Uniwersytet Rzeszowski
Wydział Ekonomii
STUDIA PODYPLOMOWE
„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”
VI edycja, rok akademicki 2014/15
Ewelina Bucior
Nr albumu: 05/2015
Wpływ unii bankowej na funkcjonowanie sektora finansowego strefy
euro
Praca dyplomowa
wykonana pod kierunkiem
…………………………
Przyjmuję pracę
………………………………
Data i podpis promotora
RZESZÓW 2015
2
Studia realizowane z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej
Streszczenie Przedmiotem niniejszego opracowania jest unia bankowa, nowa struktura organizacyjna
stworzona przez Unię Europejską w ramach pogłębienia Unii Gospodarczej i Walutowej.
Mechanizm ten został zaproponowany przez Radę Europejską w 2012 roku w odpowiedzi na
kryzys finansowy strefy euro. Unia bankowa ma wejść w życie 1 stycznia 2016 roku. W
części pierwszej pracy została zawarta geneza powstania unii bankowej oraz jej podstawy
prawne. Drugi rozdział został poświęcony charakterystyce poszczególnych filarów unii
bankowej, opis jej działania, cele oraz kompetencje. Część ostatnia stanowi próbę oceny
proponowanego mechanizmu, ze zwróceniem szczególnej uwagi na jego wady i zalety a także
szanse i zagrożenia dla państw Unii Europejskiej.
Słowa kluczowe:
nadzór bankowy, kryzys finansowy, unia bankowa
TYTUŁ
Union bank of the euro area countries in the context of the financial crisis
3
Streszczenie ................................................................................................................................ 2
Słowa kluczowe: ........................................................................................................................ 2
TYTUŁ ....................................................................................................................................... 2
Wstęp .......................................................................................................................................... 4
Rozdział I ................................................................................................................................... 5
Unia bankowa – podstawowe założenia. ................................................................................. 5
1.1 Geneza i cel powstania unii bankowej. .................................................................................... 5
1.2 Podstawy prawne unii bankowej. ............................................................................................ 7
Rozdział II ................................................................................................................................. 9
Filary unii bankowej. ................................................................................................................ 9
2.1 Jednolity mechanizm nadzorczy. ............................................................................................. 9
2.2 Jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Single Resolution
Mechanism, SRM ......................................................................................................................... 11
2.3 Scentralizowany system gwarantowania depozytów Deposit Guarantee Scheme ................. 13
Rozdział III .............................................................................................................................. 15
Ocena zintegrowanego systemu finansowego Unii Europejskiej. ...................................... 15
3.1 Szanse i zagrożenia rozwiązań proponowanych przez unię bankową ................................... 15
3.1 Wady i zalety unii bankowej .................................................................................................. 17
3.2 Wpływ unii bankowej na stabilność finansową strefy euro. .................................................. 20
Zakończenie ............................................................................................................................. 24
Bibliografia: ............................................................................................................................. 25
4
Wstęp
Celem opracowania jest uzyskanie odpowiedzi na pytanie czy unia bankowa jest w
stanie uzdrowić system finansowy w Europie oraz uchronić go przed ewentualnymi,
kolejnymi kryzysami, przy jednoczesnym zachowaniu satysfakcjonującej kondycji
narodowych sektorów finansowych państw członkowskich i zapewnieniu im przewag
konkurencyjnych na rynku wspólnotowym. Z tych powodów kraje eurolandu podchodzą
sceptycznie do nakładania kolejnych, nowych ograniczeń na instytucje finansowe lub co
gorsza na likwidowanie banków najbardziej dotkniętych kryzysem.
Na obecnym etapie funkcjonowania trudne jest zweryfikowanie skuteczności unii
bankowej. Tym nie mniej można założyć iż przyczyni się do sprawnego wyegzekwowania
wymogów kapitałowych i ostrożnościowych w odniesieniu do największych banków.
Temat ten został podjęty ze względu na jego aktualność. W wyniku kryzysu
finansowego władze unii walutowej podejmują wiele działań mających na celu pogłębienie
integracji oraz uratowanie wspólnej waluty przed upadkiem. Jednym z takich mechanizmów
jest właśnie projekt unii bankowej. Poznania oraz oceny tego mechanizmu dokonano na
podstawie przeglądu literatury źródłowej w postaci zwartej, artykułów oraz publikacji. Praca
składa się z trzech rozdziałów.
Pierwszy przybliża czytelnikowi genezę oraz ideę powstania unii bankowej. Pokazuje,
iż celem unii jest doprowadzenie do stabilności finansowej strefy euro. Wskazuje jedną z
przyczyn kryzysu jaką jest brak stabilności polityki fiskalnej niektórych państw oraz
proponuje rozwiązania tego problemu. Rozdział ten zawiera także najważniejsze pozycje
prawne warunkujące powstanie i działanie unii bankowej.
Drugi rozdział zawiera charakterystykę każdego z filarów unii europejskiej tj.
jednolitego mechanizmu nadzorczego, wspólnego systemu kontrolowanej likwidacji banków i
uporządkowanej sanacji banków z problemami oraz system gwarantowania depozytów. Ta
część opracowania zawiera cel poszczególnych instrumentów ich zadania oraz kompetencje.
Pokazuję także sposób finansowania oraz system realizacji powierzonych zadań.
Ocenę proponowanego mechanizmu opisano w trzecim rozdziale, przedstawiając
syntetycznie wady i zalety unii bankowej. Zwrócono uwagę na szanse i zagrożenia dla państw
członkowskich a także jej wpływ na kondycję finansową strefy euro.
Praca została podsumowana syntezą najważniejszych myśli przedstawionych w
wyższych rozważaniach. Dokonano interpretacji opinii specjalistów w danej dziedzinie, które
stały się podstawą do wyciągnięcia wniosków odnośnie adekwatności oraz skuteczności
proponowanego przez Unię Europejską zintegrowanego systemu bankowego.
5
Rozdział I
Unia bankowa – podstawowe założenia.
1.1 Geneza i cel powstania unii bankowej.
Problemy strefy euro z kryzysem finansowym zrodziły potrzebę pogłębiania integracji
między państwami członkowskimi. Kryzys na rynku finansowym, na rynku kredytów
hipotecznych, poważne zakłócenia płynności kluczowych banków, obniżenie aktywności
gospodarczej w tym wzrost bezrobocia, spadek dochodów a także problemy zadłużeniowe
Grecji, Włoch, Hiszpanii czy Portugalii mające wpływ na kurs euro, pozycję euro na arenie
międzynarodowej spowodowało konieczność wdrożenia koncepcji mającej na celu
niedopuszczenie do takich sytuacji w przyszłości. Według poglądów niektórych ekonomistów
i polityków przyczyną obecnych kryzysów finansowych jest nadmierne zadłużenie państw,
dlatego też mechanizm zabezpieczający powinien opierać się na zwiększeniu dyscypliny
fiskalnej w połączeniu z systemem nadzoru finansowego, gwarantowania depozytów oraz
restrukturyzacji, likwidacji i upadłości banków.1
Koncepcja unii bankowej powstała w 2012 roku kiedy to Komisja Europejska podjęła
decyzję iż dla zapewnienia stabilności finansowej strefy euro należy powołać osobny organ
zajmujący się tą tematyką. Walka z kryzysem pochłonęła wówczas 4,5 bln euro a jej celem
było ratowanie banków. W opinii Komisji Europejskiej występowanie jedynie krajowych
organów nadzoru bankowego w warunkach kryzysu jest niewystarczające. Przemawiało to za
powstaniem unii bankowej, mającej na celu ograniczenie ryzyka wystąpienia podobnych
kryzysów, przerwanie powiazania między długiem państwowym a bankowym oraz
przywrócenie zaufania do waluty euro.
Komisja Europejska przedstawiła projekt unii bankowej na posiedzeniu Rady
Europejskiej 23 maja 2012 roku, a już w czerwcu tego roku opublikowano sprawozdanie pt.
”W kierunku faktycznej unii gospodarczej i walutowej”. Zawierało ono podstawowe
elementy składowe przyszłej unii bankowej. 2 Istotne w tej kwestii są także postanowienia
podjęte przez Radę Europejską w dniach 13-14 grudnia 2012r.
Dokumenty te określają filary wzmacniające unię gospodarczą i walutową, tj.:
zintegrowane ramy finansowe,
zintegrowane ramy budżetowe,
zintegrowane ramy polityki gospodarczej
legitymację i odpowiedzialność demokratyczną.
Unia bankowa kryje się pod pojęciem zintegrowanych ram finansowych. Projekt ten
zakłada iż Europejski Bank Centralny, będzie upoważniony do nakładania kar pieniężnych na
banki, wydawanie i odbieranie licencji bankowych oraz ocenianie fuzji i przejęć a dodatkowo
będzie miał prawo nakazania zwiększenia kapitałów czy przeprowadzenia inspekcji w
nadzorowanych bankach. Kraje spoza strefy euro mogą uczestniczyć w tym procederze
jednak w sposób niepełny. Według opinii KE, EBC nie posiada wystarczających kompetencji
1 Krzysztof Waliszewski, 2013, Koncepcja unii bankowej- szanse i zagrożenia dla sektora banków komercyjnych
w Polsce, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, s.2. 2 Zofia Szpringer, 2013, Unia bankowa, Infos, Biuro Analiz Sejmowych, nr 8(145), s. 1.
6
poza strefą euro. Jednak dla tych państw istotny jest fakt iż ich partnerem stanie się EBC w
zamian za kilku nadzorców z krajów macierzystych. Koncepcja unii bankowej zakłada przede
wszystkim przeniesienie kompetencji instytucji nadzorczych ale także innych mechanizmów
gwarantujących stabilność systemu finansowego z poziomu krajowego na poziom Unii
Europejskiej.3
Koncepcja jednolitego mechanizmu nadzorczego składa się z EBC oraz krajowych
organów nadzoru. Europejski nadzór według planu ma być stosowany nad instytucjami
kredytowymi spełniającymi określone kryteria:
posiadają aktywa w kwocie przewyższającej 30 mld euro, lub
posiadają aktywa przewyższające 20% PKB kraju macierzystego i są wyższe niż 5
mln euro, lub
są istotne według EBC na wniosek krajowego organu nadzoru, oraz
instytucjami kredytowymi, które otrzymały pomoc ze środków EFSF lub ESM lub
wystąpiły o jej przyznanie.
EBC będzie sprawować nadzór nad trzema najbardziej znaczącymi instytucjami
kredytowymi w każdym z państw członkowskich unii bankowej. Powoduje to objęcie
nadzorem finansowym krajowych SIFIs (Systemically Important Financial Institutions czyli
systemowo ważnych instytucji finansowych). Dotychczasowe badania zakładają objęcie
nadzorem finansowym około 150 europejskich banków, posiadających 80% aktywów sektora
strefy euro.
Tabela 1
Model nadzoru finansowego unii bankowej
Poziom
Sektor
Makroostrożnościowy Mikroostrożnościowy Ochrona Konsumentów
Banki
Rynek kapitałowy
oraz fundusze
Rynek
ubezpieczeniowy
Źródło: A. Hryckiewicz, M. Pawłowska, Czy nowy nadzór spełni swoje zadanie? Zmiany w nadzorze
finansowym w Europie oraz ich konsekwencje dla Polski, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2013
3 Leszek Pawłowicz, 2013, Unia bankowa- sukces czy klęska jednolitego rynku usług finansowych, Gdańsk s.
460.
Unia
Europejska
Kraje strefy euro- Europejski Bank Centralny
Europejski Organ Nadzoru
Bankowego
Rada
ryzyka
systemow
ego
Europejski Organ Nadzoru
nad rynkiem kapitałowym
Europejski Organ Nadzoru
Firm Ubezpieczeniowych
oraz Funduszy Emerytalnych
Krajowe
Instytucje
Nadzorcze
7
Gdyby projekt nadzoru został zaakceptowany w dotychczasowym kształcie w Unii
Europejskiej istniałyby trzy instytucje nadzorcze w odniesieniu do sektora bankowego.
Nadzór makroostrożnościowy jako Europejska Rada Ryzyka Systemowego, nadzór
mikroostrożnościowy w ramach Europejskiego Organu Nadzoru Bankowego oraz Europejski
Bank Centralny jako instytucja nadzorująca banki działające w strefie euro.
Jak wspomniano wyżej państwa spoza strefy euro również mogą przystąpić do unii
bankowej, jednak wymaga to podjęcia decyzji przez EBC w wyniku spełnienia następujących
warunków. Nie przestrzeganie tych warunków skutkuje zawieszeniem lub zakończeniem
współpracy. Dodatkowo państwo spoza strefy euro ma ograniczone prawa, w szczególności w
dostępie do środków finansowych i instrumentów ratunkowych.4
1.2 Podstawy prawne unii bankowej.
Unia bankowa oparta jest na pierwotnych oraz pochodnych przepisach prawa Unii
Europejskiej. Prawo pierwotne obejmuje Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
(TFUE). Art. 114 ust. 1 TFUE zakłada iż Parlament Europejski oraz Rada Unii Europejskiej
ma możliwość kreowania środków mających na celu zbliżenie przepisów ustawowych,
wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich w celu ustanowienia i
funkcjonowania rynku wewnętrznego. Art. 127 ust. 6 TFUE stanowi, iż Rada Unii
Europejskiej poprzez specjalną procedurę może uchwalić rozporządzenie dzięki któremu
Europejski Bank Centralny obejmie nadzór ostrożnościowy nad instytucjami kredytowymi,
innymi instytucjami finansowymi z wyłączeniem instytucji ubezpieczeniowych. Art. 53 ust. 1
TFUE upoważnia Parlament Europejski oraz Radę Unii Europejskiej do uchwalenia w
ramach zwykłej procedury ustawodawczej dyrektyw służących koordynacji przepisów
ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich, dotyczących
podejmowania i wykonywania działalności prowadzonej na własny rachunek.5
Przepisy prawa pochodnego uchwalane są na podstawie omawianych powyżej
postanowień TFUE. Komisja Europejska w dwóch komunikatach przedstawiła program prac
legislacyjnych w tej sprawie i był to Komunikat Komisji z 12 września 2012 r. oraz
Komunikat z 30 listopada 2012 r. W latach 2012-2014 Komisja przedstawiła łącznie
kilkanaście wniosków legislacyjnych kierowanych do wszystkich uczestników rynku
finansowego obejmujących wszystkie produkty finansowe. 6
4 Anna Kosior i Michał Rubaszek, 2014, Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro, Materiały i
Studia NBP, Warszawa, s. 78. 5 Traktat z Lizbony, Dz.Urz. UE C, 2008, nr 115
6 Janusz j. Węc, Proces konstytuowania unii bankowej. Geneza, podstawy prawne, cele i zasady działania,
Kraków 2014, zeszyt nr 8
8
Tabela 2
Regulacje dotyczące unii bankowej
UNIA BANKOWA
Jednolity europejski
system nadzoru
bankowego (SSM)
◄►
Europejski system
gwarantowania depozytów
(DGS)
◄►
Europejski system
restrukturyzacji i
uporządkowanej
likwidacji banków
(SRM)
SYGNATURA DOKUMENTU UE
COM(2011) 452,
COM(2011) 453,
COM(2012) 511,
COM(2012) 512
COM(2010) 368 COM(2012) 280
Źródło : Zofia Szpringer, 2013, Unia bankowa, Infos, Biuro Analiz Sejmowych, Warszawa, nr 8(145), s. 2.
Komisja Europejska we wrześniu 2012 roku przedstawiła plan dotyczący działania unii
bankowej oraz projekty rozporządzeń. Następnie wezwała Radę i Parlament Europejski do
przyjęcia owych postanowień do końca 2012 roku wraz z projektami aktów prawnych
wymienionych w ramce powyżej. W grudniu postanowiono iż jednolity europejski system
nadzoru zacznie funkcjonować od 1 marca 2014 roku.
9
Rozdział II
Filary unii bankowej.
Koncepcja unii bankowej zakłada powierzenie funkcji nadzorczych oraz mechanizmów
gwarantujących stabilność systemu finansowego organom Unii Europejskiej.
Tabela 3
Filary unii bankowej
Jednolity mechanizm nadzorczy
Single Supervisior Mechanism
SSM
Scentralizowany system
gwarantowania depozytów
Deposit Guarantee Scheme
Jednolity mechanizm
restrukturyzacji i
uporządkowanej likwidacji
Resolution
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Aneta Hryckiewicz, Małgorzata Pawłowska, 2013 Czy nowy nadzór
spełni swoje zadanie? Zmiany w nadzorze finansowym w Europie oraz ich konsekwencje dla Polski, Materiały i
studia, Warszawa, zeszyt nr 289 s. 17.
2.1 Jednolity mechanizm nadzorczy.
Za datę utworzenia pierwszego filaru unii bankowej przyjmuje się 2014 r. Kiedy to
Parlament i Rada osiągnęły porozumienie polityczne w sprawie jednolitego mechanizmu
nadzorczego. Ma on obejmować wszystkie banki działające w strefie euro. Mechanizm ten
jest częścią struktur EBC a jego zadaniem jest bezpośredni nadzór nad 128 największymi
bankami, systemowo istotnymi których wartość aktywów przekracza 30 mld EUR, lub relacja
aktywów banku do PKB kraju przekracza 20%, oraz nad bankami korzystającymi z pomocy
EFSF/ESM. Na dalszy plan schodzą krajowe organy nadzorcze, im przypisuję się funkcje
kontrolną nad pozostałymi bankami, mimo to ostateczną odpowiedzialność będzie ponosił
EBC.7
Organizacja jednolitego nadzoru bankowego wymaga powołania nowych organów,
dlatego w ramach EBC została powołana Rada Nadzoru, skład rady wchodzą:
przewodniczący powoływany przez Radę Unii Europejskiej na pięcio letnią
nieodnawialna kadencję,
zastępca przewodniczącego, powoływany przez Radę Unii Europejskiej spośród
członków Zarządu EBC,
czterech przedstawicieli EBC, powoływanych przez rade prezesów,
przedstawiciele organów nadzoru bankowego z krajów uczestniczących,
przedstawiciel Komisji Europejskiej, jako obserwator.
Dodatkowo Rada Nadzoru ma prawo powołać spośród swoich członków komitet sterujący,
którego zadaniem będzie wspieranie działalności rady. Rada Nadzoru ma za zadanie
przygotowywanie oraz prezentację projektów Radzie Prezesów, która to może odrzucić
projekt do 10 dni roboczych po upływie tego terminu projekt uznaje się za zatwierdzony. W
sytuacjach niecierpiących zwłoki przewidziano mechanizm pozwalający na rozpatrzenie
7www.europarl.europa.eu/factsheets/pl (dostep z 10.05.2014) Manica Hauptmann, Marcel Magnus, 2014,
Dokumenty Informacyjne o Unii Europejskiej, s. 2.
10
projektu w terminie nieprzekraczającym 48 godzin. Rada Prezesów jest organem
decydującym, a w jej skład wchodzą wyłącznie przedstawiciele państw strefy euro.
Jesienią 2015 roku zostanie również utworzony panel rewizji Panel of Review w celu
kontroli proceduralnej i merytorycznej zgodności z prawem, decyzji Rady Nadzoru. Ubiegać
się o interwencje może każda osoba fizyczna i prawna, jednak przegląd decyzji nie oznacza
natychmiastowego jej zawieszenia. Panel rewizji, do 2 miesięcy od przesłania wniosku
analizuję sprawę i przygotuje nowy projekt, jeżeli uzna to za zasadne. Rada Prezesów ma czas
na zgłoszenie obiekcji do 10 dni; po tym terminie wniosek zostaje uznany za przyjęty.
W skład panelu rewizji wchodzi 5 członków oraz 5 zastępców zgłaszanych przez Radę
Nadzoru a zatwierdzanych przez Radę Prezesów. Kadencja trwa 5 lat z możliwością
jednorazowego przedłużenia. Panel sam wybiera przewodniczącego a decyzje podejmowane
są większością co najmniej 3 głosów. Obok panelu rewizji powstanie panel mediacji. Jego
zadaniem jest rozdział polityki monetarnej od zadań nadzoru. W skład panelu będą wchodzić
przedstawiciele każdego kraju unii bankowej, wybranego przez dany kraj z członków Rady
Prezesów i Rady Nadzoru. Decyzje będą podejmowane zwykła większością głosów a każdy
członek ma jeden głos. Przed objęciem nadzoru, EBC dokonał oceny banków oraz ich
bilansów. Miało to na celu zapewnienie „bilansu otwarcia” na dzień przejęcia przez EBC
nadzoru. Ocena została przeprowadzona wraz z krajowymi organami nadzoru państw
należących do SSM, składała się z trzech elementów:
oceny najważniejszych typów ryzyka,
przeglądu jakości aktywów Asset Quality Review,
testu warunków skrajnych stress test.
Z przeprowadzonej oceny może wyniknąć iż poszczególne banki posiadają niedobór kapitału.
Na taki problem Rada ECOFIN 15 listopada 2013 roku przygotowała następującą sekwencję
działań:
1. w pierwszej kolejności instytucje finansowe zobowiązane są do przygotowania planu
naprawczego, a niedobory kapitału pokryte ze źródeł prywatnych/rynkowych,
2. w drugiej kolejności banki powinny zostać dokapitalizowane przez państwa
członkowskie z narodowych źródeł publicznych z zachowaniem zasad pomocy
publicznej w UE oraz procedur resolution,
3. w ostateczności dokapitalizowanie może nastąpić z wspólnych mechanizmów
wsparcia kapitałowego czyli poprzez pożyczkę z ESM lub bezpośredniego
dokapitalizowania ( limit do 60 mld EUR z funduszu ESM).
Do unii bankowej mogą także przystąpić kraje spoza strefy euro, w ramach , bliskiej
współpracy opt in. Przynależność taka nie jest obowiązkowa, dlatego dane państwo powinno
rozważyć korzyści oraz koszty z takiej współpracy. Kraj nawiązujący bliską współpracę,
zobowiązuje się do przestrzegania instrukcji i wytycznych EBC, składania raportów oraz
wprowadzenia zmian w legislacji krajowej. W przeciwieństwie do kraju strefy euro członek
opt- in może w każdym momencie zakończyć współpracę. Możliwość taka powstała w
odpowiedzi na brak pełnego udziału tychże państw w procesie decyzyjnym. 8
8Anna Kosior i Michał Rubaszek, 2014, Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro, Materiały i
Studia NBP, Warszawa,, s. 94.
11
2.2 Jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Single
Resolution Mechanism, SRM
Drugi filar unii bankowej powstał w marcu 2014r. w wyniku porozumienia pomiędzy
Parlamentem i Radą. Celem mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji jest
gwarancja skutecznego zarządzania upadającymi bankami przy minimalnych kosztach dla
podatników oraz gospodarki realnej. Mechanizm ten łączy się z zakresem jednolitego
mechanizmu nadzorczego dlatego jest to instrument ostatecznie odpowiedzialny za
restrukturyzację i uporządkowaną likwidację wszystkich banków strefy euro. W ujęciu
praktycznym przewidziany jest podział zadań pomiędzy organami unijnymi a krajowymi,
unijne odpowiedzialne będą za znaczące banki oraz sprawy transgraniczne. 9
Rozporządzenie w sprawie SRM obejmuje kraje SSM, w celu zapewnienia spójności
unii bankowej. Dodatkowo rozporządzenie to powołuje Jednolitą Redę ds. Restrukturyzacji i
Uporządkowanej Likwidacji Single Resolution Board, SRB. Ma ona funkcjonować w dwóch
sesjach: plenarnej oraz wykonawczej.
Skład sesji plenarnej SRB:
przewodniczący,
czterech członków mianowanych przez Radę UE,
po jednym przedstawicielu z krajowego organu resolution z każdego państwa
członkowskiego,
dodatkowo w posiedzeniach rady mogą uczestniczyć przedstawiciele KE i EBC jako
obserwatorzy.
Do kompetencji Rady w sesji plenarnej należą:
opracowanie rocznego programu prac, budżetu na kolejny rok oraz przygotowanie
sprawozdania z działalności SRB,
podejmowanie decyzji inwestycyjnych i finansowych (dodatkowe składki ex post,
pożyczki, itp.).
Skład sesji wykonawczej:
przewodniczący,
stali członkowie,
przedstawiciele organów resolution z jurysdykcji,
dodatkowo na obradach mogą pojawić się stali obserwatorzy, przedstawiciel EBA
oraz przedstawiciele krajowych organów resolution z krajów nieuczestniczących
posiadających filie lub oddziały o systemowym znaczeniu.10
Przesłanki ustalone przez SRB upoważniające do rozpoczęcia procedury resolution:
1. bank znajduje się na progu upadłości bądź jest zagrożony upadłością,
2. nie istnieją żadne przesłanki iż jakiekolwiek działania sektora prywatnego czy
działania nadzorcze są w stanie zapobiec upadłości banku,
3. działania przeprowadzone przez mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej
likwidacji są niezbędne dla interesu publicznego.
EBC ustala czy dany bank zagrożony jest upadłością, jeżeli spełnione są wszystkie
przesłanki wówczas SRB na forum sesji wykonawczej przygotowuje szczegółowy plan
9 Manica Hauptmann, Marcel Magnus, 2014, Dokumenty Informacyjne o Unii Europejskiej, s. 2.
10Anna Kosior i Michał Rubaszek, 2014, Ekonomiczne wyzwania …, s. 89
12
resolution scheme dla danego banku. Następnie zostaje on przekazany KE, która w ciągu 24
godzin ma czas na zatwierdzenie lub odrzucenie. Komisja Europejska ma prawo
zaproponować Radzie by ta odrzuciła resolution scheme jeżeli kryterium interesu publicznego
nie zostało spełnione lub zostały wykorzystane środki z funduszu.
21 maja 2014 roku zawarto umowę międzyrządową intergovementtal agreeement IGA
odnośnie zasad przekazywania składek do funduszu resolution. Początkowo więcej funduszy
będzie pochodziło ze źródeł krajowych niż wspólnotowych, przy czym tendencja ta powinna
się odwracać w kolejnych latach aż do momentu utworzenia wspólnego funduszu resolution,
który ma stanowić 1% depozytów gwarantowanych zgromadzonych w instytucjach
kredytowych z obszaru SSM/SRM. IGA reguluje także kwestie państw spoza strefy euro
poprzez wpłacenie odpowiednich składek na poczet SRF.
Proces decyzyjny jest nastawiony na szybkość reakcji oraz operacyjność procesu
resolution. Dlatego też członkowie resolution muszą dążyć do jak najszybszego osiągniecia
kompromisu, w przeciwnym razie decyzja zostaje w rękach przewodniczących i stałych
członków. Najlepszym rozwiązaniem byłoby przeprowadzenie całego procesu w ciągu 48
godzin over the weekend. Dlatego należy pominąć Radę UE która mogłaby niepotrzebnie
wydłużyć czas podjęcia decyzji. Finansowanie procesu resolution powinno następować z
wspólnego funduszu co ograniczy ryzyko sprzężenia zwrotnego pomiędzy sytuacją finansów
publicznych a sektora bankowego.
Bardzo ważną kwestią jest także sposób finansowania Jednolitej Rady. Rozporządzenie
zakłada że działalność w zakresie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji nie powinno
powodować zobowiązań budżetowych dla państw członkowskich. Dodatkowo budżet
podzielony jest na dwie części. Pierwsza dotyczy kwestii administracyjnych gdzie, wydatki
obejmują koszty pracownicze, koszty wynagrodzeń itd. a na jej dochody składają się składki
roczne. Wpłatę mają obowiązek uiścić podmioty objęte nadzorem. Druga część budżetu jest
kluczowa dla działalności mechanizmu resolution. W tabeli zostały przedstawione dochody i
wydatki z tej części.
Tabela 4
Dochody i wydatki jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji
Dochody Wydatki
1. składki płacone przez instytucje mające
siedzibę w krajach unii bankowej
2. pożyczki od innych funduszy resolution
z nieuczestniczących państw
członkowskich
3. pożyczki od instytucji finansowych lub
4. dochody z inwestycji kapitałowych
5. wydatki odzyskane w ramach procedury
resolution
1. wydatki w ramach programów resolution
2. inwestycje
3. odsetki zapłacone od pożyczek
otrzymanych od instytucji finansowych
lub innych stron trzecich
4. odsetki zapłacone od pożyczek od innych
funduszy resolution z nieuczestniczących
państw członkowskich
Źródło: Jan Koleśnik, 2015, Europejska unia bankowa, Warszawa, s. 109.
Wyżej wymienione wydatki mogą dotyczyć jedynie:
systemu gwarantowania aktywów lub zobowiązań podmiotu objętego restrukturyzacją
i uporządkowaną likwidacją oraz podmiotów zależnych od danej instytucji,
13
udzielania pożyczek oraz nabywania aktywów instytucji objętej mechanizmem
resolution,
wypłat rekompensat akcjonariuszom lub wierzycielom w przypadku gdy ponieśli oni
straty większe niż nastąpiłoby to w wyniku likwidacji w ramach standardowego
postępowania upadłościowego,
wniesienia wkładu w miejsce umorzenia lub konwersji zobowiązań niektórych
wierzycieli w sytuacji zastosowania instrumentu umorzenia lub konwersji długu a
także podejmowanie decyzji o wyłączeniu niektórych wierzycieli z zakresu umorzenia
lub konwersji.
Podsumowując warto zwrócić uwagę na zagrożenia wynikające z funkcjonowania
jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Pierwsze zagrożenie
dotyczy zasad finansowania a dokładniej brakiem dostatecznych zasobów finansowych
pozwalających na obsługę nawet największych banków bez obciążania podatników a należy
mieć świadomość jak niewielkie są posiadane fundusze w porównaniu z sumą bilansową 10
największych banków w krajach strefy euro.11
2.3 Scentralizowany system gwarantowania depozytów Deposit Guarantee Scheme
Trzecim filarem unii bankowej według raportu Van Rompuy’a z 2012 roku miał być
europejski system gwarantowania depozytów, jednak w kolejnych wydaniach tego raportu ten
element znika. W początkowych fazach istnienia zintegrowanych ram finansowych system
gwarantowania depozytów pozostanie na szczeblu krajowym i będzie obejmował wspólne
gwarancje depozytów do 100 tys. euro. Zatwierdzono finalny tekst rozporządzenia ws. SRM i
tym samym zakończono projektowanie unii bankowej. Nowelizacja dyrektywy ws. DGS
zakłada iż w średnim okresie za tworzenie depozytów w dalszym ciągu odpowiada władza
krajowa mimo iż decyzje kwalifikacji do upadłości danego banku podejmuje EBC. W takim
przypadku deponenci swoich środków mogą się obawiać iż pieniądze które ulokowali nie
zostaną wypłacone gdy sytuacja finansowa państwa jest nienajlepsza.
Dyrektywa wprowadza następujące regulacje:
finansowanie krajowych funduszy gwarancyjnych odbywać się będzie na zasadzie ex
ante,
docelowy poziom gwarantowania depozytów na poziomie 0,8% gwarantowanych
depozytów,
przewidywany czas wpłaty środków gwarantowanych to 7 dni roboczych (w 2024r.),
dopuszczalne są również pożyczki pomiędzy krajowymi DGS-ami.12
Dla spełnienia funkcji oraz założeń unii bankowej konieczne jest funkcjonowanie wszystkich
jej filarów. Odpowiedzialność za depozyty zgromadzone w bankach również powinna być
przeniesiona na szczebel unijny w celu uniezależnienia od sytuacji fiskalnej danego państwa.
Utworzenie wspólnego SDGS jest ważne również w świetle zapisów rozporządzenia ws.
SRM. Rozporządzenie to zakłada iż krajowe fundusze gwarantowania depozytów mogą być
11
Jan Koleśnik, 2015, Europejska Unia Bankowa, red Małgorzata Zaleska, Warszawa, s. 109. 12
Klaudia Zielińska, 2013, Droga do unii bankowej - reformy systemu regulacji sektora bankowego, zeszyt nr
4, s. 31/32.
14
zaangażowane w proces finansowania resolution, dlatego też część odpowiedzialności za
decyzję ponadnarodowe ponoszą organy krajowe. Może to doprowadzić do dodatkowych
napięć pomiędzy danymi państwami w momencie ważnych decyzji. Dlatego też utworzenie
jednolitego systemu gwarantowania depozytów pozwoliłoby na uniknięcie tego zjawiska.13
13
Narodowy Bank Polski, 2014, Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro, Warszawa, s. 96.
15
Rozdział III
Ocena zintegrowanego systemu finansowego Unii Europejskiej.
3.1 Szanse i zagrożenia rozwiązań proponowanych przez unię bankową
Analizując model nadzoru finansowego stworzonego przez UE należy zwrócić uwagę na
jego pozytywne jak i negatywne aspekty w kontekście efektywności nadzoru europejskiego.
Model nadzoru finansowego gdzie Europejski Bank Centralny ponosi odpowiedzialność
jednocześnie za politykę monetarną oraz fiskalną w krajach UE, może doprowadzić do
konfliktu interesu. Zintegrowany nadzór jest bardziej podatny na naciski polityczne oraz
zjawisko hazardu moralnego w sektorze bankowym. W sytuacji konieczności wprowadzenia
zmian stóp procentowych banki często dokonywały decyzji mniej korzystnych dla
gospodarki, ale tym samym bezpieczniejszych dla sektora finansowego. Często w wyniku
braku pełnej suwerenności banku centralnego a jednocześnie pod naciskiem partii rządzących
banki podejmują decyzję korzystniejsze dla sektora bankowego. Dodatkowo udowodniono
naukowo iż na poziom stóp procentowych banków komercyjnych znacząco wpływa cykl
wyborczy.14
Mimo to literatura przedmiotu pokazuje iż jest to powszechna praktyka i
występuje w czternastu krajach strefy euro.15
Tabela 5
Rodzaje ryzyka związanego z wprowadzeniem unii bankowej
Ryzyko subiektywizmu
decyzji
Ryzyko związane z
podziałem kompetencji
Ryzyko operacyjne Ryzyko przejściowe
Ryzyko wpływu
interesów krajowych na
decyzje podejmowane
przez Radę Nadzorczą
lub Radę Prezesów
Ryzyko zbyt
optymistycznych ocen ryzyka
przez nadzorców krajowych,
co zwiększa ryzyko odchyleń
na poziomie unijnym
Ryzyko
niewystarczających
zasobów ludzkich
Ryzyko braku oceny
banku przygotowanej
przez EBC w momencie
konieczności podjęcia
interwencji w razie
problemów
Ryzyko konfliktu
interesów pomiędzy
funkcją monetarną a
nadzorczą EBC
Ryzyko nierównego
traktowania banków w
związku z nałożeniem na
krajowych nadzorców
obowiązku egzekwowania
niepieniężnych sankcji
nałożonych przez EBC
Ryzyko presji na
EBC aby zaczął
działać zanim będzie
gotowy do pełnienia
funkcji nadzorczej
Ryzyko związane ze
złożonym procesem
odbierania licencji
instytucjom kredytowym-
do momentu powstania
resolution mechanism
Ryzyko konfliktu
związanego z brakiem
przedstawicieli krajów
spoza stresy euro w
Radzie Prezesów;
zagrożenie dla równych
szans na jednolitym
rynku finansowym
Ryzyko, że w początkowym
okresie funkcjonowania SSM
instytucja mająca istotne
znaczenie dla stabilności
systemu finansowego, ale
niespełniająca podstawowych
kryteriów istotności nie
znajdzie się pod
bezpośrednim nadzorem
SSM
Ryzyko operacyjne
wynikające z
konieczności budowy
systemu do
pozyskiwania
przechowywania oraz
przetwarzania dużej
ilości poufnych
danych
Źródło: Monika Liszewska, Konsekwencje przystąpienia Polski do unii bankowej, Gdańsk 2014, s. 35.
15
Z. Darvas, S. Merler, The European Central Bank In the age of banking union, Bruegel Policy Contribution,
Issue 2013/13. October 2013, s 10.
16
Dodatkowy rodzaj ryzyka wynika z procesu decyzyjnego SSM, gdzie ostateczne decyzje
podejmowane są przez Radę Prezesów którą tworzą przedstawiciele eurolandu. Wynika z
tego iż decyzje dotyczące państw spoza strefy euro zostaną podejmowane wyłącznie przez
przedstawicieli strefy euro, więc mogą zagrażać równym szansom na jednolitym rynku
finansowym. Kolejny rodzaj ryzyka wynika z faktu podziału kompetencji pomiędzy nadzorcę
unijnego a krajowego. Może do spowodować zagrożenie dla stabilności systemu finansowego
strefy euro jeżeli krajowi nadzorcy przedstawią zafałszowane informacje. W kwestii
ewentualnych sankcji sytuacja taka również może doprowadzić do nierównego traktowania na
poziomie poszczególnych banków.
W związku z tym iż EBC nie pełnił wcześniej funkcji nadzorczej mogą wyniknąć z
tego faktu zagrożenia o charakterze operacyjnym. Jest to związane głównie z koniecznością
pozyskania kadry ekspertów bez jednoczesnego uszczuplenia zasobów ludzkich na poziomie
krajowym. Eksperci zwracają także uwagę na ryzyko wynikające z fazy wdrażania unii
bankowej. Dotyczy to sytuacji gdzie dla podjęcia decyzji niezbędna jest ocena danego banku
przez EBC ale taka ocena nie jest jeszcze przygotowana.16
Zagrożenie dla stabilności wynika
także z faktu niejednoczesnego wprowadzenia wszystkich trzech filarów unii bankowej.17
Uznaje się iż dla zagwarantowania stabilności unii bankowej niezbędne jest wprowadzenie
wszystkich elementów gdyż są one współzależne.18
Dodatkowo według badań kraje w
których banki znacząco finansują się poprzez rynek międzybankowy są znacznie bardziej
narażone na szoki finansowe oraz kryzysy kredytowe. 19
Mimo wszystko wdrożenie unii bankowej jest bardzo ważne dla zapewnienia
stabilności finansowej strefy euro ale także całej Unii Europejskiej, dzięki stosowaniu
jednolitego zbioru przepisów oraz skoordynowanej reakcji w czasie kryzysu.
Do najważniejszych korzyści wynikających z efektywnie funkcjonującej unii bankowej
możemy zaliczyć:
zniwelowanie zależności pomiędzy zadłużeniem kraju a kryzysami bankowymi,
wzrost kontroli nad działalnością dużych grup bankowych a tym samym wzrost
stabilności strefy euro,
zwiększenie zaufania deponentów poprzez wprowadzenie systemu gwarancji
depozytów,
ograniczenie społecznych kosztów kryzysów bankowych.
Należy zauważyć iż pełne korzyści są możliwe do oszacowania jedynie po wprowadzeniu
wszystkich filarów unii bankowej. Nadzór bankowy na poziomie unijnym przerwie zależność
pomiędzy instytucjami finansowymi a finansami publicznymi.20
16
Monika Liszewska, Konsekwencje przystąpienia Polski do Unii Bankowej, Gdańsk 2014, s. 36. 17
S. Kasiewicz, L. Kurkliński, M. Marcinkowska, Sektor bankowy – motor czy hamulec wzrostu
gospodarczego?, WIB, Warszawa 2013. 18
B. Speyer, EU Banking Union, Right Idea, poor execution, EU Monitor, DB Research, September 2013 19
Aneta Hryckiewicz, Małgorzata Pawłowska, 2013, Czy nowy nadzór spełni swoje zadanie? Zmiany w
nadzorze finansowym w Europie oraz ich konsekwencje dla Polski, Warszawa, s. 26. 20
Monika Liszewska, Konsekwencje przystąpienia…,s. 37.
17
3.1 Wady i zalety unii bankowej
Literatura przedmiotu dostarcza licznych argumentów z których wynika iż powierzenie
nadzoru EBC nie do końca uchroni Europę przed ryzykiem niestabilności rynków
finansowych. Wynika to z faktu iż unia bankowa nie doprowadzi do rozwiązania głównych
problemów destabilizacyjnych.
Unia nie ogranicza największych instytucji i grup finansowych ale ułatwia im
działalność. Według specjalistów centralizacja nadzoru nie będzie rozwiązywać największego
problemu rynku finansowego czyli funkcjonowania coraz większych instytucji bankowych
trudniących się działalnością inwestycyjną na szeroką skalę. W momencie kryzysu stanowią
one ogromne zagrożenie dla gospodarki realnej jaki i dla finansów publicznych. Ze względu
na to iż są one „zbyt duże by upaść” konieczne jest ich ratowanie z budżetów publicznych co
może doprowadzić do bankructwa nawet największe państwa europejskie. Unia bankowa
ułatwi jedynie działanie takich instytucji gdyż pozwoli na obliczanie kryteriów
ostrożnościowych w większej skali (całej grupy finansowej działającej na rynku
europejskim).21
Co więcej unia nie doprowadzi do zerwania powiązań pomiędzy długiem władz
publicznych a nadmiernymi aktywami banków.22
Wiele regulacji unii bankowej
wynikających z Bazylei III zachęca banki do inwestowania w obligacje publiczne. Takowy
charakter miały transze pożyczkowe udzielane przez EBC na przełomie 2011/2012 roku w
ramach tzw. programu LTRO. Dodatkowo obecny projekt unii przyjmuje iż fundusz
naprawczy zostanie sfinansowany przez banki a jego poziom może zostać podwyższony
poprzez podatki nałożone na banki. Jednak ze względu na wielkość sektora bankowego w
Europie wydaje się mało prawdopodobne, aby te środki wystarczyły bez obciążania
podatników w Europie. Tym samym funkcja stabilizacji fiskalnej poprzez stabilność sektora
bankowego może nie zostać spełniona.23
Literatura przedmiotu zawiera także opinie polskich ekonomistów na temat unii
bankowej. Stanisław Kasiewicz oraz Lech Kurkliński zaproponowali kilka wariantów
sposobu przyjęcia przez Polskę unii bankowej.24
Pierwszy wariant konfrontacyjny zakłada
odrzucenie propozycji przystąpienia do unii. Jednak tym samym nastąpiłoby zawetowanie
projektu który prawdopodobnie jest w stanie ograniczyć częstotliwość i skutki ekonomiczne
kryzysów bankowych. Drugi wariant, dwustrefowy, przewiduje zachowanie odrębności
pomiędzy strefą euro wraz z unią bankową a pozostałymi państwami co może doprowadzić
do powstania „Europy dwóch prędkości”. Wówczas Polska straciłaby szanse na udział w
kształtowaniu bankowości Europy. Kolejną opcją byłoby bierne wyczekiwanie mające na
celu neutralność aż do momentu gdy inne państwo zaneguje projekt lub pojawią się
korzystniejsze warunki przystąpienia. Ostatnim wariantem jest bezkrytyczne przystąpienie do
unii bankowej co pozwoli na dostęp do ważnych informacji w kontekście nowego układu
21
Proposal of a Council Regulation conferring specific tasks on the European Central Bank con-cerning policies
relating to the prudential supervision of credit institutions, Council of the European Union, 17812/12, Brussels,
14 December 2012, art. 4, ust. i. 22
V. V. Acharya (2012): Banking union in Europe and other reforms, w: Banking Union for Eu-rope. Risk and
Challenges, (red.): T. Beck, CEPR London, s. 45-49. 23
Tomasz Grzegorz Grosse, 2013, Dylematy unii bankowej, Analiza natolińska, Warszawa, s.12 24
S. Kasiewicz, L. Kurkliński, M. Marcinkowska, Sektor bankowy – motor czy hamulec wzrostu
gospodarczego?, ALTERUM-WIB, Warszawa 2013, s. 15
18
finansowego Europy. Jednak przysparza to licznych niewiadomych które sprawiają iż liczba
zagrożeń wydaję się większa niż możliwych korzyści. Nasuwają się przede wszystkim
pytania o konsekwencje dla Polski gdyby nastąpił upadek waluty euro oraz czy koszty
sanacyjne obciąża cały narodowy sektor bankowy.
Kolejnym polskim ekonomistą rozważającym zalety i wady unii bankowej jest Leszek
Pawłowicz.25
W centrum jego zainteresowania znajduje się wpływ unii na polskie instytucje
finansowe. Według niego objęcie nadzoru przez EBC zobowiązuje go także do
odpowiedzialności fiskalnej Leszek Pawłowicz zauważa iż unia bankowa może doprowadzić
do efektu zupełnie odwrotnego niż zamierzony. Może przedłużyć agonię banków „zbyt
dużych by upaść” agonię państw bankrutów a także wyeliminować dyscyplinę rynkową. Tym
samym może doprowadzić do klęski Unii Europejskiej.
Jan Czekaj oraz Aleksander Kowalski również zwracają uwagę na możliwość
powstania „Europy dwóch prędkości” w sytuacji podziału Unii Europejskiej na kraje należące
do unii bankowej oraz kraje poza nią. Z jednej strony pozostawanie poza strefą euro daje
większą swobodę w kształtowaniu polityki makroekonomicznej z drugiej jednak grozi
trwałym wykluczeniem z zaawansowanych procesów integracji UE.
Kolejną grupą ekonomistów wskazujących na zagrożenia ze strony unii bankowej są:
Stanisław Kluza, Adam Płociński oraz Andrzej Sławiński.26
Pokazują oni iż obecny projekt
unii bankowej kosztem zwiększenia stabilności eurolandu zmniejszy stabilność banków w
naszym regionie. Unia bankowa dążyć do powstania harmonijnej całości złożonej ze
wszystkich państw UE. Obecny projekt nie spełnia owego założenia gdyż w centrum
zainteresowania unii bankowej znajdują się wielkie banki więc EBC będzie nadzorował nie
poszczególne banki lecz całe grupy kapitałowe, które zażądają prawdopodobnie by nastąpiła
centralizacja zarządzania płynnością i kapitałem. Tym samym w Polsce o wielkości
posiadanych płynnych rezerw i kapitału decydowałaby cała grupa kapitałowa a nie sytuacja
poszczególnego banku.
Do rozważań nad wadami oraz zaletami unii bankowej dołączyła się także Małgorzata
Zaleska.27
Zwraca ona uwagę na konieczność rozszerzenia kadry pracowniczej EBC w
związku z powołaniem nowych organów. Wpłynie to w dużej mierze na dotychczasowe
funkcjonowanie europejskiego systemu bankowego, doprowadzi do powstania kolejnych
ośrodków decyzyjnych. Zauważa że nie tak dawno bo w 2011 roku powstała nadzór makro- i
mikroostrożnościowy, więc czy aby na pewno konieczne jest powoływanie kolejnych
mechanizmów nadzorczych nad tym samym sektorem komplikując kompetencje oraz sektory
odpowiedzialności. Można także zauważyć iż liczba unijnych organów stale wzrasta, więc
każdy z nich będzie starał się uzasadnić swój byt, konsekwencją tego może być wzrost
biurokracji oraz nowych idee gorszych bądź lepszych. Małgorzata Zaleska twierdzi iż unia
bankowa nie jest w stanie uchronić strefy euro przed kolejnym kryzysem ponieważ
koncentruje się jedynie na bankach a nie na wszystkich instytucjach finansowych Europy, co
więcej kryzysy powstają przy komplikacji wielu czynników pochodzących nie tylko z sektora
bankowego. Ponadto na stabilność europejskiego systemu bankowego negatywnie wpływa
25
L. Pawłowicz, 2012, Unia bankowa może się okazać klęską integracji Unii Europejskiej, Dziennik Gazeta
Prawna, s. A15, ISSN 2080-6744 26
S.Kluza, A. Płociński, A. Sławiński, 2012, Pozorny paradoks unii bankowej, Rzeczpospolita 27
M. Zaleska, 2012, Unia bankowa – polityczny projekt, Gazeta Bankowa, nr. 11.
19
brak stabilności nadzoru bankowego. Kryzys doprowadził do kolejnej rewolucji w zakresie
kształtowania struktury nadzoru, gdzie najpierw powstał nadzór makro- i
mikroostrożnościowy a obecnie tworzona jest koncepcja unii bankowej. Z tym że pierwszy
nadzór jest wynikiem refleksji europejskich organów drugi natomiast projektem politycznym.
Tym samym dochodzi do ciągłego generowania kosztów, stale zmieniających się kompetencji
co z pewnością nie sprzyja stabilności.
Leszek Balcerowicz28
uważa iż wadą unii bankowej jest fakt iż EBC nie powinien
jednocześnie nadzorować banków oraz odpowiadać za politykę pieniężną gdyż to
doprowadziłoby do nadmiernej koncentracji władzy w rękach EBC. Mieczysław Groszek29
do
najważniejszych problemów unii bankowej zalicza nie obejmowanie przez nią całej Unii
Europejskiej co może doprowadzić o pogłębiającego się chaosu. Przy czym nie odrzuca
możliwości iż wyniknie z niej jakaś uporządkowana całość. Komisja i Unia Europejska nadal
jeszcze poszukują najlepszych rozwiązań oraz docelowego modelu unii bankowej. Kolejnym
polskim ekonomistą który poświęcił swoją uwagę unii bankowej jest Andrzej Raczko.30
Zaznacza on, że unia ma głównie na celu przywrócić efektywność polityce pieniężnej.
Oznacza to, że podmioty o zbliżonej zdolności kredytowej powinny otrzymywać kredyt na
zbliżonych warunkach czyli podobnej stopie procentowej, a środki finansowe powinny
przepływać z krajów o względnej ich obfitości do takich z niedoborem. Wojciech Kwaśniak
w swoich opracowaniach zajmuje się wadami oraz zaletami w kontekście uczestnictwa
Polski w unii bankowej. Najkorzystniej dla polskiego sektora finansowego byłoby
uczestnictwo we wszystkich aspektach unii bankowej przeznaczonych dla krajów poza strefą
euro. Kraje poza unia bankową mogą być narażone na negatywne skutki jeżeli strefa euro
cieszyłaby się szczególnym zaufaniem rynków co wpływa na poziom rentowności papierów
dłużnych krajów UE. Dlatego ważne jest aby Polska wynegocjowała jak najlepsze warunki
uczestnictwa u unii które pozwolą jej na efektywny nadzór oraz możliwość dalszego rozwoju
sektora bankowego. Bardzo ważne jest zachowanie możliwości decydowania w aspekcie
kosztów fiskalnych dla polskiego rynku.
W. Kwaśniak nie zgadza się także z twierdzeniem iż nadrzędnym celem unii bankowej
jest doprowadzenie do zmniejszenia dużych banków które generują potencjalnie największe
ryzyko. Taka procedura nie jest jednak łatwym zadaniem gdyż program resolution nie jest
jeszcze ukształtowany w ostatecznej wersji, gdyż kontrowersyjny jest fakt że banki będą
likwidowane na koszt właścicieli jeszcze przed utratą wypłacalności. Ta kwestia ma
decydujący wpływ na otwartość sektora bankowego w kwestii kredytowania. Ma to odbicie
głównie na sektor europejski charakteryzujący się bankowością uniwersalną gdzie w
większości przypadków firmy finansuje się kredytem. Jest to ważny aspekt ponieważ od
dostępności kredytu oraz jego warunków obsługi zależy tempo rozwoju gospodarczego.
Krzysztof Rybiński zaznacza, ze w strefie euro jedyną potęgą gospodarczą są Niemcy co
sprawia iż państwo to wiedzie prym zarówno gospodarczy jak i polityczny. Tym samym
przeniesienie ośrodka decyzyjnego ze stolic narodowych do Berlina i Frankfurtu w czasach
recesji i rosnącego bezrobocia w Europie mogą się skończyć polityczną oraz ekonomiczną
28
L. Balcerowicz, 2012, Unia bankowa – słuszne stanowisko MF, IAR Newswire. 29
M. Groszek, 2012, Unia wciąż na zakręcie, „Rzeczpospolita”. 30
Krzysztof Waliszewski, 2012, Koncepcja unii bankowej- szanse i zagrożenia dla sektora banków
komercyjnych w Polsce, s. 52.
20
katastrofą. Dla utrzymania Unii Europejskiej, Schengen oraz unii celnej należy pozwolić
krajom oraz państwom bankrutom ponieść konsekwencje. Wówczas dojdzie do stanu
krótkiego głębokiego kryzysu po którym powróci koniunktura.31
3.2 Wpływ unii bankowej na stabilność finansową strefy euro.
Kryzys zadłużeniowy strefy euro unaocznił fakt istnienia błędnego koła powiązań
między bankami a długiem państwowym.
Rysunek1
Sprzężenie zwrotne pomiędzy kondycją banków a ryzykiem kredytowym kraju.
Źródło: Błażej Lepczyński, 2014, Konsekwencje przystąpienia Polski do unii bankowej, Gdańsk, s. 29.
Jak już wspomniano na początku opracowania kryzys finansowy ujawnił ogromne
konsekwencje wynikające z silnej zależności pomiędzy instytucjami bankowymi a finansami
publicznymi. Ratowanie krajowych banków doprowadziło do poniesienia wysokich kosztów
fiskalnych a tym samym do zwiększenia długu publicznego oraz ryzyka kredytowego
poszczególnych państw. Idąc dalej cały ten mechanizm wywiera negatywny wpływ na
wartość obligacji rządowych a tym samym także i na banki posiadające takowe obligacje. Tak
więc sprzężenie zwrotne między kondycja banków a ryzykiem kredytowym kraju negatywnie
wpływa na stabilność systemu finansowego.
Unia bankowa ma na celu zerwanie wzajemnych powiązań między bankami a
państwami. Dzięki wprowadzeniu jej rozwiązań banki staną się dużo silniejsze i mniej
podatne na wstrząsy. Wspólny nadzór uskuteczni egzekwowanie zaostrzonych wymogów
31
Krzysztof Waliszewski, Koncepcja unii bankowej…, s. 51-52
Pogorszenie
sytuacji banków
Pomoc publiczna
Zwiększenie długu
publicznego
Wzrost ryzyka kraju
Spadek wartości obligacji
rządowych
21
ostrożnościowych, zobowiązujących banki do posiadania wymaganej ilości rezerw
kapitałowych. Doprowadzi to do stanu gdzie banki funkcjonujące w Unii Europejskiej staną
się bardziej solidne, znacznie lepiej przygotowane do właściwego zarządzania ryzykiem
wynikającym z ich działalności oraz będą w stanie pokrywać samodzielnie ewentualne straty.
Kolejnym ważnym aspektem jest kwestia restrukturyzacji lub likwidacji upadających banków
bez udziału pieniędzy podatników co ma za zadanie ograniczenie negatywnych skutków dla
sytuacji budżetowej rządu danego kraju. Warto także dodać iż banki nie będą już „europejskie
za życia, ale krajowe po śmierci” gdyż będą one nadzorowane na szczeblu europejskim oraz
ich kłopoty finansowe również zostaną rozwiązywane poprzez mechanizmy
ponadpaństwowe.32
Koncepcja unii bankowej wydaje się być spójna i logiczna mimo to wobec projektu
zgłaszane są liczne uwagi krytyczne oraz zastrzeżenia. Owe zastrzeżenia można podzielić na
trzy grupy, ogólne do całej unii bankowej oraz do pierwszego i drugiego filaru.
Zastrzeżenia ogólne do unii bankowej:
brak dogłębnych analiz ekonomicznych unii bankowej,
brak przynależności Wielkiej Brytanii do strefy euro a tym samym do unii bankowej
oraz wyraźna niechęć przystąpienia na zasadzie bliskiej współpracy a tym samym brak
nadzoru nad londyńskim centrum finansowym skupiającym ponad 20% aktywów
europejskiego sektora bankowego,
ograniczenie suwerenności danych państw w zakresie nadzoru bankowego
pozostawienie banków zbyt dużych lub zbyt ważnych by upaść a tym samym
utrwalanie statusu quo europejskiego,
unia bankowa obejmuje swym zakresem jedynie sektor bankowy nie zajmując się
zupełnie innymi segmentami rynku finansowego oraz instytucji niebankowych jak
ubezpieczyciele czy fundusze inwestycyjne bez podobnych mechanizmów nadzoru
tworzenie coraz to nowych organów Unii Europejskiej stwarzając dodatkowe koszty
jej funkcjonowania,
występowanie ryzyka niedokończonego projektu gdyż nie udało się ustalić ostatniego
filaru czyli gwarantowania depozytów,
obciążenie banków nadmiernymi obowiązkami sprawozdawczymi,
brak doświadczenia EBC w nadzorowaniu instytucji kredytowych,
konflikt kompetencji między EBC a EBA w zakresie nadzoru nad bankami eurolandu
oraz bankami „bliskiej współpracy” z EBC,
koszty nadzoru ponoszone przez nadzorowane banki.
Zastrzeżenia odnośnie jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej
likwidacji banku (SRM)
dodatkowe koszty dla banków związane z tworzeniem funduszu resolution,
transfer dochodów banków- składki bezpiecznych, dobrze zarządzanych banków trafią
do źle zarządzanych gdzie popularne jest ponoszenie większego zysku przy znacznie
większym ryzyku,
wszystkie banki należące do mechanizmu resolution zobowiązane są do ratowania
banków z problemami,
32
Komisja Europejska, Bruksela 2015 http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-14-294_pl.htm (dostęp 10.04.2015)
22
proces podejmowania decyzji w mechanizmie SRM nie będzie sprawny gdyż jest zbyt
skomplikowany i zależy od zbyt wielu osób natomiast w przypadku problemów
finansowych banku niezbędne jest natychmiastowe podejmowanie decyzji,
kwota posiadana przez fundusz resolution wystarczy jedynie na ratowanie dwóch
średniej wielkości banków (55 mld euro).
Tabela 6
Efekt netto uczestnictwa w unii bankowej państw UE
Państwo
członkowskie
(liczba dużych
banków)
Aktywa
banków (w bln
euro)
Zyski
(w %)
Koszty (
%)
Efekt netto
(w %)*
Uwagi
Hiszpania (3) 2,1 19,2 8,3 10,9 strefa euro
Szwecja (1) 0,7 10,9 2,3 8,6 poza strefą euro
Holandia (3) 2,1 7,1 4,0 3,1 strefa euro
Dania (1) 0,5 1,8 1,5 0,3 poza strefą euro
Cypr 0,0 0,1 -0,1 strefa euro
Malta 0,0 0,1 -0,1 strefa euro
Estonia 0,0 0,2 -0,2 strefa euro
Luksemburg 0,0 0,2 -0,2 strefa euro
Słowenia 0,0 0,3 -0,3 strefa euro
Łotwa 0,0 0,3 -0,3 poza strefą euro
Litwa 0,0 0,4 -0,4 poza strefą euro
Irlandia (1) 0,1 0,5 1,1 -0,7 strefa euro
Słowacja 0,0 0,7 -0,7 strefa euro
Bułgaria 0,0 0,9 -0,9 poza strefą euro
Finlandia 0,0 1,3 -1,3 strefa euro
Węgry 0,0 1,4 -1,4 poza strefą euro
Czechy 0,0 1,5 -1,5 poza strefą euro
Belgia (1) 0,3 0,8 2,4 -1,6 strefa euro
Portugalia 0,0 1,8 -1,8 strefa euro
Austria 0,0 1,9 -1,9 strefa euro
Grecja 0,0 2,0 -2,0 strefa euro
Rumunia 0,0 2,5 -2,5 poza strefą euro
Francja (5) 6,8 11,4 1402 -2,8 strefa euro
Włochy (2) 1,6 8,6 12,54,9 -3,9 strefa euro
Polska 0,0 18,9 -4,9 poza strefą euro
Niemcy (3) 3,2 12,3 100 -6,7 strefa euro
Razem (25 banków) 24,6 100 100 x
*Efekt netto liczony jest jako różnica między korzyścią, będącą udziałem danego państwa w korzyściach
całkowitych, a kosztem będącym udziałem danego państwa w kosztach całkowitych.
Źródło: D. Schoenmaker, A Siegmann, Winners of a European Banking Union, Duisenberg School of
Finance, DSF POLICY BRIEFS, No. 23, February 2013, s. 5.
23
W tabeli 6 kolumna trzecia pokazuje iż największe zyski z uczestnictwa w unii bankowej
czerpie Hiszpania (aż 19 %0 . Inne duże kraje, takie jak Niemcy, Francja czy
Włochy, mają nieco skromniejszy udział w przedziale od 9 do 12 proc. Wreszcie, niektóre
mniejsze kraje, jak Szwecja i Holandii mają stosunkowo duży zysk. Następnie kolumna
czwarta podaje udział kosztów uczestnictwa w unii bankowej dla każdego kraju.
Po traktacie ESM, wysokość wkładu każdego banku centralnego oblicza się według klucza
kapitałowego, który odpowiada udziałom danego państwa w łącznej liczbie ludności oraz
w PKB całej Unii (oba czynniki mają równą wagę) Udział kosztów jest podzielony
proporcjonalnie do wielkości danego kraju.
Ostatecznie, wynik netto jest obliczany w piątej kolumnie tabeli 6. W strefie euro, w
Hiszpania i Holandia są beneficjentami netto (11 i 3 proc). Natomiast Niemcy, Francja i
Włochy są płatnikami netto (7, 3 i 4 proc). Chociaż te trzy kraje mają duże banki, banki te są
mniejsze niż ciężar ekonomiczny tych dużych krajów. Ogólnie rzecz biorąc, strefa euro
będzie płatnikiem netto (10 procent) natomiast kraje spoza strefy euro to beneficjenci netto
(10 proc).
Podsumowując należy zwrócić uwagę iż, unia bankowa wpływa korzystnie na zwiększenie
stabilności Unii Gospodarczej i Walutowej. Ten krótki przykład pokazuje, że kraje spoza
strefy euro także mogą czerpać korzyści ze stabilności unii bankowej.
Jeżeli chodzi o uczestnictwo Polski w unii bankowej, badania oparte na założeniu
ratowania 25 najważniejszych banków europejskich, wskazują na brak korzyści. Badania te
zostały oparte na modelu teorii gier gdzie założono częściowe dofinansowanie banku w takim
zakresie w jakim bank ten może być uznawany za systemowo ważny po wcześniejszym
obniżeniu wartości niektórych wierzytelności i po uwzględnieniu zasady iż korzyści muszą
przewyższać koszty z naciskiem na utrzymywanie stabilności finansowej i wyeliminowaniu
efektu zarażania.
Dodatkowo z badań wynika iż Polska która nie posiada systemowo ważnego banku nie
osiągnęłaby korzyści z ich dofinansowania mimo iż ponosiłaby koszty wynikające z wpłat do
EBC (zob. tab.) Dlatego też efekt netto przystąpienia Polski do unii bankowej byłby ujemny
(-4,9%). Wynika z tego iż Polska oraz Niemcy (-6,7%) ponosiliby najwyższe koszty. Ujemny
efekt netto Niemiec wynikałby z kosztów na rzecz kapitału EBC (18,9%) oraz korzyści z
ratowania banków niemieckich systemowo istotnych (12,3%) których aktywa opiewają na
kwotę 3,2 bln euro. Państwami które mogą odnieść największe korzyści z tego tytułu są:
Wielka Brytania, Hiszpania oraz Szwecja z tym że Wielka Brytania oraz Szwecja nie są
zainteresowane uczestnictwem w unii bankowej. Państwa te zakładają bowiem iż w
przypadku kryzysów finansowych lepiej jest ratować własne banki niż banki całej wspólnoty. 33
33
Zofia Szpringer, 2015, Unia bankowa, Infos, biuro analiz sejmowych, nr 8(145), s. 4.
24
Zakończenie
Unia bankowa powstała w odpowiedzi na kryzys finansowy Unii Europejskiej, przy czym
odnosi się ona głównie do strefy euro. Dlatego też nie obejmuje swym zasięgiem pozostałych
segmentów rynku finansowego. Unia bankowa posiada charakter zarówno ekonomiczny jak i
polityczny ponieważ, po jej wdrożeniu dojdzie do przekazania części władzy z poziomu
krajowego na szczebel europejski. Wdrożenie unii bankowej ma na celu doprowadzenie do
ograniczenia wad przedkryzysowego systemu sieci bezpieczeństwa finansowego jakim jest
brak spójności pomiędzy transgranicznym modelem bankowości w UE a powierzeniem
kompetencji nadzorczych na poziomie krajowym. Sytuacja taka doprowadziła do
negatywnych sprzężeń zwrotnych pomiędzy sektorem finansów publicznych a sektorem
bankowym. Ma także za zadanie pobudzenie efektywności koordynacji działań
poszczególnych państw członkowskich w obszarze utrzymywania stabilności finansowej oraz
zarządzania kryzysowego w obszarze UE. Jednak wdrożenie unii bankowej może przynieść
efekt odwrotny do zamierzonego a mianowicie może doprowadzić do niepotrzebne
przedłużenia agonii banków TBTF oraz tych państw które wystrzegały się dyscypliny
budżetowej co niesie ze sobą rosnące niezadowolenie a nawet upadek integracji europejskiej.
Analizując dostępna literaturę możemy stwierdzić iż unia bankowa jest mechanizmem
atrakcyjnym, ale nie jako narzędzie do wychodzenia z kryzysu ze względu na:
zbyt skomplikowany system podejmowania decyzji ze względu na jej wieloetapowość
oraz mnogą liczbę instytucji, przy czym w czasie kryzysu czas ma kluczowe
znaczenie,
finansowanie procesu resolution nadal pozostawia wiele do życzenia, w początkowej
fazie działalności unii ma być ona finansowana z krajowych subfunduszy oraz
funduszu własnego, co nadal nie zapobiega negatywnemu sprzężeniu zwrotnemu
pomiędzy finansami publicznymi i sektorem bankowym,
nie wprowadzenie w życie mechanizmu gwarantowania depozytów powoduję iż nadal
gwarancja depozytów zależy od zasobów krajowych a tym samym od polityki
fiskalnej danego państwa,
zbyt małą pulą środków dostępnych w razie ewentualnego kryzysu gdyż kwota
posiadana przez Europejski Mechanizm Stabilności to 500 mld euro plus 55mld euro
Jednolitego Funduszu Restrukturyzacji oraz Uporządkowanej Likwidacji natomiast
instytucje dotknięte kryzysem posiadają ok 1 biliona długów.
Nie mniej jednak unia bankowa jest potrzebna aby, zlikwidować powiązanie między
bankami a finansami budżetu państw. Dzięki jej mechanizmom banki mogą stać się, bardziej
wiarygodne wśród swoich partnerów finansowych. Unia bankowa doprowadzi do
efektywnego egzekwowanie wymogów ostrożnościowych oraz kapitałowych.
25
Bibliografia:
Acharya V., 2012, Banking union in Europe and other reforms, w: Banking Union for
Europe. Risk and Challenges, (red.): T. Beck, CEPR London,
Balcerowicz L., 2012, Unia bankowa – słuszne stanowisko MF, IAR Newswire
Darvas Z., Merler S., The European Central Bank In the age of banking union, Bruegel Policy
Contribution, Issue 2013/13. October 2013, s 10.European Union, 17812/12, Brussels,
14 December 2012, art. 4, ust. 1
Grosse T. G., 2013, Dylematy unii bankowej, Analiza natolińska, Warszawa, s.12
Groszek M., 2012, Unia wciąż na zakręcie, „Rzeczpospolita”
Hauptmann M., Magnus M., Dokumenty Informacyjne o Unii Europejskiej, 2014,
Hryckiewicz A., Pawłowska M., 2013, Czy nowy nadzór spełni swoje zadanie? Zmiany w
nadzorze finansowym w Europie oraz ich konsekwencje dla Polski, Warszawa,
Kasiewicz S., Kurkliński L., Marcinkowska M., Sektor bankowy – motor czy hamulec wzrostu
gospodarczego?, WIB, Warszawa 2013.
Kluza S, Płociński A. Sławiński A, 2012, Pozorny paradoks unii bankowej, Rzeczpospolita
Kluza S., Płociński A. , Sławiński A., 2012, Pozorny paradoks unii bankowej, Rzeczpospolita
Koleśnik J., 2015, Europejska Unia Bankowa, red Małgorzata Zaleska, Warszawa,
L. Pawłowicz, 2012, Unia bankowa może się okazać klęską integracji Unii Europejskiej,
Dziennik Gazeta Prawna, s. A15, ISSN 2080-6744 Liszewska M., Konsekwencje przystąpienia Polski do Unii Bankowej, Gdańsk 2014,
Narodowy Bank Polski, 2014, Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro,
Warszawa,
Pawłowicz L., 2012, Unia bankowa może się okazać klęską integracji Unii Europejskiej,
Dziennik Gazeta Prawna, s. A15, ISSN 2080-6744
Pawłowicz L., 2013, Unia bankowa- sukces czy klęska jednolitego rynku usług finansowych,
Proposal of a Council Regulation conferring specific tasks on the European Central Bank con-
cerning policies relating to the prudential supervision of credit institutions, Council of
the
Speyer B., EU Banking Union, Right Idea, poor execution, EU Monitor, DB Research,
September 2013
Szpringer Z., Unia bankowa, Infos, Biuro Analiz Sejmowych, nr 8(145), 18 kwietnia 2013,
Waliszewski K. , Koncepcja unii bankowej- szanse i zagrożenia dla sektora banków w
Polsce,
Węc J., Proces konstytuowania Unii Bankowej. Geneza, podstawy prawne, cele i zasady
działania, Kraków 2014, zeszyt nr 8
Zaleska M, 2012, Unia bankowa – polityczny projekt, Gazeta Bankowa, nr. 11.
Zaleska, M.,2015, Europejska unia bankowa, Difin S.A, Warszawa
Zielińska K., 2013, Droga do unii bankowej - reformy systemu regulacji sektora bankowego,
Ekonomia Międzynarodowa, wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, zeszyt nr 4.
26
Oświadczenie autora pracy
Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa została
napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z
obowiązującymi przepisami.
Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej publikowana, jest w pełni
autorska i powstała dla celów uzyskania świadectwa ukończenia studiów podyplomowych
„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” i nie była także przedmiotem procedur
związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.
Data Podpis autora pracy
27
Top Related