmierć

wszołów

Wszoły

• Wszołowica dotyczy głównie

zwierząt utrzymywanych w złych

warunkach,

• Inwazja nasila się w okresie

zimowym i wczesną wiosną

• latem ich populacja zmniejsza się z

powodu wzrostu temperatury

skóry, większość ich larw ginie w

temperaturze 37,8 0C.

Wszoły • Objawy kliniczne i zmiany

anatomopatologiczne są podobne do

wszawicy.

• Czynnikiem patogennym jest ruch

pasożytów, powodujący niepokój

zwierząt, ocieranie się o napotykane

przedmioty, ogryzanie i drapanie

swędzących części ciała.

Wywołuje zapalenie skóry,

nastroszenie i zmatowienie sierści,

wyłysienia, łuszczenie naskórka , rany

i strupy.

• Zawszołowienie wpływa

ujemnie na wagę

• obniża kondycję zwierząt

hodowlanych, powoduje

obniżenie wydajności

mlecznej

• pasożyty mogą też

przenosić choroby zakaźne

Zwalczanie

• Insektycydy

• w postaci zmywań

,oprysków ,Pour-on

• Nie sprawdzają się

makrocykliczne laktony

podawane iniekcyjnie

• Powtórzenie po 1-2

tygodniach

Wszy

Rodzina : Haematopinidae

Rodzaj : Haematopinus

Haematopinus suis – wesz świńska 4.2-5 mm

Haematopinus eurysternus – wesz bydlęca 2.2-3.2 mm

Haematopinus asini – wesz końska 2.6-3.6 mm

Rodzina : Linognathidae

Rodzaj : Linognathus

Linognathus setosus – wesz psia 1.5-1.7 mm

Linognathus vituli/bydło/, ovillus/owce/, 1.6-1.9mm

Wszy

Rodzina : Pediculidae

Rodzaj : Pediculus

Pediculus humanus – wesz ludzka 3-4 mm

Pediculus humanus capitis – wesz głowowa

Pediculus humanus humanus – wesz odzieżowa

Rodzaj : Phthirus

Phthirus pubis – wesz łonowa 1.3-2.5 mm

wszy

• Bezskrzydłe

• Spłaszczone grzbietowo-brzusznie

• Wydłużona głowa, zawsze węższa od tułowia

• Przeważnie 5-członowe czułki

• Narząd gębowy typu kłująco-ssącego

• Odżywiają się wyłącznie krwią

• Moce nogi zakończone pazurem

• Odwłok samicy posiada na końcu wcięcie samca jest zaokrąglony

Wszy

• Owady jajorodne

• Przeobrażenie niezupełne /hemimetabola/

• 3 stadia larwalne podobne do imago

• Cały cykl rozwojowy trwa optymalnie ok. 3 tyg.

wszy

• Duża specyficzność w wyborze żywiciela

• Nie występują u ptaków i kotów

• Ogromna rola w przenoszeniu patogenów

Pediculus humanus

capitis – wesz

głowowa

Phthirus pubis –

wesz łonowa

Pediculus

humanus

humanus – wesz

odzieżowa

Wszy patogeneza

• Nakłuwanie skóry

• Drażniące działanie śliny

Wszy obraz kliniczny

Objawy lub ich brak są zależne od intensywności inwazji

• Silny świąd

• Intensywne ocieranie i drapanie się zwierząt

• Mechaniczne urazy skóry:

zadrapania

zranienia

wyłysienia

rogowacenie

złuszczenie naskórka

Pchły Rodzina : Pulicide Rodzaj : Ctenocephalides

Ctenocephalides canis – pchła psia 2-3.5 mm

Ctenocephalides felis – pchła kocia 1-3 mm

Rodzaj : Xenopsylla

Xenopsylla cheopis – pchła szczurza 1.4-3 mm

Rodzina : Leptopsyllidae Rodzaj : Leptopsylla

Leptopsylla segnis – pchła mysia 1.5-2.5 mm

Rodzina : Ceratophyllidae Rodzaj : Ceratophyllus

Ceratophyllus gallinae 2-2.5 mm

Pchły

• Rodzina : Pulicide

Rodzaj : Pulex

Pulex irritans - pchła ludzka 2-3.3mm

• Rodzina : Tungidae

Rodzaj : Tunga

Tunga penetrans – pchła piaskowa 1mm

pchły

• Drobne, bezskrzydłe, bocznie

spłaszczone owady

• Przeważnie brunatne

• Narząd gębowy kłująco-ssący

• Głowa połączona z tułowiem

prawie nieruchomo

• 3 pary kończyn zakończonych

dwoma pazurkami

• Ostatnia para kończyn najlepiej

rozwinięta służy do skakania

Pchła – cykl rozwojowy

holometaboliczny

1. Jajo

2. Larwa

3. Poczwarka

4. Postać dorosła

pchły

• Bardzo ruchliwe

• luźno związane z

żywicielem

• Wykazują wybitną

polizoiczność

• Duża odporność na

głód

Problemy zdrowotne powodowane

przez pchły

• Wywołują Alergiczne Pchle Zapalenie Skóry (APZS).

• Przenoszą tasiemce psie (dipilidium) u psów, kotów i ludzi, a zwłaszcza małych dzieci.

• Doprowadzają u młodych zwierząt do znacznej utraty krwi i anemii.

• Roznoszą zarazki chorobotwórcze (dżumy, tularemii, wąglika, riketsje gorączki śródziemnomorskiej i endemicznego duru mysiego) i wirusa białaczki kociej (FeLV).

Wpleszcze

• Rodzina : Hippoboscidae /narzępikowate/

Rodzaj : Melophagus

Melophagus ovinus - wpleszcz owczy 3-5 mm

Melophagus ovinus

• Żywiciel - owca

• A także zwierzęta

mające kontakt z

owcami : bydło,

kozy

• Znajdowane

również na

ludziach

strzygących owce

Melophagus ovinus – wpleszcz owczy

• Bezskrzydły

• Rdzawożółty

• Silnie owłosiony

• Guzkowate czułki

• Długa kłujka

• Stopy z pazurkami

Melophagus ovinus- cykl

• Samica żyje 4-5

miesięcy

• W tym czasie rodzi

10-15 larw

• Przyklejane są one do

wełny

• Prawie natychmiast

przekształcają się w

poczwarki

Melophagus ovinus-

patogeneza objawy

• Hematofagi

• Niepokój zwierząt

• Skołtunienie, utrata

jakości i wypadanie

wełny

Cimex lectularius – pluskwa

domowa • Wymiary 4-5 x3 mm

• Barwa od jasno brązowej

do brunatnej

• Długa kłujka zagięta ku

tyłowi

• Szczątkowe skrzydełka w

postaci łusek

• Gruczoły wytwarzającą

charakterystyczną

nieprzyjemną woń

Cimex lectularius – pluskwa

domowa • Duża

wytrzymałość

na głód (do

roku)

• Mała rola jako

wektor chorób

zakaźnych

Cimex lectularius – pluskwa domowa

rozwój • Samica składa

kilkaset jaj w

szczelinach i

szparach ścian

• Wykluwają się po

10 dniach

• Larwy linieją

pięciokrotnie do

postaci dojrzałej

• W optymalnych

warunkach cykl

trwa 6-11 tygodni

Jaja

Larwa

Dorosłe

Cimex lectularius – pluskwa domowa

objawy

ĆWICZENIE XIV

INWAZJE MUCHÓWEK

Podrząd Brachycera - muchowate

Rodzina Oestridae -gzy Gasterophilus

intestinalis G.pecorum G.nasalis G.

haemorroidalis -Oestrus ovis -

Hypoderma bovis - H. lineatum

Podrząd Nematocera - komarowate

Rodzina Simullidae -Simulium

erythrocephalum , S. reptan, S. ornatum , S.

equinus

Typ : Arthropoda – Stawonogi

Gromada : Insecta – Owady

Rząd : Diptera - Dwuskrzydłe

Podrząd Brachycera - muchowate

Podrząd Nematocera - komarowate

Diptera

• Jedna para skrzydeł

• 6 odnóży krocznych

• Narządy gębowe typu kłująco-

ssącego, liżącego lub zupełnie

uwstecznione

• Rozwój z przeobrażeniem

zupełnym

• Larwy najczęściej robakowate

Brachycera - muchowate

• Rodzina Oestridae gzy

• Rodzaj Gasterophilus • G .intestinalis giez jelitowy

• G.pecorum giez kolcogłowy

• G.nasalis giez dwunastnicy

• G. haemorroidalis giez odbytnicy

• Rodzaj Oestrus • O. ovis giez owczy

• Rodzaj Hypoderma • H. bovis giez bydlęcy duży

• H lineatum giez bydlęcy mały

Oestridae - gzy

morfologia imago

• No ogół duże, krępe, silnie

owłosione muchówki

(przypominają trzmiele,

pszczoły)

• Duża półkolista głowa, z

wyraźnymi oczami

• Uwstecznione narządy gębowe

Gzy

• Formą pasożytniczą są larwy

• Pasożytują w jamie nosowej i zatokach,

w przewodzie pokarmowym , lub pod skórą

• Imago (mucha 8-17 mm) nie jest pasożytem , nie

odżywia się

Gzawica koni rodzaj Gasterophilus

• Żywiciel – koń osioł muł wyjątkowo pies i

człowiek (2 stadia larwalne)

• Występowanie – kosmoplityczne

• Przypadkowo stwierdzana

• Przebieg – często bezobjawowy

• Intensywna inwazja- utrata apetytu, osłabienie,

morzyska

• Czasami widoczne zmiany skórne po larwach I

Rozwój • Okres aktywności much – obloty od końca czerwca do sierpnia

• Żywotność muchy do 1 tygodnia

• Muchy reagują na zapach konia

• Liczba składanych jaj G. intestinalis G. pecorum 1000-2500 jaj inne gatunki 150-500 jaj

• Wielkość jaj 1-1,5 mm

• Inkubacja larwy w jaju kilka dni do 4 tygodni

• Larwy przeżywają w jaju do 3 miesięcy,

przy G. pecorum do 9 miesięcy

GATUNEK MIEJSCE SKŁADANIA JAJ

Pierwsza linka w

błonie śluzowej

Umiejscowienie larwy drugiego stadium

G. intestinalis kooczyny,

przedpiersie

język żołądek

G.haemorrhoidalis wargi jama gębowa żołądek

G. nasalis pod żuchwą podniebienie dziąsła

dwunastnica

G. pecorum źdzbła traw nasada języka dwunastnica

G. inermis policzki jama gębowa prostnica

G. nigricornis

nasada nosa policzki dwunastnica

Rozwój

• G. intestinalis - warunkiem wyklucia się larw z jaja, jest

jego uszkodzenie przez ślinę lub zęby konia. Larwy

zlizane językiem wnikają do jego błony śluzowej

Jaja nieuszkodzone nie wykłuwają się

• G. pecorum jaja zjadane z trawą, larwy wykłuwają się w

jamie ustnej i wnikają do śluzówki

• Pozostałe gatunki larwy wykłuwają się na włosach

okolicy jamy ustnej i wędrują w skórze okolicy jamy

ustnej do śluzówki

Rozwój

• Okres bytowania larw L1 w śluzowce jamy ustnej około

4 tygodni

• Larwy L1 - 1.1 mm

• Po 4 tygodniach linienie do L2 i wędrówka do żołądka

• Larwy L 2 do 16 mm

• Linienie do L3 - do 20 mm

• Czas bytowania larw w przewodzie pokarmowym 8-10

miesięcy

GATUNEK

G. intestinalis

G.haemorrhoidalis

G. nasalis

G. pecorum

G. inermis

G. nigricornis

Okres lotów

dorosłych osobników

Okres

poczwarki

Lipiec, sierpień 3-7 tyg.

Lipiec, sierpień 16-28 dni

czerwiec, sierpień 24 dni

lipiec 12-24 dni

Koniec czerwca

początek sierpnia

3-4 tyg.

czerwiec 30-34 dni

Patogeneza/ objawy

• Okres oblotów – panika w stadzie – samouszkodzenia

• L1 stan zapalny skóry okolicy jamy ustnej ( G.inernis

nasalis nigricornis )

• L1 zapalenie błony śluzowej jamy ustnej – niechęć

przyjmowania pokarmów

• L2 L3 faza żołądkowa zapalenie ściany żołądka i jelit –

zbliznowacenia

Objawy kliniczne i

anatomopatologiczne

Patogeneza -Larwy gzów

Gasterophilus - rozpoznawanie

• Zwykle przypadkowe

• Podczas płukania żołądka

• Podczas badania per

rectum

• Czasem larwy gza w kale

• Podczas badania

poubojowego lub sekcji

Leczenie

MAKROCYKLICZNE LAKTONY

Ivermektyna 0,2 mg/kg mc. p.o.

Moxydektyna 0,4 mg/kg.mc p.o.

ZWIĄZKI FOSFOROORGANICZNE p.o.

Skuteczne przeciwko L2 i L3

Leczenie - jesień, październik –listopad

Gzawica bydła – Rodzaj Hypoderma

H. bovis - giez bydlęcy duży 12 - 15 mm

H. lineatum - giez bydlęcy mały 11 - 13 mm

Gzawica bydła – Rodzaj Hypoderma

• Mucha gza żyje 2-8 dni

• Odnajduje bydło z odległości 5 km.

• Aktywne w temperaturze powyżej 18 O C

• Cechują się dużą płodnością (600 –800 jaj/ samica)

• Jaja 1 mm dł.

• Przyklejone do włosów

–Pojedynczo H. bovis

- tylne partie ciała

- Rzędowo H. lineatum

- przednie partie ciała

Rozwój Hypoderma bovis

• Inkubacja larw 3-7 dni

• L1 - 0,7 mm, przez mikrourazy wnikaja do skóry i wędrują wzdłuż nerwów do przestrzeni nadoponowej kanału kręgowego odcinka lędźwiowo-krzyżowego , wędrówka min 4 miesiące.

• Larwy obecne w kanale od października do kwietnia, z wahaniami w zależności od klimatu

Rozwój Hypoderma bovis

• L1 wiosną z kanału wędrują pod skórę grzbietu wzdłuż

ciągłości tkanek.

• Linienie dopiero pod skórą grzbietu.

• L3 do 3 cm dł.

• Larwy pod skórą marzec do czerwca

•

• L3 wypadają do gruntu, okres poczwarki 7-10 tygodni

min 2 tygodnie

Rozwój Hypoderma lineatum

• L1 - 0.8 mm

- wędrują do podśluzówki przełyku ,

- mogą by zlizane ,połknięte i wnikają do

przełyku, 1,5 - 17 mm dł

- Wędrówka pod skórę grzbietu przez ciągłość

tkanek od stycznia

- Pod skórą linienia do L2 i L 3 (do 3 cm dł.)

Patogeneza

• Oddziaływanie much – panika w stadzie –

samouszkodzenia

• Larwy w rdzeniu – niedowłady

• Larwy w przełyku – trudności w połykaniu

• Guzy na grzbiecie do wielkości orzecha

włoskiego

• Obumarłe larwy w skórze – stany zapalne

giez owczy- Oestrus ovis • Oestrus ovis – 10-12 mm

• Larwy do 30 mm

• Wystepowanie – kosmopolityczne

notowany w Polsce

giez owczy- Oestrus ovis

• Żywiciel – owca, koza

(Sporadycznie koń i człowiek )

• Umiejscowienie – jamy nosowe,

zatoka czołowa

• Patogeneza – stany zapalne bł.

Śluzowych miejsc bytowania

• Rozpoznanie - najczęściej

przypadkowe lub pośmiertne

giez owczy- Oestrus ovis Samica gza składa 30-40 larw do

otworów nosowych lub ich okolic

1 mm larwy migrują do miejsca

bytowania

Po 9-10 m. opuszczają żywiciela

Samica żyje kilka dni i składa w tym

czasie 600 larw

Loty odbywają się przez całe lato

giez owczy- Oestrus ovis

objawy • Wypływ z nosa

śluzowy, śluzowo-

ropny, niekiedy z

domieszką krwi

• Utrudnienia

oddychania i kaszel

• Objawy

neurologiczne

Bąkowate

rodzina Tabanidae Rodzaje

Tabanus - bąki (do 25 mm)

Chrysops – ślepaki (do 11 mm)

Haematopota – jusznice (do 12 mm)

Tabanidae

• Bąkowate to duże, krępej

budowy ciała owady osiągające

do 3 cm długości,

• charakterystyczna szeroka wypukła,

trójkątna głowa.

• Pasożytami są wyłącznie samice.

• Tnąco-ssący aparat gębowy

umożliwia im odżywianie się krwią

zwierząt i człowieka.

Tabanidae

• Rozwój z przeobrażeniem

zupełnym związany jest z

środowiskiem wilgotnym.

• Samice po nassaniu się krwi

składają jaja na roślinach

nadwodnych, lub w wilgotnej glebie.

• Rozwój ten jest bardzo długi i trwa

w zależności od klimatu od 1 roku

do 3 lat.

• Żyją krótko, zaledwie 3-4 tygodnie

Tabanidae

• Atakują zwierzęta głównie na

pastwiskach i to wielokrotnie,

jednorazowo pobierają niewielką

objętość krwi

• toksyczność śliny i bolesność

ukłuć. Atakowane zwierzęta niepokoją

się

• są transmiterem wielu chorób

bakteryjnych, wirusowych i

pierwotniaczych.

INWAZJE MUCH

• muchy domowe i pomieszczeń

gospodarczych uzależnione są w swym rozwoju

osobniczym od obecności substancji organicznej (obornik,

gnojówka, kompost) i występują w obrębie i wokół zabudowań

gospodarskich.- mucha domowa Musca domestica- aparat liżący ,

bolimuszka Stomoxys calcitrans –aparat kłujący

• muchy pastwiskowe. Składają jaja wyłącznie w

świeżo wydalonym kale. Muchy te przebywają cały czas na

zwierzętach, głównie na pastwiskach Haematobia irritans – mucha

rogów- aparat kłujący, Musca autumnalis - mucha oczna- aparat

liżący

Rozwój • Rozwój much przebiega z

przeobrażeniem zupełnym

• Z jaj składanych wykluwają się larwy,

które odżywiają się materią organiczną,

szybko rosną i kilkakrotnie linieją

• . Larwa przekształca się następnie w

nieruchomą poczwarkę nazywaną

bobówką .

• W ciągu kilku dni z poczwarki wyfruwa

dojrzały owad.

• Zwykle trwa on od 1 tygodnia, a w mniej

sprzyjających warunkach wydłuża się do

4 tygodni

• Muchy żyją zaledwie kilka

tygodni.

• W ciągu roku rozwija się

od 6 do 9 generacji.

• Formą zimującą są larwy

much, a w sprzyjających

warunkach w

pomieszczeniach,

również samice.

Patogeneza • Oddziaływanie form dojrzałych – niepokój

Transmisja patogenów bakteryjnych, wirusowych

• Oddziaływanie form larwalnych Larwy

składane są w ranach lub na błonach śluzowych

naturalnych otworów cała ludzi i zwierząt.- muszyce

Mucha plujka Calliphora vomitoria, Rodzina

Sarcophagidae, muchy ścierwice, mucha zielona -

Lucilla sericata

• Powodują tak zwane obligatoryjne muszyce.myiasis W

ich przebiegu dochodzi do licznych wybroczyn i martwicy

rozpływnej.

Nematocera - komarowate

• Rodzina Simullidae ( meszki)

• Rodzaj Simulium S. erythrocephalum

S. reptans

S. ornatum

S. equinus

Simullidae ( meszki)

• Ciało zwarte 2-6 mm dł.

• Barwy brunatnej

• Aparat gębowy gryząco -ssący

• Tułów wysklepiony, szerokie

skrzydła , krótkie odnóża,

• Opisano 1790 gatunków

• Tylko samice są krwiopijne

• Toksyczne działanie wydzieliny

gruczołów ślinowych

• Wektory chorób zakaźnych

Simullidae ( meszki)

biologia

• Meszki występują

ogniskowo na terenach

zasobnych w zbiorniki

w czystą wodę

Masowo pojawiają się

w ciepłych miesiącach

(kwiecień-maj) po

łagodnej zimie, mogą

pojawiać się kolejne

generacje w jednym

sezonie

Simullidae ( meszki)

objawy • Niepokój zwierząt

• Świąd, zmiany skórne

słabo owłosionych partii

ciała

• Objawy ogólne:

przyspieszony oddech i

tętno, obniżona

temperatura

• 100 000 meszek na

sztukę bydła uśmierca

krowę

Postępowanie

• Unikanie meszek – szczelne zamykanie

obór- nie wypasanie w okresie rojów

• Preparaty repelentne - pyretroidy -

aromatyczne olejki roślinne

• Leczenie sztuk zaatakowanych –

miejscowe

• Leki przeciwwstrząsowe

Kuczmany

• Muchówki z rodziny Ceratopogonidae,

najbardziej patogenny jest rodzaj

Culicoides . Wyglądają one jak maleńkie

komary (od 0,8 do 2,4 milimetra długości).

Wyróżniają się charakterystycznym

uwypuklonym tułowiem i

cętkowanymi skrzydłami..

Kuczmany

• Samice żywią się krwią zwierząt i

człowieka,

• Ślina kuczmanów wprowadzana

do rany w trakcie ukłucia ma

właściwości drażniące i

uczulające.

Kuczmany • rozwijają się w środowisku wodno-lądowym

z dużą zawartością materii organicznej.

Mogą to być torfowiska, bagna, dziuple

drzew, podmokła gleba lub zwierzęce

odchody a nawet gnijące grzyby

• Czas rozwoju ( 4 stadia larwalne i

poczwarka ) jest relatywnie długi - kilka

miesięcy.

• pojawiają się zwykle masowo

dopiero w lecie.

Kuczmany

• Atakują ludzi i zwierzęta,

nawet zakryte części ciała.

• Największą aktywność wykazują nocą,

wieczorem, o świcie oraz w pochmurne

dni przy dużej wilgotności i niskim

ciśnieniu.

• W przeciwieństwie do meszek atakują

stada w pobliżu siedlisk rozwojowych

Kuczmany

• Szczególną wrażliwość

u koni.

objawy uczulenia na "jad" egzema letnia, tzw.

"lipcówka".

• możliwość transmisji patogenów u przeżuwaczy

wirus Choroby niebieskiego języka (Bluetongue

Wirus - BTV).

• przenoszone przez kuczmany inwazyjne formy

nicieni z rodzaju Onchocerca.