PORADNIKdla opiekunów praktyk zagranicznych
organizowanych w programie Erasmus
Program Erasmus
Publikacja sfinansowana z funduszy Komisji Europejskiej
w ramach programu „Uczenie się przez całe życie” – Erasmus
Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za zawartość merytoryczną publikacji.
Publikacja bezpłatna
© Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji
Warszawa 2010
Teksty: Justyna Bugaj, Monika Cywińska, Monika Domańska, Beata Skibińska
Redakcja: Monika Cywińska
Współpraca redakcyjna: Małgorzata Członkowska-Naumiuk
Korekta: Weronika Walasek
Opracowanie graficzne i skład: Wojciech Górski
Druk: Neco Media Agencja Reklamowa Dorota Dmuch, Warszawa;
P. W. „Print-Pap” s.c., Krynica Zdrój
Narodowa Agencja Programu
„Uczenie się przez całe życie”
ul. Mokotowska 43
00-551 Warszawa
tel.: 0 22 46 31 360
faks: 0 22 46 31 021
www.frse.org.pl
www.erasmus.org.pl
1
W roku 2012 program Erasmus będzie świętował swoje ćwierćwiecze. Program ten, kojarzony przede wszystkim
– i słusznie – z wymianą studentów pomiędzy uczelniami w Europie, przyczynił się do głębokich zmian w systemach
szkolnictwa wyższego krajów, które w nim uczestniczą. Na jego niewątpliwy sukces złożyły się także pozytywne
zmiany w życiorysach milionów Europejczyków, którzy z niego skorzystali.
Od roku akademickiego 2007/08 możliwości programu Erasmus zostały poszerzone m.in. o wyjazdy studentów na
praktyki w zagranicznych przedsiębiorstwach. W ciągu dwóch lat akademickich z możliwości tej skorzystało ponad
50 tysięcy europejskich studentów, w tym ponad 2500 studentów polskich.
Opracowując „Poradnik dla opiekuna praktyk organizowanych w programie Erasmus”, chcieliśmy:
- osobom zajmującym się praktykami studenckimi w polskich szkołach wyższych przybliżyć zasady ich realizacji
w programie Erasmus, aby zainteresować studentów możliwością odbycia praktyki w zagranicznych przedsiębior-
stwach; tym osobom polecamy przede wszystkim rozdział IV. omawiający zasady organizacji wyjazdów na praktyki
w programie Erasmus;
- osobom pracującym w jednostkach „obsługujących” program Erasmus – koordynatorom uczelnianym oraz oso-
bom kontaktowym – przybliżyć założenia praktyk studenckich, ich znaczenie dla rozwoju kompetencji i umiejętno-
ści przydatnych w życiu zawodowym absolwentów. Zagadnienia te zostały opisane w rozdziałach I-III.
Inspiracją dla opracowania „Poradnika” było seminarium dla organizatorów praktyk dla studentów i absolwentów
uczelni, zorganizowane w kwietniu 2010 roku przez Fundację Rozwoju Systemu Edukacji pełniącą rolę Narodowej
Agencji programu „Uczenie się przez całe życie” – Erasmus.
Zespół programu Erasmus, analizując pytania napływające od beneficjentów, studentów i ich rodziców oraz biorąc
pod uwagę swego rodzaju „niedowartościowanie” praktyk jako elementu kształcenia studenta, postanowił zapro-
sić prelegentów seminarium do podzielenia się wiedzą i doświadczeniem. Ze swej strony opracowaliśmy materiał
opisujący zasady organizacji i finansowania praktyk Erasmusa w zagranicznych przedsiębiorstwach/instytucjach.
Zapraszamy do lektury „Poradnika”.
Zespół programu Erasmus
w Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji
Warszawa, grudzień 2010 r.
Spis treści
I. Praktyki zawodowe drogą do sukcesu (Monika Domańska) 3
II. Rola praktyk w kształtowaniu kompetencji przydatnych na rynku pracy (Monika Domańska) 7
III. Kompetencje opiekunów praktyk – rezultaty projektu PROCERTU (Justyna Bugaj) 11
IV. Praktyki zagraniczne w Erasmusie – zasady, dokumenty, sposób organizacji 23
(Monika Cywińska, Beata Skibińska)
3
Monika Domańska
Akademia Górniczo-Hutnicza, Centrum Karier,
Ośrodek Monitorowania Kadry Zawodowej
…usłyszałem i zapomniałem,
…zobaczyłem i zapamiętałem,
…zrobiłem i zrozumiałem
Xunzi (313–238 p.n.e.), czasem przypisywane Konfucjuszowi
Praktyki są nieodłączną częścią życia społeczno-gospodarcze-
go od najdawniejszych czasów – są starsze niż uniwersytety.
Uregulowania prawne dotyczące praktykantów pojawiały się
już w Kodeksie Hammurabiego, w starożytnej Grecji i Rzymie.
W średniowieczu, a praktycznie aż do czasów rewolucji prze-
mysłowej, istniał powszechny system rozwoju rzemieślników,
którzy najpierw terminowali u mistrzów, potem zostawali wę-
drownymi czeladnikami, by z czasem samemu zostać mistrzem.
Nauka, praktyka i obycie w świecie (mobilność) gwarantowały,
że prace wykonywane przez mistrza będą najwyższej jakości,
a on sam odniesie wymierny sukces zawodowy i ekonomiczny.
System taki (choć nieco mniej ceremonialny) funkcjonuje do
dziś w szkolnictwie zawodowym i rzemiośle, a jego odzwiercie-
dleniem w szkolnictwie wyższym jest system praktyk zawodo-
wych i promocja mobilności. Uczenie przez doświadczenie to
najbardziej efektywna metoda profesjonalizacji oraz stymulo-
wania kreatywności i innowacji.
Czy praktyki są potrzebne i pomagają w osiągnięciu sukcesu?
Po pierwsze, dobrze zorganizowane praktyki przekładają się
na sukces uczelni.
Wskazania dotyczące roli uczelni w zwiększeniu zatrudnialno-
ści absolwentów – rozumianej jako zestaw cech i umiejętności
dających zdolność do otrzymania i utrzymania satysfakcjonu-
jącej pracy lub zdolność do samodzielnego poruszania się po
rynku pracy, tak by właściwie wykorzystać swój potencjał i uzy-
skać trwałe zatrudnienie – pojawiają się w kolejnych komuni-
katach ze spotkań ministrów odpowiedzialnych za szkolnictwo
wyższe.
I. Praktyki zawodowe drogą do sukcesu
My, ministrowie (...) wzmocnimy nasze wysiłki ukończenia
już realizowanych reform, które umożliwią studentom i ka-
drze uczelni mobilność, udoskonalą nauczanie i kształcenie
w instytucjach szkolnictwa wyższego, zwiększą zatrudnial-
ność absolwentów i zapewnią wszystkim kształcenie wyż-
sze właściwej jakości.
Deklaracja w sprawie Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyż-
szego, Budapeszt, Wiedeń 12 marca 2010 roku.
Praktyki są obowiązkowym elementem programu studiów
pierwszego stopnia, wpisanym w obowiązujące nadal standar-
dy dla poszczególnych kierunków zgodnie z rozporządzeniem
Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Ich wymagany mi-
nimalny wymiar jest różny i wynosi od trzech do ośmiu tygodni.
Ale nie tylko obowiązek i wymogi prawne motywują uczelnie do
rozwijania programu praktyk zawodowych. Sprawia to rynek
usług edukacyjnych, na którym uczelnie działają. „Przyszłość
bez obaw”, „Prosta droga do kariery”, „Zaprojektuj swoją
przyszłość”, „Przyjemne studia, dobry zawód” – te fragmenty
haseł reklamowych polskich uczelni doskonale oddają potrze-
by i oczekiwania najważniejszej grupy klientów. Kandydaci na
studia i ich rodziny ponoszące ciężar finansowy kilku lat stu-
diów oczekują, że będzie to inwestycja opłacalna – ważna jest
uzyskana wiedza, poziom naukowy, ale ważny jest także, a na-
wet przede wszystkim, sukces na rynku pracy po ukończeniu
danej uczelni.
Duża liczba uczelni w Polsce, a malejąca liczba kandydatów
spowodowana niżem demograficznym przyczyniają się do
wzrostu konkurencji – przewagę mają uczelnie, które mogą
w przekonujący sposób zapewnić o tym, że przygotowują swo-
ich studentów do wejścia na trudny rynek pracy, dbają nie tyl-
ko o wysoki poziom naukowy przekazywanej teorii, ale także
dostarczają umiejętności potrzebnych na rynku pracy.
Jak wynika z rozmów z polskimi pracodawcami, praktyki są naj-
powszechniejszą i często jedyną okazją do kontaktów uczelni
z przedsiębiorstwami. Dobrze zorganizowany system praktyk
z całą pewnością jest czynnikiem zwiększającym zatrudnial-
ność, źródłem danych podnoszącym jakość kształcenia, ele-
mentem polityki marketingowej wychodzącej naprzeciw ocze-
4
kiwaniom studentów, a nawet źródłem środków finansowych
(np. poprzez fundusze unijne – rozwój systemów edukacyjnych
dostarczających umiejętności zgodnie z wymogami rynku pra-
cy to jeden ze strategicznych priorytetów Unii Europejskiej).
Po drugie, praktyki przyczyniają się do sukcesu firm, a zatem
i do rozwoju gospodarczego kraju.
Praktyki to bardzo często stosowany element rekrutacji pra-
cowników. Poprzez praktyki firmy tworzą pulę potencjalnych
pracowników. Widać to doskonale w czasie ochłodzenia ko-
niunktury gospodarczej – liczba ofert pracy spływających do
biur karier jest mniejsza, ale liczba ofert praktyk i staży nie ma-
leje, a nawet rośnie. Kandydat, były praktykant, zna środowi-
sko firmy, jest sprawdzony pod względem osobowościowym,
lepiej zmotywowany do działania zgodnie z zasadą wzajem-
ności – skoro firma poświęciła mi czas, aby mnie przyjąć na
praktykę, ja muszę odwdzięczyć się dobrą pracą. W niektórych
firmach (np. Austrian Airlines) praktyki to część kultury korpo-
racyjnej (zwanej w teorii zarządzania zasobami ludzkimi kultu-
rą ab initio). Jedyną formą rekrutacji jest system praktyk – fir-
ma z definicji nie przyjmuje osób z doświadczeniem w innych
firmach.
Kolejny powód to tworzenie pozytywnego wizerunku firmy
– tzw. employer branding. Firma przedstawia się jako odpo-
wiedzialna społecznie, sprzyjająca rozwojowi młodych kadr,
inwestująca w obecnych i przyszłych pracowników. Wszystkie
firmy zdobywające w Polsce w różnych konkursach tytuły Pra-
codawcy Roku prowadzą rozwinięte programy praktyk i staży
dla studentów. Pozytywny wizerunek przyciąga kandydatów
i klientów, i gwarantuje sukces na rynku.
Po trzecie, praktyki i doświadczenie zawodowe przekładają się
na sukces samych absolwentów.
Wpływ różnych czynników na sukcesy na rynku pracy to temat
wielu badań naukowych. Ciekawych i kompleksowych danych
dostarczył realizowany w latach 2008-2009 przez partnerów ze
Słowenii, Turcji, Węgier, Litwy i Polski1 projekt HEGESCO Higher
Education as Generator of Strategic Competences2, w którym
miałam okazję uczestniczyć. Celem projektu było zbadanie,
w jakim stopniu absolwenci europejskich wyższych uczelni
spełniają wymagania współczesnej gospodarki opartej na wie-
dzy, jakie kompetencje są cenione na rynku pracy i w jaki spo-
sób szkolnictwo wyższe jest źródłem tych kompetencji.
Projekt obejmował badanie ilościowe wśród prawie dziewięciu
tysięcy absolwentów z pięciu krajów (w tym liczącą 1200 osób
reprezentatywną próbę z Polski) pięć lat po obronie przez nich
pracy dyplomowej, a zatem grupę docelową stanowili absol-
wenci z rocznika 2003. Badanie było prowadzone przy użyciu
obszernego kwestionariusza ankiety zawierającego pytania
1 Partnerem polskim był Instytut Ekonomii, Socjologii i Filozofii Poli-
techniki Krakowskiej2 www.hegesco.org
!"#$%&
!'()*+,-.&/+0'+
-()1'+
2'345+0'+
64($%&
7#./81+)'+
9#.:(1'+
;"#:(0'+
<'/:+
=83/.'+
7#)3*+
>3/#0'+
?.+0$@+
!A1.&
9'(B$&
2#)+0C'+
?'0)+0C'+
D8.$@+
EF, GEF, HEF, IEF, JEF,
Procent absolwentów deklarujących, że w trakcie studiów nie mieli żadnego doświadczenia zawodowego
Źródło:„HEGESCO Statistical Outlook, www.hegesco.org
IKF
LMF
KJF
KIF
KIF
KEF
GNF
GNF
GEF
NOF
NIF
NKF
NGF
MF
JF
IF
IF
EF
2#)+0C'+
!A1.&
?.+0$@+
9'(B$&
?'0)+0C'+
7#./81+)'+
9#.:(1'+
7#)3*+
=83/.'+
>3/#0'+
;"#:(0'+
!'()*+,-.&/+0'+
-()1'+
2'345+0'+
D8.$@+
!"#$%&
64($%&
<'/:+
EF, NEF, GEF, KEF, HEF, LEF, IEF
LMPLF
,LGPLF
HJPHF
HLPJF
HLPIF
HEPIF
KJPNF
KLPHF
KKPGF
GMPIF
GOPIF
GHPHF
GKPGF
GGPIF
GNPKF
NIPOF
NLPLF
LPOF
Procent absolwentów deklarujących, że praktyki były ważną częścią programu studiów
Źródło:„HEGESCO Statistical Outlook, www.hegesco.org
5
otwarte i zamknięte. Kwestionariusz był zgodny z założeniami
metodologicznymi opracowanymi przez Uniwersytet w Ma-
astricht (metodyka REFLEX). Według tej metodyki, ale w ra-
mach różnych projektów, prowadzone były i są nadal badania
wśród absolwentów z 14 innych krajów europejskich, Japonii
oraz krajów Ameryki Południowej, co pozwala na dostarczenie
wiedzy i materiałów porównawczych o charakterze globalnym.
W raporcie końcowym projektu HEGESCO przedstawiono dane
porównawcze dla 19 krajów europejskich.
Jednym z badanych czynników było doświadczenie i aktyw-
ność zawodowa absolwentów w okresie studiów, w tym prak-
tyki studenckie. Porównując dane dla różnych krajów, można
zauważyć wyraźne różnice w deklaracji przez absolwentów
pozyskiwania doświadczenia zawodowego i wagi praktyk za-
wodowych w programie studiów.
Analiza danych wskazywała na istotny związek pomiędzy do-
świadczeniem zawodowym związanym z kierunkiem studiów
(przy czym brane były pod uwagę nie tylko praktyki obowiąz-
kowe, ale także inne doświadczenia, staże, indywidualne ini-
cjatywy studentów) a późniejszymi sukcesami na rynku pracy
mierzonymi czasem poszukiwania pracy, uzyskanymi docho-
dami, zakresem odpowiedzialności, satysfakcją z wykonywa-
nej pracy. Co ciekawe, nie jest tak w przypadku doświadczeń
niezwiązanych z kierunkiem studiów (prace dorywcze, waka-
cyjne) – prace te przynoszą jedynie tymczasowy efekt ekono-
miczny i nie mają znaczenia dla uzyskiwanych dochodów czy
czasu poszukiwania pracy w przyszłości.
Z pewnością doświadczenie zawodowe nie jest jedynym czyn-
nikiem sprawczym sukcesu – obiektywne uwarunkowania
ekonomiczne mają znaczenie kluczowe. Można tu podać przy-
kład Turcji, gdzie 100% absolwentów potwierdziło, że odbyło
praktyki zawodowe podczas studiów – a jest to kraj, w którym
czas poszukiwania pracy jest najdłuższy (30,3% poszukuje
pracy dłużej niż sześć miesięcy), wskaźnik dla Polski z kolei
był bardzo niski (1,6% respondentów poszukiwało pracy dłużej
niż sześć miesięcy), co należy tłumaczyć przypadającym na ten
okres boomem gospodarczym.
W USA prowadzone są regularne badania absolwentów pod
kątem poszukiwania pracy, planów rozwoju zawodowego. Naj-
nowsze badanie z roku 2010,3 przeprowadzone na próbie po-
nad 30 tysięcy absolwentów amerykańskich uczelni dowodzi,
że absolwenci, którzy podczas studiów uczestniczyli w prak-
3 2010 Graduates survey, NACE (National Association of Colleges and Employers), www.naceweb.org.
tykach lub stażach, zdobywali doświadczenie zawodowe zwią-
zane z kierunkiem studiów, łatwiej znajdują pracę i osiągają
wyższe zarobki. Warto przyjrzeć się wartościom wskaźników:
42,3% spośród poszukujących pracy absolwentów mających za
sobą doświadczenie w formie praktyk (internships) otrzymało
przynajmniej jedną ofertę pracy, z czego 25% przyjęło ofertę.
W przypadku absolwentów bez doświadczenia odsetek tych,
którzy oferty otrzymali wynosił nieco ponad 30%, a przyjęła
oferty jedna piąta z nich. Różnica w poziomie przyjmowanych
ofert wiąże się z wysokością proponowanego wynagrodzenia –
mediana pensji w przypadku absolwentów z doświadczeniem
to 45 301 dolarów rocznie, a w przypadku absolwentów bez do-
świadczenia kwota ta jest o ponad 30% niższa i wynosi 34 601
dolarów rocznie.
Badania absolwentów uczelni skandynawskich co do wpływu
zagranicznych doświadczeń zawodowych4 na proces poszuki-
wania pracy wskazują na pozytywne aspekty takich doświad-
czeń w zakresie rozwoju kompetencji potrzebnych na rynku
pracy (szczególnie wymieniane są tu zdolności językowe czy
kulturowe). Poziom zatrudnienia wśród absolwentów z do-
świadczeniem międzynarodowym jest nieco wyższy, osiągają
oni wyższe zarobki. Ale obserwowany jest także negatywny
wpływ tych doświadczeń w krótkiej perspektywie – absolwenci
z międzynarodowym doświadczeniem zawodowym lub eduka-
cyjnym dłużej poszukują pracy, wysyłają więcej aplikacji. Tłu-
maczone jest to wyższymi oczekiwaniami tych absolwentów
oraz czasem sceptycyzmem skandynawskich pracodawców co
do przydatności nabytych za granicą kwalifikacji do potrzeb re-
gionalnego rynku.
Monitorowanie losów zawodowych absolwentów jest prowa-
dzone w naszym kraju od niedawna, w wybranych uczelniach
(wg badań aktywności polskich biur karier w roku 2009, tego
typu badania prowadziło 70 uczelni) i na razie obejmują ab-
solwentów bezpośrednio po ukończeniu studiów (najczęściej
sześć miesięcy), stąd trudno o określenie wpływu poszczegól-
nych czynników w dłuższej perspektywie. Ministerstwo Nauki
i Szkolnictwa Wyższego, świadome potrzeby, przeznaczyło
w roku 2010 kwotę około 50 milionów złotych na wsparcie tego
typu działań w ramach programu Kapitał Ludzki – „Prowadze-
nie monitoringu losów absolwentów w celu podniesienia jako-
ści kształcenia i lepszego dostosowania oferty edukacyjnej do
potrzeb gospodarki opartej na wiedzy i wymogów rynku pracy”5.
4 Student Mobility and Labour Market Outcomes, Jannecke Wiers-Jennsen, NIFU STEP, 2008
5 Harmonogram realizacji działań w trybie konkursowym w ramach PO KL obsługiwanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyż-szego (nowe nabory w 2010 r.), www.nauka.gov.pl
6
W badaniach już prowadzonych na Akademii Górniczo Hutni-
czej dla absolwentów z roku 2009 (wstępna analiza danych
z 10 wydziałów) widać wyraźnie, jak związane z kierunkiem
studiów doświadczenia zawodowe uzyskane w okresie kształ-
cenia (praktyki w tym nadobowiązkowe, praca, staż) przekła-
dają się na doraźne sukcesy na rynku pracy. Odsetek osób
bezrobotnych sześć miesięcy po obronie wśród absolwentów,
którzy podejmowali podczas studiów prace związane z kierun-
kiem studiów jest czterokrotnie niższy od tych, którzy takich
doświadczeń nie mieli. Podobnie jest z odsetkiem absolwen-
tów uzyskujących dochody powyżej 2500 złotych brutto (51,1%
w stosunku do 38,5%). Potwierdzają się także wnioski projektu
HEGESCO – prace dorywcze niezwiązane z kierunkiem studiów
nie mają wpływu na sukcesy na rynku pracy.
Widać zatem, że praktyki studenckie są ważnym elementem
potrzebnym studentom, uczelniom i firmom, a ich dobra orga-
nizacja przyczynia się do sukcesu wszystkich stron.
7
II. Rola praktyk w kształtowaniu kompetencji przydatnych na rynku pracyMonika Domańska
Akademia Górniczo-Hutnicza, Centrum Karier,
Ośrodek Monitorowania Kadry Zawodowej
Problemem naszych czasów jest to, że przyszłość już nie jest taka jak kiedyś.
Paul Valery (1871-1945), poeta francuski
Przyszłość stawia przed wszystkimi nowe, czasem zaskakują-
ce wyzwania. Na pewno jest ona trudno przewidywalna, czego
dowodem są kryzysy finansowe czy pojawiające się nieocze-
kiwanie technologie zmieniające nie tylko naukę, ale i życie
codzienne (telefonia komórkowa czy rozwój Internetu w tym
pojawienie się portali społecznościowych). Ale nie oznacza to,
że nie można przygotować się do nadchodzących czasów tak,
by wykorzystać do maksimum pojawiające się szanse i uniknąć
zagrożeń.
1. Jaki jest obecny rynek pracy?
Najbardziej istotna jest globalizacja działalności gospodar-
czej. Firmy działają na rynkach międzynarodowych, wśród ich
pracowników, kontrahentów i klientów są osoby pochodzące
z różnych krajów, kultur, posługujące się różnymi językami, ży-
jące w różnych strefach czasowych. Największym wyzwaniem
XXI wieku jest zarządzanie różnorodnością. Według badań1
prawie jedna trzecia absolwentów europejskich uczelni pięć
lat po obronie pracy dyplomowej deklaruje, że pracuje w firmie
operującej na arenie międzynarodowej (najniższy wskaźnik
w Norwegii 23%, najwyższy w Belgii 49%, w Polsce aż 38%).
Globalizacja wymaga rozwijania i kształtowania nowych kom-
petencji. Wykracza to poza oczywistą potrzebę znajomości
języków obcych (odsetek polskich absolwentów, którzy de-
klarują wykorzystanie znajomości języków obcych w bardzo
wysokim stopniu w codziennej pracy wynosi 55% w przypadku
firm o orientacji międzynarodowej, 23% w firmach działających
na rynku krajowym). Nie wystarczy umieć mówić, trzeba umieć
się porozumieć. Bez znajomości zasad wzajemnych relacji
i wpływów guanxi trudno jest o dobre stosunki i efektywne ne-
gocjacje z Chińczykami, bez doświadczenia i wiedzy o krajach
arabskich łatwo o gafy w kwestii tematów rozmów, upomin-
1 Projekt Higher Education as Generator of Strategic Competences,
2009, www.hegesco.org
ków czy przebiegu spotkań biznesowych. Polscy pracodawcy
wymieniają przystosowanie kulturowe jako jedną z wiodących
pożądanych kompetencji i jest tak zarówno w przypadku du-
żych korporacji międzynarodowych z siedzibą w Warszawie,
jak i małych kancelarii prawnych z południowo-wschodniej
Polski. Globalizacja wymusza częstsze niż kilkanaście lat temu
wyjazdy w różne części Europy i świata, niesie ze sobą koniecz-
ność opanowania nowych technologii informacyjnych (telekon-
ferencje), prowadzi do internacjonalizacji wielu dziedzin (pra-
wo, finanse, normy, zarządzanie jakością).
Co pomaga w relacjach międzykulturowych:
• wiedza
• poczucie własnej wartości
• komunikatywność
• motywacja
• otwarty umysł
• ciekawość świata
• nieuleganie stereotypom
• powstrzymywanie się od szybkich osądów
• elastyczność
• tolerancja dla „inności”
• tolerancja dla niewiadomej
• niezrażanie się chwilowymi niepowodzeniami
• empatia
• poczucie humoru
Kolejny wyróżnik współczesnego rynku pracy to innowacyj-
ność, nowe technologie (w dokumentach UE szczególną po-
zycję jako obszar przyszłościowy zajmują technologie zmie-
rzające do ograniczenia emisji dwutlenku węgla) i rozwój
technologii informacyjnych. Niezbędne są umiejętności anali-
tyczne, kreatywność, umiejętność rozwiązywania problemów
czy poszukiwania nieszablonowych rozwiązań.
Rośnie znaczenie wiedzy i kwalifikacji. W Unii Europejskiej
do roku 2020 proporcja zawodów wymagających wyższego
wykształcenia zwiększy się do 31,3% (z 25,1% w roku 2006)2.
Zmieniające się wymagania wymuszają ciągłe uzupełnianie
wiedzy. Uczenie się przez całe życie to nie tylko abstrakcyjne
hasło programów unijnych, ale konieczność. Kompetencje wy-
magane przez pracodawców to umiejętność uczenia się, pozy-
skiwania nowej wiedzy, otwartość na wiedzę.
2 European Foundation for the Improvement of Living and Working
Conditions, Fourth European Survey of Working Conditions, EU-27, 2005
8
Przyszłość należy do sektora usług, głównie usług bizneso-
wych, do których należą sektor IT, ubezpieczenia, konsulting,
usługi doradcze (największy przyrost miejsc pracy do roku
2015). W roku 2020 trzy czwarte stanowisk pracy będzie na-
leżało do sektora usług3. Ta tendencja również niesie za sobą
zapotrzebowanie na określone kompetencje, szczególnie takie
jak: orientacja na jakość, rozwijanie i utrzymywanie kontaktów
społecznych i biznesowych, komunikatywność, umiejętność
prezentacji.
Nie bez znaczenia są zmiany demograficzne, głównie starzenie
się społeczeństw europejskich, i zmiany w strukturze społecz-
nej, np. modelach rodziny. W ogóle głównym wyznacznikiem
współczesnego rynku pracy jest funkcjonowanie w warunkach
zmian. Kluczowe dla funkcjonowania w warunkach zmian są:
umiejętność docierania do informacji i korzystania z informa-
cji, aktywność, inicjatywa, świadome decydowanie o własnym
losie i rozwoju.
Kluczowe kompetencje przyszłości to4:
• komunikacja w języku ojczystym
• komunikacja w językach obcych
• kompetencje matematyczne, obliczeniowe
• umiejętność uczenia się
• kompetencje społeczne i obywatelskie
• inicjatywa i przedsiębiorczość
• wiedza o różnicach kulturowych
Kompetencje najważniejsze na europejskim rynku pracy5:
• profesjonalizm
• elastyczność funkcjonalna
• zarządzanie wiedzą
• orientacja międzynarodowa
2. Jak uzyskać kompetencje przydatne na rynku pracy?
Kompetencje są kształtowane w różnych środowiskach, w ro-
dzinie, w kontaktach społecznych, ale przede wszystkim w ca-
łym procesie edukacji. Ogromną rolę w kształtowaniu wśród
studentów kompetencji przydatnych na rynku pracy odgrywają
praktyki studenckie i inne formy zdobywania doświadczenia
zawodowego związanego z kierunkiem studiów.
3 CEDEFOP, Skill Needs in Europe. Focus on 2020, Luxembourg,
20084 New Skills for New Jobs, European Communities, 2009
5 Flexible Professional in the Knowledge Society, Rolf Van der Vel-
den, Maastricht 2008
3. Etap poszukiwania praktyki
Jedną z najbardziej cenionych przez pracodawców cech kan-
dydatów jest motywacja, wewnętrzne przekonanie, że plany
zawodowe są zgodne z ich wizją własnego rozwoju. W kwestii
praktyk – z jednej strony prasa, najczęściej w tonie sensacji,
dostarcza alarmujących informacji o roli doświadczenia za-
wodowego (bez kilkuletniego doświadczenia nie ma szans na
pracę), co powoduje duże zainteresowanie podejmowaniem
wszelkiego rodzaju prac zawodowych podczas studiów, poszu-
kiwania staży i pracy, czasem niestety ze szkodą dla samego
procesu kształcenia. Brak powszechnych rozwiązań systemo-
wych typu np. przerw semestralnych na uzyskanie doświad-
czenia zawodowego (mobility, internship window) prowadzi do
konieczności brania przez studentów urlopów dziekańskich,
a następnie radzenia sobie z powstałymi kłopotami biurokra-
tycznymi (np. różnice programowe). Z drugiej strony funkcjo-
nuje dobrze zakorzeniony w tradycji i opiniach studentów mit
o praktykach studenckich widzianych jako zło konieczne, kilka
tygodni straconych wakacji, „odbębnienie” kłopotliwego obo-
wiązku. W obu wypadkach motywacja nie jest właściwa. Dla-
tego bardzo ważne jest, aby już na etapie przygotowania do
poszukiwania praktyki wiedzieć, jaka ma być jej rola, jakie są
wobec niej oczekiwania i jakie mają być jej efekty. Tego typu
analizy są świetnym ćwiczeniem z zakresu planowania kariery
czy zarządzania projektami w szerszym kontekście, co bardzo
przydaje się w życiu zawodowym – należy zastanowić się, po
pierwsze, po co się czegoś podejmujemy, jakie będą tego efek-
ty, jaka jest nasza motywacja.
Inne kompetencje, które są rozwijane na etapie przygotowa-
nia, to umiejętność docierania do informacji i porządkowania
informacji. Uczelnia poprzez działania biur karier, działów
praktyk studenckich czy pełnomocników do spraw praktyk
powinna pomagać studentom w kontaktach z pracodawcami,
wskazywać źródła informacji (strony internetowe, targi pracy,
publikacje, katalogi branżowe, namiary na osoby kontaktowe),
ale nie wyręczać ich w pełni.
Proces poszukiwania przyczynia się do rozwoju wiedzy o sek-
torze, branży, uwarunkowaniach gospodarczych regionu, ten-
dencjach na rynku pracy.
Studenci mają okazję wykazania się własną inicjatywą, roz-
9
wijania umiejętności nawiązywania kontaktów, umiejętności
skutecznej perswazji, zdolności komunikacji ustnej i pisem-
nej także w językach obcych w przypadku praktyk w firmach
międzynarodowych lub za granicą (korespondencja e-mailo-
wa, przygotowanie dokumentów aplikacyjnych – życiorysów,
listów motywacyjnych; jest to doskonałe ćwiczenie przed póź-
niejszym staraniem się o pracę). Przy czym pisanie tych doku-
mentów pozwala także na „remanent” własnych umiejętności
dotychczas zdobytych w procesie edukacji.
Poszukiwanie praktyki jest okazją do sprawdzenia reakcji na
niepowodzenia i nauczenia się skutecznego radzenia sobie
z nimi (nie zawsze pierwszy kontakt jest skuteczny, ale trzeba
szukać dalej).
4. Etap organizacji praktyki
Na tym etapie studenci mają często pierwszy kontakt z firmą
i rozwijają bardzo ważną i przydatną wiedzę dotyczącą kwestii
formalnych – umów, skierowań, ubezpieczenia, zasad rapor-
towania, dokumentacji praktyki. Bardzo ważne jest, jak ten
etap jest zorganizowany na uczelni (jasno określone, dostępne
w Internecie regulaminy, zasady, dokumenty), gdyż wyrabia to
pewne nawyki i dostarcza studentom wzorców postępowania,
co wobec tak pożądanej przez pracodawców orientacji na ja-
kość ma ogromne znaczenie.
5. Etap odbywania praktyki
Najważniejszą rolą praktyki jest zdobywanie doświadczenia
poprzez obserwację lub w trakcie wykonywania różnych za-
dań (learning by doing). Podczas rozmów pracodawcy wska-
zują jako jedną z głównych bolączek obecnych absolwentów
nieumiejętność stosowania pozyskanej wiedzy (co do zaso-
bu której nie mają zastrzeżeń i cenią ją wysoko) w praktyce.
Praktyki powinny uczyć także komunikacji, w tym szczególnie
sztuki stawiania pytań. Poza umiejętnością stosowania wie-
dzy w praktyce bardzo ważna jest też możliwość konfrontacji
przez praktykantów własnych wyobrażeń o pracy w danym za-
wodzie (np. jako lekarz lub nauczyciel), branży (np. górnictwo,
motoryzacja), obszarze funkcjonalnym (marketing, dział kon-
taktów z klientem) z rzeczywistością, która czasem odbiega
od tego, czego młodzi ludzie spodziewali się, wybierając dane
studia. Praktyki dają szansę na przemyślane kierowanie wła-
snym rozwojem zawodowym. Kolejna kwestia to umiejętność
operowania w rzeczywistym środowisku pracy rządzącym się
innymi prawami niż środowisko uczelni, począwszy od reżimu
godzin pracy, przez rutynę czy elementy kultury organizacyj-
nej, aż po pracę z ludźmi zróżnicowanymi pod względem wieku
czy narodowości. Poprzez to kształtuje się odpowiedzialność,
umiejętność zarządzania sobą w czasie, umiejętność współ-
pracy w heterogenicznych grupach, zdolność stawania się au-
torytetem.
Szczególną rolę w kształtowaniu kompetencji odgrywa do-
świadczenie zagraniczne (praktyki zagraniczne, doświadcze-
nia w ramach programów wspierających mobilność). Pod tym
względem polscy studenci są bardzo aktywni, świadomi nie
tylko bezpośrednich korzyści finansowych, ale także roli tych
doświadczeń w kształtowaniu potrzebnych umiejętności
7.#$(0/,+Q3#):(0/R:,C(*)+.8@S$&$%P,T(,:,/.+*$'(,,3/8C'R:,5.+$#:+)',)8Q,3/8C'#:+)',4+,1.+0'$S
U.RC"#VW2>X>;6Y,;/+/'3/'$+),Y8/)##*P,:::Z%(1(3$#Z#.1
?.+0$@+
=83/.'+
?'0)+0C'+
7#)3*+
2#)+0C'+
9'(B$&
<'/:+
-()1'+
64($%&
9#.:(1'+
!'()*+,-.&/+0'+
!A1.&
>3/#0'+
!"#$%&
7#./81+)'+
2'345+0'+
;"#:(0'+
D8.$@+
EF, LF, NEF, NLF, GEF, GLF, KEF, KLF, HEF
KIF
KIF
KGF
KGF
KEF
KEF
GJF
GJF
GOF
NMF
NM,F
NJF
NOF
NOF
NKF
NKF
NGF
MF
Pracodawcy cenią kandydatów, którzy w CV informują o prak-
tykach lub studiach zagranicznych – i to często nie za zdobytą
tam wiedzę, ale z uwagi na te doświadczenia jako ważne źró-
dło kompetencji (jest to dobry kandydat, ponieważ: „chciało
mu się”, zdobył potrzebne informacje, załatwił formalności,
pojechał, przeżył, wrócił i rozliczył się). A zatem: jest otwarty,
z inicjatywą, niezależny, pewny siebie, zna dobrze język obcy,
dojrzały, odważny, umie radzić sobie ze stresem, umie rozwią-
zywać problemy. W zestawieniu z wiedzą uzyskaną w procesie
kształcenia w kraju (uczelnia na porządnym poziomie, skoro
zapewnia możliwość wyjazdów swoim studentom) i za grani-
cą – daje to pracownika z dużymi perspektywami. Badania po-
twierdzają słuszność tej tezy.
10
YC3(/(*,+Q3#):(0/R:,C(*)+.8@S$&$%,5#3'+C+0'(*#B5(/(0$@',:,3/#50'8,:&3#*'B
U.RC"#V,[(.3/'0,\+03#0P,]=<>^=,5.#@($/P,_0/(.0+/'#0+),6(0/.(,`#.,2'1%(.
>C8$+/'#0,^(3(+.$%P,[+33()P,GEEI
7)+0#:+0'(P,*##.C&0+$@+P,,4C#)0#a$',#.1+0'4+$&@0(
bB'(@A/0#ac,.#4:'S4&:+0'+,,5.#Q)(BR:
dC#)0#a$',+0+)'/&$40(
=3(./&:0#acP,8B'(@A/0#ac,5#C(@B#:+0'+,C($&4@'P,:&/.:+"#ac
d++01+T#:+0'(
_0'$@+/&:+
dC#)0#a$',+C+5/+$&@0(
7.#`(3@#0+)0+,:'(C4+,#,'00&$%,*8)/8.+$%
dC#)0#ac,:35R"5.+$&,4,)8CeB',.RT0&$%,*8)/8.
!'(C4+f.#48B'(0'(,.RT0&$%,*8)/8.
d0+@#B#ac,@A4&*R:,#Q$&$%
=Q3#):(0$',Q(4,C#a:'+C$4(0'+,B'AC4&0+.#C#:(1# =Q3#):(0$',B#Q')0'
,
LEFIOF
LJFOEF
LMFOEF
LOFOLF
IOFOMF
IGFOMF
OLFJNF
NIFLEF
HEFOIF
GJFOIF
HJFJJF
6. Etap rozliczenia praktyki
Poza koniecznością przygotowania profesjonalnego sprawoz-
dania (rozwój komunikacji pisemnej) ważna jest kwestia do-
kumentacji w postaci listów referencyjnych, opinii i wszelkich
innych dokumentów potwierdzających nie tyle samo odbycie
praktyki, co jej zakres i efekty w zakresie wiedzy, doświadcze-
nia i kompetencji. Wobec zmiennego rynku pracy, a w konse-
kwencji – konieczności wielokrotnego w przyszłości starania
się o pracę – konieczne jest wyrobienie zwyczaju dokumento-
wania własnych osiągnięć, etapów rozwoju.
Podsumowując – niezależnie od niewiadomych, jakie niesie
przyszłość, należy wykorzystywać wszelkie nadarzające się
okazje, by zdobywać doświadczenie. Pewne afrykańskie przy-
słowie mówi, że jutro należy do tych, którzy przygotują się dzi-
siaj. Dobrze zorganizowane praktyki zawodowe są efektywną
formą takiego przygotowania.
11
Justyna Bugaj1
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Jednym z podstawowych zadań uczelni jest przygotowanie ab-
solwentów do podjęcia pracy, a staże i praktyki, będące ele-
mentem programu studiów, uzupełniają zajęcia prowadzone
w szkołach wyższych o rozwój umiejętności praktycznych. Po-
magają pracodawcom ukierunkować rozwój ich przyszłych pra-
cowników oraz ułatwiają młodym ludziom świadome spojrze-
nie na swoje zainteresowania, możliwości rozwoju itp. przez
pryzmat oczekiwań związanych z wymarzonym stanowiskiem
pracy i specyfiką zawodu.
1. Wprowadzenie
Ch. Handy pod koniec XX wieku opublikował książkę, w której
opisywał między innymi ponadczasowe paradoksy dotyczące
życia i pracy w XXI w. Niektórzy [ludzie będą mieli – J.B.] pracę
i pieniądze, ale za mało czasu, podczas gdy inni [będą mieli –
J.B.] cały czas, ale [będą – J.B.] bez pracy i bez pieniędzy2. Pra-
cownicy coraz częściej będą pracować dłużej i w nietypowych
godzinach, [będą – J.B.] przyjmować więcej pracy niepełnoeta-
towej i częściej pracować na własny rachunek3. W tej pozycji
Handy wyróżnił także cztery rodzaje pracy:
płatną – występującą w różnych formach (pensje, hono-
raria), w zależności od tego czy sprzedaje się czas, czy
produkt,
podarunkową – wykonywaną za darmo na rzecz wspólno-
ty, instytucji charytatywnych, klubów sportowych itp.,
domową – prowadzenie domu i troskę o jego mieszkań-
ców,
kształceniową – nabywanie i rozwijanie inteligencji.
Zrównoważone życie jest mieszanką wszystkich tych typów
pracy4. Stanowią one wyzwanie dla młodego człowieka, który
stoi przed życiowymi decyzjami. Na te z kolei wpływają oso-
by, z którymi się spotyka oraz doświadczenie, które nabywa.
Znaczna część studentów poszukujących praktyk jest jak nie-
2 Handy Ch., (1996), Wiek paradoksu. W poszukiwaniu sensu przy-
szłości. Dom Wydawniczy, Warszawa, s. 32-33 i 1743 Tamże
4 Tamże
III. Kompetencje opiekunów praktyk – rezultaty projektu PROCERTU
oszlifowane diamenty i wyróżnia się naturalną ciekawością
i kreatywnością w rozwiązywaniu stawianych przed nimi za-
dań. Są żądni wiedzy, poznania, jak właściwie wygląda ten
wymarzony przyszły zawód. Charakteryzują ich różnorodne
postawy wobec współpracowników, zdarza się, że negatywne
(roszczeniowe, agresywne), dlatego też należy je kształtować
nie w murach uczelni, lecz w przyszłym miejscu pracy.
Rolę osoby opiekującej się studentem po stronie firmy można
stosunkowo łatwo określić, gdyż wynika ona z opisu zajmowa-
nego stanowiska pracy. Jednak określenie wymagań w stosun-
ku do kompetencji opiekunów praktyk po stronie uczelni jest
dość trudne. Zostaną one przedstawione na przykładzie rezul-
tatów badań przeprowadzonych w ramach międzynarodowego
projektu PROCERTU. Projekt ten został przygotowany przez
partnerów z krajów europejskich, którzy wykazali się doświad-
czeniem lub wiedzą w zakresie tworzenia relacji między uczel-
nią a przedsiębiorstwem oraz opieki nad praktykami zawodo-
wymi, profesjonalizacji i certyfikacji umiejętności. Badania do
projektu zrealizowano w sześciu krajach, w ramach programu
Leonardo da Vinci – PROCERTU (Training and European Certifi-
cation for Academic Tutors).
2. Zmiana roli praktyk zawodowych
Konkurencja na rynku pracy jest bardzo duża, a do tego coraz
więcej pracodawców podnosi wymagania w stosunku do nowo-
zatrudnianych pracowników, pytając o doświadczenie, a także
o rodzaj aktywności na studiach. Czas stażu lub praktyki stu-
denta pozwala na sprawdzenie jego stopnia zainteresowania,
zaangażowania oraz możliwości ukierunkowanego rozwoju.
Przy zapewnieniu odpowiedniej opieki wydelegowanej do tego
celu osoby z przedsiębiorstwa współpraca między stażystą
i pracodawcą może być owocna dla obu stron. W trakcie prak-
tyk ważną rolę oddziaływania na praktykanta odgrywa osoba,
która się nim „opiekuje”, pomagając mu w odnalezieniu się
w nowych okolicznościach oraz wskazując możliwą drogę za-
wodową. Same oczekiwania względem praktykantów sprowa-
dzają się do potrzeby kształcenia następujących umiejętności:
świadomości społecznej – od studentów oczekuje się lep-
szego zrozumienia społecznych aspektów praktyk oraz
odpowiedniego zrozumienia określonych polityk z nimi
związanych,
12
zastosowania teorii – program praktyk powinien być tak
zaprojektowany, by stworzyć im możliwość zastosowa-
nia wiedzy z różnych dyscyplin w konkretnych sytuacjach
w pracy,
dostosowania do środowiska pracy – od praktykantów
oczekuje się zrozumienia kultury organizacyjnej firmy
oraz pełnego współdziałania z pracownikami,
współpracy z partnerami – od praktykantów oczekuje się
wymiany pomysłów i dotychczasowych doświadczeń, roz-
wiązywania różnych zadań, wzajemnego wspomagania
rozwoju osobistego;
rozwoju ogólnego – oczekuje się od studentów czerpania
korzyści z programu praktyk poprzez rozwój krytycznego
sposobu myślenia, umiejętności interpersonalnych i ko-
munikacyjnych, świadomości społecznej, umiejętności
analitycznych.
Rysunek 1. przedstawia relacje między studentem – głównym
ogniwem, a opiekunami praktyk reprezentującymi uczelnię
oraz miejsce odbywania praktyki lub stażu. Siła relacji jest
uzależniona między innymi od zaangażowania wyżej wymie-
nionych osób biorących udział w tym procesie. Zakres wyma-
gań i obowiązków jest określony w kontrakcie dotyczącym
praktyk. Student prowadzi dziennik praktyk, w którym groma-
dzi dokumentację związaną z ich przebiegiem oraz spisuje uzy-
skane umiejętności5.
opiekunowie praktyk – uczelnia
opiekunowie praktyk – organizacja
student, praktykant, stażysta
Rysunek 1. Relacje między opiekunami praktyk i studentem
Źródło: opracowanie własne
Praktyki zawodowe przyczyniają się do pobudzania aktywno-
ści zawodowej studenta oraz umożliwiają mu twórcze rozwią-
zywanie problemowych przypadków analizowanych w trakcie
zajęć, które pozostały do ukończenia studiów. Pomagają pod-
jąć decyzję o kształtowaniu dalszej kariery zawodowej, w tym
sprawdzają, czy dotychczasowe wybory były słuszne. Umoż-
liwiają mu zebranie materiałów źródłowych, które pomagają
w napisaniu ciekawej pracy dyplomowej.
5 Np. Regulamin praktyk zawodowych zachodniopomorskiego
Centrum Edukacyjnego w Szczecinie, http://www.zce.szczecin.pl/okp1/regulamin.pdf Regulamin praktyk zawodowych, http://www.gdynia.pl/g2/dokumenty/jednostki/reg_prakt_zaw.pdf Regulamin praktyk zawodowych na Wydziale Nauk Humanistycznych SGGW, http://spin.sggw.pl/files/Regulamin_praktyk_pedagogika.pdf Regulamin praktyk studenckich w Instytucie Ekonomii i Zarządza-nia, http://www.econ.uj.edu.pl/download/RegulaminPraktyk.pdf
3. Projekt Procertu
Podczas posiedzenia Rady UE w Lizbonie, w marcu 2000 roku,
szefowie rządów rozpoczęli dysputę nad realizacją wyznaczo-
nej 10-letniej misji, aby UE stała się najbardziej konkurencyjną
i dynamiczną gospodarką opartą na wiedzy, zdolną do zrówno-
ważonego wzrostu gospodarczego, z większą liczbą lepszych
stanowisk pracy. Centralnym elementem w niej stanowiły za-
gadnienia dotyczące uczenia się przez całe życie nie tylko dla
konkurencyjności i zdolności do zatrudnienia, ale także włą-
czenia społecznego, aktywnego obywatelstwa i rozwoju osobi-
stego. Dodatkowo podkreślono tam rolę praktyk zawodowych,
które stały się obowiązkowym elementem programu studiów.
W następstwie tego w wielu środowiskach naukowych rozpo-
częły się dyskusje nad ważnością programu praktyk oraz rolą
ich opiekuna. W odpowiedzi na wyzwania określone wówczas,
a wciąż aktualne, utworzone zostało konsorcjum projektowe
zwane dalej w skrócie PROCERTU6 (Training and European Cer-
tification for Academic Tutors).
Projekt został przygotowany przez partnerów z krajów europej-
skich, którzy wykazali się doświadczeniem i wiedzą w zakre-
sie współpracy między uczelnią a przedsiębiorstwem, opieką
nad praktykami zawodowymi, profesjonalizacją i certyfikacją
umiejętności. Konsorcjum składało się z dziesięciu partnerów
z sześciu różnych krajów:
ISTP Saint Etienne (Francja, Ecole nationale des Techniqu-
es Industrielles et des Mines d’Alès, Institut Supérieur des
Techniques Productiques),
E.N.T.E.R. (Austria, European Network for Transfer and
Exploitation of EU projects Results – Europejska Sieć na
rzecz Transferu i Wykorzystywania Wyników Projektów
UE),
ENSTIMA (Francja, Francuskie Stowarzyszenie Normaliza-
cyjne AFAQ AFNOR),
DAA (Niemcy, Deutsche Angestellten Akademie - Institut
Berlin und Brandenburg/West),
FUTURUM (Polska),
PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA W TARNOWIE
(Polska),
FASE NET (Hiszpania),
IKERTIA FUNDACION (Hiszpania),
HEIG-VD (Szwajcaria, Haute école d’ingénierie et de Ge-
stion du canton de Vaud),
UNIWERSYTET W GOTEBORGU (Szwecja).
6 Daroux G., (2009), The exercise of academic guidance, documents
of PROCERTU Projekt
13
Projekt został podzielony na cztery główne części:
1. przygotowanie profilu stanowiska pracy tutora,
2. opracowanie i przygotowanie programu szkoleniowego
(e-larning),
3. opracowanie narzędzia certyfikacji umiejętności,
4. opracowanie podręcznika dobrych praktyk.
Wykonawcy projektu na podstawie obserwacji w reprezento-
wanych krajach i w wielu placówkach oferujących szkolenia
połączone z pracą stwierdzili, że rolę opiekuna praktyk zawo-
dowych przypisuje się najczęściej pracownikom administra-
cyjnym lub nauczycielom akademickim. Poprzez opis obrazu
praktyk opracowano profil oraz misję mentora akademickiego,
określono jego rolę w uczeniu się studentów oraz nakreślono
kierunek zmian dotyczących potrzebnych umiejętności.
Informacje na temat projektu PROCERTU oraz rezultaty prac
zespołu projektowego zostały rozpowszechnione za pomocą
strony internetowej: www.procertu.eu oraz przez ulotki udo-
stępniane na konferencjach i seminariach np. www.procer-
tu_brochure_final_pl.
4. Kompetencje opiekunów praktyk
W uczelniach opiekunowie praktyk stosują różne metody po-
mocy studentom w ocenie ich własnych cech i umiejętności
oraz w przygotowaniu ich do pracy na wymarzonym stanowi-
sku i w wybranym zawodzie. To szczególne połączenie wiedzy
zawodowej, osobistego stylu i podejścia do ułatwienia proce-
su uczenia się kształtuje wizerunek opiekuna praktyk zawo-
dowych. Definicyjnie opiekun praktyk reprezentujący uczelnię
jest rozumiany jako: osoba, która jest nauczycielem i/lub na-
ukowcem zatrudnionym na uczelni lub w instytucie uczelnia-
nym i kieruje kilkoma studentami / praktykantami w okresie,
w którym student pracuje jako stażysta w firmie / szpitalu /
szkole zawodowej7.
D.Thierry i C.Sauret uważają, że kompetencje w znaczeniu
ogólnym – to zdolność pracownika do działania prowadzącego
do osiągnięcia zamierzonego celu w danych warunkach za po-
mocą określonych środków. W rozwiniętej wersji, kompetencje
to ogół wiedzy, umiejętności, doświadczenia, postaw i goto-
wość pracownika do działania w danych warunkach, a więc
także zdolność przystosowania się do tych zmieniających się
7 PROCERTU Projekt
warunków. Nie są więc one synonimem kwalifikacji w potocz-
nym znaczeniu ani równoznaczne z formalnym wykształceniem
czy dyplomem8.
Jednym z podstawowych celów działania opiekuna praktyk
zawodowych określonych w ramach projektu PROCERTU po-
winno być rozwijanie zdolności globalnego podejścia do roz-
wiązywania problemów, połączone ze zdolnością radzenia
sobie z niepewnością w zmiennym otoczeniu, rozwijania my-
ślenia analitycznego i zdobywania wiedzy teoretycznej w kwe-
stiach ogólnych i związanych z określoną pracą. Podkreśla się
zdolności: analizy, proponowania usprawnień w projektach,
„napędzania” tych projektów i zarządzania ludźmi. Te cztery
umiejętności muszą być stosowane w czterech obszarach ak-
tywności kierownika branżowego: technika, ekonomia, organi-
zacja i zasoby ludzkie9.
W wyniku dalszych prac w ramach projektu wyodrębniono trzy
główne grupy kompetencji, charakteryzujących opiekunów
praktyk:
pedagogiczne,
społeczne,
komunikacyjne.
Do grup tych zaliczono między innymi: zdolność informowania,
słuchania studentów, otwartość, zarządzanie i moderowanie
dyskusji, instruowanie studentów, mierzenie postępów pracy
studentów oraz pomoc w rozwoju kompetencji własnych.
Podczas realizacji projektu sprecyzowano także dwie grupy
umiejętności:
administracyjne, w tym umiejętność wydajnej pracy
z dużą liczbą studentów i radzenia sobie z dużą ilością
wymaganej dokumentacji (umowy, wnioski o praktyki,
dzienniki praktyk, karty ocen itp.),
profesjonalne, np. wysoki stopień profesjonalizmu w kon-
kretnym obszarze, duże doświadczenie zawodowe, wie-
dza specjalistyczna, doświadczenie zawodowe pasujące
do programu nauczania studiów na danym kierunku itp.
Tabela 1. przedstawia szczegółowo grupy umiejętności oraz
przypisane im działania charakteryzujące opiekunów praktyk.
8 Thierry D., Sauret C. (1994), Zatrudnienie i kompetencje w przed-
siębiorstwie w procesach zmian, Poltext, Warszawa 9 Tamże
14
Umiejętności: Działania:
społeczne
podchodzenie do ludzi w sposób
otwarty i bez uprzedzeń
odpowiednia reakcja na różne typy
osobowości, cechy narodowe, wiek
itp.
umiejętność rozumienia problemów
i obaw uczestników
odpowiednie zrównoważenie ukie-
runkowania na jednostkę i grupę
zapewnianie studentom wsparcia
i zachęty
pedagogiczne
podtrzymywanie motywacji każdego
studenta
uwzględnienie celów
zarządzanie interakcją
udzielanie informacji zwrotnej
wspieranie różnych stylów uczenia
się, a także strategii uczenia się
oceny
ocena jakości uczenia się
ocena satysfakcji studentów
ocena przebiegu praktyki
śledzenie postępu studenta
motywowanie studentów
przekazanie studentom informacji
zwrotnej
zarządzania
radzenie sobie ze stresem
zarządzanie kontaktami
zarządzanie czasem
administracyjne
opracowanie biznesplanu
radzenie sobie z zagadnieniami orga-
nizacyjnymi
zarządzanie jakością
rozwiązywania
problemów
znajomość potencjalnych problemów
rozpoznanie i zapobieganie proble-
mom
radzenie sobie z problemami
Tabela 1.: Umiejętności związane z działaniami opiekunów
praktyk
Źródło: FUTURUM, (2009), WP 9: Podręcznik dobrych praktyk,
PROCERTU Projekt
Opiekunowie praktyk pełnią wiele różnych ról w odniesieniu
do studenta, np.: przewodnik, doradca, opiniodawca, konsul-
tant i nauczyciel. W projekcie zwrócono szczególną uwagę na
rolę doradcy, która powinna być dominująca, podkreślając, że
wszelkie działania opiekuna praktyk powinny być ukierunko-
wane na pomoc studentowi w zakresie takich funkcji jak:
socjalizacja,
przekazanie i transfer wiedzy,
kwalifikacje.
Tabela 2. przedstawia wyniki badań wykonawców projektu PROCERTU nad działaniami opiekuna praktyk zawodowych. Równowa-
ga pomiędzy poszczególnymi funkcjami zmienia się w zależności od kraju, organizacji, parametrów prawnych, organizacyjnych,
lokalnych lub indywidualnych.
Socjalizacja ucznia / praktykanta Przekazanie i transfer wiedzy Kwalifikacja praktykanta
Pomóc praktykantowi w integracji
w przedsiębiorstwie oraz instytucjiWnieść wiedzę
Stworzyć (współtworzyć) profesjonalny
projekt
Przyjmować i wytyczyć ścieżkę działania /
pokierować
Towarzyszyć w uczeniu się, czy to
technicznie, dyscyplinarnie, czy meto-
dologicznie
Ocenić postęp w rozwoju umiejętności
i kompetencji
15
Umożliwiać relacje pomiędzy praktykan-
tem, zespołem nauczycieli oraz opieku-
nem w przedsiębiorstwie
Towarzyszyć praktykantowi we
wszystkich okolicznościach, szczegól-
nie spornych
Wytyczyć ścieżkę działania / kierować
Na podstawie przebiegu szkolenia okre-
ślać tryb opieki
Aktywnie uczestniczyć w definiowaniu
przebiegu uczenia się ucznia
Ujednolicać z innymi opiekunami
praktyk zawodowych metody i praktyki
oceny
Określić przedsiębiorstwa partnerskie
reprezentujące ciekawe pole działania dla
praktykantów
Doradzać praktykantowi w zakresie
odpowiedzialności i autonomii
Określać tryb oceny praktyk na pod-
stawie odniesienia do umiejętności
względem przygotowanego stanowiska
pracy
Analizować profile i potrzeby praktykan-
tów
Zachęcać praktykanta do komuni-
kacji, przedstawiania argumentów,
relacjonowania i wymiany nabytego
doświadczenia
Gwarantować osiągnięcie i jednorod-
ność stanowiska pracy poprzez stałą
kontrolę z wykorzystaniem określo-
nych narzędzi
Umożliwiać integrację praktykanta
w przedsiębiorstwie po ukończeniu studiów
Oceniać osiągnięcie celów szkolenio-
wych
Tabela 2.: Czynności dotyczące funkcji doradcy oraz oczekiwane wyniki
Źródło: FUTURUM, (2009), WP 9: Podręcznik dobrych praktyk, PROCERTU Projekt
Biorąc pod uwagę powyższe, możemy sformułować następują-
ce grupy kompetencji10:
wspólne: kompetencje, które są zawsze wymagane na sta-
nowisku pracy opiekuna praktyk zawodowych: np. umie-
jętności doradcze (słuchanie, dialog, pocieszanie szacu-
nek, zaufanie, instruowanie...), umiejętność samodzielnej
pracy, umiejętność zachęcania studentów do wyciągania
wniosków z praktyk, umiejętność zarządzania informacja-
mi (umiejętność wyszukiwania i analizy informacji pocho-
dzących z różnych źródeł), podejmowanie decyzji,
dostarczyciel: kompetencje wskazywane przez opie-
kunów praktyk i kierownika wydziału, np.: umiejętność
wykrycia potencjalnych połączeń pomiędzy aspektami
wiedzy przedmiotowej a ich zastosowaniem w polity-
kach i treściach edukacyjnych, zaangażowanie w postępy
i osiągnięcia uczniów,
użytkownik: kompetencje wskazywane przez opiekunów
praktyk zawodowych i uczniów, np.: zdolność do analizy
i syntezy wiedzy z przedmiotu, który będzie nauczany,
10 Lecerf Ch. (2008), WP 3: Profil stanowiska pracy opiekuna praktyk zawodowych Raport Końcowy, ENSTIMA
zewnętrzne: kompetencje wskazywane przez uczniów
i kierownika wydziału, np.: rozwiązywanie problemów,
świadomość konieczności ciągłego rozwoju zawodowego.
Członkowie projektu, mając na względzie powyższe punkty
widzenia osoby opiekuna praktyk zawodowych oraz podając
wyraźnie kontekst ich rozumienia, określili zbiór kompetencji
w nawiązaniu do podstawowych umiejętności, prowadzących
do wyróżnienia następujących obszarów:
społecznego,
pedagogicznego,
oceny,
zarządzania,
administracji,
rozwiązywania problemów.
Trzy pierwsze obszary przedstawione w tabelach (Tabela 3.
– umiejętności społeczne i pedagogiczne oraz Tabela 4. –
umiejętność oceny i zarządzania) są związane bezpośrednio
z funkcjami opiekuna praktyk. Trzy ostatnie są ściśle powią-
zane z ogólnymi funkcjami pełnionymi przez opiekuna praktyk
zawodowych (w tym szczególnie z funkcją doradztwa).
16
Umiejętności społeczne Umiejętności pedagogiczne
1. Umiejętność podchodzenia do ludzi otwarcie i bez uprze-
dzeń1. Utrzymanie motywacji
Życzliwość
Empatia
Umiejętność słuchania
Umiejętność wyrażania odmiennego zdania bez obrażania
praktykantów lub osoby nadzorującej w firmie
Umiejętność oddzielenia oceny od odczuć lub przekonań
praktykantów
Wyrażanie swojego zdania bez wiedzy, odnoszenia się lub
uwzględnienia wydarzeń z przeszłości
Entuzjazm
Pozytywne nastawienie
Zachęcanie do uczestnictwa
Wykazanie zainteresowania swoimi praktykantami
Dostarczenie informacji zwrotnej
Ustanowienie celów
Zainteresowanie przedmiotem
2. Świadomość istnienia różnic między praktykantami 2. Uwzględnienie celów
W razie potrzeby, ukierunkowanie swojej pracy na każdego
praktykanta
Odnajdowanie indywidualnych i intelektualnych różnic między
praktykantami
Dobre rozplanowanie codziennych czynności
Dokładność, metodyczność i systematyczność
3. Reagowanie odpowiednio do poszczególnych typów osobo-
wości, cech narodowościowych, wieku itd.3. Zarządzanie interakcjami
Uwzględnianie czułych punktów praktykantów
Umiejętności psychologiczne
Komunikatywność
Umiejętność moderacji
Dobra koordynacja czynności
4. Zrozumienie problemów i obaw uczestników 4. Udzielanie informacji zwrotnej
Umiejętności psycho-pedagogiczne
Cierpliwość i wyrozumiałość
Dążenie do sedna sprawy
Opisowość pozwalająca praktykantom działać
5. Odpowiednie wyważenie kierunków działania5. Zajmowanie się różnymi profilami osób nadzorujących
praktykantów i firmy
Umiejętności pedagogiczne
Uwzględnianie różnic między praktykantami, aby wiedzieć jak
ukierunkowywać spotkania
Uwzględnianie czułych punktów praktykantów
Umiejętności psychologiczne
6. Zapewnienie praktykantom wsparcia i zachęty6. Wsparcie poszczególnych stylów uczenia się / strategii
pracy
Pozytywna i pomocna postawa
Udzielenie praktykantom pomocy krok po kroku, w ich tempie
Uwzględnienie potrzeb praktykantów i wiedza, jak im pomóc
Unikanie sytuacji przytłaczania lub zniechęcania praktykantów
poprzez słowa lub działania
Umiejętności dydaktyczne
Umiejętności praktyczne
17
Umiejętność oceny Umiejętności zarządzania
1. Ocena jakości praktyk 1. Radzenie sobie ze stresem / tolerancja frustracji
Sprawdzanie poziomu wiedzy osiągniętego przez praktykan-
tów, nie tylko pod koniec okresu praktyk, ale również w jego
trakcie
Podejście realistyczne
Samokontrola
Pozytywne nastawienie / pozytywne myślenie
Przystosowanie się do zmian z łatwością
2. Ocena zadowolenia praktykantów 2. Radzenie sobie z dużą częstotliwością komunikacji
Uwzględnienie opinii praktykantów, ich skarg itp.
Pozytywna, krytyczna postawa
Świetne zdolności analityczne
Umiejętność moderacji
3. Reakcja na ocenę procesu przez praktykantów 3. Zarządzanie czasem
Otwartość
Uwzględnienie opinii praktykantów bez urazy
Wiedza, jak reagować stosownie do oceny praktykantów
Pozytywna, krytyczna postawa
Dobre rozplanowanie działań podczas procesu praktyk
Umiejętność odmawiania w sytuacji nieplanowanych
działań
Umiejętność pozostawienia czasu w trakcie praktyk na
nieoczekiwane zdarzenia
4. Śledzenie postępu praktyk
Wiedza na temat postępów praktykanta lub ich braku
5. Motywacja praktykantów
Zdobycie zainteresowania praktykantów
Wspomaganie praktykantów w procesie praktyk
6. Udzielanie praktykantom informacji zwrotnej
Dążenie do sedna sprawy
Opisowość pozwalająca praktykantom działać
Tabela 3.: Umiejętności społeczne i pedagogiczne
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Program e-learning dla opiekuna praktyk zawodowych, PROCERTU 2009
Tabela 4.: Umiejętność oceny i zarządzania
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Program e-learning dla opiekuna praktyk zawodowych, PROCERTU 2009
18
W projekcie nawiązano również do europejskiego dokumentu Europass – Curriculum Vitae (http://europass.org.pl/europass-cv;
http://europass.cedefop.europa.eu/europass/preview.action), a także punktu odniesienia CompeQ, który podaje szczegółowe
umiejętności ogólne opiekuna praktyk (Tabela 5.).
podstawowe kompetencje osobiste
Znać samego siebie; określać własne atuty
Zarządzać osobistymi atutami, w tym zdrowiem oraz utrzymaniem zdolności do
zatrudnienia; utrzymywać własną równowagę fizyczną oraz umysłową
Czuć się wydajnym; być pewnym siebie; wykazywać zdolność podejmowania decyzji,
a także umiejętność działania w ramach stanowiska
Posiadać umiejętności manualne
Posiadać zdolności artystyczne
Wykazywać zdolności analityczne
Wykazywać zdolności syntezy
Uwzględniać własne zainteresowania
W razie konieczności, kwestionować własne dzialania i pozostawiać sprawy własnemu
biegowi
ukierunkowane zaangażowanie
Z zaangażowaniem, energią i wytrwałością dążyć do pracy
Organizować się w sposób samodzielny
Zarządzać i kontrolować harmonogram; przestrzegać danych harmonogramów
i terminów
odpowiedzialne zachowanie
Być oddanym i samodzielnie się motywować; podejmować obowiązki związane
z funkcją
Wykazywać wytrwałość w ramach pełnionej funkcji
Robić samemu to, czego oczekuje się także od innych osób; mieć dyscyplinę osobistą
i liczyć się z nią
Wytrzymywać napięcia i zarządzać stresem
Przyjmować lub wybierać kodeks deontologiczny oraz przestrzegać go; przestrzegać
etyki; być sprawiedliwym i uczciwym
19
transformacja
i innowacja
Wykazywać ciekawość, bystrość oraz inicjatywę, aby ułatwiać osiąganie celów
instytucjonalnych
Wprowadzać innowacje; wykazywać kreatywność
podtrzymanie
zdolności do
zatrudnienia
Być otwartym na nowe idee i wykazywać się elastycznością
Wykazywać chęć doskonalenia i być gotowym na to, aby ewoluować
kompetencje
społeczne
talenty
komunikacyjne
Komunikować się w odpowiedni sposób z przełożonymi, kolegami, podwładnymi
oraz klientami
Komunikować się ustnie (w języku ojczystym)
Komunikować się w formie pisemnej (w języku ojczystym)
Potrafić komunikować się również w innych językach
Umieć słuchać; uwzględniać punkt widzenia innych osób
orientacja na
klienta
Mieć dobre wyczucie w obsłudze klienta (zewnętrznej lub wewnętrznej); przyjmować
i oferować klientom produkty i usługi w sposób, który jak najlepiej spełnia ich
rzeczywiste potrzeby; utrzymywać relacje zawodowe; kontrolować klientów
umiejętność
współpracy
i pracy
w zespole
Wykorzystać podejścia i środki nauczania dostosowane do relacji z kolegami
i współpracownikami. Pomagać im, gdy będą tego potrzebować, i w razie potrzeby
tymczasowo zastępować
Stawać w obronie pomysłów i ideałów oraz integrować te przekazane przez inne
osoby; wykazywać perswazję i entuzjazm
Negocjować korzystne rozwiązania dla różnych interesariuszy
Dostosowywać się do swojego środowiska
Być zdolnym do integrowania w swoim zachowaniu innych kultur
oraz planów działania
Rozwijać i proponować sieci partnerów
Tabela 5.: Kompetencje opiekunów praktyk – nawiązanie do europejskiego dokumentu Europass – Curriculum Vitae
Źródło: WP 3: Profil stanowiska pracy opiekuna praktyk zawodowych Raport Końcowy, PROCERTU, 2008
20
Na podstawie wypracowanych w projekcie materiałów został
przygotowany kurs e-learningowy, który umożliwia doskonale-
nie wymienionych w tabelach czynności i umiejętności charak-
terystycznych w pracy opiekunów praktyk. Zostały też opraco-
wane sposoby oceny uczestników kursu oraz ich certyfikacja.
5. Opinie studentów
Studenci często wypowiadają się pozytywnie o praktykach,
gdyż jak twierdzą: praktyka to możliwość zdobycia doświad-
czenia w branży, a uczelnie powinny w tym pomagać. Podkre-
ślają jednak, że dobrej praktyki warto szukać na własną rękę,
choć liczy się też wsparcie ze strony uczelni11. Jeśli praktyki nie
są obowiązkowe – kontakt z uczelnią w tej sprawie jest nie-
wielki. Poszukując informacji o dobrych praktykach, studenci
sięgają często do forów internetowych, gdzie dowiadują się
o tym gdzie jej szukać i jak ją zdobyć12. Jedna ze studentek tak
opisuje swoje doświadczenia:
Od pierwszego dnia praktyk dostałam odpowiedzialne zada-
nie, biurko, komputer i telefon. Zespół jest bardzo miły i po-
mocny. Zostałam oprowadzona po siedzibie firmy i poinfor-
mowana o zasadach i zwyczajach w firmie. Część zadań jest
nudna, na przykład mierzenie czasu podczas testów umiejęt-
ności analitycznych. Nie miałam dotąd żadnych doświadczeń
w sferze HR, praktyka pozwoliła mi poznać charakter tej pracy,
zdobyć doświadczenie i przekonać się, czy mi to pasuje i czy
poradzę sobie w takiej pracy.
Zuza, praktyka w dziale HR firmy Ericpol
Opinie negatywne dotyczą szczególnie praktyk obowiązko-
wych. Jednak doświadczenia mogą być bardzo różne, nawet
w przypadku jednej osoby.
Uważam, że bezpłatna praktyka nie powinna trwać dłużej niż
miesiąc. Po miesiącu te zadania, które można zlecić studen-
towi opanował on już dobrze, a nowych pracownicy niestety
nie chcą zlecać. Plusy praktyk, to możliwość zdobycia prak-
tycznej wiedzy i sprawdzenia się. Liczy się także dodatkowy
wpis w CV i referencje. Strony negatywne to „godziny nudy”
i świadomość, że do pracy, którą się wykonuje nie potrzebne
jest właściwie żadne wykształcenie (np. odrywanie wydruków
11 http://gazetapraca.pl/gazetapraca/1,91736,5456792,Jak_uczel-nie_pomagaja_studentom_w_karierze_.html
12 W wątku „Praktyki”: http://www.architekcikariery.pl/praca-
porady-student-na-praktyce-jakich-bledow-unikac,178,2,566.html
RMUA za pomocą linijki, masowe przybijanie pieczątek). Kolej-
ny minus to małe zainteresowanie praktykami na uczelni, niby
koordynator jest, ale jakie i czy w ogóle ma zadania nikt nie wie
– to niedobrze. Zwłaszcza, że większość osób w ogóle nie wie
o jego istnieniu (ja dowiedziałam się po prawie czterech latach
studiowania, przez przypadek).
Aleksandra
6. Zakończenie
Uczestnicy projektu założyli, że opiekun praktyk zawodowych
powinien posiadać szerokie umiejętności i kompetencje doty-
czące wspierania rozwoju młodego człowieka, określania ce-
lów i jego zdolności. W tym zakresie powinien on spełniać ocze-
kiwania studentów w sposób jak najbardziej niezawodny. Jest
to bardzo ambitny cel, który można osiągnąć po odpowiednim
przygotowaniu, wymagającym np. ukończenia odpowiedniego
kursu e-learningowego. Ponadto znacznie łatwiej jest funkcjo-
nować w środowisku, które posiada standardy umożliwiające
ocenę jakości opieki nad praktykami np. powszechnie akcepto-
wany system certyfikacji. Korzyści z tego są obustronne, choć
bardziej odczuwalne dla studenta-praktykanta. Wspólna praca
osób z różnym doświadczeniem i w różnym wieku uczy pokory
i dystansu do problemów w pracy. Jest ona ważna szczególnie
na początku kariery zawodowej, kiedy młodzi stażem pracow-
nicy ćwiczą kreatywną umiejętność podejścia do zmiany, przy-
stosowywania się, rozwiązywania spornych kwestii oraz umie-
jętności pracy w zespole.
Z międzynarodowych badań przeprowadzonych w trakcie trwa-
nia projektu PROCERTU13 wywnioskowano, że poza kilkoma wy-
jątkami, nie ma (dotychczas) żadnych szczególnych kursów czy
programów szkoleń dla osób sprawujących opiekę nad prak-
tykami zawodowymi, nie ma również certyfikacji, którą można
byłoby traktować jako wzór do naśladowania (tzw. dobrą prak-
tykę). Wyniki prac nad projektem ukazały jednak duże zainte-
resowanie problemem kwalifikacji i kompetencji opiekunów
praktyk. Dlatego konsorcjum PROCERTU przygotowało i zapro-
ponowało każdemu podmiotowi zaangażowanemu w opiekę
nad praktykami zawodowymi możliwość uczestnictwa w pro-
gramie e-learningowym, kończącym się certyfikatem potwier-
dzającym posiadane lub uzyskane umiejętności.
13 Ljungvall R., Samanni B., Petersson B., (2008), Sub report, Work-package 2, PROCERTU Projekt
21
Rezultatem projektu było także wyodrębnienie zalet opiekuna
praktyk zawodowych, do których zaliczono14:
1. Pozytywne nastawienie i entuzjazm – wobec wypełnienia
nawet drobnego zadania o niewielkim znaczeniu.
2. Towarzyskie usposobienie – wobec potrzeby motywowa-
nia praktykantów do otwartości, rozmów ze współpracow-
nikami i aktywnego zadawania pytań.
3. Umiejętność pracy w zespole – wobec potrzeby rozwoju
umiejętności społecznych poprzez współpracę w różno-
rodnych (ze względu na wiek i doświadczenie) zespołach.
4. Niezależność – wobec potrzeby niezależnego sposobu
myślenia i nauczenia się integracji wiedzy i umiejętności
w celu poszukiwania możliwych do przyjęcia rozwiązań.
5. Kreatywność i otwarty umysł – wobec potrzeby wycho-
dzenia poza standardowy sposób myślenia o problemach
i czerpania wiedzy z różnych obszarów badań, które cza-
sami mogą być całkowicie niezwiązane z tematem.
6. Analityczny sposób myślenia i zdolność do przyjęcia
złożonego podejścia do problemów – wobec potrzeby
unikania analizy problemów z tylko jednej perspektywy,
aby analizować je z globalnego, regionalnego, lokalnego,
społecznościowego, firmowego, konkurencyjnego punktu
widzenia oraz z punktu widzenia kierownictwa, klientów
i jednostek.
7. Postawa proaktywna i inicjatywa – wobec potrzeby dzia-
łania w sposób czynny w celu określenia potrzeb firmy.
8. Elastyczność – wobec potrzeby uzyskania pełnej świado-
mości, że przedsiębiorstwo i placówka edukacyjna mogą
nie być w stanie zaplanować wszystkich czynności lub za-
dań z wyprzedzeniem.
9. Motywacja i oddanie – wobec dążenia do doskonałości
w zakresie realizacji wyznaczonych zadań.
Ze względu na realne potrzeby środowiska akademickiego
w tym obszarze, głównym celem wszelkich działań była ko-
nieczność eliminowania niektórych barier edukacyjnych i wy-
promowania roli opiekuna praktyk zawodowych na poziomie
europejskim. Praktyki zawodowe powinny przyczynić się do
rozwoju umiejętności i osobowości studenta, mają go nauczyć
14 Program e-learning dla opiekuna praktyk zawodowych, PROCERTU Projekt
pracy zespołowej oraz określonych reguł panujących w danym
zawodzie.
Bibliografia:
1. Daroux G., (2009), The exercise of academic guidance,
documents of PROCERTU Projekt
2. Handy Ch., (1996), Wiek paradoksu. W poszukiwaniu
sensu przyszłości. Dom Wydawniczy, Warszawa
3. Ljungvall R., Samanni B., Petersson B., (2008), Sub
report, Workpackage 2, PROCERTU Projekt
4. ENSTIMA Ch. L., (2008) WP 3: Profil stanowiska pracy
opiekuna praktyk zawodowych, Nimes, PROCERTU Projekt
5. FUTURUM, (2009), WP 9: Podręcznik dobrych praktyk,
PROCERTU Projekt
6. PROCERTU, (2007), Materiały wewnętrzne projektu, nr
kontraktu: LLP-LdV-TOI-2007-FR-059
7. PROCERTU Projekt, Program e-learning dla opiekuna
praktyk zawodowych,
8. Thierry D., Sauret C., Zatrudnienie i kompetencje
w przedsiębiorstwie w procesach zmian, Poltext, Warsza-
wa 1994
Netografia (20.07.2010):
1. Forum Studentów GoldenLine http://www.goldenline.pl/
forum/praktyki-i-staze-dla-studentow
2. Forum Studentów Interia.pl http://forum.interia.
pl/watek-chronologicznie/praktyki-studenckie-
,1079,524453,,c,1,4,0,0
3. Forum studentów portalu O2 http://forum.o2.pl/szukaj.
php
4. Forum studentów portalu Gazeta.pl http://forum.gazeta.
pl/forum/f,245,Studia.html
5. Regulamin praktyk zawodowych zachodniopomorskiego
Centrum Edukacyjnego w Szczecinie, http://www.zce.
szczecin.pl/okp1/regulamin.pdf
6. Regulamin praktyk zawodowych, http://www.gdynia.pl/
g2/dokumenty/jednostki/reg_prakt_zaw.pdf
7. Regulamin praktyk zawodowych na Wydziale Nauk Hu-
manistycznych SGGW, http://spin.sggw.pl/files/Regula-
min_praktyk_pedagogika.pdf
8. Regulamin praktyk studenckich w Instytucie Ekonomii
i Zarządzania, http://www.econ.uj.edu.pl/download/
RegulaminPraktyk.pdf
23
Monika Cywińska, Beata Skibińska
Zasady organizacji i realizacji praktyk studenckich w progra-
mie Erasmus nie odbiegają od zasad stosowanych w organiza-
cji i realizacji praktyk krajowych. Niniejszy rozdział prezentuje
jedynie zasady odnoszące się do praktyk Erasmusowych. Dzia-
łania uczelni związane z takimi praktykami zostały podzielone
następujące etapy:
1. rekrutacja kandydatów,
2. przygotowanie do wyjazdu (czyli czas pomiędzy zakwalifi-
kowaniem a wyjazdem),
3. realizacja praktyki w instytucji przyjmującej,
4. rozliczenie z praktyki (merytoryczne i finansowe).
Wyjątkową cechą praktyki Erasmusowej jest jej odbywanie za
granicą, co wiąże się z nabyciem przez studenta specyficznych
umiejętności i kompetencji związanych z pobytem i pracą w in-
nym kraju, w odmiennym kulturowo środowisku.
1. REKRUTACJA KANDYDATÓW
Informacje o możliwości wyjazdu na praktykę w ramach pro-
gramu Erasmus powinny być udostępnione z odpowiednim
wyprzedzeniem w stosunku do terminu składania dokumen-
tów. Sposobów na rozpowszechnianie jest wiele i powinny
być one dostosowane do specyfiki danej uczelni (np. skala
zainteresowania praktykami zagranicznymi, obligatoryjność
/ fakultatywność odbycia praktyki, zakres dostępnej oferty
wyjazdowej). Podstawowym narzędziem informacyjnym jest
strona internetowa. Często wykorzystywane są także: tablice
informacyjne, plakaty rozwieszane na terenie uczelni, ulotki,
media uczelniane (prasa, radio), fora studenckie. Można rów-
nież wykorzystać różne wydarzenia na uczelni, takie jak Dni
Erasmusa, inauguracja roku akademickiego, Juwenalia. Przed
zbliżającym się naborem na pewno warto zorganizować spo-
tkanie informacyjne dla zainteresowanych studentów poświę-
cone ofercie programu Erasmus oraz zasadom rekrutacji.
Wśród informacji na stronie internetowej koniecznie powinny
się znaleźć zasady i warunki wyjazdu, zasady rekrutacji oraz
zasady finansowania, tak aby student mógł dowiedzieć się,
na czym polega wyjazd na praktykę w programie Erasmus, ja-
kie wiążą się z nim zobowiązania (przed wyjazdem, w trakcie
IV. Praktyki zagraniczne w Erasmusie – zasady, dokumenty, sposób organizacji
pobytu, po powrocie), czy spełnia warunki stawiane kandyda-
tom, jak również w jaki sposób powinien wnioskować, jeżeli
jest zainteresowany ofertą oraz jakie są warunki finansowania
wyjazdu.
1.1. ZASADY I WARUNKI WYJAZDU
A) PEŁNA UZNAWALNOŚĆ
Podstawową zasadą programu Erasmus jest zasada pełnej
uznawalności praktyki odbywanej za granicą – praktyka jest
etapem kształcenia uznanym przez uczelnię macierzystą.
Oznacza to, że praktyka powinna być ściśle związana z kierun-
kiem studiów i, o ile warunki ustalone przed wyjazdem zosta-
ły spełnione przez studenta, uczelnia powinna w pełni uznać
praktykę odbytą za granicą w sposób zgodny z procedurami
określonymi w regulaminie studiów. Warunki odbywania prak-
tyki ustala się w formie „Porozumienia o programie praktyki”
(Training Agreement). Powszechne stosowanie w polskich
uczelniach zasad punktowego przenoszenia osiągnięć studen-
ta (czyli systemu ECTS) wymaga, aby praktyce, która stanowi
integralną część programu studiów, zostały przypisane punkty
ECTS.
W przypadku, gdy praktyka nie jest obowiązkową częścią pro-
gramu studiów danego kandydata, uczelnia macierzysta może
wysłać studenta na praktykę w programie Erasmus. Dzięki ta-
kiemu wyjazdowi student podniesie swoje kompetencje ogól-
ne. Zaleca się, aby w takim przypadku praktyka także była
związana z dziedziną wiedzy, jaką studiuje kandydat. Taka
praktyka powinna być uznana za dodatkowe osiągnięcie stu-
denta i wpisana do sekcji VI.1 suplementu do dyplomu.
B) UZUPEŁNIAJĄCY CHARAKTER STYPENDIUM
Stypendium otrzymywane z budżetu programu Erasmus na
czas pobytu za granicą podczas praktyki ma charakter uzu-
pełniający, co oznacza, że nie pokrywa ono wszystkich kosz-
tów związanych z podróżą i pobytem w kraju docelowym. Jest
ono przeznaczone na pokrycie tylko dodatkowych kosztów
związanych z wyjazdem i pobytem w zagranicznej instytucji
przyjmującej (koszty podróży, ubezpieczenia, przygotowania
językowego, zwiększone koszty utrzymania za granicą). Zgod-
nie z ideą programu Erasmus stypendium otrzymane z budżetu
tego programu – po dołożeniu do niego funduszy, które byłyby
przeznaczone na wydatki związane z utrzymaniem się w kraju
24
– powinno wystarczyć na koszty utrzymania za granicą. Jed-
nakże w przypadku wyjazdów do krajów o kosztach utrzymania
znacznie wyższych niż w Polsce suma tych dwóch składowych
często okazuje się niewystarczająca na pokrycie kosztów życia
w kraju docelowym. Osoba podejmująca decyzję o wyjeździe
powinna więc rozważyć, czy będzie w stanie zdobyć dodat-
kowe źródła dofinansowania. Mogą one pochodzić z dofinan-
sowania przyznawanego przez uczelnię (jeżeli ta podejmie
decyzję o dofinansowaniu wyjazdów na praktykę), przez wła-
dze samorządów lokalnych, innych sponsorów zewnętrznych.
Najczęściej jednak dodatkowym źródłem dofinansowania są
prywatne środki studenta lub jego rodziny.
C) GDZIE MOŻNA ODBYĆ PRAKTYKĘ?
Praktyka może być realizowana w przedsiębiorstwach, pla-
cówkach naukowo-badawczych, organizacjach o różnych pro-
filach zlokalizowanych za granicą, w kraju uczestniczącym
w programie Erasmus. W roku akademickim 2010/11 polski
student może wyjechać do 30 różnych krajów (Austria, Bel-
gia, Bułgaria, Cypr, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja,
Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Litwa, Ło-
twa, Malta, Niemcy, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia,
Szwecja, Węgry, Wielka Brytania, Włochy, Islandia, Lichtenste-
in, Norwegia, Turcja). Instytucja przyjmująca powinna być za-
rejestrowana w jednym z wymienionych państw oraz posiadać
status prawny zgodny z legislacją danego kraju.
Praktyki nie można realizować w instytucjach Unii Europej-
skiej1, instytucjach zarządzających programami Unii Euro-
pejskiej i placówkach dyplomatycznych ojczystego kraju
studenta. Uczelnia może zgodzić się na odbywanie praktyki
w zagranicznej siedzibie polskiej instytucji. Wtedy jednak za-
dania stawiane studentowi powinny być tak zdefiniowane, aby
gwarantować międzynarodowy wymiar praktyki.
D) DŁUGOŚĆ POBYTU
Praktyka nie może trwać krócej niż 3 miesiące lub pełen naj-
krótszy cykl kształcenia (np. trymestr). Czas ten odnosi się tyl-
ko do czasu samej praktyki i nie zawiera czasu ewentualnego
przygotowania językowego (np. czasu uczestnictwa w kursie
EILC – intensywnym kursie języka rzadziej stosowanego i na-
uczanego).
1 Wykaz tych instytucji znajduje się na stronie: http://europa.eu/institutions/index_en.htm
Maksymalny czas pobytu nie może przekraczać 12 miesięcy,
łącznie z ewentualnym okresem przygotowania językowego.
Praktyka w instytucji przyjmującej musi być rozpocząć się i za-
kończyć w okresie pomiędzy 1 czerwca danego roku a 30 wrze-
śnia kolejnego roku.
Uczelnia może wyrazić zgodę na realizację praktyki w dwóch
różnych instytucjach, jeżeli uzgodniony program praktyki tego
wymaga. W takiej sytuacji minimalny okres pobytu w każdej
z nich to 3 miesiące, a maksymalny łączny czas pobytu to je-
den, ten sam rok akademicki.
Istnieje możliwość połączenia podczas wyjazdu Erasmusowe-
go okresu studiów z praktyką, jednak tylko w wypadku, gdy
praktyka będzie realizowana pod nadzorem tej samej uczelni
przyjmującej i będzie następowała bezpośrednio po okresie
studiów (lub odwrotnie). W tej sytuacji ogólny minimalny łącz-
ny czas pobytu za granicą to 3 miesiące, a stawki wypłacane-
go stypendium są stawkami stosowanymi przy wyjazdach na
studia.
E) PRAWO DO OTRZYMYWANIA STYPENDIÓW KRAJOWYCH
Skoro Erasmus „przemieszcza” jedynie studenta na pewien
okres kształcenia do innego kraju, postanowiono, że uczelnia
w kraju wysyłającym ma obowiązek wypłacać stypendia kra-
jowe, do których student nabył prawo przed wyjazdem (np.
socjalne, za wyniki w nauce, inne). Ponadto student powinien
mieć prawo do ubiegania się o stypendia krajowe po zakończe-
niu praktyki i powrocie na uczelnię macierzystą. Regulaminy
studiów lub inne regulacje uczelniane powinny gwarantować
odpowiednie rozwiązania.
F) ZASADA JEDNOKROTNEGO WYJAZDU
Student może podczas swojego okresu kształcenia, niezależ-
nie od liczby studiowanych kierunków oraz liczby uczelni ma-
cierzystych, zrealizować jednokrotny wyjazd na studia (SMS –
Student Mobility for Studies) i jednokrotny wyjazd na praktykę
(SMP – Student Mobility for Placements). Zasada ta obowią-
zuje nawet przy wyjazdach bez stypendium (tzw. wyjazd „ze
stypendium zerowym”).
1.2. ZASADY REKRUTACJI
Każda uczelnia uczestnicząca w programie Erasmus powinna
opracować zasady rekrutacji zatwierdzone przez prawnego
przedstawiciela uczelni lub określone ciało kolegialne. Zasa-
25
dy te powinny być powszechnie dostępne, najlepiej poprzez
zamieszczenie ich na stronie internetowej uczelni lub w uczel-
nianym intranecie. Uczelnia ma prawo do opracowania zasad
rekrutacji uwzględniających specyfikę jej profilu, organizacji
studiów itp. Informacja o rekrutacji studentów na praktyki
w programie Erasmus powinna zawsze uwzględniać następu-
jące elementy:
odwołanie do programu Erasmus – czyli podanie infor-
macji o tym, że zasady te odnoszą się do wyjazdów na
praktyki w programie Erasmus (a nie np. innego rodzaju
praktyk), a także o tym, czy dotyczą tylko wyjazdów na
praktykę, czy też zarówno wyjazdów na praktykę, jak i na
okres studiów,
odniesienie do roku akademickiego, którego dotyczą
– taka informacja upewnia odbiorcę, że zapoznaje się
z aktualnymi informacjami. Jest to także sposób na zmo-
bilizowanie osoby odpowiedzialnej za wyjazdy na praktyki
w programie Erasmus do corocznej weryfikacji i aktualiza-
cji informacji dla kandydatów na wyjazdy,
informacja o stosowanej przez uczelnię metodzie pozy-
skiwania miejsc odbywania praktyk – uczelnie stosują
różne metody poszukiwania miejsc odbywania praktyk.
W zależności od możliwości oraz rodzaju kierunków stu-
diów uczelnia poszukuje instytucji przyjmujących samo-
dzielnie lub pozostawia to w gestii studentów. Przeważnie
obie metody stosuje się równolegle.
Zaletą poszukiwania miejsca odbywania praktyki samodziel-
nie przez studenta są większe szanse na dopasowanie profilu
instytucji przyjmującej do jego oczekiwań. Ta metoda wymaga
od studenta kreatywności i przedsiębiorczości. Jest to także
dobry sposób na rozszerzanie grupy instytucji współpracują-
cych z uczelnią przy organizowaniu praktyk studenckich.
Zaletą czerpania jedynie z miejsc oferowanych przez uczelnię
jest większa szansa na odbycie praktyki w instytucji spełnia-
jącej oczekiwania uczelni. Są to bowiem partnerzy już w jakiś
sposób sprawdzeni przez uczelnię i gwarantujący realizację
praktyki dobrej jakości. Studenci cenią sobie możliwość wyjaz-
dów do oferowanych przez uczelnię instytucji – taka sytuacja
wymaga od nich mniejszego zaangażowania.
Przykłady sposobów poszukiwania miejsca odbywania prak-
tyk przez uczelnię:
wykorzystanie kontaktów pracowników uczelni,
wykorzystanie kontaktów partnerskich uczelni zagranicz-
nych, z którymi prowadzona jest w programie Erasmus wy-
miana studentów na studia i/lub wymiana pracowników,
nawiązanie kontaktu z zaprzyjaźnionymi przedsiębior-
stwami – pozyskanie kontaktów z ich zagranicznymi part-
nerami,
kontakty z izbami gospodarczymi, przedsiębiorczości itd.;
kontakty z ambasadami,
wyszukiwanie firm w Internecie,
korzystanie z sieci oferujących praktyki studenckie,
korzystanie z bazy poszukiwania partnerów na stronie
Narodowej Agencji (http://erasmus.org.pl/), na której są
zamieszczane oferty wpływające od partnerów zagranicz-
nych; należy jednak pamiętać, że oferty te nie są spraw-
dzane przez NA i nie można ich traktować jako rekomen-
dowane przez NA.
Przykłady sposobów poszukiwania miejsca odbywania prak-
tyk przez studentów:
wyszukiwanie firmy w Internecie,
korzystanie z sieci oferujących praktyki studenckie,
korzystanie z bazy poszukiwania partnerów na stronie NA
(patrz wyjaśnienie powyżej),
wyszukiwanie praktyk za pomocą GISE (Giełdy Informacji
Studentów Erasmusa) – na stronie NA (http://erasmus.
org.pl/) powstającej na podstawie ankiet wypełnianych
przez stypendystów Erasmusa po zakończeniu wjazdu,
wykorzystanie kontaktów firm, w których zatrudnieni są
studenci na studiach niestacjonarnych, którzy przeważnie
są osobami pracującymi.
A) Podanie kryteriów formalnych wynikających z zasad pro-
gramu – zgodnie z „Przewodnikiem dla Beneficjenta w roku
akademickim 2010/2011” student zakwalifikowany na wyjazd
w programie Erasmus musi spełniać następujące kryteria for-
malne:
być zarejestrowany jako student studiów pierwszego lub
drugiego stopnia jednolitych studiów magisterskich lub
jako słuchacz studiów doktoranckich w uczelni wysyłają-
cej,
26
podczas całego pobytu na stypendium być studentem
uczelni wysyłającej; status studenta określa zwykle regu-
lamin studiów danej uczelni,
nie przebywać (w trakcie stypendium) na urlopie (dziekań-
skim, innym).
B) Podanie uczelnianych kryteriów wyboru kandydatów –
ogólne kryteria wyboru kandydatów określone w zasadach
programu Erasmus odnoszą się do osiągnięć studenta oraz
znajomości języka obcego, który będzie językiem roboczym
w miejscu odbywania praktyki. Uczelnia ma prawo do określe-
nia dodatkowych kryteriów, które ułatwią wybór najbardziej
odpowiednich kandydatów. Oprócz tego w dużych wielowy-
działowych uczelniach poszczególne wydziały często określają
dodatkowe kryteria wynikające ze specyfiki danego kierunku
studiów. Niezależnie od liczby określonych przez uczelnię lub
wydział kryteriów, należy podać informację o wadze każdego
kryterium (liczbie punktów przyporządkowanych poszczegól-
nym kryteriom). Należy pamiętać, że jeżeli postanawia się sto-
sować kryteria wydziałowe, muszą być one spójne z kryteriami
określonymi na poziomie uczelni (powinny je uzupełniać i nie
mogą być z nimi sprzeczne).
Podczas rekrutacji studentów na wyjazd lub na praktyki z pew-
nością należy sprawdzić kompetencje językowe kandydatów.
Uczelnia / wydział może zdecydować o:
akceptacji określonych certyfikatów językowych,
zorganizowaniu egzaminu z określonego języka obcego
(test, napisanie tekstu),
odbyciu rozmów kwalifikacyjnych w języku obcym.
C) Podanie informacji o komisji rekrutacyjnej – należy podać
skład i funkcje członków komisji. Osoby te są odpowiedzialne
za sprawdzenie kompetencji kandydatów. Warto zadbać, aby
w skład komisji wchodził przedstawiciel samorządu studen-
tów.
D) Podanie informacji o sposobie i harmonogramie rekrutacji
– jakie są etapy rekrutacji, wymagane dokumenty, sposób we-
ryfikacji kryteriów wyboru kandydatów (dokumenty, certyfika-
ty, egzamin, rozmowa kwalifikacyjna itp.), terminy.
PRZYKŁADOWA PROCEDURA REKRUTACJI NA UCZELNI WIELO-
WYDZIAŁOWEJ:
Etap I – Nabór w Wydziale X: od początku stycznia do końca
lutego
składanie wymaganych dokumentów do koordynatora wy-
działowego,
weryfikacja kandydatów wg poszczególnych kryteriów wy-
boru,
utworzenie listy podstawowej i rezerwowej kandydatów
i jej przekazanie do koordynatora uczelnianego. Koordy-
nator uczelniany tworzy listy osób zdających egzamin ze
znajomości poszczególnych języków obcych oraz osób
zwolnionych z egzaminu ze względu na posiadane certy-
fikaty językowe.
Etap II – Egzamin z języka obcego (np. 15 marca)
Etap III – Ostateczna weryfikacja list studentów po egzaminie
językowym, zatwierdzenie listy podstawowej oraz rezerwo-
wej, a następnie przygotowanie protokołu z przebiegu rekru-
tacji. Powinien on być podpisany przez wszystkich członków
komisji rekrutacyjnej i zawierać następujące informacje:
skład komisji rekrutacyjnej,
kryteria wyboru kandydatów,
sposób oceny i wyboru kandydatów.
Informacje o kryteriach i sposobie oceny mogą być zastąpione
odniesieniem do dokumentu zawierającego zasady rekrutacji
kandydatów na wyjazdy, w którym są one szczegółowo opisa-
ne.
Załącznikiem do protokołu powinna być lista wszystkich kan-
dydatów ubiegających się o wyjazd na praktykę z informacją
o wyniku procesu rekrutacji:
zaakceptowany i umieszczony na liście głównej,
zaakceptowany i umieszczony na liście rezerwowej,
niezaakceptowany z podaniem przyczyny odrzucenia.
Przykładowy formularz zgłoszeniowy: patrz strona 33.
A) Podanie informacji o sposobie ogłoszenia wyników – infor-
macja, gdzie student ma szukać listy osób zakwalifikowanych:
w Internecie, intranecie czy np. w gablocie informacyjnej.
27
B) Podanie procedury odwołania się od decyzji komisji rekru-
tacyjnej
C) Wskazanie miejsca, gdzie podana jest procedura postępo-
wania w przypadku zakwalifikowania się na wyjazd oraz zasa-
dy finansowania wyjazdów na praktyki – powinno to umożliwić
studentowi zaplanowanie przygotowań do wyjazdu na prakty-
kę oraz zapoznanie się z warunkami finansowymi wyjazdu.
Uczelnia powinna dostosować proces rekrutacji do swojej spe-
cyfiki, posiadanego doświadczenia, skali wyjazdów itp. Proces
rekrutacji zawsze powinien uwzględniać zasady przejrzystości
i równego traktowania wszystkich kandydatów.
1.3. ZASADY FINANSOWANIA
Kandydaci na wyjazdy na praktykę w programie Erasmus po-
winni być świadomi, jakie są warunki ich finansowania. Poza
informacją o uzupełniającym charakterze stypendiów Erasmu-
sa powinni znać przewidywaną wysokość miesięcznego sty-
pendium, aby móc podjąć decyzję o ubieganiu się o wyjazd.
Uczelnie powinny więc przed każdym naborem studentów na
wyjazdy na praktykę ogłosić zasady ich finansowania.
Podstawowe informacje, jakie powinny się być zawarte w do-
kumencie opisującym zasady finansowania wyjazdów na prak-
tykę to:
Podobnie jak w przypadku zasad rekrutacji – określenie,
jakiej akcji / praktyki w programie Erasmus oraz którego
roku akademickiego dotyczą.
Wysokość miesięcznych stawek do poszczególnych kra-
jów – student powinien już na etapie rekrutacji być poin-
formowany o wysokości miesięcznego stypendium przy-
sługującego przy wyjazdach do kraju, w którym chciałby
odbyć praktykę. Informacja taka pozwala podjąć decyzję,
czy zapewnione przez uczelnię środki będą wystarczają-
ce, czy też potrzebne będą dodatkowe fundusze, które
trzeba będzie zgromadzić (np. podjęcie dodatkowej pracy,
systematyczne oszczędzanie, zaciągnięcie pożyczki).
Zwykle, rozpoczynając proces rekrutacji, uczelnia nie zna
wysokości środków, jakie otrzyma z Narodowej Agencji (NA)
w konsekwencji złożonego wniosku. Wtedy uczelnia powinna
podawać informacje o spodziewanej wysokości miesięcznych
stypendiów (np. na podstawie roku ubiegłego), a po otrzyma-
niu z NA informacji o wysokości dofinansowania przyznanego
na wyjazdy na praktykę bezzwłocznie uaktualnić informację.
Uczelnia w zasadach finansowania powinna określić zasady
rozdysponowania środków, które będą zwalniane przez in-
nych stypendystów (np. z powodu rezygnacji z wyjazdów lub
skracania pobytu) lub w konsekwencji otrzymania z NA dodat-
kowych funduszy / ewentualnych przesunięć między katego-
riami budżetu. Środki takie uczelnia może rozdysponować na
podwyższenie kwoty stypendium dla już zakwalifikowanych
stypendystów lub przeznaczyć na sfinansowanie dodatkowych
wyjazdów kandydatów z listy rezerwowej. Niezależnie od wy-
branego sposobu uczelnia powinna stosować zasady przejrzy-
stości i równego traktowania.
Studenci wyjeżdżający na praktykę powinni być informowani
o tym, że niezrealizowanie założeń praktyki z powodu nie-
obecności w instytucji przyjmującej lub niestosowania się do
zaleceń opiekuna (mentora) praktyki może spowodować ko-
nieczność zwrotu całości lub części otrzymanego stypendium.
Zwrot części stypendium będzie wymagany przy skróceniu
okresu pobytu na praktyce. Stypendysta powinien wiedzieć, że
ostateczna wysokość stypendium jest uzależniona od długości
pobytu w instytucji przyjmującej, a podstawą określenia rze-
czywistego czasu pobytu na stypendium będzie zaświadczenie
wystawione przez tę instytucję podające datę rozpoczęcia i za-
kończenia praktyki.
Sposób wypłacania stypendium: określający liczbę rat, w ja-
kich będzie przekazywane, formę przekazu (na konto banko-
we, wypłata w gotówce).
Stypendysta powinien móc zdecydować o najbardziej dogod-
nym dla niego rozwiązaniu odnoszącym się do sposobu i formy
wypłaty stypendium.
Uczelnia ma prawo do zatrzymania wypłaty ostatniej niewiel-
kiej raty stypendium do czasu wywiązania się studenta ze
wszystkich zobowiązań wynikających z otrzymanego stypen-
dium (np. złożenie potwierdzenia z instytucji przyjmującej,
złożenie ankiety stypendysty). Zwykle takie rozwiązania dzia-
łają dyscyplinująco i ułatwiają uczelni terminowe wywiązywa-
nie się z obowiązku złożenia sprawozdania do NA z realizacji
wyjazdów.
Możliwość uzyskania dodatkowego dofinansowania przez
osoby niepełnosprawne – należy tu podać odniesienie do stro-
ny Narodowej Agencji, gdzie znajdują się szczegółowe infor-
macje na temat sposobu wnioskowania o takie dofinansowa-
nie: http://erasmus.org.pl/.
28
2. PRZYGOTOWANIE DO WYJAZDU (czyli czas pomiędzy zakwalifikowaniem a wyjazdem)
2.1. AKCEPTACJA INSTYTUCJI PRZYJMUJĄCEJ
W zależności od przyjętego przez uczelnię sposobu poszuki-
wania miejsc odbywania praktyki, studenci mogą znać instytu-
cję przyjmującą i mieć jej akceptację już w momencie zakwali-
fikowania przez uczelnię macierzystą lub też będą się ubiegać
w danej instytucji o zgodę na odbycie praktyki. Często studenci
wysyłają do potencjalnej instytucji przyjmującej swoje CV, list
motywacyjny, dotychczasowe osiągnięcia (np. uzyskane wy-
niki w nauce – wykaz zaliczeń, osiągnięcia dodatkowe i in.).
Potwierdzenie zgody na przyjęcie kandydata przez instytu-
cję przyjmującą może mieć różną formę, np. faks lub e-mail.
Zalecane jest, aby instytucja przyjmująca nadesłała tzw. list
intencyjny (letter of intent). Nie jest to dokument wymagany
w programie Erasmus, ale jego uzyskanie jest gwarancją dla
uczelni, że instytucja przyjmująca jest rzeczywiście zaintere-
sowana przyjęciem praktykanta i nie uchyli się od podpisania
„Porozumienia o programie praktyki”.
2.2. „POROZUMIENIE O PROGRAMIE PRAKTYK” (TRAINING
AGREEMENT), ZWANE DALEJ „TA”, WRAZ Z KARTĄ JAKOŚCI
PRAKTYK (QUALITY COMMITMENT), ZWANĄ DALEJ „QC”
Określenie założeń programowych praktyki oraz celów, jakie
student ma osiągnąć w wymiarze wiedzy, umiejętności i innych
kompetencji jest bardzo ważnym etapem przygotowania do
wyjazdu. Merytoryczne założenia praktyki wraz z programem
jej przebiegu i zadaniami, jakie student będzie wykonywał, są
opisywane w dokumencie nazywanym „Porozumieniem o pro-
gramie praktyki” (Training Agreement – TA). Jest to porozumie-
nie pomiędzy studentem, instytucją przyjmującą i uczelnią ma-
cierzystą określające zobowiązania każdej ze stron. Dokument
powinien być podpisany przez wszystkie trzy strony przed wy-
jazdem studenta na praktykę.
TA jest bardzo ważnym dokumentem, zaleca się uważne
i szczegółowe zdefiniowanie zapisów w nim zawartych, ponie-
waż student będzie rozliczany z osiągnięcia zapisanych w TA
rezultatów praktyki. Będzie to także podstawa zaliczenia prak-
tyki jako części programu studiów lub dodatkowego elementu
kształcenia wpisywanego do suplementu do dyplomu.
Na podstawie informacji zawartych w TA student powinien
wiedzieć, jaki będzie program praktyki, jakie zadania będzie
musiał zrealizować oraz jakie są wymagania instytucji macie-
rzystej co do umiejętności i kompetencji, które powinien nabyć
podczas odbywania praktyki.
Pełne zrealizowanie założeń zawartych w TA powinno gwaran-
tować studentowi zaliczenie praktyki przez uczelnię macierzy-
stą.
Załącznikiem do TA jest „Karta jakości praktyki w programie
Erasmus” (Quality Committment – QC). Określa ona zobowią-
zania, jakie przyjmuje każda ze stron zaangażowanych w re-
alizację praktyki – instytucja przyjmująca, uczelnia wysyłająca
oraz student. Instytucja przyjmująca podpisując TA wraz z QC
zobowiązuje się do sprawowania nadzoru nad przebiegiem
praktyki i monitorowania postępów studenta w celu osiągnię-
cia przewidywanych rezultatów praktyki.
Oba dokumenty – TA i QC – są załącznikami do umowy pomię-
dzy studentem a uczelnią macierzystą.
Wzory obydwu dokumentów zamieszczone są na stronie:
http://erasmus.org.pl/ .
Podczas praktyki mogą wystąpić różne okoliczności utrudnia-
jące zrealizowanie założeń zdefiniowanych przed jej rozpoczę-
ciem w TA. Mogą się też pojawić nowe okoliczności pozwalające
na zrealizowanie ciekawszego i bardziej korzystnego z punktu
widzenia studenta i jego kształcenia programu praktyki. Wów-
czas student powinien skontaktować się z uczelnią macierzy-
stą i przekazać propozycję nowego programu praktyki, który
również po podpisaniu przez wszystkie strony – studenta,
przedstawiciela uczelni macierzystej oraz instytucji przyjmują-
cej – staje się programem obowiązującym.
Przykład wypełnionego TA i QC: patrz strona 34.
2.3. UMOWA MIĘDZY STUDENTEM A UCZELNIĄ MACIERZYSTĄ
Przed wyjazdem na praktykę student powinien podpisać
z uczelnią macierzystą umowę finansową, która określa zobo-
wiązania każdej ze stron w związku z wyjazdem na praktykę
(m.in. warunki realizacji praktyki opisane w TA i QC, czas trwa-
nia pobytu na praktyce, wysokość stypendium, sposób jego
wypłaty, termin i sposób rozliczenia z wyjazdu, konsekwencje
niewywiązania się z warunków umowy). Dobrą praktyką jest
dopilnowanie, aby student przed podpisaniem umowy dokład-
nie zapoznał się z jej treścią.
Student nie może wyjechać na praktykę bez podpisania umowy
finansowej z uczelnią macierzystą.
29
Minimalne wymagania dotyczące treści umowy znajdują się na
stronie: http://erasmus.org.pl. Przykładowy wzór umowy stu-
dent uczelnia macierzysta: patrz strona 41.
Przy podpisywaniu umowy student powinien otrzymać Kartę
Studenta Erasmusa, stanowiącą swego rodzaju wyciąg praw
i obowiązków wynikających z otrzymania statusu studenta Era-
smusa.
Wzór karty studenta Erasmusa: patrz strona 40.
2.4. UBEZPIECZENIE
Każdy stypendysta Erasmusa jest zobowiązany ubezpieczyć
się przed wyjazdem od następstw nieszczęśliwych wypadków
oraz uzyskać odpowiednie ubezpieczenie zdrowotne. Podsta-
wowe ubezpieczenie zdrowotne gwarantuje Europejska Karta
Ubezpieczenia Zdrowotnego (EKUZ). Jest ona wydawana przez
NFZ. Informację o dokumentach niezbędnych uzyskania karty
oraz wniosek znajdują się na stronie: http://www.nfz.gov.pl.
Ze względu na to, że karta EKUZ zapewnia jedynie podstawowy
zakres opieki zdrowotnej, wielu studentów decyduje się na wy-
kupienie dodatkowego ubezpieczenia.
Przy wyjeździe do Turcji, która nie jest państwem członkow-
skim UE, należy wykupić polisę w firmie ubezpieczeniowej.
Wiele instytucji z uwagi na charakter zadań wykonywanych
przez studentów podczas praktyki wymaga posiadania ubez-
pieczenia od odpowiedzialności cywilnej (OC). Należy przed
wyjazdem na praktykę upewnić się, czy posiadanie takiego do-
datkowego ubezpieczenia jest wymagane.
2.5. PODRÓŻ
W zależności od przyjętych rozwiązań oraz skali wyjazdów stu-
dentów na praktykę, uczelnie w różny sposób organizują sty-
pendystom podróż:
studenci sami decydują o środku transportu, organizują
i wykupują bilet, pamiętając, że środki na zakup biletu po-
chodzą z przyznanego stypendium,
niektóre uczelnie pomagają studentom w znalezieniu po-
łączenia z miejscem odbywania praktyki, a nawet (do-)fi-
nansują podróż ze środków uczelnianych.
2.6. LEGALIZACJA POBYTU
Przed wyjazdem studenci powinni skontaktować się z amba-
sadą kraju, do którego się udają, aby uzyskać aktualne infor-
macje dotyczące warunków legalizacji pobytu w danym kraju,
a także ustalić, czy są jakieś dodatkowe formalności, których
student powinien dopełnić w związku z odbywaniem praktyki
w tym kraju. Każdy kraj ma prawo wprowadzić specyficzne dla
siebie rozwiązania.
Należy pamiętać, że przy wyjazdach do Turcji, która nie jest
krajem UE obowiązuje ruch wizowy i należy sprawdzić, jakie są
warunki uzyskania wizy.
2.7. ZAKWATEROWANIE
Instytucja przyjmująca często pomaga zorganizować zakwa-
terowanie lub wręcz zapewnia je studentowi. Należy jednak
pamiętać, że nie jest do tego zobowiązana – zasady progra-
mu Erasmus nie nakładają na instytucję organizującą praktykę
obowiązku zapewnienia praktykantom zakwaterowania.
Przed wyjazdem student powinien zadbać o uzyskanie infor-
macji o możliwości zdobycia miejsca zamieszkania w miejsco-
wości odbywania praktyki. Czasami źródłem informacji będzie
uczelnia macierzysta, szczególnie jeżeli wyjazdy do danej
miejscowości były uprzednio realizowane. Warto też przejrzeć
informacje zawarte w Giełdzie Informacji Studentów Erasmusa
dostępnej na stronie http://erasmus.org.pl/ pod kątem opinii
na temat konkretnego miejsca odbywania praktyki.
2.8. UMOWA MIĘDZY STUDENTEM
A INSTYTUCJĄ PRZYJMUJĄCĄ
Umowa pomiędzy studentem a instytucją przyjmującą nie jest
obowiązkowa z punktu widzenia zasad programu Erasmus.
Często jednak jest wymagana przez instytucję przyjmującą
z uwagi na wewnętrzne regulacje związane z pracą praktykan-
tów / stażystów.
Umowa taka jest też podpisywana w sytuacji, gdy instytucja
przyjmująca oferuje studentowi wynagrodzenie za wykonywa-
ną pracę. W świetle zasad programu Erasmus instytucja przyj-
mująca może, ale nie musi wypłacać wynagrodzenia. Jeżeli
wypłaca, jest to zwykle symboliczne wynagrodzenie stanowią-
ce formę dofinansowania do stypendium Erasmusa, które ma
charakter uzupełniający.
30
2.9. PRZYGOTOWANIE JĘZYKOWE, KULTUROWE ORAZ MERY-
TORYCZNE
Wyjazd na praktykę do innego kraju to spore wyzwanie zwią-
zane z koniecznością życia i pracy w nowym, innym kulturowo
środowisku. Uczelnia powinna zadbać o przygotowanie stu-
dentów do zmierzenia się z tymi nowymi, nieznanymi warun-
kami. Formą takiego przygotowania może być choćby specjal-
ne spotkanie, podczas którego zostaną przekazane studentom
podstawowe informacji na temat kraju docelowego, jego kultu-
ry i tradycji. Niezastąpionym źródłem informacji są studenci,
którzy wcześniej odbywali praktykę w danym kraju, w danej
miejscowości, nie mówiąc już o tej samej instytucji. Jeżeli to
możliwe, to uczelnia powinna umożliwić studentom odbycie
przygotowania językowego i kulturowego. Opiekun praktyk
w danej uczelni wysyłającej powinien przekazać osobie wyjeż-
dżającej podstawowe informacje związane z założeniami pro-
gramu praktyk, jakie są udzielane studentom odbywającym
praktyki w kraju.
Przygotowanie do wyjazdu na praktykę może być (do-)finanso-
wane z tzw. środków OM, czyli środków na „Wsparcie organi-
zacji wymiany”. Forma takiego przygotowania może być różna
– kursy językowe, materiały szkoleniowe, filmy instruktażowe
itp.
3. Realizacja praktyki w instytucji przyjmującej
3.1. MONITOROWANIE PRAKTYKI PODCZAS POBYTU W INSTY-
TUCJI PARTNERSKIEJ
Podczas pobytu na praktyce wyznaczona osoba z uczelni ma-
cierzystej powinna utrzymywać kontakt ze studentem. Po-
zwala to na identyfikowanie ewentualnych problemów oraz
obserwowanie, czy praktyka odbywa się zgodnie z ustalenia-
mi zawartymi w TA. Informacje uzyskane w wyniku działań
monitoringowych mogą być wykorzystane do ewaluacji prak-
tyki, a wyciągnięte wnioski z dokonanych obserwacji powinny
znaleźć zastosowanie przy realizacji kolejnych wyjazdów na
praktykę, w szczególności do tej samej instytucji przyjmującej.
Działania monitorujące prowadzonej są w różnej formie. Jeżeli
stroną monitorującą jest uczelnia macierzysta, to można wyko-
rzystać następujące sposoby:
sporadyczne lub wykonywane zgodnie z ustalonym har-
monogramem (np. raz w tygodniu) rozmowy telefoniczne,
rozmowy przez Skype’a, wymiana poczty elektronicznej,
wysyłanie przez studenta raportów np. raz w tygodniu/
miesiącu, czy też na początku, w środku i pod koniec praktyki,
wizyta monitorująca przedstawiciela uczelni macierzy-
stej.
Kluczową rolę w monitorowaniu postępów praktykanta ma
jednak instytucja przyjmująca. Zgodnie z postanowieniami za-
pisami w QC student powinien mieć wyznaczonego opiekuna
ze strony instytucji przyjmującej, który będzie mu pomagał
w wykonywaniu powierzonych zadań, śledził postępy studen-
ta, przekazywał opinie i informacje pozwalające na popra-
wienie wyników pracy oraz informował uczelnię macierzystą
w razie pojawienia się istotnych problemów. Często opiekun
proszony jest o przygotowywanie raportów dotyczących postę-
pów studenta, a po zakończeniu praktyki – o ocenę jego pracy.
3.2. PRZEDŁUŻENIE POBYTU
O możliwości (lub niemożności) przedłużenia pobytu na prak-
tyce decyduje uczelnia wysyłająca (macierzysta). Przy po-
dejmowaniu decyzji powinna kierować się przede wszystkim
wpływem przedłużenia pobytu na praktyce na uzyskanie przez
studenta dodatkowych kompetencji i umiejętności oraz na ter-
minowe zakończenie przez niego studiów prowadzących do
uzyskania dyplomu uczelni macierzystej.
Po podjęciu powyższej decyzji uczelnia powinna udzielić stu-
dentowi także informacji związanych z finansowaniem prze-
dłużonego pobytu. Uczelnia bowiem może już nie dysponować
środkami na wypłatę stypendium na przedłużony pobyt, a stu-
dent mimo to może podtrzymywać chęć kontynuacji pobytu.
Zgodnie z zasadami programu Erasmus uczelnia może na okres
przedłużenia wypłacić studentowi niższą stawkę niż w okresie
objętym pierwotnie umową bądź też w ogóle nie wypłacać mu
stypendium na dodatkowy okres. Należy jednak pamiętać, że
takie postanowienia powinny być opisane w zasadach finan-
sowania wyjazdów na praktykę w programie Erasmus, w celu
zapewnienia równego traktowania wszystkich potencjalnie za-
interesowanych.
W przypadku zgody na przedłużenie pobytu należy przygo-
tować TA obejmujący dodatkowy okres praktyki. Po zatwier-
dzeniu go przez wszystkie trzy strony należy podpisać aneks
do umowy finansowej pomiędzy uczelnią a studentem, który
będzie zawierał informację o zmienionych warunkach umowy
(nowy okres pobytu oraz – jeśli dotyczy – nowa wysokość przy-
znanego stypendium).
31
Jeżeli uczelnia będzie wymagać od studenta dodatkowych do-
kumentów wynikających z wewnętrznych regulacji (np. regu-
laminu studiów lub regulaminu odbywania praktyk), powinna
poinformować o tym studenta przed podpisaniem aneksu do
umowy finansowej.
4. Rozliczenie studenta z wyjazdu na praktykę
Podpisując umowę z uczelnią macierzystą, student zobowią-
zuje się rozliczyć wyjazd na praktykę Erasmusa w określonym
terminie.
PRZEZ ROZLICZENIE Z WYJAZDU ROZUMIE SIĘ:
A) dostarczenie zaświadczenia o okresie pobytu studenta na
praktyce w instytucji przyjmującej,
B) dostarczenie zaświadczenia o zrealizowaniu założeń pro-
gramowych praktyki z jej oceną wystawioną przez opiekuna
praktyki w instytucji przyjmującej (angielska nazwa dokumen-
tu: Transcript of Work – zwany dalej ToW).
Powinien być to dokument wystawiony na papierze firmowym
instytucji przyjmującej lub powinien zawierać pieczęć tej insty-
tucji. Jeżeli zaświadczenie o zrealizowaniu założeń programo-
wych praktyki zawiera daty rozpoczęcia i zakończenia praktyki,
co umożliwia określenie długości jej trwania, dokumenty wy-
mienione w pkt. A) i B) mogą być połączone.
Zawarte w powyższych dokumentach informacje powinny okre-
ślać:
dokładną datę rozpoczęcia i zakończenia praktyki,
potwierdzenie, że uzgodnione w TA programowe założe-
nia praktyki zostały osiągnięte; potwierdzenie to ma for-
mę wykazu wykonanych przez stypendystę zadań; wykaz
powinien być spójny z zadaniami określonymi w TA,
ocenę wykonania zadań powierzonych stypendyście pod-
czas praktyki; następuje to poprzez określenie przez opie-
kuna praktyki w instytucji przyjmującej jak dobrze (wy-
korzystując skalę od 1 (bardzo źle) do 5 (bardzo dobrze)
stypendysta nabył wymienione w formularzu potwierdze-
nia kompetencje i umiejętności, które zostały podzielone
na 4 grupy:
1. wykonanie zadań / zobowiązań: wykorzystanie wie-
dzy i umiejętności na potrzeby instytucji przyjmują-
cej, metody pracy, rezultaty wykonywanych zadań,
2. stosunek do pracy: inicjatywność (chęć podejmowa-
nia działań), odpowiedzialność, zaangażowanie, rytm
pracy, umiejętności planowania wykonania zadań,
3. umiejętności społeczne: komunikacja z innymi pra-
cownikami, przełożonymi, klientami, przestrzeganie
wewnętrznych regulaminów, stopień integracji z kul-
turą pracy przedsiębiorstwa oraz kulturą pracy w mię-
dzynarodowym środowisku,
4. cechy osobowe: elastyczność, kreatywność, krytycz-
ność, chęć udoskonalania wykonywanych działań,
zdolność przekonywania, umiejętność rozwiązywania
problemów i pracy pod presją,
zdobyte przez studenta kompetencje i umiejętności zapla-
nowanych założeń programowych wraz z oceną wykona-
nia.
Propozycja wzoru ToW: patrz strona 44.
C) Wypełnienie Ankiety Stypendysty Erasmusa
Ankieta Stypendysty Erasmusa dostępna jest na stronie:
http://erasmus.org.pl/.
Jest ona ważnym narzędziem wykorzystywanym przez uczelnię
oraz Narodową Agencję i Komisję Europejską do ewaluacji za-
łożeń programu Erasmus w odniesieniu do wyjazdów studen-
tów na praktykę.
Ankiety zawierające spostrzeżenia i uwagi osób, które zakoń-
czyły realizację praktyki interesujące dla studentów przygo-
towujących się do wyjazdu, zamieszczane są na stronie NA
(http://erasmus.org.pl/), w tzw. sekcji GISE (Giełda Informacji
Studentów Erasmusa). GISE umożliwia przyszłym stypendy-
stom wyszukanie ankiet studentów, którzy odbyli praktykę
w konkretnej instytucji i zapoznanie się z ich wypowiedziami
dotyczącymi: warunków pracy w danym przedsiębiorstwie,
warunków życia w danej miejscowości czy danym kraju, wska-
zówek, co warto zwiedzić w miejscowości i okolicy oraz innych
informacji. Niektórzy autorzy ankiet udostępniają swoje dane
kontaktowe (e-mail), co umożliwia osobie przygotowującej się do
wyjazdu do konkretnego miejsca zadanie dodatkowych pytań.
D) Rozliczenie finansowe
Podstawą rozliczenia finansowego jest sprawdzenie, czy po-
twierdzony przez instytucję przyjmującą okres pobytu na prak-
tyce jest zgodny z długością trwania praktyki zapisaną w umo-
wie finansowej oraz czy założenia programu praktyki zostały
osiągnięte.
32
Należy pamiętać, że wysokość stypendium jest zależna od dłu-
gości pobytu i uczelnia powinna proporcjonalnie zmniejszyć
kwotę przyznanego stypendium w przypadku, gdy z przedło-
żonych dokumentów wynika, że pobyt był krótszy niż zaplano-
wany w umowie.
Jeżeli po zakończeniu rozliczeń wszystkich wyjazdów okaże
się, że uczelnia dysponuje wolnymi środkami na wypłatę sty-
pendiów dla studentów, a określone w umowie finansowej
limity miesięcznych stypendiów nie zostały przekroczone,
uczelnia może zdecydować o zwiększeniu kwoty stypendium
poszczególnym stypendystom zgodnie z zapisami w zasadach
finansowania wyjazdów na praktyki. Zasady równego trakto-
wania wszystkich stypendystów musza być zawsze zachowane.
W każdym przypadku zmiany wysokości stypendium uczelnia
zobowiązana jest wystawić aneks do umowy, który jest podsta-
wą do ewentualnych dopłat lub zwrotów stypendium.
W przypadku, gdy zmiany finansowe dotyczą wielu stypen-
dystów, dopuszcza się zastąpienie indywidualnych aneksów
do umowy przygotowaniem imiennej listy stypendystów wraz
z dodatkowymi kwotami stypendium oraz łączną kwotą umo-
wy będącą wynikiem podwyższenia kwoty dofinansowania.
Dokument ten, podobnie jak aneks do umowy, powinien być
podpisany przez prawnego przedstawiciela uczelni lub osobę
do tego upoważnioną.
Należy pamiętać, że rozliczenie finansowe z wyjazdu na prak-
tykę powinno nastąpić po stwierdzeniu, czy programowe zało-
żenia praktyki zostały zrealizowane. W sytuacji ich niezreali-
zowania uczelnia ma obowiązek ustalić, co było przyczyną, iż
uzgodnione przed wyjazdem w TA założenia programowe prak-
tyki nie zostały spełnione. Jeżeli okaże się, że przyczyną nie-
osiągnięcia celów stawianych przed praktyką było niewłaściwe
podejście studenta do wykonywanych obowiązków, uczelnia
ma prawo zakwestionować część lub całość wypłaconego sty-
pendium. Z uwagi na trudność i delikatność sprawy, uczelnia
powinna uzyskać od instytucji przyjmującej dokumentację po-
twierdzającą nieodpowiedzialność studenta. W każdym przy-
padku powinny być zachowane zasady równego traktowania
oraz sprawiedliwe i „pedagogiczne” podejście do rozwiązania
problemu.
5. ORGANIZACJA WYJAZDÓW NA PRAKTYKI
Zdecydowaną większość wyjazdów studentów na praktykę
w programie Erasmus jest organizują bezpośrednio uczelnie
macierzyste, przy współpracy studenta oraz przedsiębiorstwa
/ instytucji przyjmującej (w roku akademickim 2008/09 prak-
tyki w taki sposób zorganizowano dla 98,6% stypendystów).
Bywa, że uczelnia nawiązuje współpracę z instytucją pośred-
niczącą, której zadaniem jest wyszukiwanie miejsc odbywania
praktyk oraz współpraca przy przygotowaniu studentów do od-
bycia praktyki. Bywa też, że grupa uczelni postanawia współ-
pracować ze sobą w celu intensyfikacji działań związanych
z budowaniem bazy przedsiębiorstw i czerpaniem ze wspólnej
puli miejsc odbywania praktyk. W takich przypadkach mamy
do czynienia z organizacją wyjazdów na praktyki przez konsorcja.
Konsorcjum to grupa uczelni oraz instytucji nieakademickich,
które postanawiają współpracować ze sobą w celu realizacji
wyjazdów studentów uczelni wchodzących w skład konsor-
cjum na praktyki zagraniczne. Instytucje wchodzące w skład
konsorcjum zawierają między sobą porozumienie określają-
ce zadania każdej instytucji. Porozumienie to może przybrać
formę wielostronnie podpisanej umowy lub złożonych przez
wszystkie instytucje listów intencyjnych.
W skład konsorcjów tworzonych w Polsce mogą wchodzić pol-
skie uczelnie posiadające Kartę Uczelni Erasmusa uprawniają-
cą w danym roku akademickim do realizacji wyjazdów na prak-
tykę oraz instytucje nieakademickie posiadające osobowość
prawną w Polsce. Ich rolą jest wspieranie uczelni będących
członkami konsorcjum w wyszukiwaniu miejsc obywania prak-
tyk oraz ich realizacji.
Jedna z instytucji wchodzących w skład konsorcjum pełni rolę
jego koordynatora. Może to być uczelnia lub instytucja nie-
akademicka. Koordynator w mieniu całego konsorcjum składa
do NA wniosek o dofinansowanie wyjazdów na praktyki stu-
dentów uczelni wchodzących w skład konsorcjum. W wyniku
pozytywnej oceny wniosku koordynator podpisuje umowę fi-
nansową z NA i jest odpowiedzialny za jej realizację.
Planowana organizacja wyjazdów na praktyki za pośrednic-
twem konsorcjum jest oceniana przez zewnętrznych eksper-
tów na podstawie złożonego wniosku. W przypadku pozytyw-
nej oceny przedstawionych założeń, konsorcjum otrzymuje
dokument poświadczający dobry stopień przygotowania do
organizacji wyjazdów na praktykę – certyfikat dla konsorcjum
utworzonego w celu realizacji praktyk dla studentów w progra-
mie (Erasmus Placement Certificate).
Wszelkie zasady opisane w niniejszym rozdziale odnoszące się
do rekrutacji kandydatów, przygotowania do wyjazdu, realiza-
cji praktyki i jej rozliczenia, dotyczą organizacji wyjazdów na
praktyki zarówno bezpośrednio przez uczelnie, jak i za pośred-
nictwem konsorcjów.
33
!"#$%&'(
!!!!
!!
"#$%&'($)!)*!#+),-.#/0!-(!/01()2!-(!3$(4504"!/!$(%(67!3$#*$(%&!,$(+%&+!/!$#4&!(4(2,%.64.%!89::;89::!!
!!
6)"#$!/03,!-.(-(!3$),)!+5&2,-5(!!
!"#!$%%%
%
&'()#*+,$% %%
&-"./%0.1.2,3-%+,30'+0,).4,$%
%
56/.*%.7"'#1$%%
%
896(#'"$% %%
!2<=>?@>!.AB=>=C?DE!FG@>DHCD%?ID$%%&'()'%#%'6/.*%!3*090-:;#%</(9;"-;#:.;$%
%%
!"#!%#%3'()#*+,%,*,=9%+,30'+0,).;$%
%%
&-"./%0.1.2,3-%#%'6/.*%%.7"'#1%))>%,*,=9%+,30'+0,).;$%
%
?"-4,$%%<,=90-$% %@6$%
%?,$%
!!
!6)"#$!/03,!-.(-(!3$),)!&6),'-."!%(6.,$)0+5&!!/>AEJE!GIJGC=K?DEL!!4G>=IGECH!%
'E?@MK!C@>BJKA>?N!FCAJ=OP!
A/90./#-"%3/%B>% %%
A/90./#-"%3/%C>%%
%
A/90./#-"%3/%D>%%
%
EFG5$% %%
%%@$)#'6:('"H%&.%(4'6('"%*#!%3'%</(.:I,)9)'3#.%#%</(.0)'/('3#.%.1.+0/,3#:(3#.%",#:I%6'39:I%,*,=,)9:I%)%='(#.%</,)'6(,3.;% </(.(% J#-/,% 8*<K"</':9% G#!6(93'/,6,).;% ,/'(% #:I% -6,*0!<3#'3#.% )% :.1-% </,)'6(.3#.% /.+/-0':;#%#%,/4'3#(':;#%)9;'(6K)%3'%</'+09+!%)%/'"':I%</,4/'"-%L/'*"-*>%%%G#.;*:,),$%H%6'0'>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>%%%%%M,6<#*%*0-6.30'NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN%
DOKUMENTY PROGRAMU ERASMUS ZWIĄZANE Z PRAKTYKAMI STUDENCKIMI
34
!"#$%&'(
!!
"#$%&%&'!$'#(()(&"!*+,!-.$/%"0!12))%")(&"!//34(#$5).5!3#2'#$))(!
!%6 7("$%/5!28!"9(!5".7(&"!
!!
&*:;!<=!>?;!@>A,;+>!"#$$%"&'(%)*+%"
5ABC;D>!*E;*F",-.*/$01"2/3(/45.61"786*/'985.%:6";$'"<=>?@""""""""""""""""""""""""""""""""$D*,;:GD!H;*EF"""98/.3""""""""""
7;IE;;!F"""A%B85)'.""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""
5;+,G+I!G+@>G>A>G<+!""253/B%)"C$/D5.*/96"/$E"
!%%6 7("$%/5!28!"9(!3#2325(7!"#$%&%&'!3#2'#$))(!$J#2$7!
!!
9<@>!<EI*+G@*>G<+!""F'*:/9%)1":%53/%9./B"(%.3""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""
"
3K*++;,!,*>;@!<=!@>*E>!*+,!;+,!<=!>?;!LK*D;:;+>!L;EG<,F"4.'G"H<>H?>=H<H"9/))"I<>HJ>=H<1"98%9"/*"I"G'$98* """""
"
!M+<NK;,I;O!@PGKK@!*+,!D<:L;>;+D;@!><!B;!*DQAGE;,F""""""K-./$0"985":)%B5G5$9"985"9.%/$55"(/))")5%.$"9'!"
! B'G:/)5""/$4'.G%9/'$"%L'-9"985"B8/)31"! B'GG-$/B%95"(/98"985"B8/)3"%$3"/9*":%.5$9*1"! G%/$9%/$"3'B-G5$9%9/'$"'4"985"*/B+"%$3"85%)986"B8/)31"! 3/%0$'*5"985"85%)98":.'L)5G*"'4"985"B8/)3"%$3"/9*":%.5$9*1"! %**5**"985"05$5.%)"B'$3/9/'$1"544/B/5$B6"'4".5*:/.%9'.6"%$3"B/.B-)%9/'$"*6*95G*"%$3"985"*9%95"'4""863.%9/'$"
'4"985"B8/)31"! %**5**"985"$-.*/$0":.'L)5G*1"5)%L'.%95"985"$-.*/$0":.'B53-.5*"%$3"9%+5"B%.5"'4"985"*/B+"%$3"85%)986"
B8/)31"! %**5**"985"*9%95"'4"$-9./9/'$"%$3")5D5)"'4"$-9./9/'$"3/*'.35.*1"! G%/$9%/$"$-9./9/'$"'4"985"*/B+"%$3"85%)986"B8/)31"! +55:"B'$9.'))/$0"985"4-$B9/'$/$0"'4"985"B8/)3M*"L%*/B"L'36"*6*95G*"%$3"'.0%$*1"! %**5**"85%)98"./*+"'$"985"L%*/*"'4"3/*'.35.*"'4"985"L%*/B"L'36"*6*95G*"%$3"'.0%$*1"! .5B'0$/N5"985"*9%95"'4"/GG53/%95"85%)98"./*+"9'"985"B8/)31"! B8''*5"%$3"%::)6"985"':9/G%)"G598'3"'4":.5:%./$0"985"B8/)3"9'"985"3/%0$'*9/B"%$3"985.%:5-9/B"9.5%9G5$91"! %3G/$/*95."G53/B/$5*"9'"985"B8/)31"! .5B'0$/N5":%/$"%$3"B'':5.%95"/$"985":%/$+/))/$0":.'B53-.51"! ('.+"(/98"985"985.%:5-9/B"95%G1"! *-::'.9":%.5$9*"/$"G%995.*"B'$B5.$/$0"985"0.'(98"%$3"$-.9-.5"'4"985"B8/)31"
"
"
"%+!D*@;!>?;!LK*D;:;+>!>*P;@!LK*D;!G+!*!E;LE;@;+>*>G<+!<E!LABKGD!G+@>G>A>G<+!<=!>?;!?<:;!D<A+>EH!<=!>?;!@>A,;+>!R;6I6!DAK>AE*K!G+@>G>A>;@O!@D?<<K@O6S!LK;*@;!G+,GD*>;!>?;!*,,G>G<+*K!>E*+@+*>G<+*K!B;+;=G>@!>?;!@>A,;+>!NGKK!<B>*G+!*@!D<:L*E;,!><!*!@G:GK*E!LK*D;:;+>!G+!?G@!?<:;!D<A+>EH6!3K*D;:;+>@!G+!*!+*>G<+*K!,GLK<:*>GD!E;LE;@;+>*>G<+!R;:B*@@H!*+,!D<+@AK*>;S!<=!>?;!?<:;!D<A+>EH!<=!>?;!@>A,;+>!*E;!+<>!*A>?<EG@;,F!!!!"
,'9"%::)/B%L)5"
!
!
!
!
!
DOKUMENTY PROGRAMU ERASMUS ZWIĄZANE Z PRAKTYKAMI STUDENCKIMI
!"#$%!&'()$*+(",-.&"#*/!("(#-,0120&*(*3"(4"&,01*3"&%5$%06**!"#$%&%&'()'#**+*&,-(
*
35
!"#$%&'(
!"#$%&"'()*+,*$--"(+.(#/"(#*$%0%0,()"*%+'1((((
(
2345678(89(79:6;( <68=9!2( 8><6((
!"#$%&%'()*"(+,-./"%)#)&,%(0$,-"+.$"1(#%+(2,$3(,$'#%&1#)&,%(&%()*"(2#$+(
4,5(1*#+,2&%'6("7"-.)&%'()#131('&8"%(59()*"().),$(( :;(*(
<.$1&%'(0$,-"+.$"(&%(0$"8"%)&,%(=$,/(*,10&)#>(&%="-)&,%(,%()*"(0#"+&#)$&-(2#$+(
4,5(1*#+,2&%'6("7"-.)&%'()#131('&8"%(59()*"().),$( :;*(
?*#$/#-,>,'&-#>()$"#)/"%)( 4,5(1*#+,2&%'6("7"-.)&%'()#131('&8"%(59()*"().),$6(-#1"(1).+9((
:;*(
@&#'%,1)&-(,=()*"(-*&>+$"%A1(&>>%"11"1(
4,5(1*#+,2&%'6("7"-.)&%'()*"()#131('&8"%(59()*"().),$6(-#1"(1).+96(1"/&%#$(
:;*(
<.$1&%'(-#$"(,=()*"(-*&>+(2&)*(+&1,$+"$1(,=(8#$&,.1(191)"/1(
4,5(1*#+,2&%'6("7"-.)&%'()#131('&8"%(59()*"().),$6(-#1"(1).+96(1"/&%#$(
BC;(*(
(
8$?@?(+.(#/"(#*$%0""1(((((((((((((AB(!+CD-"0#$#%+0()*+C"'D*"?($0'(#/"(+*,$0%?$#%+0(+.(E+*@(%0(#/"(E$*-(((((((D*"()$#&%""(2&>>E(
! >"#$%()*"(,$'#%&1#)&,%(1)$.-).$"(#%+(10"-&=&-(-*#$#-)"$(,=(2,$3(&%(0#"+&#)$&-(2#$+6(! >"#$%()*"(/"+&-#>(+,-./"%)#)&,%(#%+(-,/0.)"$(191)"/(,=()*"(2#$+6(! #11"11()*"(-*&>+$"%A1('"%"$#>(-,%+&)&,%(,%()*"(5#1&1(,=E(! )*"(1)#)"(,=(-,%1-&,.1%"116(! #5&>&)9(),(1""(#%+(*"#$6(! -*&>+A1(5"*#8&,.$6($"#-)&,%(=,$(,$+"$1(#%+($"F."1)16(! 019-*,/,),$(+"8">,0/"%)6(! 8&)#>(1&'%16(! 13&%(-,%+&)&,%6(! )*"(5,+9(0,1).$"(G*"&'*)6(5,+9(/#116(")-HI6(! 0>#%(#%(#00$,0$&#)"(+&")(=,$()*"(-*&>+(#)(&)1(10"-&=&-(#'"(#%+(*"#>)*(-,%+&)&,%H(
(FB(GD*?%0,()*+C"'D*"()*"H"0#%0,(#/"C/%&'(.*+-(/+?)%#$&(%0."C#%+0(%0(#/"()$"'%$#*%C(E$*'((((((((D*"()$#&%""(2&>>E
(! "70>#&%(),()*"(-*&>+(#%+(&)1(-#$"$1()*"($.>"1(,=()*"(BCJ*,.$(&%)$#8"%,.1(#+/&%&1)$#)&,%(,=(>&F.&+1(#%+(
/"+&-&%"16(! &%=,$/()*"(-*&>+1(-#$"$1(#5,.)()*"(0>#%%"+()$"#)/"%)6(! 0"$=,$/()*"(#00$,0$&#)"(-#>-.>#)&,%1(),(+,1"()*"(/"+&-&%"6(! 0$"0#$"()*"(#00$,0$&#)"(+,1"(,=()*"(/"+&-&%"(#%+(#00>9(&)()*$,.'*(#(8#&%6(/.1->"16(5$,%-*&6(%,1"6(
/,.)*6(#%.16(),%'."6(,%(),()*"(13&%(#%+(/.-,1#6((! .1"(-"%)$#>(8"%,.1(-#)*")"$1(#%+(-&$-.>#$(8"%,.1(-#)*")"$16(! .1"(&%=.1&,%(0./06(! "70>#&%()*"($.>"1(,=(#00>9&%'(#(/"+&-&%"(),(&)1(0#$"%)16(+"0"%+&%'(,%()*"(&%+&8&+.#>()$"#)/"%)(0>#%(,=()*"(
-*&>+H(((
(! >"#$%(0$,-"+.$"1(&%()*"(0#"+&#)$&-(2#$+6(! #00>9()*"($.>"1(,=(#1"0)&-1(#%+(#%)&1"0)&-1(6(! #00>9()*"(=,>>,2&%'(0$,-"+.$"1E(! 2#1*&%'(*#%+1(*9'&"%&-#>>96(! .1&%'(#%)&1"0)&-(/"#%1(&%(1.$'"$&"16(! 1"'$"'#)&,%(,=(/"+&-#>(2#1)"(&%()*"(0#"+&#)$&-(2#$+6(! )$#%10,$)#)&,%(#%+(1),$#'"(,=(0,)"%)&#>>9(&%="-)&,.1(/#)"$&#>6(! .1&%'(+&1&%="-)&,%(/"#%1(,%(8#$&,.1(1.$=#-"16(! 1)"$&>&1#)&,%(,=("F.&0/"%)(.1"+(&%()*"(0#"+&#)$&-(2#$+6(! 0$,-"+.$"(#=)"$("70>,1&,%(-#.1"+(59(&%="-)&,.1(/#)"$&#>16(
((IB((J/$*-$C+&+,%C$&(#*"$#-"0#((((D*"()$#&%""(2&>>E
DOKUMENTY PROGRAMU ERASMUS ZWIĄZANE Z PRAKTYKAMI STUDENCKIMI
!"#$%!&'()$*+(",-.&"#*/!("(#-,0120&*(*3"(4"&,01*3"&%5$%06**!"#$%&%&'()'#**+*&,-(
*
36
!"#$%&'(
!"##$%&'()*+%,#)-#,.%/012(3*#%//(2**2*#!"#$!%&'()$$!*(++,!
! %'-$!.'&%!()!%#$!$/'0()'%(1)!()!%#$!.'$2('%&(3!*'&24!! ()51&0!%#$!3#(+267!3'&$&7!')2!.&$.'&$!%#$!3#(+2!%1!%#$!0$2(3'+!$/'0()'%(1)4!! '3310.')8!%#$!3#(+2!')2!197$&:$!%#$!0$2(3'+!$/'0()'%(1)4!! %'-$!3'&$!15!%#$!3#(+2!'5%$&!%#$!$/'0()'%(1)4!! 19%'()!7'0.+$7!51&!%#$!9(13#$0(3'+!')2!0(3&19(1+1;(3'+!$/'0()'%(1)<!
#4" 561*%('#,&12#)-#+.2#,.%/0#7%+.#0%*)1021*#)-#8&1%)6*#*9*+2:*#
!"#$!%&'()$$!*(++,!
! %'-$!.'&%!()!%#$!.&13$77!15!2(';)17();!%#$!3#(+24!! =7$!'..&1.&('%$!&=+$7!2=&();!:'&(1=7!0$2(3'+!%&$'%0$)%74!!!! 197$&:$!')2!&$31&2!%#$!;$)$&'+!31)2(%(1)!15!%#$!3#(+24!! %'-$!.'&%!()!%#$!.+'))();!15!%#$!3#(+267!&$#'9(+(%'%(1)4!! #$+.!%#$!3#(+2!*(%#!$:$&82'8!'3%(:(%($7!2$.$)2();!1)!(%7!3+()(3'+!31)2(%(1)4!! 311.$&'%$!*(%#!%#$!3#(+267!3'&$&7!')2!.&$.'&$!%#$0!%1!)=&7$!3#(+24!! .&$.'&$!%#$!5'0(+8!%1!%'-$!.'&%!()!%#$!.&13$77!15!%#$!3#(+267!&$#'9(+(%'%(1)!2=&();!(%7!7%'8!()!%#$!#17.(%'+!
')2!'%!#10$4!! #$+.!()!3&$'%();!%#$!'%017.#$&$!$)31=&';();!%#$!3#(+2!%1!1:$&310$!2(55(3=+%($7!()!%#$!.&13$77!15!
&$#'9(+(%'%(1)4!! #$+.!3#(+2!%1!1:$&310$!%#$!5$'&!15!&$#'9(+(%'%(1)!')2!2(';)17%(3!'3%(:(%($7<!!!!!!!!!!!!!!
##
;)(%+)1%('#&(0#28&/6&+%)(#</&(=###;>5?@>A?5B#!>1)(%1&();!'3%(:(%($7!15!%#$!7$)2();!()7%(%=%(1)!! $:$&8!>1)2'8,!')!$?0'(+! 5&10!%#$! %&'()$$!*(%#!'!7#1&%! &$.1&%! @')!$+$3%&1)(3!:$&7(1)!15! %#$!01)(%1&();!51&0!*(++!9$!7$)%!9$51&$!%#$!2$.'&%=&$!15!%#$!%&'()$$A4!! '%!%#$!$)2!15!%#$!5(&7%!01)%#,!01)(%1&();!:(7(%!15!B10$!C)(:$&7(%8!&$.&$7$)%'%(:$7<!!>1)(%1&();!'3%(:(%($7!15!%#$!%=%1&!5&10!%#$!#17%!()7%(%=%(1)!! $:$&82'8!01)(%1&();!15!%#$!%&'()$$!*1&-!')2!:$&9'+!5$$29'3-!'%!%#$!$)2!15!$'3#!2'84!! '5%$&! %#$! 5(&7%4! 7$31)2! ')2! %#(&2! 01)%#! 15! %#$! .+'3$0$)%,! $?0'(+! 5&10! %#$! %=%1&! *(%#! '! 7#1&%! &$.1&%!
@01)(%1&();!51&0!*(++!9$!';&$$2!9$51&$!%#$!%&'()$$67!'&&(:'+A<!#CDEFGE@?>5##D:'+='%(1)! '3%(:(%($7! 98! %#$! %=%1&! 5&10! %#$! #17%! ()7%(%=%(1),! .&$.'&();! %#$!"&')73&(.%! 15!E1&-! '%! %#$! $)2!15! %#$!.+'3$0$)%4! ()3+=2();!')!$:'+='%(1)!15!%#$!%&'()$$67!.$&51&0')3$!15!$77$)%('+!%'7-7!@2$%'(+();!-)1*+$2;$!'3F=(&$2!98!#$&4!%#$!%&'()$$67!'%%(%=2$!%1*'&2!*1&-4!713('+!7-(++74!.$&71)'+!F='+(%($7!$%3<A<!!D:'+='%(1)!'3%(:(%($7!15!%#$!7$)2();!()7%(%=%(1),!
! .&$.'&();!'!5()'+!$:'+='%(1)!&$.1&%!1)!%#$!9'7(7!15!'++!01)(%1&();!')2!$:'+='%(1)!'3%(:(%($7!')2!&$.1&%7!')2!"&')73&(.%!15!E1&-!5&10!%#$!#17%!()7%(%=%(1)4##!
! &$31;)(%(1)!15!%#$!.+'3$0$)%!98!%#$!2$.=%8!2$')!&$7.1)7(9+$!51&!.+'3$0$)%7<!###############################!
!#########???"#?5H>A;E@?>5#)(#@IC#JEA@5CA#I?BICA#C$GKE@?>5#?5L@?@G@?>5#%(#+.2#I>L@#####################K>G5@AM#N>J@?>5EFO#
!
E#(+7%!-$$.();!5=++!&$7.1)7(9(+(%8!51&!%#$!.+'3$0$)%!')2!51&!')8!012(5(3'%(1)!%1!%#(7!';&$$0$)%4!%#$!7$)2();!()7%(%=%(1)!#'7!'!+13'+!.'&%)$&7#(.!*(%#!G()+#&<</%,&P/2H!()!:($*!15!#$+.();!*(%#!%#$!01)(%1&();!15!%#$!019(+(%8!'9&1'2<!
I++!.'&%($7!*(++!-$$.!%#$!7$)2();!()7%(%=%(1)!()51&0$2!15!%#$(&!$/3#');$7<!!
"#$!31)%'3%!.$&71)!()!%#$!.'&%)$&!()7%(%=%(1)!(7,!
J'0$,!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!K=)3%(1),!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
L#1)$!)=09$&,!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!D?0'(+,!!
I22&$77,!#
#
DOKUMENTY PROGRAMU ERASMUS ZWIĄZANE Z PRAKTYKAMI STUDENCKIMI
!"#$%!&'()$*+(",-.&"#*/!("(#-,0120&*(*3"(4"&,01*3"&%5$%06**!"#$%&%&'()'#**+*&,-(
*
37
!"#$%&'(
!"#$!!!%&''"(')*(!&+!(,)!(,-))!./-(")0!!"#$%&'%'&#()%$#*+,-./'(#()/#$(-*/'(0#()/#$/'*%'&#%'$(%(-(%+'#1'*#()/#)+$(#+2&1'%$1(%+'#,+'3%2.#()1(#()/"#4%55#16%*/#6"#()/#72%',%75/$#+3#()/#8-15%("#9+..%(./'(#3+2#:21$.-$#$(-*/'(#751,/./'($#$/(#+-(#%'#()/#*+,-./'(#6/5+4;##
(12!3456274!
<(-*/'(=$#$%&'1(-2/#;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;############>1(/?##
#
## #
(12!1834!89:;7<3;4<87!
@)/#$(-*/'(#4%55#2/,/%A/#1#3%'1',%15#$-77+2(#3+2#)%$#751,/./'(#####B/$!=!!!!!C+!!!!
@)/#$(-*/'(#4%55#2/,/%A/#1#,+'(2%6-(%+'#%'#D%'*##3+2#)%$#751,/./'(#B/$!!!!!!!C+!>!
E/#,+'3%2.#()1(#()%$#72+7+$/*#(21%'%'H+&21../#%$#1772+A/*;#F'#,+.75/(%+'#+3#()/#(21%'%'H+&21../#()/#+2&1'%$1(%+'#4%55#%$$-/#1#9/2(%3%,1(/#(+#()/#$(-*/'(;#
9++2*%'1(+2=$#'1./#1'*#3-',(%+'#
;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;#
9++2*%'1(+2=$#$%&'1(-2/#
;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;!
!
>1(/?#;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;!
#
#
#
#
#
#
#
(12!3276<7:!<734<454<87!
E/#,+'3%2.#()1(#()%$#72+7+$/*#(21%'%'H+&21../#1&2//./'(#%$#1772+A/*;#@)/#751,/./'(#%$#712(#+3#()/#,-22%,-51###B/$GC+#HIJ;######F'#$1(%$31,(+2"#,+.75/(%+'#+3#()/#(21%'%'H+&21../#()/#%'$(%(-(%+'#4%55#K75/1$/#%'*%,1(/#)+4#()/#751,/./'(#4%55#6/#2/,+&'%$/*;#@)/2/#$)+-5*#1(#5/1$(#6/#+'/#7+$%(%A/#1'$4/2L?#
M##1412*#:9@<#,2/*%($###B/$GC+#HIJ##N3#"/$?#'-.6/2#+3#:9@<#,2/*%($?#OP##
M#1'*G+2#HIJ#####
2/,+2*#()/#(21%'%'/2%+*#%'#()/#>%75+.1#<-775/./'(###B/$GC+#HIJ##+2#%3#'+(#7+$$%65/#2/,+2*#%(#%'#()/#$(-*/'(Q$#(21'$,2%7(#+3#2/,+2*$##################B/$GC+#
N'#1**%(%+'#0#()/#.+6%5%("#7/2%+*#4%55#*+,-./'(/*#%'#()/#:-2+71$$#.+6%5%("#*+,-./'(#####B/$GC+#HIJ###
#
#
9++2*%'1(+2=$#'1./#1'*#3-',(%+'#
#
9++2*%'1(+2=$#$%&'1(-2/#
#HIJ#H75/1$/#$(2%D/#+-(#()/#'+'#1775%,165/#1'$4/2J!
!
>1(/?#;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;!
DOKUMENTY PROGRAMU ERASMUS ZWIĄZANE Z PRAKTYKAMI STUDENCKIMI
!"#$%!&'()$*+(",-.&"#*/!("(#-,0120&*(*3"(4"&,01*3"&%5$%06**!"#$%&%&'()'#**+*&,-(
*
38
!"#$%&'(
!
!"#$%&'()*++%&+,-&!
./0(,012342(2546785(9:1;737852(
"#$%!&'()$*+!,-..$*./0*!1/2)$3(*/%!*#/!21$03$2)/%!-4!*#/!5'1-2/(0!&'()$*+!,#(1*/1!4-1!6-7$)$*+!
&<,(=,->%-?(<%?<,@(,>")#&%*-(%-=&%&"&%*-A("->,@&#B,=(&*C((
8/4$0/!*#/!:7108D8E(/45;/372(-4!*#/!2)(3/./0*!$0!*/1.%!-4!*#/!90-:)/;</=!%9$))%!(0;!3-.2/*/03$/%!*-!7/!(3>'$1/;!
?%%$%*!*#/!%*';/0*!$0!;F//2D8E!*#/!(221-21$(*/!#-%*!-1<(0$%(*$-0=!21-@/3*!;'1(*$-0!(0;!2)(3/./0*!3-0*/0*!*-!(3#$/A/!*#/%/!)/(10$0<!-'*3-./%!
=7:7;5(%*';/0*%!-0! *#/!7(%$%!-4!3)/(1)+!;/4$0/;!(0;! *1(0%2(1/0*!31$*/1$(!(0;!21-3/;'1/%!(0;!%$<0!(!9:1;73785(;/8501;5!:$*#!*#/!%/)/3*/;!%*';/0*%B!
G079107!%*';/0*%!4-1!*#/!21(3*$3()=!21-4/%%$-0()!(0;!3')*'1()!)$4/!-4!*#/!#-%*!3-'0*1+=!$0!2(1*$3')(1!*#1-'<#!)(0<'(</!*1($0$0<!*($)-1/;!*-!.//*!*#/$1!-33'2(*$-0()!0//;%!
C1-A$;/! :/ED25D;1:( 2499/05! *-! %*';/0*%! 3-03/10$0<! *1(A/)!(11(0</./0*%=! A$%(=!(33-..-;(*$-0=! 1/%$;/03/!-1!:-19!2/1.$*%!(0;!%-3$()!%/3'1$*+!3-A/1!(0;!$0%'1(03/!
D$A/!H4::(07;/E8D5D/8!*-!*#/!%*';/0*!4-1!%(*$%4(3*-1+!3-.2)/*/;!(3*$A$*$/%!%2/3$4$/;!$0!*#/!"1($0$0<!?<1//./0*!
,I1:4157! :$*#! /(3#! %*';/0*! *#/! 2/1%-0()! (0;! 21-4/%%$-0()! ;/A/)-2./0*! (3#$/A/;! *#1-'<#! 2(1*$3$2(*$-0! $0! *#/! 51(%.'%!21-<1(../!
&<,(=,->%-?(%-=&%&"&%*-A(#->(<*=&(*@?#-%=#&%*-(J*%-&$'("->,@&#B,(&*C((
E/<-*$(*/!(0;!(<1//!(!*($)-1F.(;/(&01D8D8E(#E0773785(G$03)';$0<!*#/!21-<1(../!-4! *#/!2)(3/./0*!(0;!*#/!1/3-<0$*$-0!(11(0</./0*%H!4-1!/(3#!%*';/0*!(0;!*#/!(;/>'(*/!./0*-1$0<!(11(0</./0*%(
+/8D5/0!*#/!21-<1/%%!-4!*#/!2)(3/./0*!(0;!*(9/!(221-21$(*/!(3*$-0!$4!1/>'$1/;(
&<,(<*=&(*@?#-%=#&%*-("->,@&#B,=(&*C((
?%%$<0(*-!%*';/0*%!512K2(186(0729/82DLD:D5D72!G(%!%*$2')(*/;!$0!*#/!"1($0$0<!?<1//./0*H!*-!.(*3#!*#/$1!90-:)/;</=!%9$))%=!3-.2/*/03$/%!(0;!*1($0$0<!-7@/3*$A/%!(0;!/0%'1/!*#(*!(221-21$(*/!/>'$2./0*!(0;!%'22-1*!$%!(A($)(7)/!
81(:! 1( ;/8501;5( /0( 7M4DI1:785( 6/;43785! 4-1! *#/! 2)(3/./0*! $0! (33-1;(03/! :$*#! *#/! 1/>'$1/./0*%! -4! *#/! 0(*$-0()!)/<$%)(*$-0(
#99/D85(1(3785/0!*-!(;A$%/!%*';/0*%=!#/)2!*#/.!:$*#!*#/$1!$0*/<1(*$-0!$0!*#/!#-%*!/0A$1-0./0*!(0;!.-0$*-1!*#/$1!*1($0$0<!21-<1/%%!
C1-A$;/!901;5D;1:(2499/05!$4!1/>'$1/;=!3#/39!(221-21$(*/!$0%'1(03/!3-A/1!(0;!4(3$)$*(*/!'0;/1%*(0;$0<!-4!*#/!3')*'1/!-4!*#/!#-%*!3-'0*1+(
&<,(=&">,-&("->,@&#B,=(&*C((
,-.2)+!:$*#!())!10018E737852!0/<-*$(*/;!4-1!#$%I#/1!2)(3/./0*!(0;!*-!;-!#$%I#/1!7/%*!*-!.(9/!*#/!2)(3/./0*!(!%'33/%%(
?7$;/! 7+! *#/! 04:72( 186( 07E4:15D/82! -4! *#/! #-%*! -1<(0$%(*$-0=! $*%! 0-1.()! :-19$0<! #-'1%=! 3-;/! -4! 3-0;'3*! (0;! 1')/%! -4!3-04$;/0*$()$*+!
)/3348D;157!:$*#!*#/!%/0;$0<!$0%*$*'*$-0!(7-'*!(0+!21-7)/.!-1!3#(0</%!1/<(1;$0<!*#/!2)(3/./0*!
=4L3D5(1(079/05!$0!*#/!%2/3$4$/;!4-1.(*!(0;!(0+!1/>'$1/;!%'22-1*$0<!;-3'./0*%!(*!*#/!/0;!-4!*#/!2)(3/./0*!
! J0!*#/!/A/0*!*#(*!*#/!#$<#/1!/;'3(*$-0!$0%*$*'*$-0!$%!$0*/<1(*/;!$0!(!3-0%-1*$'.=!$*%!3-..$*./0*%!.(+!7/!%#(1/;!:$*#!*#/!3-F-1;$0(*$0<!-1<(0$%(*$-0!-4!*#/!3-0%-1*$'.!
!
DOKUMENTY PROGRAMU ERASMUS ZWIĄZANE Z PRAKTYKAMI STUDENCKIMI
!"#$%!&'()$*+(",-.&"#*/!("(#-,0120&*(*3"(4"&,01*3"&%5$%06**!"#$%&%&'()'#**+*&,-(
*
39
!"#$%&'(
!"#$%!&'()$*+(",-.&"#*/!("(#-,0120&*(*3"(4"&,01*3"&%5$%06**!"#$%&%&'()'#**+*&,-(
*
!"#$"%&"!'!()%*#"!$+!)%,#"-./-"!
"#$#%&'()!*)+,)!-)./!0#!/1(2#%+0#%13)!()"/#%$#)!45+/6%&'.#%&!*)+,7!$)!+(%0(!-)./!0#!8/9#3$/!0#!
)0-$+$/(&"%1+-+""&#("%2$3#("%)0-$+$/(&#%-4!'50)($1"%1+%-4,6'7%4'2'1)#4/&,%-)$8%%
:.+%!3#$!/0(%.#2)$%!%;%.,7!9:;<=><?!2!.),%</+#)0=!2#%1(7>!5?#%&%,$/!0#!#!.2)3#;#.)0&#>!&).#%!?)&&!$)97$!',51%$0#@!
A/?B0!',51%$,/?!2!@>AB:CD!/16/2#%1$#%&!#$',7,50&#!6+(7&?5&&0%&>!6+/<+)?5!6+).,7.#!/+)(!&%&!0()'5!,+2)$#)>!)#%97!5?/#3#2#$!',51%$,/2#!/'#&<$#%0#%!,70=!+%(53,),B2@!
1>A:;&!',51%$,B2!$)!6/1',)2#%!6+(%&+(7',70=>!&)'$/!/.+%!3/$70=!.+7,%+#B2!#!6+/0%15+!/+)(!6/16#')$!EFB@'%G;%:D;H?C;IJ'%@>J;CKE%@%IDHE%BKA>I?;%9:;<=><?!(!279+)$7?#!',51%$,)?#@!
*:C>LB=B@;&!',51%$,B2!1/!#70#)!()2/1/2%</!#!.53,5+)3$%</>!)!,).#%!1/!2)+5$.B2!#70#)!0/1(#%$$%</!6)$5&&070=!2!.+)&5!</'(0(&07?>!6+(%1%!2'(7',.#?!6/6+(%(!'(./3%$#%!&%(7./2%!5.#%+5$./2)$%!$)!#0=!6/,+(%97!()2/1/2%@!
C)6%2$#$!',51%$,/?!@M9;:I?D%HBL?M=>ICGD!!2!/1$#%'#%$#5!1/!6/1+B#7>!().2),%+/2)$#)>!.2%',##!(2#&()$70=!(!5(7'.)$#%?!2#(7D!6/(2/3%$#)!$)!6/97,!359!6+)0%>!59%(6#%0(%$#)!'6/"%0($%</!/+)(!#$$%</!,765!59%(6#%0(%$#)@!
1%9D(G?!ECG;&%6+).,7.%!(+%)3#(/2)$&!2!()1/2)3)&&07?!',/6$#5!6+(%(!',51%$,)>!(</1$#%!(!EA/+/(5?#%$#%?!/!6+/<+)?#%!6+).,7.#F@!
3B<BG;&!G!2+)(!(!.)#17?!',51%$,%?!G!BIDG>!&%</!+/(2/&5!/'/9#',%</!#!()2/1/2%</>!&).#!?#)"!?#%&'0%!1(#%.#!50(%',$#0,25!2!6+/<+)?#%!4+)'?5'@!
)0-$+$/(&"%1+-+""&#("7%)%)0-$+$/(&"%*#4+&./&#("%1-*N50),%4'2'1)#4/&#%-)$8%%
H7$%</0&/2)$!#!6/16#')$!E*B:BCEF?DG?D%B%9:BL:;F?D%9:;<=><?O!1/',/'/2)$%!1/!#$172#15)3$70=!6/,+(%9!',51%$,)!I52(<3%1$#)&&0%!6+/<+)?!6+).,7.#!#!2)+5$.#!5($)$#)J!/+)(!6/0(7$#$!/16/2#%1$#%!5',)3%$#)!1/,70(&0%!/6#%.#!?%$,/+)!I#$172#15)3$%</!1/+)107D/6#%.5$)J@!
.BG?=B:B@;&%6/',%67!',51%$,)!6/10()'!6+).,7.#!/+)(!6/1&&$!/16/2#%1$#%!1(#)")$#)>!/!#3%!()&1(#%!,).)!6/,+(%9)@!
)0-$+$/(&"%*#4+&./&#("%4'2'1)#4/&,%-)$8%%
*:C>KC?DH?&%',51%$,/?!C;K;G?;%?%BAB@?)C<?!I&).!27'(0(%<B3$#/$/!2!EA/+/(5?#%$#5!/!6+/<+)?#%!6+).,7.#FJ!/16/2#)1)&&0%!#0=!2#%1(7>!5?#%&%,$/!0#/?>!.2)3#;#.)0&/?!/+)(!0%3/?!'(./3%$#)>!)!,).#%!()6%2$#$!#?!1/',%6!1/!/16/2#%1$#%</!276/')#%$#)!#!?),%+#)"B2@!!
K6/+(&1(#$!EFB@'%HEA%:P@GB:C'KG>%KB<EFDG=!1/,@!6+).,7.#!(</1$#%!(!27?/<)?#!6+)2)!.+)&/2%</@!
1>CG;IC>&%FDG=B:;%I/6#%.5$)J>!/16/2#%1(#)3$%</!()!1/+)1()$#%!',51%$,/?>!6/?/0!2!#$,%<+/2)$#5!'#%!(%!!+/1/2#'.#%?!3/.)3$7?!/+)(!!3%1(%$#%!#0=!6/',%6B2!2!6+/0%'#%!'(./3%$#/27?@!!
C)6%2$#$%@M9;:I?D%9:;<=>ICGD>!/!#3%!()&1(#%!,).)!6/,+(%9)!'6+)21()$>%0(7!',51%$0#!6/'#)1)&&!/16/2#%1$#%!6/3#'7!59%(6#%0(%$#/2%!/+)(!5"),2#)$!#?!(+/(5?#%$#%!.53,5+7!.+)&5!</'(0(&0%</@!
-$/3,0$%4'2'1)#4/&,%-)$8%%
A+(%',+(%<)$%2'(7',.#0=!EM=;HD*%27$%</0&/2)$70=!2!(2#&(.5!(!1)$&!6+).,7.&!#!1/"/#7$!2'(%3.#0=!',)+)'>!)97!6/?7!3$#%!5./'0(7$!6+).,7.%@!
K,/'/2)$!'#%!1/!C;M;K%?%9:CD9?MP@!#$',7,50&#!6+(7&?5&&0%&>!/9/2#&(5&&070=!2!$#%&!</1(#$!6+)07>!./1%.'5!6/',%6/2)$#)!/+)(!()')1!()0=/2)$#)!6/5;$/!0#@!
!BG=;<=B@;&%M?'!(!#$',7,50&&!27'7")&&0&!2!6+(76)1.5!2'(%3.#0=!6+/93%?B2!359!(?#)$!1/,70(&070=!6+).,7.#@!
A/!()./'0(%$#5!6+).,7.#!9:CDK(B+>&%M9:;@BCK;G?D!2!6+(%2#1(#)$%&!;/+?#%!2+)(!(!2'(%3.&!27?)<)$&!1/.5?%$,)0&&@!
L!H!6+(76)1.5>!<17!#$',7,50&)!'(./3$#0,2)!27#'(%</!&%',!(+(%'(/$)!2!./$'/+0&5?>!?/#%!1(#%3#$!'#%!/9/2#&(.)?#!(!.//+17$),/+%?!./$'/+0&5?@!
789:;<=>?@:ABCB*
DOKUMENTY PROGRAMU ERASMUS ZWIĄZANE Z PRAKTYKAMI STUDENCKIMI
40
ERASMUSKARTA STUDENTA
2007-2013
Status studenta Erasmusa uzyskują studenci, którzy spełniają kryteria udziału w wymianie Erasmusa i zostali zakwalifi kowani przez macierzystą uczelnię* na wyjazd Erasmusa za granicę - do uprawnionej partnerskiej uczelni w celu zrealizowania części studiów lub do przedsiębiorstwa albo innej właściwej instytucji w celu odbycia praktyki. W przypadku wyjazdu na część studiów zarówno uczelnia macierzysta studenta, jak i uczelnia przyjmująca, muszą posiadać Kartę Uczelni Erasmusa (Erasmus University Charter) nadaną przez Komisję Europejską. W przypadku wyjazdu na praktykę w przedsiębiorstwie uczelnia macierzysta studenta musi posiadać rozszerzoną Kartę Uczelni Erasmusa (extended Erasmus University Charter), która określa między innymi prawa i obowiązki związane z realizacją praktyki.
*Uczelnia” oznacza jakikolwiek typ instytucji szkolnictwa wyższego, która, zgodnie
z prawem i praktyką danego kraju, oferuje oficjalnie uznane tytuły zawodowe oraz
inne uznane kwalifikacje na poziomie szkolnictwa wyższego.
ERASMUSKARTA STUDENTA
ERASMUS
KARTA STUDENTAJako student/studentka Erasmusa masz prawo oczekiwać, że:
Twoja uczelnia macierzysta i uczelnia przyjmująca podpisały umowę międzyinstytucjonalną;
uczelnia macierzysta i uczelnia lub przedsiębiorstwo/instytucja przyjmująca podpiszą z Tobą przed wyjazdem za granicę „Porozumienie o programie zajęć” lub „Porozumienie o programie praktyki” (Learning/Training Agreement), w którym będą ustalone szczegóły planowanych studiów lub praktyki za granicą, w tym liczba punktów, jaką powinieneś/powinnaś uzyskać;
uczelnia przyjmująca nie będzie pobierać od Ciebie czesnego, wpisowego, ani żadnych opłat za egzaminy, korzystanie z laboratoriów czy bibliotek podczas studiów w programie Erasmus;
Twoja uczelnia macierzysta w pełni uzna uzyskane przez Ciebie podczas okresu studiów lub praktyki Erasmusa zadowalające osiągnięcia akademickie lub zawodowe, zgodnie z ustaleniami „Porozumienia o programie zajęć” lub „Porozumienia o programie praktyki”;
po zakończeniu okresu studiów lub praktyki Erasmusa otrzymasz podpisany przez uczelnię lub przedsiębiorstwo/instytucję przyjmującą „Wykaz zaliczeń” lub „Wykaz zrealizowanych prac” (Transcript of Records), w którym zamieszczone będą uzyskane przez Ciebie osiągnięcia akademickie lub zawodowe wraz z oceną i liczbą zdobytych punktów. W przypadku, gdy praktyka nie stanowi części Twojego programu studiów informacja o praktyce zostanie zamieszczona przynajmniej w „Suplemencie do dyplomu”;
w uczelni przyjmującej będziesz mieć takie same prawa i obowiązki jak studenci tej uczelni;
uczelnia macierzysta i uczelnia przyjmująca zapewnią Ci dostęp do treści swoich Kart Uczelni Erasmusa i Deklaracji Polityki Erasmusa;
zachowasz prawo do korzystania z krajowych stypendiów lub pożyczki/ kredytu, do których nabyłeś/nabyłaś prawo przed wyjazdem.
Jako student/studentka Erasmusa będziesz zobowiązany/a:przestrzegać zasad i zobowiązań wynikających z umowy Erasmusa podpisanej
z Twoją uczelnią macierzystą lub Narodową Agencją;
dopilnować, aby wszystkie zmiany treści „Porozumienia o programie zajęć” lub
„Porozumienia o programie praktyki” były uzgodnione z uczelnią macierzystą
i uczelnią lub przedsiębiorstwem/instytucją przyjmującą i bezzwłocznie
wprowadzone do „Porozumienia” w formie pisemnej;
spędzić w uczelni lub przedsiębiorstwie/instytucji przyjmującej pełny ustalony
okres studiów lub praktyki, obejmujący również egzaminy lub inne formy
oceny, oraz przestrzegać zasad i przepisów uczelni lub przedsiębiorstwa/
instytucji przyjmującej;
wypełnić ankietę i/lub przygotować sprawozdanie z okresu studiów lub
praktyki za granicą po powrocie do kraju oraz udzielać informacji na temat
pobytu na stypendium, jeżeli będzie to wymagane przez uczelnię macierzystą,
Komisję Europejską lub Narodową Agencję.
Jeżeli będziesz mieć problem związany z którymkolwiekz powyższych praw i obowiązków:
dokładnie określ dany problem i sprawdź swoje prawa i obowiązki;
zwróć się do wydziałowego lub uczelnianego koordynatora Erasmusa
w Twojej uczelni i wykorzystaj ofi cjalne procedury odwoławcze Twojej uczelni
macierzystej, jeżeli będzie to konieczne.
Jeśli nie uda Ci się rozwiązać problemu, skontaktujsię z Narodową Agencją.
Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji
Narodowa Agencja Programu „Uczenie się przez całe życie”
ul. Mokotowska 43, 00-551 WARSZAWA
tel. 022 46 31 000; faks: 022 46 31 021
www.erasmus.org.pl
DOKUMENTY PROGRAMU ERASMUS ZWIĄZANE Z PRAKTYKAMI STUDENCKIMI
41
!"#$%&'(
DOKUMENTY PROGRAMU ERASMUS ZWIĄZANE Z PRAKTYKAMI STUDENCKIMI
!"#$!"!%&'()!*'&+#,-)!%.-$/0+$!1!23%,$03$&!4!()51-,!23%,$031!
01!*#163)6#!(!#'6%!161,$&+.6+&!7898:99!
;<=>?@ABCD!EF@GH>7898!
!
!
!
!
!
"#$%#&'!()*+,-.,!/.!!"#+,+!*&",!#0*.,1!2!,#&/')/!304&+5!-&!"#&6706!!!
3!#$6)!&6&5,'.*6.'!89:9;::!
)'$3&!-#!!"#$%&'(")*+()#,-"*'#$.+*')-,'/,!)%0.'12#)%"2,3'''''4.$(")5*6'
78'9,5+,'(',)&%1'#:5%-"(;'2%-%<.";'<,/1;'%=$,(-6''
8888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888'
8888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888'
8888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888'
),-%>'5+,"#!=*$3'?@:5%-"(#A;'&%4&%5%"2.+,"#!=*$3'4&5%5'B,"(#CB,",6'DDDDDDDDDDDDDDDDDD8888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888'',''E8'B,"(#CB,"%$6'($("'('",5+(1/.'.&,5',)&%1'12#)%"2,;'2%-%<.";'<,/1;'%=$,(-6'
8888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888'
8888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888'
),-%>'5+,"#!=*$3'?F%"%<(:>%"2%$A'''"$/7&-$3.,-.&!)'$30<!
!
˂)"!:!2!"#+,5'.$7!.!*+&/!7#3&-.&!)'$30!
787 G%-%$' "("(%>15%>' #$.+*' >%12' ./&%$-%"(%' 5.H.+(#5,%' /,!)%>' 5%' 12&."' +' 5+(#5/#' 5' +*>,5)%$' ",' 4&,/2*/"'+'4&.0&,$(%' ?@:5%"(%' 1("' 4&5%5' :,&%' !*:(%A'2!I&,1$#1' !),-%>6' I&,1$#138' B.12,".+(%"(,' "("(%>15%>' #$.+*' !5,'+*>#2/(%$' 2*:J;' /2K&%' ).2*:5#' 4&5*5","%0.' 12*4%")(#$3' .)".15#' 1("' 2,/!%' ).' 12#)%"2,;' /2K&*' 2' 14%&"(,>#:'+15*12/(%'/&*2%&(,'<.&$,-"%'4&.0&,$#'2'"(%'.2&5*$#>%'12*4%")(#$'!12#)%"2'I&,1$#1,'H%5'12*4%")(#$38'
'78E B.H*2'+'("12*2#:>('4,&2"%&1/(%>'$#1('H*''&.54.:5"2*'('5,/.%:5."*'+'./&%1(%'.)'7':5%&+:,'EL7L'&8').'ML'+&5%$"(,'
EL77'&8'
78M F%"%<(:>%"2' 5.H.+(#5#>%' 1("' 5&%,-(5.+,'' 4&.0&,$' 4&,/2*/(' #50.)"(."*'+' ?B.&.5#$(%"(#' .' 4&.0&,$(%' 4&,/2*/(A'!N&,("("0'O0&%%$%"23;'12,".+(#:*$'("2%0&,-"#':5"$''"("(%>15%>'#$.+*;'4.):5,1'4.H*2#'2&+,>#:%0.'P)6'!)5(%%;'$(%1(#:;'&./3'
!
Q.6'!)5(%%;'$(%1(#:;'&./3'!
' :.'12,".+('&#:5"(%6'
$(%1(":*6'!
' +'
9,5+,'("12*2#:>('4&5*>$#>#:%>6'!
R&,>6'
!
!
˂)"!8!2!=.-&-/$3&-.,!"#&6706.!.!"#+,+-&*+,-.,!/70",-5.)'!
E87' @:5%-"(,' 5,4%+"(' F%"%<(:>%"2.+(' +14,&:(%' <(","1.+%' S14K-".2*' ",' &%,-(5,:>"' 4&,/2*/(' 5' H#)!%2#' 4&.0&,$#'I&,1$#18'T2*4%")(#$'I&,1$#1,'>%12'4&5%5",:5."%'",'4./&*:(%').),2/.+*:J;','"(%'4%&"*:J'/.152K+'5+(#5,"*:J'5'+*>,5)%$'('4.H*2%$'",'4&,/2*:%'+'("12*2#:>('4&5*>$#>#:%>8'
E8E R+.2,' ).<(","1.+,"(,;' >,/#' F%"%<(:>%"2' .2&5*$,' 5' H#)!%2#' 4&.0&,$#' I&,1$#1' +*".1(' D8' %#&.' ",' $(%1(#:'!1&.+"(%6' DD8' 3;' :.' ),>%' &#:5"(%' 8888' %#&.' ",' +*$(%"(."*' +' 4/28' 78M' :5,1' 4.H*2#8' P12,2%:5",' /+.2,').<(","1.+,"(,'5'H#)!%2#'4&.0&,$#'I&,1$#1'5.12,"(%'./&%$-.",'4&5%5'@:5%-"("6'
42
!"#$%&'(
DOKUMENTY PROGRAMU ERASMUS ZWIĄZANE Z PRAKTYKAMI STUDENCKIMI
!"#$!"!%&'()!*'&+#,-)!%.-$/0+$!1!23%,$03$&!4!()51-,!23%,$031!
01!*#163)6#!(!#'6%!161,$&+.6+&!7898:99!
;<=>?@ABCD!EF@GH>7898!
!" #!$ %&'()!*+,$ -!!*+!'.-,#+!$ -$ +#()/)0.1+$ %2-/1301".,1$ &42,!5!1".,6&$ 2-,.-/*+()/$ .-!($ %&7/)0$ *$ 42!10$'&.,5&*/38$
7" %&$0*-65#'#+,#+0$,*,#)0!5#,1$2,'/()2/70.1+$-*&5#+&#/.9$507$'&'!)4&*/.9$!2&'4:*;$
<.-,5#+!$ 6*!2!#)01,$ */%$!)#$ ()/%,#'+03$ #!$ %+,2*&)#+,$ 0-6&'#+&#/$ &42,($ %&7/)0$ *$ +#()/)0.1+$ %2-/1301".,1;$=/%$!)!$()/%,#'+03$#!$,*,#)0!5#,$0-6&'#+&#,$%&3+#'-/$()2&#!3+$%2-,'$0%,#+,$%&7/)0$#+,$1,()$6*!2!#)&*!#!;$$
!"#$%&'!!(!)!*+,+-."*"/."!0$#+/!'1+-%!
>;? @,#,A+.1,#)$&!*+!'.-!B$%,$-!%&-#!$$(+#$-$42/),2+!3+$A&23!5#/3+B$4):2,$%&*+##+$(%,$#+!&$()0',#.+$-!4*!5+A+4&*!#+$#!$*/1!-'$*$%2&62!3+,$C2!(30($+$%,$(%,$#+!$),$42/),2+!;$$
>;D @,#,A+.1,#)$&!*+!'.-!B$%,$-!%&-#!$$(+#$-$-!(!'!3+$%2&62!30$&'#&(-"./3+$(+#$'&$*/1!-':*$()0',#):*$E-!$".-#+4$'&$03&*/$%&3+#'-/$<.-,5#+"$!$F!2&'&*"$G6,#.1""$+$%,$7#'-+,$%2-,()2-,6!$$)/.9$-!(!';$$
>;> H)2&#/$ 03&*/$ &!*+!'.-!1"B$ %,$ -!%&-#!$/$ (+#$ +$ -&7&*+"-01"$ (+#$ %2-,()2-,6!&$ -!(!'$ 2,!5+-!.1+$ %2!4)/4+B$*/3+,#+&#/.9$*$I!2.+,$J!4&!.+$K2!4)/4+$C2!(30(!;$
>;L @,#,A+.1,#)$ %2-/1301,$ ()/%,#'+03$ +$ -&7&*+"-01,$ (+#$ -2,!5+-&*!&$ %2!4)/4#B$ '-+!$!1".$ #!$ (*&1"$ *$!(#"$&'%&*+,'-+!5#&!&$ +$ *,'$06$ %2&62!30$ 0-6&'#+&#,6&$ %2-,-$ ()2&#/$ %2-,'$ */1!-',3$ *$ MG;$ N$ 1!4+.94&5*+,4$-3+!#!.9$ *$ MG$ 7,#,A+.1,#)$ 30(+$ 7,--*$&.-#+,$ %&*+!'&3+&$ <.-,5#+#;$ J,%,5+$ <.-,5#+!$ */2!-+$ -6&'#$ #!$%2&%&#&*!#,$-3+!#/B$*%2&*!'-&#!$-&()!#+,$&'%&*+,'#+!$%+(,3#!$%&%2!*4!$'&$MG;$$
>;O @,#,A+.1,#)$-&7&*+"-01,$(+#$-$&%/&$*$<.-,5#+$*$),23+#+,$'&PPPPPP;Q$
!"$-!!*+!'.-,#+,$&$&42,(+,$%&7/)0$*$+#()/)0.1+$%2-/1301".,1B$-!*+,2!1".,$A!4)/.-#"$'!)#$2&-%&.-#.+!$!!!!+$-!4&'.-,#+!$%2!4)/4+8$
7"$-!!*+!'.-,#+,$&$-2,!5+-&*!#+0$-!$&%,'$%2&62!3&*/.9$%2!4)/4+$-$1,1$&.,#"$*/()!*+&#"$%2-,-$&%+,40#!$!!!!%2!4)/4+$*$+#()/)0.1+$%2-/1301".,18$
."$(%2!*&-'!#+,$-$%2!4)/4+$*$A&23+,$*/3!6!#,1$%2-,-$0.-,5#+#$&2!-$G#4+,)#$H)/%,#'/()/$C2!(30(!$*/%,$#+&#"$!!!!*,'$06$*-&20$+$*$A&23+,$*/3!6!#,1$%2-,-$<.-,5#+#;$
>;R F!$ %&'()!*+,$ '&403,#):*$ */3+,#+&#/.9$ *$ %0#4.+,$ >;L$ 03&*/$ <.-,5#+!$ -&7&*+"-01,$ (+#$ '&$ -!5+.-,#+!$@,#,A+.1,#)&*+$%2!4)/4+$23!43536378!9:9;<#4=>#7?78!;!'74@A2<;$<.-,5#+!$3&%,$&'3:*+&$-!5+.-,#+!$%2!4)/4+$1,'/#+,$ *$ %2-/%!'40B$ 4+,'/$ @,#,A+.1,#)$ #+,$ -2,!5+-01,$ %2&62!30$ &42,!5&#,6&$ *$ MG$ 507$ #+,$ %2-,'()!*+$'&403,#):*$ */3+,#+&#/.9$ *$ %0#4.+,$ >;O$ 03&*/B$ 507$ #+,$ (%,$#+$ +##/.9$ *!20#4:*$ &42,!5&#/.9$ %&3+#'-/$()2&#!3+$1!4&$#+,-7#'#,$'&$&)2-/3!#+!$-!5+.-,#+!;$
>;S F+,-2,!5+-&*!#+,$ 0-6&'#+&#,6&$ *$ MG$ %2&62!30$ %2!4)/4+$ 507$ #+,-$&%,#+,$ %2-,-$ @,#,A+.1,#)!$ &42,!5&#/.9$*$%0#4.+,$ >;O$ 03&*/$ '&403,#):*$3&%,$ ()!#&*+&$ %&'()!*#$ '&$*,-*!#+!$ @,#,A+.1,#)!$ '&$ -*2&)0$ .-#!.+$ 507$.!$&!.+$&)2-/3!#,6&$()/%,#'+03;$=$%2-/%!'40$-!+()#+,#+!$%2-/.-/#/$#+,-!5,%#,1$&'$@,#,A+.1,#)!B$&42,!5&#,1$1!4&$T(+$!$*/%(-!U$E)1;$(/)0!.1!$#+,-!5,%#!$&'$()0',#)!$-*+"-!#!$-$%&*!%#"$.9&2&7"$507$#+,(-.-#!5+*/3$-'!2-,#+,3"B$<.-,5#+!$ 3&%,$ &'()"%+&$ &'$ %"'!#+!$ -*2&)0$ 4*&)/$ 507$ -3#+,1(-/&$ 1,1$ */(&4&!&;$ K2-/%!',4$ )!4+$ */3!6!$%&)*+,2'-,#+!$*$A&23+,$%+(,3#,1$-$F!2&'&*,1$G6,#.1+$K2&62!30$T<.-,#+,$(+#$%2-,-$.!$,$%/.+,U$V$C2!(30($E'!5,1Q$F!2&'&*!$G6,#.1!";$<.-,5#+!$7,--*$&.-#+,$%&+#A&2301,$@,#,A+.1,#)!$&$',./-1+$%&'1#),1$%2-,-$F!2&'&*"$G6,#.1#;$
>;W =$%2-/%!'40$#+,'&()!2.-,#+!$*/3!6!#/.9$ +$&42,!5&#/.9$*$%0#4.+,$>;O$03&*/$'&403,#):*$ 507$*$%2-/%!'40$#+,(%,$#+,#+!$ +##/.9$ %&()!#&*+,'$ #+#+,1(-,1$ 03&*/$ %2-,-$ @,#,A+.1,#)!B$ +#()/)0.1!$ */(/$!1".!$ 3!$ %2!*&$ '&$*/%&*+,'-,#+!$03&*/;$
>;X @,#,A+.1,#)$ &!*+!'.-!B$ %,$ #+,$ &)2-/3!$$ %!'#,6&$ +##,6&$ ()/%,#'+03$ #!$ %&42/.+,$ )/.9$ (!3/.9$ 4&(-):*$-*+"-!#/.9$-$*/1!-',3$#!$%2!4)/4#B$&42,!5&#/3$*$%0#4.+,$?;>B$-$+##/.9$%2&62!3:*$*(%:5#&)&*/.9$507$+##/.9$+#+.1!)/*$I&3+(1+$C02&%,1(4+,1;$
>;?Y @,#,A+.1,#)$ -&7&*+"-01,$ (+#B$ -!$ */1")4+,3$ %2-/%!'40$ -!+()#+,#+!$ %2-/.-/#/$ #+,-!5,%#,1$ &'$ @,#,A+.1,#)!B$&$4):2,1$3&*!$*$%0#4.+,$>;S$03&*/B$'&Q$
!; -*2&)0$#!$%"'!#+,$<.-,5#+$.-#!.+$507$.!$&!.+$&)2-/3!#,6&$()/%,#'+03$*$%2-/%!'40$#+,*/%,$#+,#+!$1!4+,6&4&5*+,4$-&7&*+"-!#+!$*/#+4!1".,6&$-$#+#+,1(-,1$03&*/8$
7; -*2&)0$#!$%"'!#+,$<.-,5#+$.-#!.+$507$.!$&!.+$&)2-/3!#,6&$()/%,#'+03$*$%2-/%!'40$!#05&*!#+!$03&*/$%2-,-$<.-,5#+#;$$
=/(&4&!&$-*2&)0$&42,!5!$<.-,5#+!;$
>;?? @,#,A+.1,#)$ &!*+!'.-!B$ %,$ -&()!$$ %&+#A&23&*!#/$ &$ &7&*+"-40$ 0-/(4!#+!$ '&403,#)0$ 0%2!*#+!1".,6&$ '&$4&2-/()!#+!$-$&%+,4+$-'2&*&)#,1$#!$),2/)&2+03$<C$+$4&#+,.-#&!.+$07,-%+,.-,#+!$(+#$E4&(-)/$5,.-,#+!B$#!()#%()*!$#+,(-.-#!5+*/.9$*/%!'4:*$+Z507$&'%&*+,'-+!5#&!.+$./*+5#,1"$#!$.-!($%&'2:%/$+$%&7/)0$#!$%2!4)/.,;$@,#,A+.1,#)$&!*+!'.-!B$ %,$ -!%&-#!$$ (+#$ -$ A&23!5#&!.+!3+$ -*+"-!#/3+$ -$ 5,6!5+-!.1"$ %&7/)0$ *$ 42!10B$ *$ 4):2/3$ 7#'-+,$&'7/*!$$%2!4)/4#;$
>;?D @,#,A+.1,#)$&!*+!'.-!B$%,$*$%2-,(-$&!.+$#+,$7/$$()/%,#'/()"$%2&62!30$C2!(30($V$*/1!-'$#!$%2!4)/4#;$
>;?> @,#,A+.1,#)$&!*+!'.-!B$%,$&)2-/3!$$I!2)#$H)0',#)!$C2!(30(!;$
43
!"#$%&'(
DOKUMENTY PROGRAMU ERASMUS ZWIĄZANE Z PRAKTYKAMI STUDENCKIMI
;<=>?@ABCD!EF@GH>7898!
!"#$%&%'()*%&+"## !"#,)-%.&(!##/"-0(123#(#(4(!#1+56%&+"# /"-0(123#(#(4(!#78"0&%93#78-%61+"0()(%."#,)-%.&(#:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: # ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::#7367(1# 7367(1##
:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: # ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::#
6"+"# 6"+"### ;(%)-!"#,)-%.&(##
!"#$!"!%&'()!*'&+#,-)!%.-$/0+$!1!23%,$03$&!4!()51-,!23%,$031!
01!*#163)6#!(!#'6%!161,$&+.6+&!7898:99!
!"#$ %&'&()*+&',- ./01+23+&- 45- 6)74525!*)8- "&- ')&- 9#40)&- 2:;$- 39)&;7%- <)#- .5'56')&- 5- 61+704- '7- ./7=,1=#-6-./5;/72)&->/7<23<-6-=5?&+'1*@-?7,7*@-A45,1*01-,5-/:6')&"-61+7043-9&0-<,1.&'4)32B"--
!"#C D-*07<)&-.591,3-%&'&()*+&',7-'7-./7=,1*&-E*0&?')7-9#40)&-=5',1'3567$7-61.$7,#-<,1.&'4):6-=/7+561*@-A'."-<5*+7?'&8- 07- 61')=)- 6- '73*&B8- 45- =,:/1*@- %&'&()*+&',- '791$- ./765- ./0&4- 61+704&2"- E*0&?')7- 07.&6')-%&'&()*+&',56)-25"?)65!%-39)&;7')7-<)#-5-66"-<,1.&'4)7-.5-.56/5*)&-<,34&',7-0-./7=,1=)"--
-!"#$%&!'(')'*!"&+%,'-!!#+."/,'0#$-1+2,&3''
$"# D1.$7*&')&- <,1.&'4)32- 9#40)&- '7<,#.567$5- 6- /7,7*@8- 6- <.5<:9- 30;54')5'1- .52)#401- <,/5'72)- A./5<0#-<./&*10567%-<.5<:9-./0&=70167')7-<,1.&'4)32B"-
$"F E*0&?')7-25"&- 04&*14567%- 5-61.$7*&')3- 5<,7,')&+- /7,1- <,1.&'4)32-%&'&()*+&',56)- .5-61.&$')&')3-6<01<,=)*@-05956)&07'-61')=7+&*1*@-0-')')&+<0&+-32561-6-<,5<3'=3-45-E*0&?')-5/70-)'<,1,3*+)-./01+23+&*&+"-
- G$7,'5!*)-9#4&-/&7?)0567'&-'7-=5',5-97'=56&-%&'&()*+&',78-+7=-61<0*0&;:?')5'5-.5')"&+H-- I7067-97'=3H-JKL-- M4/&<-5440)7$3H-JKL-- N5=$74'7-'7067-.5<)747*07-/7*@3'=3H-JKL-- G&$'1-'32&/-=5',7-A0-360;?#4')&')&2-=54:6-97'=561*@-O%MIP%OQBH-JKL-- D7?3,7-./56740&')7-/7*@3'=3H-JK"L'''!"#$%&!'4')'.5.*,#6&7#/1'-"!*.','7&"$02$%/7!'0#2.*!'
C"# G/010'7')&- )- 61.$7,7- 89:;<=>?@A' ;BCDBEA@' 1BE8A@8' F<89' >CGC=:HE=E' =E' ;C>89EH?<' ;C89E=CH?<$'@ACH:I' JE8E>' H8;KL=C9CH:MN' AEF%M:MN' >C' =?<F' JE89C8CHE=?<' CBEJ' JDC>=?<' J' JE8E>%'8@O8:>?EB=C&M?')';BEH@';CL8G?<A@"-E*0&?')7-)-%&'&()*+&',-25;&-6')&!%-<./76#-45,1*0&*&-4&*10+)-.54+#,1*@-./0&0-4/3;&-<,/5'#-6-54')&<)&')3-45-07<,5<567')7-./0&.)<:6-32561-5/70-3<,7?&'-45,1*0&*1*@-+&+-/&7?)07*+)-45-6$7!*)6&;5- <&43- 0;54')&- 0- 5956)&03+&*12- ./76&2- =/7+5612"-D<0&?=)&- <./761- <.5/'&- 06)&07'&- 0- ')')&+<0&-3256&-9#4&-/50<,/01;7'&-0;54')&-0-./765476<,6&2-.5?<=)2"'
'!"#$%&!'P')'*!"&+%,'.QRS+1'
R"#-S4.56)&40)7?'5!%'
T7"47-0&-<,/5'-32561-065?')-4/3;&-<,/5'#-0-6<0&?=)&+-54.56)&40)7?'5!*)-*16)?'&+-07-<0=541-.5')&<)5'&-./0&0-')&-?39-+&+- .&/<5'&?- 6- 61')=3- /&7?)07*+)- ')')&+<0&+- 325618- .54- 67/3'=)&28- "&- ,7=)&- <0=541- ')&- 61')=7+&- 0- .567"'&;5-)-*&?56&;5-61=/5*0&')7-.5.&$')5'&;5-./0&0-4/3;&-<,/5'#-?39-+&+-.&/<5'&?"-I7/54567-M;&'*+7-)-T52)<+7->3/5.&+<=7-?39-)*@-.&/<5'&?-')&-05<,7'&-.5*)&;')#*)-45-54.56)&40)7?'5!*)-6-./01.74=3-/5<0*0&')7-0- ,1,3$3-32561-06)&07'&;5-0-6<0&?=)2)-<0=5472)-61')=$12)-.54*07<- /&7?)07*+)-./7=,1=)"-U- ,&;5-.56543-I7/54567-M;&'*+7- ?39- T52)<+7- >3/5.&+<=7- ')&- 9#4&- /50.7,/167%-6<0&?=)*@-6')5<=:6- 5- 54<0=54567')&- ?39- 06/5,-=5<0,:6-,567/01<0&*1*@-,7=)&23-/5<0*0&')3"---R"F-S*@/5'7-47'1*@-D<01<,=)&- 47'&- 5<5956&- 0767/,&- 6- 3256)&- 9#4&- ./0&,67/07'&- 0;54')&- 0- V50.5/0&40&')&2- AD>B- '/-$CPFWW#-G7/?72&',3->3/5.&+<=)&;5-)-V741-5-5*@/5')&-5<:9-()01*0'1*@-6-06)&0=3-0-./0&,67/07')&2-47'1*@-5<59561*@-./0&0-)'<,1,3*+&- )-5/;7'1- 6<.:?'5,56&- )-5- <65954'12- ./0&.$16)&- ,7=)*@- 47'1*@"- N7'&- 9#4&- ./0&,67/07'&- 61$&*0')&-6-06)&0=3- 0- /&7?)07*+&- 32561- )- 40)7$7')72)- 303.&$')7+&*12)- /&7?)07*+#- 32561- ./0&0- E*0&?')#8- I7/5456&- M;&'*+#-)-T52)<+#- >3/5.&+<=&8- 0- 25"?)65!*)&- ./0&=707')7- 47'1*@- 6$74052- 54.56)&40)7?'12- 07- )'<.&=*+#- )- 7341,- 0;54')&-0-./765476<,6&2-D<.:?'5,1- AX/193'7$-S9/7*@3'=561- ?39->3/5.&+<=)-E/0&4-4<"-U67?*07')7-I743"1%- Y)'7'<561*@-ASZMYBB"-I7- .)<&2'1- 6')5<&=- %&'&()*+&',- 25"&- 301<=7%- 45<,#.- 45- <65)*@- 47'1*@- 5<59561*@- )- <=5/1;567%- 6<0&?=)&-)'(5/27*+&8- =,:/&- <&- ')&.5./76'&- ?39- ')&.&$'&"- %&'&()*+&',- .56)')&'- =)&/567%- 6<0&?=)&- 07.1,7')7- 45,1*0&*&-./0&,67/07')7- <65)*@- 47'1*@- 5<59561*@- 45- E*0&?')- )P?39- I7/5456&+- M;&'*+)"- %&'&()*+&',- 25"&- 6')&!%- <=7/;#-0-,1,3$3-./0&,67/07')7- <65)*@-47'1*@-5<59561*@-./0&0-E*0&?')#- )P?39-I7/5456&- M;&'*+#- 45-[$:6'&;5- O'<.&=,5/7-S*@/5'1-N7'1*@-S<59561*@-?39-45->3/5.&+<=)&;5-O'<.&=,5/7-S*@/5'1-N7'1*@-6-54')&<)&')3-45-=5/01<,7')7-0-,1*@-47'1*@-./0&0-T52)<+#->3/5.&+<=&"---R"!-T5',/5?&-)-7341,1-\,/5'1- 32561- 05956)&03+&- <)#- 45- ./0&4<,76)&')7-6<0&?=)*@- <0*0&;:$561*@- )'(5/27*+)8- 5- =,:/&-6')5<=3+&- T52)<+7->3/5.&+<=78- I7/54567- M;&'*+7- ?39- =7"47- )''7- 0&6'#,/0'7- )'<,1,3*+7- 3.567"')5'7- ./0&0- T52)<+#- >3/5.&+<=&- ?39-I7/5456&-M;&'*+#-6-*&?3-<=5',/5?567')78-*01-./7=,1=7-)-./0&.)<1-32561-<&-./76)4$565-/&7?)0567'&"-
R"$ D./56740&')&-+7=)*@=5?6)&=-02)7'-45-')')&+<0&+-32561-6127;7-(5/21-.)<&2'&+-.54-/1;5/&2-')&67"'5!*)"-
R"C-I)')&+<0&-3256#-<.5/0&405'5-6-46:*@-+&4'59/02)&*1*@-&;0&2.?7/07*@8-.5-+&4'12-4?7-=7"4&+-0&-<,/5'"-E2567-5956)&03+&-54-4')7-+&+-.54.)<7')7-./0&0-59)&-<,/5'1"--
44
!"#$%&'(
!"#$%&'(
!"#$%&"'()*+,*-+".*
-/*0/"/1')0*&+$,'"2*)0#)*)0/*%)34/$)*
!"#$%&'()$*'+,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%
-)).$&&+,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%
/"&%0"..1$)%2('%"%3."0'10"4%34"0$#$*'%"'%2(.%2.5"*1&"'12*%
!"#$%02#3"*6+,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%
-)).$&&+,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%
72(*'.6+,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%
89$%34"0$#$*'%'22:%34"0$%;.2#%,,,,,,,,,<,,,,,,,,%=>,,,,,,"*)%$*)$)%"'%,,,,,,,,,<,,,,,,,,,,=>,,,,,,,
!(#?$.%2;%@78A%0.$)1'&+BBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBB,,,
/1&C9$.%'"&:&%D$.$+%,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%
,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%
,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%
,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%
,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%
,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%
,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%
,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%
,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%
,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%
E.5"*1&"'12*+,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%F"'$%"*)%G4"0$+,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%
!"#$%"*)%;(*0'12*+,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%A15*"'(.$+,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%
5*67#&/2/$)*8*5%%'9$2/$)*
:#".;*,"+2*<*)+*=*
H,%-33410"?141'6%2;%:*2D4$)5$%"*)%.$&(4'&%'2%'9$%
*$$)&%2;%'9$%2.5"*1&"'12*%
=,%I$'92)%2;%D2.:1*5%D914$%3$.;2.#1*5%'9$%
"&&15*#$*'%
J,%K$&(4'&%
>?*5))')34/*)+1#"4%*1+".*
H,%A$4;<$#3426#$*'%
=,%L*1'1"'1M$%
J,%K$&32*&1?141'6%
N,%L*M24M$#$*'%
O,%A3$$)%2;%D2.:%
P,%G4"**1*5%
@?*A+&'#7*%.'77%*
H,%72*'"0'%D1'9%&'";;%#$#?$.&%
=,%72*'"0'%D1'9%$Q$0('1M$&%
J,%72*'"0'%D1'9%$Q'$.*"4%3$234$%
N,%-)"3'"'12*%'2%2.5"*1R"'12*"4%.(4$&%
O,%A'()$*'&S%0"3"01'6%'2%1*'$5."'$%D1'9%
2.5"*1R"'12*%"*)%;2.$15*%0(4'(.$&
B?*6/"%+$#7*C3#7')'/%*
H,%T4$Q1?141'6%
=,%7.$"'1M1'6%
J,%7.1'101&#%'2D".)&%2D*%D2.:%
N,%U1441*5*$&&%'2%.$M1&$%2D*%D2.:%2.%"''1'()$%
O,%G$.&("&1M$*$&&%
P,%/"*)41*5%D2.:%3.$&&(.$%
E.5"*1&"'12*%+%,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%
!"#$%&(3$.M1&2.+%,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%
F"'$%+%,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%
G4"0$%+%,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%
Top Related