Sympozjum „Słowa klucze”Uniwersytet Warszawski, 26.10.2015
Słowa klucze – pamięć społeczna w zwierciadle frekwencji
Marek ŁazińskiInstytut Języka Polskiego UW
Próba definicji
Słowo częstsze i ważniejsze w jednej grupie tekstów, w
jednym języku lub kulturze niż w innych
Termin używany od końca XIX wieku – epoki rozwoju
językoznawstwa statystycznego
Cechy słów kluczy (Wierzbicka 1997) znaczenie lub konotacje bogatsze inne niż w słowach
podobnych w innych językach
wyraźnie wyższa frekwencja niż w słowach podobnych
w innych językach
Inspiracje - autorzy
Wincenty Lutosławski: Principes de stylometrie 1890
John Firth: The technique of semantics 1935 (pivotal/focal
words)
Pierre Guiraud: Le caractères staistique de vocabulaire,
Zagadnienia i metody statystyki językoznawzcej 1976
Raymond Williams: Keywords: A Vocabulary of Culture and
Society 1976
Anna Wierzbicka: Understanding cultures through their key
words 1997, Słowa klucze. Rózne języki – różne kultury 2007
Inspiracje – autorzy tu i teraz
Jerzy Bartmiński: Słownik stereotypów i symboli ludowych
1996, 1999, 2012.
Jerzy Bralczyk: Leksykon zdań polskich 2004, Nowe słowa
2007, Leksykon nowych zdań polskich 2007.
Maciej Eder: Metody ścisłe w językoznawstwie i pułapki
pozornego obiektywizmu. Przykład stylometrii 2014.
Michael Fleischer: Polska symbolika kolektywna 2003.
Walery Pisarek: Słowa sztandarowe 2002.
Inspiracje – projekty
Wort des Tages (wortschatz.uni-leipzig.de)
Global Language Monitor (languagemonitor.com)
American Dialect Society (americandialect.org/woty)
Oxford Dictionaries Wird of the Year
(blog.oxforddictionaries.com/word-of-the-year-faq/)
Wort des Jahres (gfds.de/aktionen/wort-des-jahres)
Unwort des Jahres (unwortdesjahres.net)
Jugendwort des Jahres (jugendwort.de/)
Festival du mot (festivaldumot.fr/article/votez)
Slovo goda – Rosja (Michaił Epsztajn) Slovo roku – Czechy (Lidové Noviny)
Slovo roku – Ukraina (myslovo.com)
Geneza
Od 2010 roku w ramach Narodowego Korpusu Języka
Polskiego, od 2011 roku w Instytucie Języka Polskiego UW
wybieramy co dzień słowa najczęstsze z dzienników: „Gazeta Wyborcza“
„Dziennik. Gazeta Prawna“
„Polska. The Times“
„Rzeczpospolita“
Frekwencję względną słowa w danym dniu porownujemy ze
frekwencją w korpusie referencyjnym tekstów z 12 miesięcy.
Wcześniejsze badanie częstości: Słowa tygodnia Rzeczpospolitej 2000-2005
Słowa tygodnia prasy lokalnej (Stowarzyszenie Gazet
Lokalnych) 2008-2009
Program
Test statystyczny G uwzględnia nie tyko porównanie
frekwencji względnych, lecz także częstość bezwzględną.
Program proponuje kilkadziesiąt słów kluczowych. Po
ręcznej korekcie pozostaje kilka.
W trakcie korekty usuwamy m.in.: większość nazwisk i innych nazw własnych,
okazjonalizmy - słowa, ktorych wysoka frekwencja bierze się z
jednego artykułu,
mylne interpretacje fleksyjne: proc., terenie.
Zespół projektu
Magdalena Derwojedowa – głosowanie internetowe i strona
projektu
Dorota Kopcińska – bieżąca obsługa słów dnia i tygodnia:
Marek Łaziński – organizacja plebiscytu Słowo roku w kapitule
ekspertów, koordynacja projektu NCK
Piotr Pęzik (UŁ) – programy statystyczne
Słowa dnia 24.10.2015
chopinowski (konkurs)
cisza (wyborcza)
huragan
parlamentarny (wybory)
uchodźca
Motywacja merytoruyczna: Kultura: konkurs chopinowski
Natura: huragan
Polityka: cisza wyborcza, wybory parlamentarne, uchodźca
Motywacja chronologiczna: wydarzenia cykliczne: wybory, konkurs
wydarzenia epizodyczne: huragan
Tematy wspólne polskich i niemieckich słów dnia:
uchodźca - Asylpolitik
Huragan 2014-2015
Słowa miesięcy 2012-2015
2012 I: ACTA; II: mróz; III: mecz (pierwszy na Stadionie Narodowym); IV:deregulacja (doetępu do zawodów); V: bojkot (Euro?); VI: Euro 2012; VII: igrzyska; VIII: parabank; IX: paraolimpiada; X: trotyl; XI (wrócić z emigracji?); XII (antykościelny).
2013 I: związki partnerskie (debata w Sejmie); II: abdykacja (Benedykta XVI);III: konklawe; IV: zarodek (nadliczbowe zarodki w zapłodnieniu in vitro); V: szmata (Marsz Szmat); VI: nawałnica; VII: ubój rytualny (ustawowy zakaz), próg
ostrożnościowy (długu publicznego); VIII: kibol; IX: janosikowe (lokalny podatek solidarnoścowy); X: podsłuch (amerykańskie podsłuchy w Niemczech); XI tęcza
(spalona 11.11.); XII gender (także słowo roku), Euromajdan. 2014 I: awizo (dostarczane przez firmy prywatne), II: pączek; III: aneksja
(Krymu); IV: sepatatysta; V: powódź; VI: taśma, murzyńskość; VII: upał; VIII:konwój, wirus ebola; IX: dżihadysta; X: synod, szpieg; XI: liczyć (głosy); XII: choinka, kilometrówka.
2015 I: frankowicz; II: górnik; III: zaćmienie, IV: ludobójstwo (Ormian 1915); V: JOW (jednomandatowy okręg wyborczy); VI: zamach; VII: dopalacze; VIII: imigrant, uchodźca; IX: granica; X: ?
Tematy: polityka, ekonomia i społeczeństwo, natura, religia, sport
2012 I: ACTA; II: mróz; III: mecz; IV: deregulacja; V: bojkot (Euro?); VI: Euro; VII: igrzyska; VIII: parabank; IX: paraolimpiada; X: trotyl; XI (wrócić); XII (antykościelny).
2013 I: związki partnerskie; II: abdykacja; III: konklawe; IV: zarodek; V: szmata; VI: nawałnica; VII: ubój rytualny), próg ostrożnościowy; VIII: kibol; IX: janosikowe; X: podsłuch; XI tęcza; XII gender, Euromajdan.
2014 I: awizo, II: pączek; III: aneksja; IV: sepatatysta; V: powódź; VI: taśma,murzyńskość; VII: upał; VIII: konwój, wirus ebola; IX: dżihadysta; X: synod,szpieg; XI: liczyć; XII: choinka, kilometrówka.
2015 I: frankowicz; II: górnik; III: zaćmienie, IV: ludobójstwo; V: JOW; VI: zamach; VII: dopalacze; VIII: imigrant, uchodźca; IX: granica
Słowo roku
Inaczej niż w przypadku słów dnia i miesiąca o wyborze słowa
roku nie decyduje statystyka. Słowo roku wyłania się w dwóch
etapach:
plebiscyt internetowy na stronie UW,
wybór w kapitule profesorow językoznawstwa.
Pomocą w wyborze są listy słów dnia i miesiąca.
Kapituła: Jerzy Bartmiński (IMCS), Jerzy Bralczyk (USWPS,
UW), Andrzej Markowski (UW), Jan Miodek (UWr), Walery
Pisarek (UJPII), Renata Przybylska, Halina Zgółkowa (UAM),
sektretarz Marek Łaziński (UW)
Słowo roku 2011: PREZYDENCJA,kryzys, katastrofa, krzyż
1. prezydencja – stare słowo w nowym znaczeniu przewodnictwa Unii Europejskiej
2. kryzys – dyżurne słowo roku? 3. katastrofa – wspomnienie Smoleńska, krzyż (pod
Pałacem Prezydenckim, w Sejmie i urzędach) Inne nominowane słowa: Jak żyć? (pytanie rolnika na spotkaniu z premierem) w budowie (przed Euro 2012)
prezydencja 2011-2015
Słowo roku 2012: PARABANKleming, trotyl, ministra i zamach
1. parabank (upadłość firmy Amber Gold) 2. Inne wyróżnione słowa: kryzys (dyżurne słowo roku?) leming – ironiczne określenie wyborców PO autorstwa
orawicowego publicysty, używane także autoironicznie) trotyl (ślady trotylu w Smoleńsku w artykule
„Rzeczpospolitej“) ministra (Joanna Mucha) zamach (zamach w Smoleńsku?, plan zamachu na parlament) Inne zgłoszone: koniec świata, mowa nienawiści
parabank 2011-2015
Słowo roku 2013: GENDER:ekspert, Euromajdan, janosikowe, podsłuch, słoik, tęcza
1. gender – słowo wartościowane dwubiegunowo, spór o „ideologię gender”
2. Inne wyróżnione słowa: ekspert (komisji smoleńskiej) Euromajdan janosikowe podsłuch słoik (słowo warszawskie) tęcza
gender 2011-2015
Słowo roku 2014: KILOMETRÓKAprocedury, selfie, separatysta, taśma, zielone ludziki
1. kilometrówka – z żargonu księgowych na słowo symbol cwaniactwa
2. Inne wyróżnione słowa: separatysta (słowo roku internautów) procedury selfie (najczęściej wybierane na świecie) taśma/taśmowy zielone ludziki
kilometrówka 2014-2015
Słowo klucz czy wytrych?casus gender
Gender pasuje do każego tematu i każdej tezy, np. Gender i jasne pełne – artykul z dzialu ekonmii o sukcesie
kobiet na rynku piwowarskim (http://www.ekonomia.rp.pl/artykul/769534,1083182-Gender-i-jasne-pelne.html)
Chrześcijański gender vs. genderyzm 'Genderismus' – artykul o dowartościowaniu kobiet w historii chrześcijaństwa
(http://tygodnik.onet.pl/jaka-plec-ma-archaniol-gabriel-czyli-o-jasnych-i-ciemnych-stronach-w-historii/qh05g)
Artykł New York Times o polskiej debacie wokół genderu rozpoczyna się od wiadomości o wynikach plebiscytu na słowo roku. (http://www.nytimes.com/2014/01/27/opinion/sierakowski-the-polish-churchs-gender-problem.html)
Potwór Genderrr
Słowa roku na świecie
USA: American Dialect Society 2012: hash tag, YOLO (you only live once), 2013: because,
Obamacare, 2014: #blacklivesmatter, columbising
Wielka Brytania: Oxford Dictionaries 2012: omnishambles, Eurogeddon, 2013: selfie, 2014: vape
Niemcy: Gesellschaft für deutsche Sprache 2012: Rettungsroutine, Bildungsabwendungsprämie, 2013: GroKo,
Protz-Bischof, 2014: Lichtgrenze, schwarze Null
Niemcy: Unwort des Jahres 2012: Opfer-Abo, 2013: Sozialtourismus, 2014: Lügenpresse
Francja: Festival du mot 2012: twitter (czasownik!), 2013: transparence, mensonge, 2014:
transition, selfie (słowo publiczności)
Wörter des Jahres 14.11.2015
Lutz Kuntzsch, Gesellschaft für deutsche Sprache
"Wörter des Jahres": Bestandsaufnahme und Kreativübungen
14.11.2015; 16.00 UhrInstytut Germanistyki UW, ul. Dobra 55, s. 1.014
Słowa roku na świecie 2
Chiny: fanfu ‚walka z korpucją’ (http://kulturaliberalna.pl/2014/12/25/chiny-slowo)
Czechy: (Lidové Noviny): pussy (z wywiadu z Milošem Zemanem),
sankce
Hiszpania: selfi Rosja (Michail Epsztajn): krymnaš, banderovci, sankcii 2012: Opfer-Abo, 2013: Sozialtourismus, 2014: Lügenpresse
Ukraina (myslovo.com): kiborgy (obrońcy lotniska w Doniecku) Włocy (plebiscyt prasowy): selfie
Słowa klucze i neologizmy
Francuskiemu i angielskiemu uznaniu dla neologizmów, skrotów i gier językowych przeciwstawia się niemiecka tendencja do wartościowania politycznego lub społecznego słów.
Twitter jako francuski czasownik 2 koniugacji wykorzystuje część angielskiego rzeczownika jako końcówkę bezokolicznika.
W USA wybrano w 2013 roku niepozorny spójnik because w nowej funkcji gramatycznej bliskiej przyimkowi: „because useful“
W Niemczech nominowano najdłuższe słowo (1999): Rindfleischetikettierungsüberwachungsaufgabenübertragungsgesetz
Polskie badania nad symboliką kolektywną
Michael Fleischer bada ankietowo polskie, rosyjskie iniemieckie symbole kolektywne z myślą przewodnią, żekultura to „rzeczywistość znaków“ (Fleischer 1996, 25).
Walery Pisarek (2002) zestawia w badaniach ankitowych pełnąlistę polskich słów sztandarowych.
W pierwszej fazie badania ankietowani podaja pojecia dla nichważne, w drugiej porządkują listysłów zestawione przez naskali wartości pozytywnych i negatyw nych.
Polskie słowa sztandarowe (Pisarek)
Miranda: miłość, rodzina, zgoda, wolność, sprawiedliwość,tolerancja, zdrowie, praca, uczciwość, wiara, ojczyzna, nauka,opieka, bezpieczeństwo, równość, dobro innych, godność, piękno,naród
Kondemanda: zakłamanie, korupcja, anarchia, aborcja, brzydota,cenzura, walka, klerykalizm, lustracja, obcy kapitał, elita, socjalizm,erotyka, lewica, reklama, prywatyzacja, kapitalizm
(Listę zestawiono według wielkości różnicy między notami pozytywnymi inegatywnymi dla danego pojęcia).
Słowa dnia i roku na tle symboli kolektywnych
Słów roku 2011-2015 brak na listach słów sztandarowych Pisarka
oraz symboli kolektywnych Fleischera. Słowa roku są zwykle nowe
albo krócej obecne w świadomości.
Słowa roku są w stadium przeobrażenia określenia konkretnego
wydarzenia, obiektu lub relacji w symbol. Tak funkcjonują dziś w
polszczyźnie słowa gender, katastrofa, a mniejszym zakresie
kilometrówka.
Liczne neologizmy (i neosemantyzmy): prezydencja, ministra, słoik
czy leming pokazują, że aby język mógł wyrazić kulturę jsko
„rzeczywistość znaków“, musi najpierw sam się w tym celu
przeobrazić.
Na słowo roku 2015głosujemy na stronie slowanaczasie.uw.edu.pl
Top Related