PORADNIKdla opiekunów praktyk zagranicznych

organizowanych w programie Erasmus

Program Erasmus

Publikacja sfinansowana z funduszy Komisji Europejskiej

w ramach programu „Uczenie się przez całe życie” – Erasmus

Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za zawartość merytoryczną publikacji.

Publikacja bezpłatna

© Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji

Warszawa 2010

Teksty: Justyna Bugaj, Monika Cywińska, Monika Domańska, Beata Skibińska

Redakcja: Monika Cywińska

Współpraca redakcyjna: Małgorzata Członkowska-Naumiuk

Korekta: Weronika Walasek

Opracowanie graficzne i skład: Wojciech Górski

Druk: Neco Media Agencja Reklamowa Dorota Dmuch, Warszawa;

P. W. „Print-Pap” s.c., Krynica Zdrój

Narodowa Agencja Programu

„Uczenie się przez całe życie”

ul. Mokotowska 43

00-551 Warszawa

tel.: 0 22 46 31 360

faks: 0 22 46 31 021

www.frse.org.pl

www.erasmus.org.pl

1

W roku 2012 program Erasmus będzie świętował swoje ćwierćwiecze. Program ten, kojarzony przede wszystkim

– i słusznie – z wymianą studentów pomiędzy uczelniami w Europie, przyczynił się do głębokich zmian w systemach

szkolnictwa wyższego krajów, które w nim uczestniczą. Na jego niewątpliwy sukces złożyły się także pozytywne

zmiany w życiorysach milionów Europejczyków, którzy z niego skorzystali.

Od roku akademickiego 2007/08 możliwości programu Erasmus zostały poszerzone m.in. o wyjazdy studentów na

praktyki w zagranicznych przedsiębiorstwach. W ciągu dwóch lat akademickich z możliwości tej skorzystało ponad

50 tysięcy europejskich studentów, w tym ponad 2500 studentów polskich.

Opracowując „Poradnik dla opiekuna praktyk organizowanych w programie Erasmus”, chcieliśmy:

- osobom zajmującym się praktykami studenckimi w polskich szkołach wyższych przybliżyć zasady ich realizacji

w programie Erasmus, aby zainteresować studentów możliwością odbycia praktyki w zagranicznych przedsiębior-

stwach; tym osobom polecamy przede wszystkim rozdział IV. omawiający zasady organizacji wyjazdów na praktyki

w programie Erasmus;

- osobom pracującym w jednostkach „obsługujących” program Erasmus – koordynatorom uczelnianym oraz oso-

bom kontaktowym – przybliżyć założenia praktyk studenckich, ich znaczenie dla rozwoju kompetencji i umiejętno-

ści przydatnych w życiu zawodowym absolwentów. Zagadnienia te zostały opisane w rozdziałach I-III.

Inspiracją dla opracowania „Poradnika” było seminarium dla organizatorów praktyk dla studentów i absolwentów

uczelni, zorganizowane w kwietniu 2010 roku przez Fundację Rozwoju Systemu Edukacji pełniącą rolę Narodowej

Agencji programu „Uczenie się przez całe życie” – Erasmus.

Zespół programu Erasmus, analizując pytania napływające od beneficjentów, studentów i ich rodziców oraz biorąc

pod uwagę swego rodzaju „niedowartościowanie” praktyk jako elementu kształcenia studenta, postanowił zapro-

sić prelegentów seminarium do podzielenia się wiedzą i doświadczeniem. Ze swej strony opracowaliśmy materiał

opisujący zasady organizacji i finansowania praktyk Erasmusa w zagranicznych przedsiębiorstwach/instytucjach.

Zapraszamy do lektury „Poradnika”.

Zespół programu Erasmus

w Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji

Warszawa, grudzień 2010 r.

Spis treści

I. Praktyki zawodowe drogą do sukcesu (Monika Domańska) 3

II. Rola praktyk w kształtowaniu kompetencji przydatnych na rynku pracy (Monika Domańska) 7

III. Kompetencje opiekunów praktyk – rezultaty projektu PROCERTU (Justyna Bugaj) 11

IV. Praktyki zagraniczne w Erasmusie – zasady, dokumenty, sposób organizacji 23

(Monika Cywińska, Beata Skibińska)

3

Monika Domańska

Akademia Górniczo-Hutnicza, Centrum Karier,

Ośrodek Monitorowania Kadry Zawodowej

…usłyszałem i zapomniałem,

…zobaczyłem i zapamiętałem,

…zrobiłem i zrozumiałem

Xunzi (313–238 p.n.e.), czasem przypisywane Konfucjuszowi

Praktyki są nieodłączną częścią życia społeczno-gospodarcze-

go od najdawniejszych czasów – są starsze niż uniwersytety.

Uregulowania prawne dotyczące praktykantów pojawiały się

już w Kodeksie Hammurabiego, w starożytnej Grecji i Rzymie.

W średniowieczu, a praktycznie aż do czasów rewolucji prze-

mysłowej, istniał powszechny system rozwoju rzemieślników,

którzy najpierw terminowali u mistrzów, potem zostawali wę-

drownymi czeladnikami, by z czasem samemu zostać mistrzem.

Nauka, praktyka i obycie w świecie (mobilność) gwarantowały,

że prace wykonywane przez mistrza będą najwyższej jakości,

a on sam odniesie wymierny sukces zawodowy i ekonomiczny.

System taki (choć nieco mniej ceremonialny) funkcjonuje do

dziś w szkolnictwie zawodowym i rzemiośle, a jego odzwiercie-

dleniem w szkolnictwie wyższym jest system praktyk zawodo-

wych i promocja mobilności. Uczenie przez doświadczenie to

najbardziej efektywna metoda profesjonalizacji oraz stymulo-

wania kreatywności i innowacji.

Czy praktyki są potrzebne i pomagają w osiągnięciu sukcesu?

Po pierwsze, dobrze zorganizowane praktyki przekładają się

na sukces uczelni.

Wskazania dotyczące roli uczelni w zwiększeniu zatrudnialno-

ści absolwentów – rozumianej jako zestaw cech i umiejętności

dających zdolność do otrzymania i utrzymania satysfakcjonu-

jącej pracy lub zdolność do samodzielnego poruszania się po

rynku pracy, tak by właściwie wykorzystać swój potencjał i uzy-

skać trwałe zatrudnienie – pojawiają się w kolejnych komuni-

katach ze spotkań ministrów odpowiedzialnych za szkolnictwo

wyższe.

I. Praktyki zawodowe drogą do sukcesu

My, ministrowie (...) wzmocnimy nasze wysiłki ukończenia

już realizowanych reform, które umożliwią studentom i ka-

drze uczelni mobilność, udoskonalą nauczanie i kształcenie

w instytucjach szkolnictwa wyższego, zwiększą zatrudnial-

ność absolwentów i zapewnią wszystkim kształcenie wyż-

sze właściwej jakości.

Deklaracja w sprawie Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyż-

szego, Budapeszt, Wiedeń 12 marca 2010 roku.

Praktyki są obowiązkowym elementem programu studiów

pierwszego stopnia, wpisanym w obowiązujące nadal standar-

dy dla poszczególnych kierunków zgodnie z rozporządzeniem

Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Ich wymagany mi-

nimalny wymiar jest różny i wynosi od trzech do ośmiu tygodni.

Ale nie tylko obowiązek i wymogi prawne motywują uczelnie do

rozwijania programu praktyk zawodowych. Sprawia to rynek

usług edukacyjnych, na którym uczelnie działają. „Przyszłość

bez obaw”, „Prosta droga do kariery”, „Zaprojektuj swoją

przyszłość”, „Przyjemne studia, dobry zawód” – te fragmenty

haseł reklamowych polskich uczelni doskonale oddają potrze-

by i oczekiwania najważniejszej grupy klientów. Kandydaci na

studia i ich rodziny ponoszące ciężar finansowy kilku lat stu-

diów oczekują, że będzie to inwestycja opłacalna – ważna jest

uzyskana wiedza, poziom naukowy, ale ważny jest także, a na-

wet przede wszystkim, sukces na rynku pracy po ukończeniu

danej uczelni.

Duża liczba uczelni w Polsce, a malejąca liczba kandydatów

spowodowana niżem demograficznym przyczyniają się do

wzrostu konkurencji – przewagę mają uczelnie, które mogą

w przekonujący sposób zapewnić o tym, że przygotowują swo-

ich studentów do wejścia na trudny rynek pracy, dbają nie tyl-

ko o wysoki poziom naukowy przekazywanej teorii, ale także

dostarczają umiejętności potrzebnych na rynku pracy.

Jak wynika z rozmów z polskimi pracodawcami, praktyki są naj-

powszechniejszą i często jedyną okazją do kontaktów uczelni

z przedsiębiorstwami. Dobrze zorganizowany system praktyk

z całą pewnością jest czynnikiem zwiększającym zatrudnial-

ność, źródłem danych podnoszącym jakość kształcenia, ele-

mentem polityki marketingowej wychodzącej naprzeciw ocze-

4

kiwaniom studentów, a nawet źródłem środków finansowych

(np. poprzez fundusze unijne – rozwój systemów edukacyjnych

dostarczających umiejętności zgodnie z wymogami rynku pra-

cy to jeden ze strategicznych priorytetów Unii Europejskiej).

Po drugie, praktyki przyczyniają się do sukcesu firm, a zatem

i do rozwoju gospodarczego kraju.

Praktyki to bardzo często stosowany element rekrutacji pra-

cowników. Poprzez praktyki firmy tworzą pulę potencjalnych

pracowników. Widać to doskonale w czasie ochłodzenia ko-

niunktury gospodarczej – liczba ofert pracy spływających do

biur karier jest mniejsza, ale liczba ofert praktyk i staży nie ma-

leje, a nawet rośnie. Kandydat, były praktykant, zna środowi-

sko firmy, jest sprawdzony pod względem osobowościowym,

lepiej zmotywowany do działania zgodnie z zasadą wzajem-

ności – skoro firma poświęciła mi czas, aby mnie przyjąć na

praktykę, ja muszę odwdzięczyć się dobrą pracą. W niektórych

firmach (np. Austrian Airlines) praktyki to część kultury korpo-

racyjnej (zwanej w teorii zarządzania zasobami ludzkimi kultu-

rą ab initio). Jedyną formą rekrutacji jest system praktyk – fir-

ma z definicji nie przyjmuje osób z doświadczeniem w innych

firmach.

Kolejny powód to tworzenie pozytywnego wizerunku firmy

– tzw. employer branding. Firma przedstawia się jako odpo-

wiedzialna społecznie, sprzyjająca rozwojowi młodych kadr,

inwestująca w obecnych i przyszłych pracowników. Wszystkie

firmy zdobywające w Polsce w różnych konkursach tytuły Pra-

codawcy Roku prowadzą rozwinięte programy praktyk i staży

dla studentów. Pozytywny wizerunek przyciąga kandydatów

i klientów, i gwarantuje sukces na rynku.

Po trzecie, praktyki i doświadczenie zawodowe przekładają się

na sukces samych absolwentów.

Wpływ różnych czynników na sukcesy na rynku pracy to temat

wielu badań naukowych. Ciekawych i kompleksowych danych

dostarczył realizowany w latach 2008-2009 przez partnerów ze

Słowenii, Turcji, Węgier, Litwy i Polski1 projekt HEGESCO Higher

Education as Generator of Strategic Competences2, w którym

miałam okazję uczestniczyć. Celem projektu było zbadanie,

w jakim stopniu absolwenci europejskich wyższych uczelni

spełniają wymagania współczesnej gospodarki opartej na wie-

dzy, jakie kompetencje są cenione na rynku pracy i w jaki spo-

sób szkolnictwo wyższe jest źródłem tych kompetencji.

Projekt obejmował badanie ilościowe wśród prawie dziewięciu

tysięcy absolwentów z pięciu krajów (w tym liczącą 1200 osób

reprezentatywną próbę z Polski) pięć lat po obronie przez nich

pracy dyplomowej, a zatem grupę docelową stanowili absol-

wenci z rocznika 2003. Badanie było prowadzone przy użyciu

obszernego kwestionariusza ankiety zawierającego pytania

1 Partnerem polskim był Instytut Ekonomii, Socjologii i Filozofii Poli-

techniki Krakowskiej2 www.hegesco.org

!"#$%&

!'()*+,-.&/+0'+

-()1'+

2'345+0'+

64($%&

7#./81+)'+

9#.:(1'+

;"#:(0'+

<'/:+

=83/.'+

7#)3*+

>3/#0'+

?.+0$@+

!A1.&

9'(B$&

2#)+0C'+

?'0)+0C'+

D8.$@+

EF, GEF, HEF, IEF, JEF,

Procent absolwentów deklarujących, że w trakcie studiów nie mieli żadnego doświadczenia zawodowego

Źródło:„HEGESCO Statistical Outlook, www.hegesco.org

IKF

LMF

KJF

KIF

KIF

KEF

GNF

GNF

GEF

NOF

NIF

NKF

NGF

MF

JF

IF

IF

EF

2#)+0C'+

!A1.&

?.+0$@+

9'(B$&

?'0)+0C'+

7#./81+)'+

9#.:(1'+

7#)3*+

=83/.'+

>3/#0'+

;"#:(0'+

!'()*+,-.&/+0'+

-()1'+

2'345+0'+

D8.$@+

!"#$%&

64($%&

<'/:+

EF, NEF, GEF, KEF, HEF, LEF, IEF

LMPLF

,LGPLF

HJPHF

HLPJF

HLPIF

HEPIF

KJPNF

KLPHF

KKPGF

GMPIF

GOPIF

GHPHF

GKPGF

GGPIF

GNPKF

NIPOF

NLPLF

LPOF

Procent absolwentów deklarujących, że praktyki były ważną częścią programu studiów

Źródło:„HEGESCO Statistical Outlook, www.hegesco.org

5

otwarte i zamknięte. Kwestionariusz był zgodny z założeniami

metodologicznymi opracowanymi przez Uniwersytet w Ma-

astricht (metodyka REFLEX). Według tej metodyki, ale w ra-

mach różnych projektów, prowadzone były i są nadal badania

wśród absolwentów z 14 innych krajów europejskich, Japonii

oraz krajów Ameryki Południowej, co pozwala na dostarczenie

wiedzy i materiałów porównawczych o charakterze globalnym.

W raporcie końcowym projektu HEGESCO przedstawiono dane

porównawcze dla 19 krajów europejskich.

Jednym z badanych czynników było doświadczenie i aktyw-

ność zawodowa absolwentów w okresie studiów, w tym prak-

tyki studenckie. Porównując dane dla różnych krajów, można

zauważyć wyraźne różnice w deklaracji przez absolwentów

pozyskiwania doświadczenia zawodowego i wagi praktyk za-

wodowych w programie studiów.

Analiza danych wskazywała na istotny związek pomiędzy do-

świadczeniem zawodowym związanym z kierunkiem studiów

(przy czym brane były pod uwagę nie tylko praktyki obowiąz-

kowe, ale także inne doświadczenia, staże, indywidualne ini-

cjatywy studentów) a późniejszymi sukcesami na rynku pracy

mierzonymi czasem poszukiwania pracy, uzyskanymi docho-

dami, zakresem odpowiedzialności, satysfakcją z wykonywa-

nej pracy. Co ciekawe, nie jest tak w przypadku doświadczeń

niezwiązanych z kierunkiem studiów (prace dorywcze, waka-

cyjne) – prace te przynoszą jedynie tymczasowy efekt ekono-

miczny i nie mają znaczenia dla uzyskiwanych dochodów czy

czasu poszukiwania pracy w przyszłości.

Z pewnością doświadczenie zawodowe nie jest jedynym czyn-

nikiem sprawczym sukcesu – obiektywne uwarunkowania

ekonomiczne mają znaczenie kluczowe. Można tu podać przy-

kład Turcji, gdzie 100% absolwentów potwierdziło, że odbyło

praktyki zawodowe podczas studiów – a jest to kraj, w którym

czas poszukiwania pracy jest najdłuższy (30,3% poszukuje

pracy dłużej niż sześć miesięcy), wskaźnik dla Polski z kolei

był bardzo niski (1,6% respondentów poszukiwało pracy dłużej

niż sześć miesięcy), co należy tłumaczyć przypadającym na ten

okres boomem gospodarczym.

W USA prowadzone są regularne badania absolwentów pod

kątem poszukiwania pracy, planów rozwoju zawodowego. Naj-

nowsze badanie z roku 2010,3 przeprowadzone na próbie po-

nad 30 tysięcy absolwentów amerykańskich uczelni dowodzi,

że absolwenci, którzy podczas studiów uczestniczyli w prak-

3 2010 Graduates survey, NACE (National Association of Colleges and Employers), www.naceweb.org.

tykach lub stażach, zdobywali doświadczenie zawodowe zwią-

zane z kierunkiem studiów, łatwiej znajdują pracę i osiągają

wyższe zarobki. Warto przyjrzeć się wartościom wskaźników:

42,3% spośród poszukujących pracy absolwentów mających za

sobą doświadczenie w formie praktyk (internships) otrzymało

przynajmniej jedną ofertę pracy, z czego 25% przyjęło ofertę.

W przypadku absolwentów bez doświadczenia odsetek tych,

którzy oferty otrzymali wynosił nieco ponad 30%, a przyjęła

oferty jedna piąta z nich. Różnica w poziomie przyjmowanych

ofert wiąże się z wysokością proponowanego wynagrodzenia –

mediana pensji w przypadku absolwentów z doświadczeniem

to 45 301 dolarów rocznie, a w przypadku absolwentów bez do-

świadczenia kwota ta jest o ponad 30% niższa i wynosi 34 601

dolarów rocznie.

Badania absolwentów uczelni skandynawskich co do wpływu

zagranicznych doświadczeń zawodowych4 na proces poszuki-

wania pracy wskazują na pozytywne aspekty takich doświad-

czeń w zakresie rozwoju kompetencji potrzebnych na rynku

pracy (szczególnie wymieniane są tu zdolności językowe czy

kulturowe). Poziom zatrudnienia wśród absolwentów z do-

świadczeniem międzynarodowym jest nieco wyższy, osiągają

oni wyższe zarobki. Ale obserwowany jest także negatywny

wpływ tych doświadczeń w krótkiej perspektywie – absolwenci

z międzynarodowym doświadczeniem zawodowym lub eduka-

cyjnym dłużej poszukują pracy, wysyłają więcej aplikacji. Tłu-

maczone jest to wyższymi oczekiwaniami tych absolwentów

oraz czasem sceptycyzmem skandynawskich pracodawców co

do przydatności nabytych za granicą kwalifikacji do potrzeb re-

gionalnego rynku.

Monitorowanie losów zawodowych absolwentów jest prowa-

dzone w naszym kraju od niedawna, w wybranych uczelniach

(wg badań aktywności polskich biur karier w roku 2009, tego

typu badania prowadziło 70 uczelni) i na razie obejmują ab-

solwentów bezpośrednio po ukończeniu studiów (najczęściej

sześć miesięcy), stąd trudno o określenie wpływu poszczegól-

nych czynników w dłuższej perspektywie. Ministerstwo Nauki

i Szkolnictwa Wyższego, świadome potrzeby, przeznaczyło

w roku 2010 kwotę około 50 milionów złotych na wsparcie tego

typu działań w ramach programu Kapitał Ludzki – „Prowadze-

nie monitoringu losów absolwentów w celu podniesienia jako-

ści kształcenia i lepszego dostosowania oferty edukacyjnej do

potrzeb gospodarki opartej na wiedzy i wymogów rynku pracy”5.

4 Student Mobility and Labour Market Outcomes, Jannecke Wiers-Jennsen, NIFU STEP, 2008

5 Harmonogram realizacji działań w trybie konkursowym w ramach PO KL obsługiwanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyż-szego (nowe nabory w 2010 r.), www.nauka.gov.pl

6

W badaniach już prowadzonych na Akademii Górniczo Hutni-

czej dla absolwentów z roku 2009 (wstępna analiza danych

z 10 wydziałów) widać wyraźnie, jak związane z kierunkiem

studiów doświadczenia zawodowe uzyskane w okresie kształ-

cenia (praktyki w tym nadobowiązkowe, praca, staż) przekła-

dają się na doraźne sukcesy na rynku pracy. Odsetek osób

bezrobotnych sześć miesięcy po obronie wśród absolwentów,

którzy podejmowali podczas studiów prace związane z kierun-

kiem studiów jest czterokrotnie niższy od tych, którzy takich

doświadczeń nie mieli. Podobnie jest z odsetkiem absolwen-

tów uzyskujących dochody powyżej 2500 złotych brutto (51,1%

w stosunku do 38,5%). Potwierdzają się także wnioski projektu

HEGESCO – prace dorywcze niezwiązane z kierunkiem studiów

nie mają wpływu na sukcesy na rynku pracy.

Widać zatem, że praktyki studenckie są ważnym elementem

potrzebnym studentom, uczelniom i firmom, a ich dobra orga-

nizacja przyczynia się do sukcesu wszystkich stron.

7

II. Rola praktyk w kształtowaniu kompetencji przydatnych na rynku pracyMonika Domańska

Akademia Górniczo-Hutnicza, Centrum Karier,

Ośrodek Monitorowania Kadry Zawodowej

Problemem naszych czasów jest to, że przyszłość już nie jest taka jak kiedyś.

Paul Valery (1871-1945), poeta francuski

Przyszłość stawia przed wszystkimi nowe, czasem zaskakują-

ce wyzwania. Na pewno jest ona trudno przewidywalna, czego

dowodem są kryzysy finansowe czy pojawiające się nieocze-

kiwanie technologie zmieniające nie tylko naukę, ale i życie

codzienne (telefonia komórkowa czy rozwój Internetu w tym

pojawienie się portali społecznościowych). Ale nie oznacza to,

że nie można przygotować się do nadchodzących czasów tak,

by wykorzystać do maksimum pojawiające się szanse i uniknąć

zagrożeń.

1. Jaki jest obecny rynek pracy?

Najbardziej istotna jest globalizacja działalności gospodar-

czej. Firmy działają na rynkach międzynarodowych, wśród ich

pracowników, kontrahentów i klientów są osoby pochodzące

z różnych krajów, kultur, posługujące się różnymi językami, ży-

jące w różnych strefach czasowych. Największym wyzwaniem

XXI wieku jest zarządzanie różnorodnością. Według badań1

prawie jedna trzecia absolwentów europejskich uczelni pięć

lat po obronie pracy dyplomowej deklaruje, że pracuje w firmie

operującej na arenie międzynarodowej (najniższy wskaźnik

w Norwegii 23%, najwyższy w Belgii 49%, w Polsce aż 38%).

Globalizacja wymaga rozwijania i kształtowania nowych kom-

petencji. Wykracza to poza oczywistą potrzebę znajomości

języków obcych (odsetek polskich absolwentów, którzy de-

klarują wykorzystanie znajomości języków obcych w bardzo

wysokim stopniu w codziennej pracy wynosi 55% w przypadku

firm o orientacji międzynarodowej, 23% w firmach działających

na rynku krajowym). Nie wystarczy umieć mówić, trzeba umieć

się porozumieć. Bez znajomości zasad wzajemnych relacji

i wpływów guanxi trudno jest o dobre stosunki i efektywne ne-

gocjacje z Chińczykami, bez doświadczenia i wiedzy o krajach

arabskich łatwo o gafy w kwestii tematów rozmów, upomin-

1 Projekt Higher Education as Generator of Strategic Competences,

2009, www.hegesco.org

ków czy przebiegu spotkań biznesowych. Polscy pracodawcy

wymieniają przystosowanie kulturowe jako jedną z wiodących

pożądanych kompetencji i jest tak zarówno w przypadku du-

żych korporacji międzynarodowych z siedzibą w Warszawie,

jak i małych kancelarii prawnych z południowo-wschodniej

Polski. Globalizacja wymusza częstsze niż kilkanaście lat temu

wyjazdy w różne części Europy i świata, niesie ze sobą koniecz-

ność opanowania nowych technologii informacyjnych (telekon-

ferencje), prowadzi do internacjonalizacji wielu dziedzin (pra-

wo, finanse, normy, zarządzanie jakością).

Co pomaga w relacjach międzykulturowych:

• wiedza

• poczucie własnej wartości

• komunikatywność

• motywacja

• otwarty umysł

• ciekawość świata

• nieuleganie stereotypom

• powstrzymywanie się od szybkich osądów

• elastyczność

• tolerancja dla „inności”

• tolerancja dla niewiadomej

• niezrażanie się chwilowymi niepowodzeniami

• empatia

• poczucie humoru

Kolejny wyróżnik współczesnego rynku pracy to innowacyj-

ność, nowe technologie (w dokumentach UE szczególną po-

zycję jako obszar przyszłościowy zajmują technologie zmie-

rzające do ograniczenia emisji dwutlenku węgla) i rozwój

technologii informacyjnych. Niezbędne są umiejętności anali-

tyczne, kreatywność, umiejętność rozwiązywania problemów

czy poszukiwania nieszablonowych rozwiązań.

Rośnie znaczenie wiedzy i kwalifikacji. W Unii Europejskiej

do roku 2020 proporcja zawodów wymagających wyższego

wykształcenia zwiększy się do 31,3% (z 25,1% w roku 2006)2.

Zmieniające się wymagania wymuszają ciągłe uzupełnianie

wiedzy. Uczenie się przez całe życie to nie tylko abstrakcyjne

hasło programów unijnych, ale konieczność. Kompetencje wy-

magane przez pracodawców to umiejętność uczenia się, pozy-

skiwania nowej wiedzy, otwartość na wiedzę.

2 European Foundation for the Improvement of Living and Working

Conditions, Fourth European Survey of Working Conditions, EU-27, 2005

8

Przyszłość należy do sektora usług, głównie usług bizneso-

wych, do których należą sektor IT, ubezpieczenia, konsulting,

usługi doradcze (największy przyrost miejsc pracy do roku

2015). W roku 2020 trzy czwarte stanowisk pracy będzie na-

leżało do sektora usług3. Ta tendencja również niesie za sobą

zapotrzebowanie na określone kompetencje, szczególnie takie

jak: orientacja na jakość, rozwijanie i utrzymywanie kontaktów

społecznych i biznesowych, komunikatywność, umiejętność

prezentacji.

Nie bez znaczenia są zmiany demograficzne, głównie starzenie

się społeczeństw europejskich, i zmiany w strukturze społecz-

nej, np. modelach rodziny. W ogóle głównym wyznacznikiem

współczesnego rynku pracy jest funkcjonowanie w warunkach

zmian. Kluczowe dla funkcjonowania w warunkach zmian są:

umiejętność docierania do informacji i korzystania z informa-

cji, aktywność, inicjatywa, świadome decydowanie o własnym

losie i rozwoju.

Kluczowe kompetencje przyszłości to4:

• komunikacja w języku ojczystym

• komunikacja w językach obcych

• kompetencje matematyczne, obliczeniowe

• umiejętność uczenia się

• kompetencje społeczne i obywatelskie

• inicjatywa i przedsiębiorczość

• wiedza o różnicach kulturowych

Kompetencje najważniejsze na europejskim rynku pracy5:

• profesjonalizm

• elastyczność funkcjonalna

• zarządzanie wiedzą

• orientacja międzynarodowa

2. Jak uzyskać kompetencje przydatne na rynku pracy?

Kompetencje są kształtowane w różnych środowiskach, w ro-

dzinie, w kontaktach społecznych, ale przede wszystkim w ca-

łym procesie edukacji. Ogromną rolę w kształtowaniu wśród

studentów kompetencji przydatnych na rynku pracy odgrywają

praktyki studenckie i inne formy zdobywania doświadczenia

zawodowego związanego z kierunkiem studiów.

3 CEDEFOP, Skill Needs in Europe. Focus on 2020, Luxembourg,

20084 New Skills for New Jobs, European Communities, 2009

5 Flexible Professional in the Knowledge Society, Rolf Van der Vel-

den, Maastricht 2008

3. Etap poszukiwania praktyki

Jedną z najbardziej cenionych przez pracodawców cech kan-

dydatów jest motywacja, wewnętrzne przekonanie, że plany

zawodowe są zgodne z ich wizją własnego rozwoju. W kwestii

praktyk – z jednej strony prasa, najczęściej w tonie sensacji,

dostarcza alarmujących informacji o roli doświadczenia za-

wodowego (bez kilkuletniego doświadczenia nie ma szans na

pracę), co powoduje duże zainteresowanie podejmowaniem

wszelkiego rodzaju prac zawodowych podczas studiów, poszu-

kiwania staży i pracy, czasem niestety ze szkodą dla samego

procesu kształcenia. Brak powszechnych rozwiązań systemo-

wych typu np. przerw semestralnych na uzyskanie doświad-

czenia zawodowego (mobility, internship window) prowadzi do

konieczności brania przez studentów urlopów dziekańskich,

a następnie radzenia sobie z powstałymi kłopotami biurokra-

tycznymi (np. różnice programowe). Z drugiej strony funkcjo-

nuje dobrze zakorzeniony w tradycji i opiniach studentów mit

o praktykach studenckich widzianych jako zło konieczne, kilka

tygodni straconych wakacji, „odbębnienie” kłopotliwego obo-

wiązku. W obu wypadkach motywacja nie jest właściwa. Dla-

tego bardzo ważne jest, aby już na etapie przygotowania do

poszukiwania praktyki wiedzieć, jaka ma być jej rola, jakie są

wobec niej oczekiwania i jakie mają być jej efekty. Tego typu

analizy są świetnym ćwiczeniem z zakresu planowania kariery

czy zarządzania projektami w szerszym kontekście, co bardzo

przydaje się w życiu zawodowym – należy zastanowić się, po

pierwsze, po co się czegoś podejmujemy, jakie będą tego efek-

ty, jaka jest nasza motywacja.

Inne kompetencje, które są rozwijane na etapie przygotowa-

nia, to umiejętność docierania do informacji i porządkowania

informacji. Uczelnia poprzez działania biur karier, działów

praktyk studenckich czy pełnomocników do spraw praktyk

powinna pomagać studentom w kontaktach z pracodawcami,

wskazywać źródła informacji (strony internetowe, targi pracy,

publikacje, katalogi branżowe, namiary na osoby kontaktowe),

ale nie wyręczać ich w pełni.

Proces poszukiwania przyczynia się do rozwoju wiedzy o sek-

torze, branży, uwarunkowaniach gospodarczych regionu, ten-

dencjach na rynku pracy.

Studenci mają okazję wykazania się własną inicjatywą, roz-

9

wijania umiejętności nawiązywania kontaktów, umiejętności

skutecznej perswazji, zdolności komunikacji ustnej i pisem-

nej także w językach obcych w przypadku praktyk w firmach

międzynarodowych lub za granicą (korespondencja e-mailo-

wa, przygotowanie dokumentów aplikacyjnych – życiorysów,

listów motywacyjnych; jest to doskonałe ćwiczenie przed póź-

niejszym staraniem się o pracę). Przy czym pisanie tych doku-

mentów pozwala także na „remanent” własnych umiejętności

dotychczas zdobytych w procesie edukacji.

Poszukiwanie praktyki jest okazją do sprawdzenia reakcji na

niepowodzenia i nauczenia się skutecznego radzenia sobie

z nimi (nie zawsze pierwszy kontakt jest skuteczny, ale trzeba

szukać dalej).

4. Etap organizacji praktyki

Na tym etapie studenci mają często pierwszy kontakt z firmą

i rozwijają bardzo ważną i przydatną wiedzę dotyczącą kwestii

formalnych – umów, skierowań, ubezpieczenia, zasad rapor-

towania, dokumentacji praktyki. Bardzo ważne jest, jak ten

etap jest zorganizowany na uczelni (jasno określone, dostępne

w Internecie regulaminy, zasady, dokumenty), gdyż wyrabia to

pewne nawyki i dostarcza studentom wzorców postępowania,

co wobec tak pożądanej przez pracodawców orientacji na ja-

kość ma ogromne znaczenie.

5. Etap odbywania praktyki

Najważniejszą rolą praktyki jest zdobywanie doświadczenia

poprzez obserwację lub w trakcie wykonywania różnych za-

dań (learning by doing). Podczas rozmów pracodawcy wska-

zują jako jedną z głównych bolączek obecnych absolwentów

nieumiejętność stosowania pozyskanej wiedzy (co do zaso-

bu której nie mają zastrzeżeń i cenią ją wysoko) w praktyce.

Praktyki powinny uczyć także komunikacji, w tym szczególnie

sztuki stawiania pytań. Poza umiejętnością stosowania wie-

dzy w praktyce bardzo ważna jest też możliwość konfrontacji

przez praktykantów własnych wyobrażeń o pracy w danym za-

wodzie (np. jako lekarz lub nauczyciel), branży (np. górnictwo,

motoryzacja), obszarze funkcjonalnym (marketing, dział kon-

taktów z klientem) z rzeczywistością, która czasem odbiega

od tego, czego młodzi ludzie spodziewali się, wybierając dane

studia. Praktyki dają szansę na przemyślane kierowanie wła-

snym rozwojem zawodowym. Kolejna kwestia to umiejętność

operowania w rzeczywistym środowisku pracy rządzącym się

innymi prawami niż środowisko uczelni, począwszy od reżimu

godzin pracy, przez rutynę czy elementy kultury organizacyj-

nej, aż po pracę z ludźmi zróżnicowanymi pod względem wieku

czy narodowości. Poprzez to kształtuje się odpowiedzialność,

umiejętność zarządzania sobą w czasie, umiejętność współ-

pracy w heterogenicznych grupach, zdolność stawania się au-

torytetem.

Szczególną rolę w kształtowaniu kompetencji odgrywa do-

świadczenie zagraniczne (praktyki zagraniczne, doświadcze-

nia w ramach programów wspierających mobilność). Pod tym

względem polscy studenci są bardzo aktywni, świadomi nie

tylko bezpośrednich korzyści finansowych, ale także roli tych

doświadczeń w kształtowaniu potrzebnych umiejętności

7.#$(0/,+Q3#):(0/R:,C(*)+.8@S$&$%P,T(,:,/.+*$'(,,3/8C'R:,5.+$#:+)',)8Q,3/8C'#:+)',4+,1.+0'$S

U.RC"#VW2>X>;6Y,;/+/'3/'$+),Y8/)##*P,:::Z%(1(3$#Z#.1

?.+0$@+

=83/.'+

?'0)+0C'+

7#)3*+

2#)+0C'+

9'(B$&

<'/:+

-()1'+

64($%&

9#.:(1'+

!'()*+,-.&/+0'+

!A1.&

>3/#0'+

!"#$%&

7#./81+)'+

2'345+0'+

;"#:(0'+

D8.$@+

EF, LF, NEF, NLF, GEF, GLF, KEF, KLF, HEF

KIF

KIF

KGF

KGF

KEF

KEF

GJF

GJF

GOF

NMF

NM,F

NJF

NOF

NOF

NKF

NKF

NGF

MF

Pracodawcy cenią kandydatów, którzy w CV informują o prak-

tykach lub studiach zagranicznych – i to często nie za zdobytą

tam wiedzę, ale z uwagi na te doświadczenia jako ważne źró-

dło kompetencji (jest to dobry kandydat, ponieważ: „chciało

mu się”, zdobył potrzebne informacje, załatwił formalności,

pojechał, przeżył, wrócił i rozliczył się). A zatem: jest otwarty,

z inicjatywą, niezależny, pewny siebie, zna dobrze język obcy,

dojrzały, odważny, umie radzić sobie ze stresem, umie rozwią-

zywać problemy. W zestawieniu z wiedzą uzyskaną w procesie

kształcenia w kraju (uczelnia na porządnym poziomie, skoro

zapewnia możliwość wyjazdów swoim studentom) i za grani-

cą – daje to pracownika z dużymi perspektywami. Badania po-

twierdzają słuszność tej tezy.

10

YC3(/(*,+Q3#):(0/R:,C(*)+.8@S$&$%,5#3'+C+0'(*#B5(/(0$@',:,3/#50'8,:&3#*'B

U.RC"#V,[(.3/'0,\+03#0P,]=<>^=,5.#@($/P,_0/(.0+/'#0+),6(0/.(,`#.,2'1%(.

>C8$+/'#0,^(3(+.$%P,[+33()P,GEEI

7)+0#:+0'(P,*##.C&0+$@+P,,4C#)0#a$',#.1+0'4+$&@0(

bB'(@A/0#ac,.#4:'S4&:+0'+,,5.#Q)(BR:

dC#)0#a$',+0+)'/&$40(

=3(./&:0#acP,8B'(@A/0#ac,5#C(@B#:+0'+,C($&4@'P,:&/.:+"#ac

d++01+T#:+0'(

_0'$@+/&:+

dC#)0#a$',+C+5/+$&@0(

7.#`(3@#0+)0+,:'(C4+,#,'00&$%,*8)/8.+$%

dC#)0#ac,:35R"5.+$&,4,)8CeB',.RT0&$%,*8)/8.

!'(C4+f.#48B'(0'(,.RT0&$%,*8)/8.

d0+@#B#ac,@A4&*R:,#Q$&$%

=Q3#):(0$',Q(4,C#a:'+C$4(0'+,B'AC4&0+.#C#:(1# =Q3#):(0$',B#Q')0'

,

LEFIOF

LJFOEF

LMFOEF

LOFOLF

IOFOMF

IGFOMF

OLFJNF

NIFLEF

HEFOIF

GJFOIF

HJFJJF

6. Etap rozliczenia praktyki

Poza koniecznością przygotowania profesjonalnego sprawoz-

dania (rozwój komunikacji pisemnej) ważna jest kwestia do-

kumentacji w postaci listów referencyjnych, opinii i wszelkich

innych dokumentów potwierdzających nie tyle samo odbycie

praktyki, co jej zakres i efekty w zakresie wiedzy, doświadcze-

nia i kompetencji. Wobec zmiennego rynku pracy, a w konse-

kwencji – konieczności wielokrotnego w przyszłości starania

się o pracę – konieczne jest wyrobienie zwyczaju dokumento-

wania własnych osiągnięć, etapów rozwoju.

Podsumowując – niezależnie od niewiadomych, jakie niesie

przyszłość, należy wykorzystywać wszelkie nadarzające się

okazje, by zdobywać doświadczenie. Pewne afrykańskie przy-

słowie mówi, że jutro należy do tych, którzy przygotują się dzi-

siaj. Dobrze zorganizowane praktyki zawodowe są efektywną

formą takiego przygotowania.

11

Justyna Bugaj1

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Jednym z podstawowych zadań uczelni jest przygotowanie ab-

solwentów do podjęcia pracy, a staże i praktyki, będące ele-

mentem programu studiów, uzupełniają zajęcia prowadzone

w szkołach wyższych o rozwój umiejętności praktycznych. Po-

magają pracodawcom ukierunkować rozwój ich przyszłych pra-

cowników oraz ułatwiają młodym ludziom świadome spojrze-

nie na swoje zainteresowania, możliwości rozwoju itp. przez

pryzmat oczekiwań związanych z wymarzonym stanowiskiem

pracy i specyfiką zawodu.

1. Wprowadzenie

Ch. Handy pod koniec XX wieku opublikował książkę, w której

opisywał między innymi ponadczasowe paradoksy dotyczące

życia i pracy w XXI w. Niektórzy [ludzie będą mieli – J.B.] pracę

i pieniądze, ale za mało czasu, podczas gdy inni [będą mieli –

J.B.] cały czas, ale [będą – J.B.] bez pracy i bez pieniędzy2. Pra-

cownicy coraz częściej będą pracować dłużej i w nietypowych

godzinach, [będą – J.B.] przyjmować więcej pracy niepełnoeta-

towej i częściej pracować na własny rachunek3. W tej pozycji

Handy wyróżnił także cztery rodzaje pracy:

płatną – występującą w różnych formach (pensje, hono-

raria), w zależności od tego czy sprzedaje się czas, czy

produkt,

podarunkową – wykonywaną za darmo na rzecz wspólno-

ty, instytucji charytatywnych, klubów sportowych itp.,

domową – prowadzenie domu i troskę o jego mieszkań-

ców,

kształceniową – nabywanie i rozwijanie inteligencji.

Zrównoważone życie jest mieszanką wszystkich tych typów

pracy4. Stanowią one wyzwanie dla młodego człowieka, który

stoi przed życiowymi decyzjami. Na te z kolei wpływają oso-

by, z którymi się spotyka oraz doświadczenie, które nabywa.

Znaczna część studentów poszukujących praktyk jest jak nie-

1 j.bugaj@uj.edu.pl

2 Handy Ch., (1996), Wiek paradoksu. W poszukiwaniu sensu przy-

szłości. Dom Wydawniczy, Warszawa, s. 32-33 i 1743 Tamże

4 Tamże

III. Kompetencje opiekunów praktyk – rezultaty projektu PROCERTU

oszlifowane diamenty i  wyróżnia się naturalną ciekawością

i kreatywnością w  rozwiązywaniu stawianych przed nimi za-

dań. Są żądni wiedzy, poznania, jak właściwie wygląda ten

wymarzony przyszły zawód. Charakteryzują ich różnorodne

postawy wobec współpracowników, zdarza się, że negatywne

(roszczeniowe, agresywne), dlatego też należy je kształtować

nie w murach uczelni, lecz w przyszłym miejscu pracy.

Rolę osoby opiekującej się studentem po stronie firmy można

stosunkowo łatwo określić, gdyż wynika ona z opisu zajmowa-

nego stanowiska pracy. Jednak określenie wymagań w stosun-

ku do kompetencji opiekunów praktyk po stronie uczelni jest

dość trudne. Zostaną one przedstawione na przykładzie rezul-

tatów badań przeprowadzonych w ramach międzynarodowego

projektu PROCERTU. Projekt ten został przygotowany przez

partnerów z krajów europejskich, którzy wykazali się doświad-

czeniem lub wiedzą w zakresie tworzenia relacji między uczel-

nią a przedsiębiorstwem oraz opieki nad praktykami zawodo-

wymi, profesjonalizacji i certyfikacji umiejętności. Badania do

projektu zrealizowano w sześciu krajach, w ramach programu

Leonardo da Vinci – PROCERTU (Training and European Certifi-

cation for Academic Tutors).

2. Zmiana roli praktyk zawodowych

Konkurencja na rynku pracy jest bardzo duża, a do tego coraz

więcej pracodawców podnosi wymagania w stosunku do nowo-

zatrudnianych pracowników, pytając o doświadczenie, a także

o rodzaj aktywności na studiach. Czas stażu lub praktyki stu-

denta pozwala na sprawdzenie jego stopnia zainteresowania,

zaangażowania oraz możliwości ukierunkowanego rozwoju.

Przy zapewnieniu odpowiedniej opieki wydelegowanej do tego

celu osoby z  przedsiębiorstwa współpraca między stażystą

i pracodawcą może być owocna dla obu stron. W trakcie prak-

tyk ważną rolę oddziaływania na praktykanta odgrywa osoba,

która się nim „opiekuje”, pomagając mu w odnalezieniu się

w nowych okolicznościach oraz wskazując możliwą drogę za-

wodową. Same oczekiwania względem praktykantów sprowa-

dzają się do potrzeby kształcenia następujących umiejętności:

świadomości społecznej – od studentów oczekuje się lep-

szego zrozumienia społecznych aspektów praktyk oraz

odpowiedniego zrozumienia określonych polityk z nimi

związanych,

12

zastosowania teorii – program praktyk powinien być tak

zaprojektowany, by stworzyć im możliwość zastosowa-

nia wiedzy z różnych dyscyplin w konkretnych sytuacjach

w pracy,

dostosowania do środowiska pracy – od praktykantów

oczekuje się zrozumienia kultury organizacyjnej firmy

oraz pełnego współdziałania z pracownikami,

współpracy z partnerami – od praktykantów oczekuje się

wymiany pomysłów i dotychczasowych doświadczeń, roz-

wiązywania różnych zadań, wzajemnego wspomagania

rozwoju osobistego;

rozwoju ogólnego – oczekuje się od studentów czerpania

korzyści z programu praktyk poprzez rozwój krytycznego

sposobu myślenia, umiejętności interpersonalnych i ko-

munikacyjnych, świadomości społecznej, umiejętności

analitycznych.

Rysunek 1. przedstawia relacje między studentem – głównym

ogniwem, a opiekunami praktyk reprezentującymi uczelnię

oraz miejsce odbywania praktyki lub stażu. Siła relacji jest

uzależniona między innymi od zaangażowania wyżej wymie-

nionych osób biorących udział w tym procesie. Zakres wyma-

gań i obowiązków jest określony w  kontrakcie dotyczącym

praktyk. Student prowadzi dziennik praktyk, w którym groma-

dzi dokumentację związaną z ich przebiegiem oraz spisuje uzy-

skane umiejętności5.

opiekunowie praktyk – uczelnia

opiekunowie praktyk – organizacja

student, praktykant, stażysta

Rysunek 1. Relacje między opiekunami praktyk i studentem

Źródło: opracowanie własne

Praktyki zawodowe przyczyniają się do pobudzania aktywno-

ści zawodowej studenta oraz umożliwiają mu twórcze rozwią-

zywanie problemowych przypadków analizowanych w  trakcie

zajęć, które pozostały do ukończenia studiów. Pomagają pod-

jąć decyzję o kształtowaniu dalszej kariery zawodowej, w tym

sprawdzają, czy dotychczasowe wybory były słuszne. Umoż-

liwiają mu zebranie materiałów źródłowych, które pomagają

w napisaniu ciekawej pracy dyplomowej.

5 Np. Regulamin praktyk zawodowych zachodniopomorskiego

Centrum Edukacyjnego w Szczecinie, http://www.zce.szczecin.pl/okp1/regulamin.pdf Regulamin praktyk zawodowych, http://www.gdynia.pl/g2/dokumenty/jednostki/reg_prakt_zaw.pdf Regulamin praktyk zawodowych na Wydziale Nauk Humanistycznych SGGW, http://spin.sggw.pl/files/Regulamin_praktyk_pedagogika.pdf Regulamin praktyk studenckich w Instytucie Ekonomii i Zarządza-nia, http://www.econ.uj.edu.pl/download/RegulaminPraktyk.pdf

3. Projekt Procertu

Podczas posiedzenia Rady UE w Lizbonie, w marcu 2000 roku,

szefowie rządów rozpoczęli dysputę nad realizacją wyznaczo-

nej 10-letniej misji, aby UE stała się najbardziej konkurencyjną

i dynamiczną gospodarką opartą na wiedzy, zdolną do zrówno-

ważonego wzrostu gospodarczego, z większą liczbą lepszych

stanowisk pracy. Centralnym elementem w niej stanowiły za-

gadnienia dotyczące uczenia się przez całe życie nie tylko dla

konkurencyjności i  zdolności do zatrudnienia, ale także włą-

czenia społecznego, aktywnego obywatelstwa i rozwoju osobi-

stego. Dodatkowo podkreślono tam rolę praktyk zawodowych,

które stały się obowiązkowym elementem programu studiów.

W następstwie tego w wielu środowiskach naukowych rozpo-

częły się dyskusje nad ważnością programu praktyk oraz rolą

ich opiekuna. W odpowiedzi na wyzwania określone wówczas,

a wciąż aktualne, utworzone zostało konsorcjum projektowe

zwane dalej w skrócie PROCERTU6 (Training and European Cer-

tification for Academic Tutors).

Projekt został przygotowany przez partnerów z krajów europej-

skich, którzy wykazali się doświadczeniem i wiedzą w zakre-

sie współpracy między uczelnią a przedsiębiorstwem, opieką

nad praktykami zawodowymi, profesjonalizacją i certyfikacją

umiejętności. Konsorcjum składało się z dziesięciu partnerów

z sześciu różnych krajów:

ISTP Saint Etienne (Francja, Ecole nationale des Techniqu-

es Industrielles et des Mines d’Alès, Institut Supérieur des

Techniques Productiques),

E.N.T.E.R. (Austria, European Network for Transfer and

Exploitation of EU projects Results – Europejska Sieć na

rzecz Transferu i Wykorzystywania Wyników Projektów

UE),

ENSTIMA (Francja, Francuskie Stowarzyszenie Normaliza-

cyjne AFAQ AFNOR),

DAA (Niemcy, Deutsche Angestellten Akademie - Institut

Berlin und Brandenburg/West),

FUTURUM (Polska),

PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA W TARNOWIE

(Polska),

FASE NET (Hiszpania),

IKERTIA FUNDACION (Hiszpania),

HEIG-VD (Szwajcaria, Haute école d’ingénierie et de Ge-

stion du canton de Vaud),

UNIWERSYTET W GOTEBORGU (Szwecja).

6 Daroux G., (2009), The exercise of academic guidance, documents

of PROCERTU Projekt

13

Projekt został podzielony na cztery główne części:

1. przygotowanie profilu stanowiska pracy tutora,

2. opracowanie i przygotowanie programu szkoleniowego

(e-larning),

3. opracowanie narzędzia certyfikacji umiejętności,

4. opracowanie podręcznika dobrych praktyk.

Wykonawcy projektu na podstawie obserwacji w reprezento-

wanych krajach i  w  wielu placówkach oferujących szkolenia

połączone z pracą stwierdzili, że rolę opiekuna praktyk zawo-

dowych przypisuje się najczęściej pracownikom administra-

cyjnym lub nauczycielom akademickim. Poprzez opis obrazu

praktyk opracowano profil oraz misję mentora akademickiego,

określono jego rolę w uczeniu się studentów oraz nakreślono

kierunek zmian dotyczących potrzebnych umiejętności.

Informacje na temat projektu PROCERTU oraz rezultaty prac

zespołu projektowego zostały rozpowszechnione za pomocą

strony internetowej: www.procertu.eu oraz przez ulotki udo-

stępniane na konferencjach i seminariach np. www.procer-

tu_brochure_final_pl.

4. Kompetencje opiekunów praktyk

W uczelniach opiekunowie praktyk stosują różne metody po-

mocy studentom w ocenie ich własnych cech i  umiejętności

oraz w przygotowaniu ich do pracy na wymarzonym stanowi-

sku i w wybranym zawodzie. To szczególne połączenie wiedzy

zawodowej, osobistego stylu i podejścia do ułatwienia proce-

su uczenia się kształtuje wizerunek opiekuna praktyk zawo-

dowych. Definicyjnie opiekun praktyk reprezentujący uczelnię

jest rozumiany jako: osoba, która jest nauczycielem i/lub na-

ukowcem zatrudnionym na uczelni lub w instytucie uczelnia-

nym i kieruje kilkoma studentami / praktykantami w okresie,

w którym student pracuje jako stażysta w  firmie / szpitalu /

szkole zawodowej7.

D.Thierry i C.Sauret uważają, że kompetencje w znaczeniu

ogólnym – to zdolność pracownika do działania prowadzącego

do osiągnięcia zamierzonego celu w danych warunkach za po-

mocą określonych środków. W rozwiniętej wersji, kompetencje

to ogół wiedzy, umiejętności, doświadczenia, postaw i goto-

wość pracownika do działania w  danych warunkach, a więc

także zdolność przystosowania się do tych zmieniających się

7 PROCERTU Projekt

warunków. Nie są więc one synonimem kwalifikacji w potocz-

nym znaczeniu ani równoznaczne z formalnym wykształceniem

czy dyplomem8.

Jednym z podstawowych celów działania opiekuna praktyk

zawodowych określonych w ramach projektu PROCERTU po-

winno być rozwijanie zdolności globalnego podejścia do roz-

wiązywania problemów, połączone ze zdolnością radzenia

sobie z niepewnością w zmiennym otoczeniu, rozwijania my-

ślenia analitycznego i zdobywania wiedzy teoretycznej w kwe-

stiach ogólnych i związanych z określoną pracą. Podkreśla się

zdolności: analizy, proponowania usprawnień w projektach,

„napędzania” tych projektów i zarządzania ludźmi. Te cztery

umiejętności muszą być stosowane w czterech obszarach ak-

tywności kierownika branżowego: technika, ekonomia, organi-

zacja i zasoby ludzkie9.

W wyniku dalszych prac w ramach projektu wyodrębniono trzy

główne grupy kompetencji, charakteryzujących opiekunów

praktyk:

pedagogiczne,

społeczne,

komunikacyjne.

Do grup tych zaliczono między innymi: zdolność informowania,

słuchania studentów, otwartość, zarządzanie i  moderowanie

dyskusji, instruowanie studentów, mierzenie postępów pracy

studentów oraz pomoc w rozwoju kompetencji własnych.

Podczas realizacji projektu sprecyzowano także dwie grupy

umiejętności:

administracyjne, w tym umiejętność wydajnej pracy

z dużą liczbą studentów i  radzenia sobie z dużą ilością

wymaganej dokumentacji (umowy, wnioski o  praktyki,

dzienniki praktyk, karty ocen itp.),

profesjonalne, np. wysoki stopień profesjonalizmu w kon-

kretnym obszarze, duże doświadczenie zawodowe, wie-

dza specjalistyczna, doświadczenie zawodowe pasujące

do programu nauczania studiów na danym kierunku itp.

Tabela 1. przedstawia szczegółowo grupy umiejętności oraz

przypisane im działania charakteryzujące opiekunów praktyk.

8 Thierry D., Sauret C. (1994), Zatrudnienie i kompetencje w przed-

siębiorstwie w procesach zmian, Poltext, Warszawa 9 Tamże

14

Umiejętności: Działania:

społeczne

podchodzenie do ludzi w sposób

otwarty i bez uprzedzeń

odpowiednia reakcja na różne typy

osobowości, cechy narodowe, wiek

itp.

umiejętność rozumienia problemów

i obaw uczestników

odpowiednie zrównoważenie ukie-

runkowania na jednostkę i grupę

zapewnianie studentom wsparcia

i zachęty

pedagogiczne

podtrzymywanie motywacji każdego

studenta

uwzględnienie celów

zarządzanie interakcją

udzielanie informacji zwrotnej

wspieranie różnych stylów uczenia

się, a także strategii uczenia się

oceny

ocena jakości uczenia się

ocena satysfakcji studentów

ocena przebiegu praktyki

śledzenie postępu studenta

motywowanie studentów

przekazanie studentom informacji

zwrotnej

zarządzania

radzenie sobie ze stresem

zarządzanie kontaktami

zarządzanie czasem

administracyjne

opracowanie biznesplanu

radzenie sobie z zagadnieniami orga-

nizacyjnymi

zarządzanie jakością

rozwiązywania

problemów

znajomość potencjalnych problemów

rozpoznanie i zapobieganie proble-

mom

radzenie sobie z problemami

Tabela 1.: Umiejętności związane z działaniami opiekunów

praktyk

Źródło: FUTURUM, (2009), WP 9: Podręcznik dobrych praktyk,

PROCERTU Projekt

Opiekunowie praktyk pełnią wiele różnych ról w odniesieniu

do studenta, np.: przewodnik, doradca, opiniodawca, konsul-

tant i nauczyciel. W projekcie zwrócono szczególną uwagę na

rolę doradcy, która powinna być dominująca, podkreślając, że

wszelkie działania opiekuna praktyk powinny być ukierunko-

wane na pomoc studentowi w zakresie takich funkcji jak:

socjalizacja,

przekazanie i transfer wiedzy,

kwalifikacje.

Tabela 2. przedstawia wyniki badań wykonawców projektu PROCERTU nad działaniami opiekuna praktyk zawodowych. Równowa-

ga pomiędzy poszczególnymi funkcjami zmienia się w zależności od kraju, organizacji, parametrów prawnych, organizacyjnych,

lokalnych lub indywidualnych.

Socjalizacja ucznia / praktykanta Przekazanie i transfer wiedzy Kwalifikacja praktykanta

Pomóc praktykantowi w integracji

w przedsiębiorstwie oraz instytucjiWnieść wiedzę

Stworzyć (współtworzyć) profesjonalny

projekt

Przyjmować i wytyczyć ścieżkę działania /

pokierować

Towarzyszyć w uczeniu się, czy to

technicznie, dyscyplinarnie, czy meto-

dologicznie

Ocenić postęp w rozwoju umiejętności

i kompetencji

15

Umożliwiać relacje pomiędzy praktykan-

tem, zespołem nauczycieli oraz opieku-

nem w przedsiębiorstwie

Towarzyszyć praktykantowi we

wszystkich okolicznościach, szczegól-

nie spornych

Wytyczyć ścieżkę działania / kierować

Na podstawie przebiegu szkolenia okre-

ślać tryb opieki

Aktywnie uczestniczyć w definiowaniu

przebiegu uczenia się ucznia

Ujednolicać z innymi opiekunami

praktyk zawodowych metody i praktyki

oceny

Określić przedsiębiorstwa partnerskie

reprezentujące ciekawe pole działania dla

praktykantów

Doradzać praktykantowi w zakresie

odpowiedzialności i autonomii

Określać tryb oceny praktyk na pod-

stawie odniesienia do umiejętności

względem przygotowanego stanowiska

pracy

Analizować profile i potrzeby praktykan-

tów

Zachęcać praktykanta do komuni-

kacji, przedstawiania argumentów,

relacjonowania i wymiany nabytego

doświadczenia

Gwarantować osiągnięcie i jednorod-

ność stanowiska pracy poprzez stałą

kontrolę z wykorzystaniem określo-

nych narzędzi

Umożliwiać integrację praktykanta

w przedsiębiorstwie po ukończeniu studiów

Oceniać osiągnięcie celów szkolenio-

wych

Tabela 2.: Czynności dotyczące funkcji doradcy oraz oczekiwane wyniki

Źródło: FUTURUM, (2009), WP 9: Podręcznik dobrych praktyk, PROCERTU Projekt

Biorąc pod uwagę powyższe, możemy sformułować następują-

ce grupy kompetencji10:

wspólne: kompetencje, które są zawsze wymagane na sta-

nowisku pracy opiekuna praktyk zawodowych: np. umie-

jętności doradcze (słuchanie, dialog, pocieszanie szacu-

nek, zaufanie, instruowanie...), umiejętność samodzielnej

pracy, umiejętność zachęcania studentów do wyciągania

wniosków z praktyk, umiejętność zarządzania informacja-

mi (umiejętność wyszukiwania i analizy informacji pocho-

dzących z różnych źródeł), podejmowanie decyzji,

dostarczyciel: kompetencje wskazywane przez opie-

kunów praktyk i kierownika wydziału, np.: umiejętność

wykrycia potencjalnych połączeń pomiędzy aspektami

wiedzy przedmiotowej a ich zastosowaniem w  polity-

kach i treściach edukacyjnych, zaangażowanie w postępy

i osiągnięcia uczniów,

użytkownik: kompetencje wskazywane przez opiekunów

praktyk zawodowych i uczniów, np.: zdolność do analizy

i syntezy wiedzy z przedmiotu, który będzie nauczany,

10 Lecerf Ch. (2008), WP 3: Profil stanowiska pracy opiekuna praktyk zawodowych Raport Końcowy, ENSTIMA

zewnętrzne: kompetencje wskazywane przez uczniów

i kierownika wydziału, np.: rozwiązywanie problemów,

świadomość konieczności ciągłego rozwoju zawodowego.

Członkowie projektu, mając na względzie powyższe punkty

widzenia osoby opiekuna praktyk zawodowych oraz podając

wyraźnie kontekst ich rozumienia, określili zbiór kompetencji

w nawiązaniu do podstawowych umiejętności, prowadzących

do wyróżnienia następujących obszarów:

społecznego,

pedagogicznego,

oceny,

zarządzania,

administracji,

rozwiązywania problemów.

Trzy pierwsze obszary przedstawione w tabelach (Tabela 3.

– umiejętności społeczne i pedagogiczne oraz Tabela 4. –

umiejętność oceny i zarządzania) są związane bezpośrednio

z funkcjami opiekuna praktyk. Trzy ostatnie są ściśle powią-

zane z ogólnymi funkcjami pełnionymi przez opiekuna praktyk

zawodowych (w tym szczególnie z funkcją doradztwa).

16

Umiejętności społeczne Umiejętności pedagogiczne

1. Umiejętność podchodzenia do ludzi otwarcie i bez uprze-

dzeń1. Utrzymanie motywacji

Życzliwość

Empatia

Umiejętność słuchania

Umiejętność wyrażania odmiennego zdania bez obrażania

praktykantów lub osoby nadzorującej w firmie

Umiejętność oddzielenia oceny od odczuć lub przekonań

praktykantów

Wyrażanie swojego zdania bez wiedzy, odnoszenia się lub

uwzględnienia wydarzeń z przeszłości

Entuzjazm

Pozytywne nastawienie

Zachęcanie do uczestnictwa

Wykazanie zainteresowania swoimi praktykantami

Dostarczenie informacji zwrotnej

Ustanowienie celów

Zainteresowanie przedmiotem

2. Świadomość istnienia różnic między praktykantami 2. Uwzględnienie celów

W razie potrzeby, ukierunkowanie swojej pracy na każdego

praktykanta

Odnajdowanie indywidualnych i intelektualnych różnic między

praktykantami

Dobre rozplanowanie codziennych czynności

Dokładność, metodyczność i systematyczność

3. Reagowanie odpowiednio do poszczególnych typów osobo-

wości, cech narodowościowych, wieku itd.3. Zarządzanie interakcjami

Uwzględnianie czułych punktów praktykantów

Umiejętności psychologiczne

Komunikatywność

Umiejętność moderacji

Dobra koordynacja czynności

4. Zrozumienie problemów i obaw uczestników 4. Udzielanie informacji zwrotnej

Umiejętności psycho-pedagogiczne

Cierpliwość i wyrozumiałość

Dążenie do sedna sprawy

Opisowość pozwalająca praktykantom działać

5. Odpowiednie wyważenie kierunków działania5. Zajmowanie się różnymi profilami osób nadzorujących

praktykantów i firmy

Umiejętności pedagogiczne

Uwzględnianie różnic między praktykantami, aby wiedzieć jak

ukierunkowywać spotkania

Uwzględnianie czułych punktów praktykantów

Umiejętności psychologiczne

6. Zapewnienie praktykantom wsparcia i zachęty6. Wsparcie poszczególnych stylów uczenia się / strategii

pracy

Pozytywna i pomocna postawa

Udzielenie praktykantom pomocy krok po kroku, w ich tempie

Uwzględnienie potrzeb praktykantów i wiedza, jak im pomóc

Unikanie sytuacji przytłaczania lub zniechęcania praktykantów

poprzez słowa lub działania

Umiejętności dydaktyczne

Umiejętności praktyczne

17

Umiejętność oceny Umiejętności zarządzania

1. Ocena jakości praktyk 1. Radzenie sobie ze stresem / tolerancja frustracji

Sprawdzanie poziomu wiedzy osiągniętego przez praktykan-

tów, nie tylko pod koniec okresu praktyk, ale również w jego

trakcie

Podejście realistyczne

Samokontrola

Pozytywne nastawienie / pozytywne myślenie

Przystosowanie się do zmian z łatwością

2. Ocena zadowolenia praktykantów 2. Radzenie sobie z dużą częstotliwością komunikacji

Uwzględnienie opinii praktykantów, ich skarg itp.

Pozytywna, krytyczna postawa

Świetne zdolności analityczne

Umiejętność moderacji

3. Reakcja na ocenę procesu przez praktykantów 3. Zarządzanie czasem

Otwartość

Uwzględnienie opinii praktykantów bez urazy

Wiedza, jak reagować stosownie do oceny praktykantów

Pozytywna, krytyczna postawa

Dobre rozplanowanie działań podczas procesu praktyk

Umiejętność odmawiania w sytuacji nieplanowanych

działań

Umiejętność pozostawienia czasu w trakcie praktyk na

nieoczekiwane zdarzenia

4. Śledzenie postępu praktyk

Wiedza na temat postępów praktykanta lub ich braku

5. Motywacja praktykantów

Zdobycie zainteresowania praktykantów

Wspomaganie praktykantów w procesie praktyk

6. Udzielanie praktykantom informacji zwrotnej

Dążenie do sedna sprawy

Opisowość pozwalająca praktykantom działać

Tabela 3.: Umiejętności społeczne i pedagogiczne

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Program e-learning dla opiekuna praktyk zawodowych, PROCERTU 2009

Tabela 4.: Umiejętność oceny i zarządzania

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Program e-learning dla opiekuna praktyk zawodowych, PROCERTU 2009

18

W projekcie nawiązano również do europejskiego dokumentu Europass – Curriculum Vitae (http://europass.org.pl/europass-cv;

http://europass.cedefop.europa.eu/europass/preview.action), a także punktu odniesienia CompeQ, który podaje szczegółowe

umiejętności ogólne opiekuna praktyk (Tabela 5.).

podstawowe kompetencje osobiste

Znać samego siebie; określać własne atuty

Zarządzać osobistymi atutami, w tym zdrowiem oraz utrzymaniem zdolności do

zatrudnienia; utrzymywać własną równowagę fizyczną oraz umysłową

Czuć się wydajnym; być pewnym siebie; wykazywać zdolność podejmowania decyzji,

a także umiejętność działania w ramach stanowiska

Posiadać umiejętności manualne

Posiadać zdolności artystyczne

Wykazywać zdolności analityczne

Wykazywać zdolności syntezy

Uwzględniać własne zainteresowania

W razie konieczności, kwestionować własne dzialania i pozostawiać sprawy własnemu

biegowi

ukierunkowane zaangażowanie

Z zaangażowaniem, energią i wytrwałością dążyć do pracy

Organizować się w sposób samodzielny

Zarządzać i kontrolować harmonogram; przestrzegać danych harmonogramów

i terminów

odpowiedzialne zachowanie

Być oddanym i samodzielnie się motywować; podejmować obowiązki związane

z funkcją

Wykazywać wytrwałość w ramach pełnionej funkcji

Robić samemu to, czego oczekuje się także od innych osób; mieć dyscyplinę osobistą

i liczyć się z nią

Wytrzymywać napięcia i zarządzać stresem

Przyjmować lub wybierać kodeks deontologiczny oraz przestrzegać go; przestrzegać

etyki; być sprawiedliwym i uczciwym

19

transformacja

i innowacja

Wykazywać ciekawość, bystrość oraz inicjatywę, aby ułatwiać osiąganie celów

instytucjonalnych

Wprowadzać innowacje; wykazywać kreatywność

podtrzymanie

zdolności do

zatrudnienia

Być otwartym na nowe idee i wykazywać się elastycznością

Wykazywać chęć doskonalenia i być gotowym na to, aby ewoluować

kompetencje

społeczne

talenty

komunikacyjne

Komunikować się w odpowiedni sposób z przełożonymi, kolegami, podwładnymi

oraz klientami

Komunikować się ustnie (w języku ojczystym)

Komunikować się w formie pisemnej (w języku ojczystym)

Potrafić komunikować się również w innych językach

Umieć słuchać; uwzględniać punkt widzenia innych osób

orientacja na

klienta

Mieć dobre wyczucie w obsłudze klienta (zewnętrznej lub wewnętrznej); przyjmować

i oferować klientom produkty i usługi w sposób, który jak najlepiej spełnia ich

rzeczywiste potrzeby; utrzymywać relacje zawodowe; kontrolować klientów

umiejętność

współpracy

i pracy

w zespole

Wykorzystać podejścia i środki nauczania dostosowane do relacji z kolegami

i współpracownikami. Pomagać im, gdy będą tego potrzebować, i w razie potrzeby

tymczasowo zastępować

Stawać w obronie pomysłów i ideałów oraz integrować te przekazane przez inne

osoby; wykazywać perswazję i entuzjazm

Negocjować korzystne rozwiązania dla różnych interesariuszy

Dostosowywać się do swojego środowiska

Być zdolnym do integrowania w swoim zachowaniu innych kultur

oraz planów działania

Rozwijać i proponować sieci partnerów

Tabela 5.: Kompetencje opiekunów praktyk – nawiązanie do europejskiego dokumentu Europass – Curriculum Vitae

Źródło: WP 3: Profil stanowiska pracy opiekuna praktyk zawodowych Raport Końcowy, PROCERTU, 2008

20

Na podstawie wypracowanych w projekcie materiałów został

przygotowany kurs e-learningowy, który umożliwia doskonale-

nie wymienionych w tabelach czynności i umiejętności charak-

terystycznych w pracy opiekunów praktyk. Zostały też opraco-

wane sposoby oceny uczestników kursu oraz ich certyfikacja.

5. Opinie studentów

Studenci często wypowiadają się pozytywnie o praktykach,

gdyż jak twierdzą: praktyka to możliwość zdobycia doświad-

czenia w branży, a uczelnie powinny w tym pomagać. Podkre-

ślają jednak, że dobrej praktyki warto szukać na własną rękę,

choć liczy się też wsparcie ze strony uczelni11. Jeśli praktyki nie

są obowiązkowe – kontakt z uczelnią w tej sprawie jest nie-

wielki. Poszukując informacji o dobrych praktykach, studenci

sięgają często do forów internetowych, gdzie dowiadują się

o tym gdzie jej szukać i jak ją zdobyć12. Jedna ze studentek tak

opisuje swoje doświadczenia:

Od pierwszego dnia praktyk dostałam odpowiedzialne zada-

nie, biurko, komputer i telefon. Zespół jest bardzo miły i po-

mocny. Zostałam oprowadzona po siedzibie firmy i poinfor-

mowana o zasadach i zwyczajach w firmie. Część zadań jest

nudna, na przykład mierzenie czasu podczas testów umiejęt-

ności analitycznych. Nie miałam dotąd żadnych doświadczeń

w sferze HR, praktyka pozwoliła mi poznać charakter tej pracy,

zdobyć doświadczenie i przekonać się, czy mi to pasuje i czy

poradzę sobie w takiej pracy.

Zuza, praktyka w dziale HR firmy Ericpol

Opinie negatywne dotyczą szczególnie praktyk obowiązko-

wych. Jednak doświadczenia mogą być bardzo różne, nawet

w przypadku jednej osoby.

Uważam, że bezpłatna praktyka nie powinna trwać dłużej niż

miesiąc. Po miesiącu te zadania, które można zlecić studen-

towi opanował on już dobrze, a nowych pracownicy niestety

nie chcą zlecać. Plusy praktyk, to możliwość zdobycia prak-

tycznej wiedzy i sprawdzenia się. Liczy się także dodatkowy

wpis w CV i referencje. Strony negatywne to „godziny nudy”

i świadomość, że do pracy, którą się wykonuje nie potrzebne

jest właściwie żadne wykształcenie (np. odrywanie wydruków

11 http://gazetapraca.pl/gazetapraca/1,91736,5456792,Jak_uczel-nie_pomagaja_studentom_w_karierze_.html

12 W wątku „Praktyki”: http://www.architekcikariery.pl/praca-

porady-student-na-praktyce-jakich-bledow-unikac,178,2,566.html

RMUA za pomocą linijki, masowe przybijanie pieczątek). Kolej-

ny minus to małe zainteresowanie praktykami na uczelni, niby

koordynator jest, ale jakie i czy w ogóle ma zadania nikt nie wie

– to niedobrze. Zwłaszcza, że większość osób w ogóle nie wie

o jego istnieniu (ja dowiedziałam się po prawie czterech latach

studiowania, przez przypadek).

Aleksandra

6. Zakończenie

Uczestnicy projektu założyli, że opiekun praktyk zawodowych

powinien posiadać szerokie umiejętności i kompetencje doty-

czące wspierania rozwoju młodego człowieka, określania ce-

lów i jego zdolności. W tym zakresie powinien on spełniać ocze-

kiwania studentów w sposób jak najbardziej niezawodny. Jest

to bardzo ambitny cel, który można osiągnąć po odpowiednim

przygotowaniu, wymagającym np. ukończenia odpowiedniego

kursu e-learningowego. Ponadto znacznie łatwiej jest funkcjo-

nować w środowisku, które posiada standardy umożliwiające

ocenę jakości opieki nad praktykami np. powszechnie akcepto-

wany system certyfikacji. Korzyści z tego są obustronne, choć

bardziej odczuwalne dla studenta-praktykanta. Wspólna praca

osób z różnym doświadczeniem i w różnym wieku uczy pokory

i dystansu do problemów w pracy. Jest ona ważna szczególnie

na początku kariery zawodowej, kiedy młodzi stażem pracow-

nicy ćwiczą kreatywną umiejętność podejścia do zmiany, przy-

stosowywania się, rozwiązywania spornych kwestii oraz umie-

jętności pracy w zespole.

Z międzynarodowych badań przeprowadzonych w trakcie trwa-

nia projektu PROCERTU13 wywnioskowano, że poza kilkoma wy-

jątkami, nie ma (dotychczas) żadnych szczególnych kursów czy

programów szkoleń dla osób sprawujących opiekę nad prak-

tykami zawodowymi, nie ma również certyfikacji, którą można

byłoby traktować jako wzór do naśladowania (tzw. dobrą prak-

tykę). Wyniki prac nad projektem ukazały jednak duże zainte-

resowanie problemem kwalifikacji i kompetencji opiekunów

praktyk. Dlatego konsorcjum PROCERTU przygotowało i zapro-

ponowało każdemu podmiotowi zaangażowanemu w opiekę

nad praktykami zawodowymi możliwość uczestnictwa w pro-

gramie e-learningowym, kończącym się certyfikatem potwier-

dzającym posiadane lub uzyskane umiejętności.

13 Ljungvall R., Samanni B., Petersson B., (2008), Sub report, Work-package 2, PROCERTU Projekt

21

Rezultatem projektu było także wyodrębnienie zalet opiekuna

praktyk zawodowych, do których zaliczono14:

1. Pozytywne nastawienie i entuzjazm – wobec wypełnienia

nawet drobnego zadania o niewielkim znaczeniu.

2. Towarzyskie usposobienie – wobec potrzeby motywowa-

nia praktykantów do otwartości, rozmów ze współpracow-

nikami i aktywnego zadawania pytań.

3. Umiejętność pracy w zespole – wobec potrzeby rozwoju

umiejętności społecznych poprzez współpracę w  różno-

rodnych (ze względu na wiek i doświadczenie) zespołach.

4. Niezależność – wobec potrzeby niezależnego sposobu

myślenia i nauczenia się integracji wiedzy i umiejętności

w celu poszukiwania możliwych do przyjęcia rozwiązań.

5. Kreatywność i otwarty umysł – wobec potrzeby wycho-

dzenia poza standardowy sposób myślenia o problemach

i czerpania wiedzy z różnych obszarów badań, które cza-

sami mogą być całkowicie niezwiązane z tematem.

6. Analityczny sposób myślenia i zdolność do przyjęcia

złożonego podejścia do problemów – wobec potrzeby

unikania analizy problemów z tylko jednej perspektywy,

aby analizować je z globalnego, regionalnego, lokalnego,

społecznościowego, firmowego, konkurencyjnego punktu

widzenia oraz z punktu widzenia kierownictwa, klientów

i jednostek.

7. Postawa proaktywna i inicjatywa – wobec potrzeby dzia-

łania w sposób czynny w celu określenia potrzeb firmy.

8. Elastyczność – wobec potrzeby uzyskania pełnej świado-

mości, że przedsiębiorstwo i placówka edukacyjna mogą

nie być w stanie zaplanować wszystkich czynności lub za-

dań z wyprzedzeniem.

9. Motywacja i oddanie – wobec dążenia do doskonałości

w zakresie realizacji wyznaczonych zadań.

Ze względu na realne potrzeby środowiska akademickiego

w tym obszarze, głównym celem wszelkich działań była ko-

nieczność eliminowania niektórych barier edukacyjnych i wy-

promowania roli opiekuna praktyk zawodowych na poziomie

europejskim. Praktyki zawodowe powinny przyczynić się do

rozwoju umiejętności i osobowości studenta, mają go nauczyć

14 Program e-learning dla opiekuna praktyk zawodowych, PROCERTU Projekt

pracy zespołowej oraz określonych reguł panujących w danym

zawodzie.

Bibliografia:

1. Daroux G., (2009), The exercise of academic guidance,

documents of PROCERTU Projekt

2. Handy Ch., (1996), Wiek paradoksu. W poszukiwaniu

sensu przyszłości. Dom Wydawniczy, Warszawa

3. Ljungvall R., Samanni B., Petersson B., (2008), Sub

report, Workpackage 2, PROCERTU Projekt

4. ENSTIMA Ch. L., (2008) WP 3: Profil stanowiska pracy

opiekuna praktyk zawodowych, Nimes, PROCERTU Projekt

5. FUTURUM, (2009), WP 9: Podręcznik dobrych praktyk,

PROCERTU Projekt

6. PROCERTU, (2007), Materiały wewnętrzne projektu, nr

kontraktu: LLP-LdV-TOI-2007-FR-059

7. PROCERTU Projekt, Program e-learning dla opiekuna

praktyk zawodowych,

8. Thierry D., Sauret C., Zatrudnienie i kompetencje

w przedsiębiorstwie w procesach zmian, Poltext, Warsza-

wa 1994

Netografia (20.07.2010):

1. Forum Studentów GoldenLine http://www.goldenline.pl/

forum/praktyki-i-staze-dla-studentow

2. Forum Studentów Interia.pl http://forum.interia.

pl/watek-chronologicznie/praktyki-studenckie-

,1079,524453,,c,1,4,0,0

3. Forum studentów portalu O2 http://forum.o2.pl/szukaj.

php

4. Forum studentów portalu Gazeta.pl http://forum.gazeta.

pl/forum/f,245,Studia.html

5. Regulamin praktyk zawodowych zachodniopomorskiego

Centrum Edukacyjnego w Szczecinie, http://www.zce.

szczecin.pl/okp1/regulamin.pdf

6. Regulamin praktyk zawodowych, http://www.gdynia.pl/

g2/dokumenty/jednostki/reg_prakt_zaw.pdf

7. Regulamin praktyk zawodowych na Wydziale Nauk Hu-

manistycznych SGGW, http://spin.sggw.pl/files/Regula-

min_praktyk_pedagogika.pdf

8. Regulamin praktyk studenckich w Instytucie Ekonomii

i Zarządzania, http://www.econ.uj.edu.pl/download/

RegulaminPraktyk.pdf

23

Monika Cywińska, Beata Skibińska

Zasady organizacji i realizacji praktyk studenckich w progra-

mie Erasmus nie odbiegają od zasad stosowanych w organiza-

cji i realizacji praktyk krajowych. Niniejszy rozdział prezentuje

jedynie zasady odnoszące się do praktyk Erasmusowych. Dzia-

łania uczelni związane z takimi praktykami zostały podzielone

następujące etapy:

1. rekrutacja kandydatów,

2. przygotowanie do wyjazdu (czyli czas pomiędzy zakwalifi-

kowaniem a wyjazdem),

3. realizacja praktyki w instytucji przyjmującej,

4. rozliczenie z praktyki (merytoryczne i finansowe).

Wyjątkową cechą praktyki Erasmusowej jest jej odbywanie za

granicą, co wiąże się z nabyciem przez studenta specyficznych

umiejętności i kompetencji związanych z pobytem i pracą w in-

nym kraju, w odmiennym kulturowo środowisku.

1. REKRUTACJA KANDYDATÓW

Informacje o możliwości wyjazdu na praktykę w ramach pro-

gramu Erasmus powinny być udostępnione z odpowiednim

wyprzedzeniem w stosunku do terminu składania dokumen-

tów. Sposobów na rozpowszechnianie jest wiele i powinny

być one dostosowane do specyfiki danej uczelni (np. skala

zainteresowania praktykami zagranicznymi, obligatoryjność

/ fakultatywność odbycia praktyki, zakres dostępnej oferty

wyjazdowej). Podstawowym narzędziem informacyjnym jest

strona internetowa. Często wykorzystywane są także: tablice

informacyjne, plakaty rozwieszane na terenie uczelni, ulotki,

media uczelniane (prasa, radio), fora studenckie. Można rów-

nież wykorzystać różne wydarzenia na uczelni, takie jak Dni

Erasmusa, inauguracja roku akademickiego, Juwenalia. Przed

zbliżającym się naborem na pewno warto zorganizować spo-

tkanie informacyjne dla zainteresowanych studentów poświę-

cone ofercie programu Erasmus oraz zasadom rekrutacji.

Wśród informacji na stronie internetowej koniecznie powinny

się znaleźć zasady i warunki wyjazdu, zasady rekrutacji oraz

zasady finansowania, tak aby student mógł dowiedzieć się,

na czym polega wyjazd na praktykę w programie Erasmus, ja-

kie wiążą się z nim zobowiązania (przed wyjazdem, w trakcie

IV. Praktyki zagraniczne w Erasmusie – zasady, dokumenty, sposób organizacji

pobytu, po powrocie), czy spełnia warunki stawiane kandyda-

tom, jak również w jaki sposób powinien wnioskować, jeżeli

jest zainteresowany ofertą oraz jakie są warunki finansowania

wyjazdu.

1.1. ZASADY I WARUNKI WYJAZDU

A) PEŁNA UZNAWALNOŚĆ

Podstawową zasadą programu Erasmus jest zasada pełnej

uznawalności praktyki odbywanej za granicą – praktyka jest

etapem kształcenia uznanym przez uczelnię macierzystą.

Oznacza to, że praktyka powinna być ściśle związana z kierun-

kiem studiów i, o ile warunki ustalone przed wyjazdem zosta-

ły spełnione przez studenta, uczelnia powinna w pełni uznać

praktykę odbytą za granicą w sposób zgodny z procedurami

określonymi w regulaminie studiów. Warunki odbywania prak-

tyki ustala się w formie „Porozumienia o programie praktyki”

(Training Agreement). Powszechne stosowanie w polskich

uczelniach zasad punktowego przenoszenia osiągnięć studen-

ta (czyli systemu ECTS) wymaga, aby praktyce, która stanowi

integralną część programu studiów, zostały przypisane punkty

ECTS.

W przypadku, gdy praktyka nie jest obowiązkową częścią pro-

gramu studiów danego kandydata, uczelnia macierzysta może

wysłać studenta na praktykę w programie Erasmus. Dzięki ta-

kiemu wyjazdowi student podniesie swoje kompetencje ogól-

ne. Zaleca się, aby w takim przypadku praktyka także była

związana z dziedziną wiedzy, jaką studiuje kandydat. Taka

praktyka powinna być uznana za dodatkowe osiągnięcie stu-

denta i wpisana do sekcji VI.1 suplementu do dyplomu.

B) UZUPEŁNIAJĄCY CHARAKTER STYPENDIUM

Stypendium otrzymywane z budżetu programu Erasmus na

czas pobytu za granicą podczas praktyki ma charakter uzu-

pełniający, co oznacza, że nie pokrywa ono wszystkich kosz-

tów związanych z podróżą i pobytem w kraju docelowym. Jest

ono przeznaczone na pokrycie tylko dodatkowych kosztów

związanych z wyjazdem i pobytem w zagranicznej instytucji

przyjmującej (koszty podróży, ubezpieczenia, przygotowania

językowego, zwiększone koszty utrzymania za granicą). Zgod-

nie z ideą programu Erasmus stypendium otrzymane z budżetu

tego programu – po dołożeniu do niego funduszy, które byłyby

przeznaczone na wydatki związane z utrzymaniem się w kraju

24

– powinno wystarczyć na koszty utrzymania za granicą. Jed-

nakże w przypadku wyjazdów do krajów o kosztach utrzymania

znacznie wyższych niż w Polsce suma tych dwóch składowych

często okazuje się niewystarczająca na pokrycie kosztów życia

w kraju docelowym. Osoba podejmująca decyzję o wyjeździe

powinna więc rozważyć, czy będzie w stanie zdobyć dodat-

kowe źródła dofinansowania. Mogą one pochodzić z dofinan-

sowania przyznawanego przez uczelnię (jeżeli ta podejmie

decyzję o dofinansowaniu wyjazdów na praktykę), przez wła-

dze samorządów lokalnych, innych sponsorów zewnętrznych.

Najczęściej jednak dodatkowym źródłem dofinansowania są

prywatne środki studenta lub jego rodziny.

C) GDZIE MOŻNA ODBYĆ PRAKTYKĘ?

Praktyka może być realizowana w przedsiębiorstwach, pla-

cówkach naukowo-badawczych, organizacjach o różnych pro-

filach zlokalizowanych za granicą, w kraju uczestniczącym

w programie Erasmus. W roku akademickim 2010/11 polski

student może wyjechać do 30 różnych krajów (Austria, Bel-

gia, Bułgaria, Cypr, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja,

Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Litwa, Ło-

twa, Malta, Niemcy, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia,

Szwecja, Węgry, Wielka Brytania, Włochy, Islandia, Lichtenste-

in, Norwegia, Turcja). Instytucja przyjmująca powinna być za-

rejestrowana w jednym z wymienionych państw oraz posiadać

status prawny zgodny z legislacją danego kraju.

Praktyki nie można realizować w instytucjach Unii Europej-

skiej1, instytucjach zarządzających programami Unii Euro-

pejskiej i placówkach dyplomatycznych ojczystego kraju

studenta. Uczelnia może zgodzić się na odbywanie praktyki

w zagranicznej siedzibie polskiej instytucji. Wtedy jednak za-

dania stawiane studentowi powinny być tak zdefiniowane, aby

gwarantować międzynarodowy wymiar praktyki.

D) DŁUGOŚĆ POBYTU

Praktyka nie może trwać krócej niż 3 miesiące lub pełen naj-

krótszy cykl kształcenia (np. trymestr). Czas ten odnosi się tyl-

ko do czasu samej praktyki i nie zawiera czasu ewentualnego

przygotowania językowego (np. czasu uczestnictwa w kursie

EILC – intensywnym kursie języka rzadziej stosowanego i na-

uczanego).

1 Wykaz tych instytucji znajduje się na stronie: http://europa.eu/institutions/index_en.htm

Maksymalny czas pobytu nie może przekraczać 12 miesięcy,

łącznie z ewentualnym okresem przygotowania językowego.

Praktyka w instytucji przyjmującej musi być rozpocząć się i za-

kończyć w okresie pomiędzy 1 czerwca danego roku a 30 wrze-

śnia kolejnego roku.

Uczelnia może wyrazić zgodę na realizację praktyki w dwóch

różnych instytucjach, jeżeli uzgodniony program praktyki tego

wymaga. W takiej sytuacji minimalny okres pobytu w każdej

z nich to 3 miesiące, a maksymalny łączny czas pobytu to je-

den, ten sam rok akademicki.

Istnieje możliwość połączenia podczas wyjazdu Erasmusowe-

go okresu studiów z praktyką, jednak tylko w wypadku, gdy

praktyka będzie realizowana pod nadzorem tej samej uczelni

przyjmującej i będzie następowała bezpośrednio po okresie

studiów (lub odwrotnie). W tej sytuacji ogólny minimalny łącz-

ny czas pobytu za granicą to 3 miesiące, a stawki wypłacane-

go stypendium są stawkami stosowanymi przy wyjazdach na

studia.

E) PRAWO DO OTRZYMYWANIA STYPENDIÓW KRAJOWYCH

Skoro Erasmus „przemieszcza” jedynie studenta na pewien

okres kształcenia do innego kraju, postanowiono, że uczelnia

w kraju wysyłającym ma obowiązek wypłacać stypendia kra-

jowe, do których student nabył prawo przed wyjazdem (np.

socjalne, za wyniki w nauce, inne). Ponadto student powinien

mieć prawo do ubiegania się o stypendia krajowe po zakończe-

niu praktyki i powrocie na uczelnię macierzystą. Regulaminy

studiów lub inne regulacje uczelniane powinny gwarantować

odpowiednie rozwiązania.

F) ZASADA JEDNOKROTNEGO WYJAZDU

Student może podczas swojego okresu kształcenia, niezależ-

nie od liczby studiowanych kierunków oraz liczby uczelni ma-

cierzystych, zrealizować jednokrotny wyjazd na studia (SMS –

Student Mobility for Studies) i jednokrotny wyjazd na praktykę

(SMP – Student Mobility for Placements). Zasada ta obowią-

zuje nawet przy wyjazdach bez stypendium (tzw. wyjazd „ze

stypendium zerowym”).

1.2. ZASADY REKRUTACJI

Każda uczelnia uczestnicząca w programie Erasmus powinna

opracować zasady rekrutacji zatwierdzone przez prawnego

przedstawiciela uczelni lub określone ciało kolegialne. Zasa-

25

dy te powinny być powszechnie dostępne, najlepiej poprzez

zamieszczenie ich na stronie internetowej uczelni lub w uczel-

nianym intranecie. Uczelnia ma prawo do opracowania zasad

rekrutacji uwzględniających specyfikę jej profilu, organizacji

studiów itp. Informacja o rekrutacji studentów na praktyki

w programie Erasmus powinna zawsze uwzględniać następu-

jące elementy:

odwołanie do programu Erasmus – czyli podanie infor-

macji o tym, że zasady te odnoszą się do wyjazdów na

praktyki w programie Erasmus (a nie np. innego rodzaju

praktyk), a także o tym, czy dotyczą tylko wyjazdów na

praktykę, czy też zarówno wyjazdów na praktykę, jak i na

okres studiów,

odniesienie do roku akademickiego, którego dotyczą

– taka informacja upewnia odbiorcę, że zapoznaje się

z aktualnymi informacjami. Jest to także sposób na zmo-

bilizowanie osoby odpowiedzialnej za wyjazdy na praktyki

w programie Erasmus do corocznej weryfikacji i aktualiza-

cji informacji dla kandydatów na wyjazdy,

informacja o stosowanej przez uczelnię metodzie pozy-

skiwania miejsc odbywania praktyk – uczelnie stosują

różne metody poszukiwania miejsc odbywania praktyk.

W zależności od możliwości oraz rodzaju kierunków stu-

diów uczelnia poszukuje instytucji przyjmujących samo-

dzielnie lub pozostawia to w gestii studentów. Przeważnie

obie metody stosuje się równolegle.

Zaletą poszukiwania miejsca odbywania praktyki samodziel-

nie przez studenta są większe szanse na dopasowanie profilu

instytucji przyjmującej do jego oczekiwań. Ta metoda wymaga

od studenta kreatywności i przedsiębiorczości. Jest to także

dobry sposób na rozszerzanie grupy instytucji współpracują-

cych z uczelnią przy organizowaniu praktyk studenckich.

Zaletą czerpania jedynie z miejsc oferowanych przez uczelnię

jest większa szansa na odbycie praktyki w instytucji spełnia-

jącej oczekiwania uczelni. Są to bowiem partnerzy już w jakiś

sposób sprawdzeni przez uczelnię i gwarantujący realizację

praktyki dobrej jakości. Studenci cenią sobie możliwość wyjaz-

dów do oferowanych przez uczelnię instytucji – taka sytuacja

wymaga od nich mniejszego zaangażowania.

Przykłady sposobów poszukiwania miejsca odbywania prak-

tyk przez uczelnię:

wykorzystanie kontaktów pracowników uczelni,

wykorzystanie kontaktów partnerskich uczelni zagranicz-

nych, z którymi prowadzona jest w programie Erasmus wy-

miana studentów na studia i/lub wymiana pracowników,

nawiązanie kontaktu z zaprzyjaźnionymi przedsiębior-

stwami – pozyskanie kontaktów z ich zagranicznymi part-

nerami,

kontakty z izbami gospodarczymi, przedsiębiorczości itd.;

kontakty z ambasadami,

wyszukiwanie firm w Internecie,

korzystanie z sieci oferujących praktyki studenckie,

korzystanie z bazy poszukiwania partnerów na stronie

Narodowej Agencji (http://erasmus.org.pl/), na której są

zamieszczane oferty wpływające od partnerów zagranicz-

nych; należy jednak pamiętać, że oferty te nie są spraw-

dzane przez NA i nie można ich traktować jako rekomen-

dowane przez NA.

Przykłady sposobów poszukiwania miejsca odbywania prak-

tyk przez studentów:

wyszukiwanie firmy w Internecie,

korzystanie z sieci oferujących praktyki studenckie,

korzystanie z bazy poszukiwania partnerów na stronie NA

(patrz wyjaśnienie powyżej),

wyszukiwanie praktyk za pomocą GISE (Giełdy Informacji

Studentów Erasmusa) – na stronie NA (http://erasmus.

org.pl/) powstającej na podstawie ankiet wypełnianych

przez stypendystów Erasmusa po zakończeniu wjazdu,

wykorzystanie kontaktów firm, w których zatrudnieni są

studenci na studiach niestacjonarnych, którzy przeważnie

są osobami pracującymi.

A) Podanie kryteriów formalnych wynikających z zasad pro-

gramu – zgodnie z „Przewodnikiem dla Beneficjenta w roku

akademickim 2010/2011” student zakwalifikowany na wyjazd

w programie Erasmus musi spełniać następujące kryteria for-

malne:

być zarejestrowany jako student studiów pierwszego lub

drugiego stopnia jednolitych studiów magisterskich lub

jako słuchacz studiów doktoranckich w uczelni wysyłają-

cej,

26

podczas całego pobytu na stypendium być studentem

uczelni wysyłającej; status studenta określa zwykle regu-

lamin studiów danej uczelni,

nie przebywać (w trakcie stypendium) na urlopie (dziekań-

skim, innym).

B) Podanie uczelnianych kryteriów wyboru kandydatów –

ogólne kryteria wyboru kandydatów określone w zasadach

programu Erasmus odnoszą się do osiągnięć studenta oraz

znajomości języka obcego, który będzie językiem roboczym

w miejscu odbywania praktyki. Uczelnia ma prawo do określe-

nia dodatkowych kryteriów, które ułatwią wybór najbardziej

odpowiednich kandydatów. Oprócz tego w dużych wielowy-

działowych uczelniach poszczególne wydziały często określają

dodatkowe kryteria wynikające ze specyfiki danego kierunku

studiów. Niezależnie od liczby określonych przez uczelnię lub

wydział kryteriów, należy podać informację o wadze każdego

kryterium (liczbie punktów przyporządkowanych poszczegól-

nym kryteriom). Należy pamiętać, że jeżeli postanawia się sto-

sować kryteria wydziałowe, muszą być one spójne z kryteriami

określonymi na poziomie uczelni (powinny je uzupełniać i nie

mogą być z nimi sprzeczne).

Podczas rekrutacji studentów na wyjazd lub na praktyki z pew-

nością należy sprawdzić kompetencje językowe kandydatów.

Uczelnia / wydział może zdecydować o:

akceptacji określonych certyfikatów językowych,

zorganizowaniu egzaminu z określonego języka obcego

(test, napisanie tekstu),

odbyciu rozmów kwalifikacyjnych w języku obcym.

C) Podanie informacji o komisji rekrutacyjnej – należy podać

skład i funkcje członków komisji. Osoby te są odpowiedzialne

za sprawdzenie kompetencji kandydatów. Warto zadbać, aby

w skład komisji wchodził przedstawiciel samorządu studen-

tów.

D) Podanie informacji o sposobie i harmonogramie rekrutacji

– jakie są etapy rekrutacji, wymagane dokumenty, sposób we-

ryfikacji kryteriów wyboru kandydatów (dokumenty, certyfika-

ty, egzamin, rozmowa kwalifikacyjna itp.), terminy.

PRZYKŁADOWA PROCEDURA REKRUTACJI NA UCZELNI WIELO-

WYDZIAŁOWEJ:

Etap I – Nabór w Wydziale X: od początku stycznia do końca

lutego

składanie wymaganych dokumentów do koordynatora wy-

działowego,

weryfikacja kandydatów wg poszczególnych kryteriów wy-

boru,

utworzenie listy podstawowej i rezerwowej kandydatów

i jej przekazanie do koordynatora uczelnianego. Koordy-

nator uczelniany tworzy listy osób zdających egzamin ze

znajomości poszczególnych języków obcych oraz osób

zwolnionych z egzaminu ze względu na posiadane certy-

fikaty językowe.

Etap II – Egzamin z języka obcego (np. 15 marca)

Etap III – Ostateczna weryfikacja list studentów po egzaminie

językowym, zatwierdzenie listy podstawowej oraz rezerwo-

wej, a następnie przygotowanie protokołu z przebiegu rekru-

tacji. Powinien on być podpisany przez wszystkich członków

komisji rekrutacyjnej i zawierać następujące informacje:

skład komisji rekrutacyjnej,

kryteria wyboru kandydatów,

sposób oceny i wyboru kandydatów.

Informacje o kryteriach i sposobie oceny mogą być zastąpione

odniesieniem do dokumentu zawierającego zasady rekrutacji

kandydatów na wyjazdy, w którym są one szczegółowo opisa-

ne.

Załącznikiem do protokołu powinna być lista wszystkich kan-

dydatów ubiegających się o wyjazd na praktykę z informacją

o wyniku procesu rekrutacji:

zaakceptowany i umieszczony na liście głównej,

zaakceptowany i umieszczony na liście rezerwowej,

niezaakceptowany z podaniem przyczyny odrzucenia.

Przykładowy formularz zgłoszeniowy: patrz strona 33.

A) Podanie informacji o sposobie ogłoszenia wyników – infor-

macja, gdzie student ma szukać listy osób zakwalifikowanych:

w Internecie, intranecie czy np. w gablocie informacyjnej.

27

B) Podanie procedury odwołania się od decyzji komisji rekru-

tacyjnej

C) Wskazanie miejsca, gdzie podana jest procedura postępo-

wania w przypadku zakwalifikowania się na wyjazd oraz zasa-

dy finansowania wyjazdów na praktyki – powinno to umożliwić

studentowi zaplanowanie przygotowań do wyjazdu na prakty-

kę oraz zapoznanie się z warunkami finansowymi wyjazdu.

Uczelnia powinna dostosować proces rekrutacji do swojej spe-

cyfiki, posiadanego doświadczenia, skali wyjazdów itp. Proces

rekrutacji zawsze powinien uwzględniać zasady przejrzystości

i równego traktowania wszystkich kandydatów.

1.3. ZASADY FINANSOWANIA

Kandydaci na wyjazdy na praktykę w programie Erasmus po-

winni być świadomi, jakie są warunki ich finansowania. Poza

informacją o uzupełniającym charakterze stypendiów Erasmu-

sa powinni znać przewidywaną wysokość miesięcznego sty-

pendium, aby móc podjąć decyzję o ubieganiu się o wyjazd.

Uczelnie powinny więc przed każdym naborem studentów na

wyjazdy na praktykę ogłosić zasady ich finansowania.

Podstawowe informacje, jakie powinny się być zawarte w do-

kumencie opisującym zasady finansowania wyjazdów na prak-

tykę to:

Podobnie jak w przypadku zasad rekrutacji – określenie,

jakiej akcji / praktyki w programie Erasmus oraz którego

roku akademickiego dotyczą.

Wysokość miesięcznych stawek do poszczególnych kra-

jów – student powinien już na etapie rekrutacji być poin-

formowany o wysokości miesięcznego stypendium przy-

sługującego przy wyjazdach do kraju, w którym chciałby

odbyć praktykę. Informacja taka pozwala podjąć decyzję,

czy zapewnione przez uczelnię środki będą wystarczają-

ce, czy też potrzebne będą dodatkowe fundusze, które

trzeba będzie zgromadzić (np. podjęcie dodatkowej pracy,

systematyczne oszczędzanie, zaciągnięcie pożyczki).

Zwykle, rozpoczynając proces rekrutacji, uczelnia nie zna

wysokości środków, jakie otrzyma z Narodowej Agencji (NA)

w konsekwencji złożonego wniosku. Wtedy uczelnia powinna

podawać informacje o spodziewanej wysokości miesięcznych

stypendiów (np. na podstawie roku ubiegłego), a po otrzyma-

niu z NA informacji o wysokości dofinansowania przyznanego

na wyjazdy na praktykę bezzwłocznie uaktualnić informację.

Uczelnia w zasadach finansowania powinna określić zasady

rozdysponowania środków, które będą zwalniane przez in-

nych stypendystów (np. z powodu rezygnacji z wyjazdów lub

skracania pobytu) lub w konsekwencji otrzymania z NA dodat-

kowych funduszy / ewentualnych przesunięć między katego-

riami budżetu. Środki takie uczelnia może rozdysponować na

podwyższenie kwoty stypendium dla już zakwalifikowanych

stypendystów lub przeznaczyć na sfinansowanie dodatkowych

wyjazdów kandydatów z listy rezerwowej. Niezależnie od wy-

branego sposobu uczelnia powinna stosować zasady przejrzy-

stości i równego traktowania.

Studenci wyjeżdżający na praktykę powinni być informowani

o tym, że niezrealizowanie założeń praktyki z powodu nie-

obecności w instytucji przyjmującej lub niestosowania się do

zaleceń opiekuna (mentora) praktyki może spowodować ko-

nieczność zwrotu całości lub części otrzymanego stypendium.

Zwrot części stypendium będzie wymagany przy skróceniu

okresu pobytu na praktyce. Stypendysta powinien wiedzieć, że

ostateczna wysokość stypendium jest uzależniona od długości

pobytu w instytucji przyjmującej, a podstawą określenia rze-

czywistego czasu pobytu na stypendium będzie zaświadczenie

wystawione przez tę instytucję podające datę rozpoczęcia i za-

kończenia praktyki.

Sposób wypłacania stypendium: określający liczbę rat, w ja-

kich będzie przekazywane, formę przekazu (na konto banko-

we, wypłata w gotówce).

Stypendysta powinien móc zdecydować o najbardziej dogod-

nym dla niego rozwiązaniu odnoszącym się do sposobu i formy

wypłaty stypendium.

Uczelnia ma prawo do zatrzymania wypłaty ostatniej niewiel-

kiej raty stypendium do czasu wywiązania się studenta ze

wszystkich zobowiązań wynikających z otrzymanego stypen-

dium (np. złożenie potwierdzenia z instytucji przyjmującej,

złożenie ankiety stypendysty). Zwykle takie rozwiązania dzia-

łają dyscyplinująco i ułatwiają uczelni terminowe wywiązywa-

nie się z obowiązku złożenia sprawozdania do NA z realizacji

wyjazdów.

Możliwość uzyskania dodatkowego dofinansowania przez

osoby niepełnosprawne – należy tu podać odniesienie do stro-

ny Narodowej Agencji, gdzie znajdują się szczegółowe infor-

macje na temat sposobu wnioskowania o takie dofinansowa-

nie: http://erasmus.org.pl/.

28

2. PRZYGOTOWANIE DO WYJAZDU (czyli czas pomiędzy zakwalifikowaniem a wyjazdem)

2.1. AKCEPTACJA INSTYTUCJI PRZYJMUJĄCEJ

W zależności od przyjętego przez uczelnię sposobu poszuki-

wania miejsc odbywania praktyki, studenci mogą znać instytu-

cję przyjmującą i mieć jej akceptację już w momencie zakwali-

fikowania przez uczelnię macierzystą lub też będą się ubiegać

w danej instytucji o zgodę na odbycie praktyki. Często studenci

wysyłają do potencjalnej instytucji przyjmującej swoje CV, list

motywacyjny, dotychczasowe osiągnięcia (np. uzyskane wy-

niki w nauce – wykaz zaliczeń, osiągnięcia dodatkowe i in.).

Potwierdzenie zgody na przyjęcie kandydata przez instytu-

cję przyjmującą może mieć różną formę, np. faks lub e-mail.

Zalecane jest, aby instytucja przyjmująca nadesłała tzw. list

intencyjny (letter of intent). Nie jest to dokument wymagany

w programie Erasmus, ale jego uzyskanie jest gwarancją dla

uczelni, że instytucja przyjmująca jest rzeczywiście zaintere-

sowana przyjęciem praktykanta i nie uchyli się od podpisania

„Porozumienia o programie praktyki”.

2.2. „POROZUMIENIE O PROGRAMIE PRAKTYK” (TRAINING

AGREEMENT), ZWANE DALEJ „TA”, WRAZ Z KARTĄ JAKOŚCI

PRAKTYK (QUALITY COMMITMENT), ZWANĄ DALEJ „QC”

Określenie założeń programowych praktyki oraz celów, jakie

student ma osiągnąć w wymiarze wiedzy, umiejętności i innych

kompetencji jest bardzo ważnym etapem przygotowania do

wyjazdu. Merytoryczne założenia praktyki wraz z programem

jej przebiegu i zadaniami, jakie student będzie wykonywał, są

opisywane w dokumencie nazywanym „Porozumieniem o pro-

gramie praktyki” (Training Agreement – TA). Jest to porozumie-

nie pomiędzy studentem, instytucją przyjmującą i uczelnią ma-

cierzystą określające zobowiązania każdej ze stron. Dokument

powinien być podpisany przez wszystkie trzy strony przed wy-

jazdem studenta na praktykę.

TA jest bardzo ważnym dokumentem, zaleca się uważne

i szczegółowe zdefiniowanie zapisów w nim zawartych, ponie-

waż student będzie rozliczany z osiągnięcia zapisanych w TA

rezultatów praktyki. Będzie to także podstawa zaliczenia prak-

tyki jako części programu studiów lub dodatkowego elementu

kształcenia wpisywanego do suplementu do dyplomu.

Na podstawie informacji zawartych w TA student powinien

wiedzieć, jaki będzie program praktyki, jakie zadania będzie

musiał zrealizować oraz jakie są wymagania instytucji macie-

rzystej co do umiejętności i kompetencji, które powinien nabyć

podczas odbywania praktyki.

Pełne zrealizowanie założeń zawartych w TA powinno gwaran-

tować studentowi zaliczenie praktyki przez uczelnię macierzy-

stą.

Załącznikiem do TA jest „Karta jakości praktyki w programie

Erasmus” (Quality Committment – QC). Określa ona zobowią-

zania, jakie przyjmuje każda ze stron zaangażowanych w re-

alizację praktyki – instytucja przyjmująca, uczelnia wysyłająca

oraz student. Instytucja przyjmująca podpisując TA wraz z QC

zobowiązuje się do sprawowania nadzoru nad przebiegiem

praktyki i monitorowania postępów studenta w celu osiągnię-

cia przewidywanych rezultatów praktyki.

Oba dokumenty – TA i QC – są załącznikami do umowy pomię-

dzy studentem a uczelnią macierzystą.

Wzory obydwu dokumentów zamieszczone są na stronie:

http://erasmus.org.pl/ .

Podczas praktyki mogą wystąpić różne okoliczności utrudnia-

jące zrealizowanie założeń zdefiniowanych przed jej rozpoczę-

ciem w TA. Mogą się też pojawić nowe okoliczności pozwalające

na zrealizowanie ciekawszego i bardziej korzystnego z punktu

widzenia studenta i jego kształcenia programu praktyki. Wów-

czas student powinien skontaktować się z uczelnią macierzy-

stą i przekazać propozycję nowego programu praktyki, który

również po podpisaniu przez wszystkie strony – studenta,

przedstawiciela uczelni macierzystej oraz instytucji przyjmują-

cej – staje się programem obowiązującym.

Przykład wypełnionego TA i QC: patrz strona 34.

2.3. UMOWA MIĘDZY STUDENTEM A UCZELNIĄ MACIERZYSTĄ

Przed wyjazdem na praktykę student powinien podpisać

z uczelnią macierzystą umowę finansową, która określa zobo-

wiązania każdej ze stron w związku z wyjazdem na praktykę

(m.in. warunki realizacji praktyki opisane w TA i QC, czas trwa-

nia pobytu na praktyce, wysokość stypendium, sposób jego

wypłaty, termin i sposób rozliczenia z wyjazdu, konsekwencje

niewywiązania się z warunków umowy).  Dobrą praktyką jest

dopilnowanie, aby student przed podpisaniem umowy dokład-

nie zapoznał się z jej treścią.

Student nie może wyjechać na praktykę bez podpisania umowy

finansowej z uczelnią macierzystą.

29

Minimalne wymagania dotyczące treści umowy znajdują się na

stronie: http://erasmus.org.pl. Przykładowy wzór umowy stu-

dent uczelnia macierzysta: patrz strona 41.

Przy podpisywaniu umowy student powinien otrzymać Kartę

Studenta Erasmusa, stanowiącą swego rodzaju wyciąg praw

i obowiązków wynikających z otrzymania statusu studenta Era-

smusa.

Wzór karty studenta Erasmusa: patrz strona 40.

2.4. UBEZPIECZENIE

Każdy stypendysta Erasmusa jest zobowiązany ubezpieczyć

się przed wyjazdem od następstw nieszczęśliwych wypadków

oraz uzyskać odpowiednie ubezpieczenie zdrowotne. Podsta-

wowe ubezpieczenie zdrowotne gwarantuje Europejska Karta

Ubezpieczenia Zdrowotnego (EKUZ). Jest ona wydawana przez

NFZ. Informację o dokumentach niezbędnych uzyskania karty

oraz wniosek znajdują się na stronie: http://www.nfz.gov.pl.

Ze względu na to, że karta EKUZ zapewnia jedynie podstawowy

zakres opieki zdrowotnej, wielu studentów decyduje się na wy-

kupienie dodatkowego ubezpieczenia.

Przy wyjeździe do Turcji, która nie jest państwem członkow-

skim UE, należy wykupić polisę w firmie ubezpieczeniowej.

Wiele instytucji z uwagi na charakter zadań wykonywanych

przez studentów podczas praktyki wymaga posiadania ubez-

pieczenia od odpowiedzialności cywilnej (OC). Należy przed

wyjazdem na praktykę upewnić się, czy posiadanie takiego do-

datkowego ubezpieczenia jest wymagane.

2.5. PODRÓŻ

W zależności od przyjętych rozwiązań oraz skali wyjazdów stu-

dentów na praktykę, uczelnie w różny sposób organizują sty-

pendystom podróż:

studenci sami decydują o środku transportu, organizują

i wykupują bilet, pamiętając, że środki na zakup biletu po-

chodzą z przyznanego stypendium,

niektóre uczelnie pomagają studentom w znalezieniu po-

łączenia z miejscem odbywania praktyki, a nawet (do-)fi-

nansują podróż ze środków uczelnianych.

2.6. LEGALIZACJA POBYTU

Przed wyjazdem studenci powinni skontaktować się z amba-

sadą kraju, do którego się udają, aby uzyskać aktualne infor-

macje dotyczące warunków legalizacji pobytu w danym kraju,

a także ustalić, czy są jakieś dodatkowe formalności, których

student powinien dopełnić w związku z odbywaniem praktyki

w tym kraju. Każdy kraj ma prawo wprowadzić specyficzne dla

siebie rozwiązania.

Należy pamiętać, że przy wyjazdach do Turcji, która nie jest

krajem UE obowiązuje ruch wizowy i należy sprawdzić, jakie są

warunki uzyskania wizy.

2.7. ZAKWATEROWANIE

Instytucja przyjmująca często pomaga zorganizować zakwa-

terowanie lub wręcz zapewnia je studentowi. Należy jednak

pamiętać, że nie jest do tego zobowiązana – zasady progra-

mu Erasmus nie nakładają na instytucję organizującą praktykę

obowiązku zapewnienia praktykantom zakwaterowania.

Przed wyjazdem student powinien zadbać o uzyskanie infor-

macji o możliwości zdobycia miejsca zamieszkania w miejsco-

wości odbywania praktyki. Czasami źródłem informacji będzie

uczelnia macierzysta, szczególnie jeżeli wyjazdy do danej

miejscowości były uprzednio realizowane. Warto też przejrzeć

informacje zawarte w Giełdzie Informacji Studentów Erasmusa

dostępnej na stronie http://erasmus.org.pl/ pod kątem opinii

na temat konkretnego miejsca odbywania praktyki.

2.8. UMOWA MIĘDZY STUDENTEM

A INSTYTUCJĄ PRZYJMUJĄCĄ

Umowa pomiędzy studentem a instytucją przyjmującą nie jest

obowiązkowa z punktu widzenia zasad programu Erasmus.

Często jednak jest wymagana przez instytucję przyjmującą

z uwagi na wewnętrzne regulacje związane z pracą praktykan-

tów / stażystów.

Umowa taka jest też podpisywana w sytuacji, gdy instytucja

przyjmująca oferuje studentowi wynagrodzenie za wykonywa-

ną pracę. W świetle zasad programu Erasmus instytucja przyj-

mująca może, ale nie musi wypłacać wynagrodzenia. Jeżeli

wypłaca, jest to zwykle symboliczne wynagrodzenie stanowią-

ce formę dofinansowania do stypendium Erasmusa, które ma

charakter uzupełniający.

30

2.9. PRZYGOTOWANIE JĘZYKOWE, KULTUROWE ORAZ MERY-

TORYCZNE

Wyjazd na praktykę do innego kraju to spore wyzwanie zwią-

zane z koniecznością życia i pracy w nowym, innym kulturowo

środowisku. Uczelnia powinna zadbać o przygotowanie stu-

dentów do zmierzenia się z tymi nowymi, nieznanymi warun-

kami. Formą takiego przygotowania może być choćby specjal-

ne spotkanie, podczas którego zostaną przekazane studentom

podstawowe informacji na temat kraju docelowego, jego kultu-

ry i tradycji. Niezastąpionym źródłem informacji są studenci,

którzy wcześniej odbywali praktykę w danym kraju, w danej

miejscowości, nie mówiąc już o tej samej instytucji. Jeżeli to

możliwe, to uczelnia powinna umożliwić studentom odbycie

przygotowania językowego i kulturowego. Opiekun praktyk

w danej uczelni wysyłającej powinien przekazać osobie wyjeż-

dżającej podstawowe informacje związane z założeniami pro-

gramu praktyk, jakie są udzielane studentom odbywającym

praktyki w kraju.

Przygotowanie do wyjazdu na praktykę może być (do-)finanso-

wane z tzw. środków OM, czyli środków na „Wsparcie organi-

zacji wymiany”. Forma takiego przygotowania może być różna

– kursy językowe, materiały szkoleniowe, filmy instruktażowe

itp.

3. Realizacja praktyki w instytucji przyjmującej

3.1. MONITOROWANIE PRAKTYKI PODCZAS POBYTU W INSTY-

TUCJI PARTNERSKIEJ

Podczas pobytu na praktyce wyznaczona osoba z uczelni ma-

cierzystej powinna utrzymywać kontakt ze studentem. Po-

zwala to na identyfikowanie ewentualnych problemów oraz

obserwowanie, czy praktyka odbywa się zgodnie z ustalenia-

mi zawartymi w TA. Informacje uzyskane w wyniku działań

monitoringowych mogą być wykorzystane do ewaluacji prak-

tyki, a wyciągnięte wnioski z dokonanych obserwacji powinny

znaleźć zastosowanie przy realizacji kolejnych wyjazdów na

praktykę, w szczególności do tej samej instytucji przyjmującej.

Działania monitorujące prowadzonej są w różnej formie. Jeżeli

stroną monitorującą jest uczelnia macierzysta, to można wyko-

rzystać następujące sposoby:

sporadyczne lub wykonywane zgodnie z ustalonym har-

monogramem (np. raz w tygodniu) rozmowy telefoniczne,

rozmowy przez Skype’a, wymiana poczty elektronicznej,

wysyłanie przez studenta raportów np. raz w tygodniu/

miesiącu, czy też na początku, w środku i pod koniec praktyki,

wizyta monitorująca przedstawiciela uczelni macierzy-

stej.

Kluczową rolę w monitorowaniu postępów praktykanta ma

jednak instytucja przyjmująca. Zgodnie z postanowieniami za-

pisami w QC student powinien mieć wyznaczonego opiekuna

ze strony instytucji przyjmującej, który będzie mu pomagał

w wykonywaniu powierzonych zadań, śledził postępy studen-

ta, przekazywał opinie i informacje pozwalające na popra-

wienie wyników pracy oraz informował uczelnię macierzystą

w razie pojawienia się istotnych problemów. Często opiekun

proszony jest o przygotowywanie raportów dotyczących postę-

pów studenta, a po zakończeniu praktyki – o ocenę jego pracy.

3.2. PRZEDŁUŻENIE POBYTU

O możliwości (lub niemożności) przedłużenia pobytu na prak-

tyce decyduje uczelnia wysyłająca (macierzysta). Przy po-

dejmowaniu decyzji powinna kierować się przede wszystkim

wpływem przedłużenia pobytu na praktyce na uzyskanie przez

studenta dodatkowych kompetencji i umiejętności oraz na ter-

minowe zakończenie przez niego studiów prowadzących do

uzyskania dyplomu uczelni macierzystej.

Po podjęciu powyższej decyzji uczelnia powinna udzielić stu-

dentowi także informacji związanych z finansowaniem prze-

dłużonego pobytu. Uczelnia bowiem może już nie dysponować

środkami na wypłatę stypendium na przedłużony pobyt, a stu-

dent mimo to może podtrzymywać chęć kontynuacji pobytu.

Zgodnie z zasadami programu Erasmus uczelnia może na okres

przedłużenia wypłacić studentowi niższą stawkę niż w okresie

objętym pierwotnie umową bądź też w ogóle nie wypłacać mu

stypendium na dodatkowy okres. Należy jednak pamiętać, że

takie postanowienia powinny być opisane w zasadach finan-

sowania wyjazdów na praktykę w programie Erasmus, w celu

zapewnienia równego traktowania wszystkich potencjalnie za-

interesowanych.

W przypadku zgody na przedłużenie pobytu należy przygo-

tować TA obejmujący dodatkowy okres praktyki. Po zatwier-

dzeniu go przez wszystkie trzy strony należy podpisać aneks

do umowy finansowej pomiędzy uczelnią a studentem, który

będzie zawierał informację o zmienionych warunkach umowy

(nowy okres pobytu oraz – jeśli dotyczy – nowa wysokość przy-

znanego stypendium).

31

Jeżeli uczelnia będzie wymagać od studenta dodatkowych do-

kumentów wynikających z wewnętrznych regulacji (np. regu-

laminu studiów lub regulaminu odbywania praktyk), powinna

poinformować o tym studenta przed podpisaniem aneksu do

umowy finansowej.

4. Rozliczenie studenta z wyjazdu na praktykę

Podpisując umowę z uczelnią macierzystą, student zobowią-

zuje się rozliczyć wyjazd na praktykę Erasmusa w określonym

terminie.

PRZEZ ROZLICZENIE Z WYJAZDU ROZUMIE SIĘ:

A) dostarczenie zaświadczenia o okresie pobytu studenta na

praktyce w instytucji przyjmującej,

B) dostarczenie zaświadczenia o zrealizowaniu założeń pro-

gramowych praktyki z jej oceną wystawioną przez opiekuna

praktyki w instytucji przyjmującej (angielska nazwa dokumen-

tu: Transcript of Work – zwany dalej ToW).

Powinien być to dokument wystawiony na papierze firmowym

instytucji przyjmującej lub powinien zawierać pieczęć tej insty-

tucji. Jeżeli zaświadczenie o zrealizowaniu założeń programo-

wych praktyki zawiera daty rozpoczęcia i zakończenia praktyki,

co umożliwia określenie długości jej trwania, dokumenty wy-

mienione w pkt. A) i B) mogą być połączone.

Zawarte w powyższych dokumentach informacje powinny okre-

ślać:

dokładną datę rozpoczęcia i zakończenia praktyki,

potwierdzenie, że uzgodnione w TA programowe założe-

nia praktyki zostały osiągnięte; potwierdzenie to ma for-

mę wykazu wykonanych przez stypendystę zadań; wykaz

powinien być spójny z zadaniami określonymi w TA,

ocenę wykonania zadań powierzonych stypendyście pod-

czas praktyki; następuje to poprzez określenie przez opie-

kuna praktyki w instytucji przyjmującej jak dobrze (wy-

korzystując skalę od 1 (bardzo źle) do 5 (bardzo dobrze)

stypendysta nabył wymienione w formularzu potwierdze-

nia kompetencje i umiejętności, które zostały podzielone

na 4 grupy:

1. wykonanie zadań / zobowiązań: wykorzystanie wie-

dzy i umiejętności na potrzeby instytucji przyjmują-

cej, metody pracy, rezultaty wykonywanych zadań,

2. stosunek do pracy: inicjatywność (chęć podejmowa-

nia działań), odpowiedzialność, zaangażowanie, rytm

pracy, umiejętności planowania wykonania zadań,

3. umiejętności społeczne: komunikacja z innymi pra-

cownikami, przełożonymi, klientami, przestrzeganie

wewnętrznych regulaminów, stopień integracji z kul-

turą pracy przedsiębiorstwa oraz kulturą pracy w mię-

dzynarodowym środowisku,

4. cechy osobowe: elastyczność, kreatywność, krytycz-

ność, chęć udoskonalania wykonywanych działań,

zdolność przekonywania, umiejętność rozwiązywania

problemów i pracy pod presją,

zdobyte przez studenta kompetencje i umiejętności zapla-

nowanych założeń programowych wraz z oceną wykona-

nia.

Propozycja wzoru ToW: patrz strona 44.

C) Wypełnienie Ankiety Stypendysty Erasmusa

Ankieta Stypendysty Erasmusa dostępna jest na stronie:

http://erasmus.org.pl/.

Jest ona ważnym narzędziem wykorzystywanym przez uczelnię

oraz Narodową Agencję i Komisję Europejską do ewaluacji za-

łożeń programu Erasmus w odniesieniu do wyjazdów studen-

tów na praktykę.

Ankiety zawierające spostrzeżenia i uwagi osób, które zakoń-

czyły realizację praktyki interesujące dla studentów przygo-

towujących się do wyjazdu, zamieszczane są na stronie NA

(http://erasmus.org.pl/), w tzw. sekcji GISE (Giełda Informacji

Studentów Erasmusa). GISE umożliwia przyszłym stypendy-

stom wyszukanie ankiet studentów, którzy odbyli praktykę

w konkretnej instytucji i zapoznanie się z ich wypowiedziami

dotyczącymi: warunków pracy w danym przedsiębiorstwie,

warunków życia w danej miejscowości czy danym kraju, wska-

zówek, co warto zwiedzić w miejscowości i okolicy oraz innych

informacji. Niektórzy autorzy ankiet udostępniają swoje dane

kontaktowe (e-mail), co umożliwia osobie przygotowującej się do

wyjazdu do konkretnego miejsca zadanie dodatkowych pytań.

D) Rozliczenie finansowe

Podstawą rozliczenia finansowego jest sprawdzenie, czy po-

twierdzony przez instytucję przyjmującą okres pobytu na prak-

tyce jest zgodny z długością trwania praktyki zapisaną w umo-

wie finansowej oraz czy założenia programu praktyki zostały

osiągnięte.

32

Należy pamiętać, że wysokość stypendium jest zależna od dłu-

gości pobytu i uczelnia powinna proporcjonalnie zmniejszyć

kwotę przyznanego stypendium w przypadku, gdy z przedło-

żonych dokumentów wynika, że pobyt był krótszy niż zaplano-

wany w umowie.

Jeżeli po zakończeniu rozliczeń wszystkich wyjazdów okaże

się, że uczelnia dysponuje wolnymi środkami na wypłatę sty-

pendiów dla studentów, a określone w umowie finansowej

limity miesięcznych stypendiów nie zostały przekroczone,

uczelnia może zdecydować o zwiększeniu kwoty stypendium

poszczególnym stypendystom zgodnie z zapisami w zasadach

finansowania wyjazdów na praktyki. Zasady równego trakto-

wania wszystkich stypendystów musza być zawsze zachowane.

W każdym przypadku zmiany wysokości stypendium uczelnia

zobowiązana jest wystawić aneks do umowy, który jest podsta-

wą do ewentualnych dopłat lub zwrotów stypendium.

W przypadku, gdy zmiany finansowe dotyczą wielu stypen-

dystów, dopuszcza się zastąpienie indywidualnych aneksów

do umowy przygotowaniem imiennej listy stypendystów wraz

z dodatkowymi kwotami stypendium oraz łączną kwotą umo-

wy będącą wynikiem podwyższenia kwoty dofinansowania.

Dokument ten, podobnie jak aneks do umowy, powinien być

podpisany przez prawnego przedstawiciela uczelni lub osobę

do tego upoważnioną.

Należy pamiętać, że rozliczenie finansowe z wyjazdu na prak-

tykę powinno nastąpić po stwierdzeniu, czy programowe zało-

żenia praktyki zostały zrealizowane. W sytuacji ich niezreali-

zowania uczelnia ma obowiązek ustalić, co było przyczyną, iż

uzgodnione przed wyjazdem w TA założenia programowe prak-

tyki nie zostały spełnione. Jeżeli okaże się, że przyczyną nie-

osiągnięcia celów stawianych przed praktyką było niewłaściwe

podejście studenta do wykonywanych obowiązków, uczelnia

ma prawo zakwestionować część lub całość wypłaconego sty-

pendium. Z uwagi na trudność i delikatność sprawy, uczelnia

powinna uzyskać od instytucji przyjmującej dokumentację po-

twierdzającą nieodpowiedzialność studenta. W każdym przy-

padku powinny być zachowane zasady równego traktowania

oraz sprawiedliwe i „pedagogiczne” podejście do rozwiązania

problemu.

5. ORGANIZACJA WYJAZDÓW NA PRAKTYKI

Zdecydowaną większość wyjazdów studentów na praktykę

w programie Erasmus jest organizują bezpośrednio uczelnie

macierzyste, przy współpracy studenta oraz przedsiębiorstwa

/ instytucji przyjmującej (w roku akademickim 2008/09 prak-

tyki w taki sposób zorganizowano dla 98,6% stypendystów).

Bywa, że uczelnia nawiązuje współpracę z instytucją pośred-

niczącą, której zadaniem jest wyszukiwanie miejsc odbywania

praktyk oraz współpraca przy przygotowaniu studentów do od-

bycia praktyki. Bywa też, że grupa uczelni postanawia współ-

pracować ze sobą w celu intensyfikacji działań związanych

z budowaniem bazy przedsiębiorstw i czerpaniem ze wspólnej

puli miejsc odbywania praktyk. W takich przypadkach mamy

do czynienia z organizacją wyjazdów na praktyki przez konsorcja.

Konsorcjum to grupa uczelni oraz instytucji nieakademickich,

które postanawiają współpracować ze sobą w celu realizacji

wyjazdów studentów uczelni wchodzących w skład konsor-

cjum na praktyki zagraniczne. Instytucje wchodzące w skład

konsorcjum zawierają między sobą porozumienie określają-

ce zadania każdej instytucji. Porozumienie to może przybrać

formę wielostronnie podpisanej umowy lub złożonych przez

wszystkie instytucje listów intencyjnych.

W skład konsorcjów tworzonych w Polsce mogą wchodzić pol-

skie uczelnie posiadające Kartę Uczelni Erasmusa uprawniają-

cą w danym roku akademickim do realizacji wyjazdów na prak-

tykę oraz instytucje nieakademickie posiadające osobowość

prawną w Polsce. Ich rolą jest wspieranie uczelni będących

członkami konsorcjum w wyszukiwaniu miejsc obywania prak-

tyk oraz ich realizacji.

Jedna z instytucji wchodzących w skład konsorcjum pełni rolę

jego koordynatora. Może to być uczelnia lub instytucja nie-

akademicka. Koordynator w mieniu całego konsorcjum składa

do  NA wniosek o dofinansowanie wyjazdów na praktyki stu-

dentów uczelni wchodzących w skład konsorcjum. W wyniku

pozytywnej oceny wniosku koordynator podpisuje umowę fi-

nansową z NA i jest odpowiedzialny za jej realizację.

Planowana organizacja wyjazdów na praktyki za pośrednic-

twem konsorcjum jest oceniana przez zewnętrznych eksper-

tów na podstawie złożonego wniosku. W przypadku pozytyw-

nej oceny przedstawionych założeń, konsorcjum otrzymuje

dokument poświadczający dobry stopień przygotowania do

organizacji wyjazdów na praktykę – certyfikat dla konsorcjum

utworzonego w celu realizacji praktyk dla studentów w progra-

mie (Erasmus Placement Certificate).

Wszelkie zasady opisane w niniejszym rozdziale odnoszące się

do rekrutacji kandydatów, przygotowania do wyjazdu, realiza-

cji praktyki i jej rozliczenia, dotyczą organizacji wyjazdów na

praktyki zarówno bezpośrednio przez uczelnie, jak i za pośred-

nictwem konsorcjów.

33

!"#$%&'(

!!!!

!!

"#$%&'($)!)*!#+),-.#/0!-(!/01()2!-(!3$(4504"!/!$(%(67!3$#*$(%&!,$(+%&+!/!$#4&!(4(2,%.64.%!89::;89::!!

!!

6)"#$!/03,!-.(-(!3$),)!+5&2,-5(!!

!"#!$%%%

%

&'()#*+,$% %%

&-"./%0.1.2,3-%+,30'+0,).4,$%

%

56/.*%.7"'#1$%%

%

896(#'"$% %%

!2<=>?@>!.AB=>=C?DE!FG@>DHCD%?ID$%%&'()'%#%'6/.*%!3*090-:;#%</(9;"-;#:.;$%

%%

!"#!%#%3'()#*+,%,*,=9%+,30'+0,).;$%

%%

&-"./%0.1.2,3-%#%'6/.*%%.7"'#1%))>%,*,=9%+,30'+0,).;$%

%

?"-4,$%%<,=90-$% %@6$%

%?,$%

!!

!6)"#$!/03,!-.(-(!3$),)!&6),'-."!%(6.,$)0+5&!!/>AEJE!GIJGC=K?DEL!!4G>=IGECH!%

'E?@MK!C@>BJKA>?N!FCAJ=OP!

A/90./#-"%3/%B>% %%

A/90./#-"%3/%C>%%

%

A/90./#-"%3/%D>%%

%

EFG5$% %%

%%@$)#'6:('"H%&.%(4'6('"%*#!%3'%</(.:I,)9)'3#.%#%</(.0)'/('3#.%.1.+0/,3#:(3#.%",#:I%6'39:I%,*,=,)9:I%)%='(#.%</,)'6(,3.;% </(.(% J#-/,% 8*<K"</':9% G#!6(93'/,6,).;% ,/'(% #:I% -6,*0!<3#'3#.% )% :.1-% </,)'6(.3#.% /.+/-0':;#%#%,/4'3#(':;#%)9;'(6K)%3'%</'+09+!%)%/'"':I%</,4/'"-%L/'*"-*>%%%G#.;*:,),$%H%6'0'>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>%%%%%M,6<#*%*0-6.30'NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN%

DOKUMENTY PROGRAMU ERASMUS ZWIĄZANE Z PRAKTYKAMI STUDENCKIMI

34

!"#$%&'(

!!

"#$%&%&'!$'#(()(&"!*+,!-.$/%"0!12))%")(&"!//34(#$5).5!3#2'#$))(!

!%6 7("$%/5!28!"9(!5".7(&"!

!!

&*:;!<=!>?;!@>A,;+>!"#$$%"&'(%)*+%"

5ABC;D>!*E;*F",-.*/$01"2/3(/45.61"786*/'985.%:6";$'"<=>?@""""""""""""""""""""""""""""""""$D*,;:GD!H;*EF"""98/.3""""""""""

7;IE;;!F"""A%B85)'.""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""

5;+,G+I!G+@>G>A>G<+!""253/B%)"C$/D5.*/96"/$E"

!%%6 7("$%/5!28!"9(!3#2325(7!"#$%&%&'!3#2'#$))(!$J#2$7!

!!

9<@>!<EI*+G@*>G<+!""F'*:/9%)1":%53/%9./B"(%.3""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""

"

3K*++;,!,*>;@!<=!@>*E>!*+,!;+,!<=!>?;!LK*D;:;+>!L;EG<,F"4.'G"H<>H?>=H<H"9/))"I<>HJ>=H<1"98%9"/*"I"G'$98* """""

"

!M+<NK;,I;O!@PGKK@!*+,!D<:L;>;+D;@!><!B;!*DQAGE;,F""""""K-./$0"985":)%B5G5$9"985"9.%/$55"(/))")5%.$"9'!"

! B'G:/)5""/$4'.G%9/'$"%L'-9"985"B8/)31"! B'GG-$/B%95"(/98"985"B8/)3"%$3"/9*":%.5$9*1"! G%/$9%/$"3'B-G5$9%9/'$"'4"985"*/B+"%$3"85%)986"B8/)31"! 3/%0$'*5"985"85%)98":.'L)5G*"'4"985"B8/)3"%$3"/9*":%.5$9*1"! %**5**"985"05$5.%)"B'$3/9/'$1"544/B/5$B6"'4".5*:/.%9'.6"%$3"B/.B-)%9/'$"*6*95G*"%$3"985"*9%95"'4""863.%9/'$"

'4"985"B8/)31"! %**5**"985"$-.*/$0":.'L)5G*1"5)%L'.%95"985"$-.*/$0":.'B53-.5*"%$3"9%+5"B%.5"'4"985"*/B+"%$3"85%)986"

B8/)31"! %**5**"985"*9%95"'4"$-9./9/'$"%$3")5D5)"'4"$-9./9/'$"3/*'.35.*1"! G%/$9%/$"$-9./9/'$"'4"985"*/B+"%$3"85%)986"B8/)31"! +55:"B'$9.'))/$0"985"4-$B9/'$/$0"'4"985"B8/)3M*"L%*/B"L'36"*6*95G*"%$3"'.0%$*1"! %**5**"85%)98"./*+"'$"985"L%*/*"'4"3/*'.35.*"'4"985"L%*/B"L'36"*6*95G*"%$3"'.0%$*1"! .5B'0$/N5"985"*9%95"'4"/GG53/%95"85%)98"./*+"9'"985"B8/)31"! B8''*5"%$3"%::)6"985"':9/G%)"G598'3"'4":.5:%./$0"985"B8/)3"9'"985"3/%0$'*9/B"%$3"985.%:5-9/B"9.5%9G5$91"! %3G/$/*95."G53/B/$5*"9'"985"B8/)31"! .5B'0$/N5":%/$"%$3"B'':5.%95"/$"985":%/$+/))/$0":.'B53-.51"! ('.+"(/98"985"985.%:5-9/B"95%G1"! *-::'.9":%.5$9*"/$"G%995.*"B'$B5.$/$0"985"0.'(98"%$3"$-.9-.5"'4"985"B8/)31"

"

"

"%+!D*@;!>?;!LK*D;:;+>!>*P;@!LK*D;!G+!*!E;LE;@;+>*>G<+!<E!LABKGD!G+@>G>A>G<+!<=!>?;!?<:;!D<A+>EH!<=!>?;!@>A,;+>!R;6I6!DAK>AE*K!G+@>G>A>;@O!@D?<<K@O6S!LK;*@;!G+,GD*>;!>?;!*,,G>G<+*K!>E*+@+*>G<+*K!B;+;=G>@!>?;!@>A,;+>!NGKK!<B>*G+!*@!D<:L*E;,!><!*!@G:GK*E!LK*D;:;+>!G+!?G@!?<:;!D<A+>EH6!3K*D;:;+>@!G+!*!+*>G<+*K!,GLK<:*>GD!E;LE;@;+>*>G<+!R;:B*@@H!*+,!D<+@AK*>;S!<=!>?;!?<:;!D<A+>EH!<=!>?;!@>A,;+>!*E;!+<>!*A>?<EG@;,F!!!!"

,'9"%::)/B%L)5"

!

!

!

!

!

DOKUMENTY PROGRAMU ERASMUS ZWIĄZANE Z PRAKTYKAMI STUDENCKIMI

!"#$%!&'()$*+(",-.&"#*/!("(#-,0120&*(*3"(4"&,01*3"&%5$%06**!"#$%&%&'()'#**+*&,-(

*

35

!"#$%&'(

!"#$%&"'()*+,*$--"(+.(#/"(#*$%0%0,()"*%+'1((((

(

2345678(89(79:6;( <68=9!2( 8><6((

!"#$%&%'()*"(+,-./"%)#)&,%(0$,-"+.$"1(#%+(2,$3(,$'#%&1#)&,%(&%()*"(2#$+(

4,5(1*#+,2&%'6("7"-.)&%'()#131('&8"%(59()*"().),$(( :;(*(

<.$1&%'(0$,-"+.$"(&%(0$"8"%)&,%(=$,/(*,10&)#>(&%="-)&,%(,%()*"(0#"+&#)$&-(2#$+(

4,5(1*#+,2&%'6("7"-.)&%'()#131('&8"%(59()*"().),$( :;*(

?*#$/#-,>,'&-#>()$"#)/"%)( 4,5(1*#+,2&%'6("7"-.)&%'()#131('&8"%(59()*"().),$6(-#1"(1).+9((

:;*(

@&#'%,1)&-(,=()*"(-*&>+$"%A1(&>>%"11"1(

4,5(1*#+,2&%'6("7"-.)&%'()*"()#131('&8"%(59()*"().),$6(-#1"(1).+96(1"/&%#$(

:;*(

<.$1&%'(-#$"(,=()*"(-*&>+(2&)*(+&1,$+"$1(,=(8#$&,.1(191)"/1(

4,5(1*#+,2&%'6("7"-.)&%'()#131('&8"%(59()*"().),$6(-#1"(1).+96(1"/&%#$(

BC;(*(

(

8$?@?(+.(#/"(#*$%0""1(((((((((((((AB(!+CD-"0#$#%+0()*+C"'D*"?($0'(#/"(+*,$0%?$#%+0(+.(E+*@(%0(#/"(E$*-(((((((D*"()$#&%""(2&>>E(

! >"#$%()*"(,$'#%&1#)&,%(1)$.-).$"(#%+(10"-&=&-(-*#$#-)"$(,=(2,$3(&%(0#"+&#)$&-(2#$+6(! >"#$%()*"(/"+&-#>(+,-./"%)#)&,%(#%+(-,/0.)"$(191)"/(,=()*"(2#$+6(! #11"11()*"(-*&>+$"%A1('"%"$#>(-,%+&)&,%(,%()*"(5#1&1(,=E(! )*"(1)#)"(,=(-,%1-&,.1%"116(! #5&>&)9(),(1""(#%+(*"#$6(! -*&>+A1(5"*#8&,.$6($"#-)&,%(=,$(,$+"$1(#%+($"F."1)16(! 019-*,/,),$(+"8">,0/"%)6(! 8&)#>(1&'%16(! 13&%(-,%+&)&,%6(! )*"(5,+9(0,1).$"(G*"&'*)6(5,+9(/#116(")-HI6(! 0>#%(#%(#00$,0$&#)"(+&")(=,$()*"(-*&>+(#)(&)1(10"-&=&-(#'"(#%+(*"#>)*(-,%+&)&,%H(

(FB(GD*?%0,()*+C"'D*"()*"H"0#%0,(#/"C/%&'(.*+-(/+?)%#$&(%0."C#%+0(%0(#/"()$"'%$#*%C(E$*'((((((((D*"()$#&%""(2&>>E

(! "70>#&%(),()*"(-*&>+(#%+(&)1(-#$"$1()*"($.>"1(,=()*"(BCJ*,.$(&%)$#8"%,.1(#+/&%&1)$#)&,%(,=(>&F.&+1(#%+(

/"+&-&%"16(! &%=,$/()*"(-*&>+1(-#$"$1(#5,.)()*"(0>#%%"+()$"#)/"%)6(! 0"$=,$/()*"(#00$,0$&#)"(-#>-.>#)&,%1(),(+,1"()*"(/"+&-&%"6(! 0$"0#$"()*"(#00$,0$&#)"(+,1"(,=()*"(/"+&-&%"(#%+(#00>9(&)()*$,.'*(#(8#&%6(/.1->"16(5$,%-*&6(%,1"6(

/,.)*6(#%.16(),%'."6(,%(),()*"(13&%(#%+(/.-,1#6((! .1"(-"%)$#>(8"%,.1(-#)*")"$1(#%+(-&$-.>#$(8"%,.1(-#)*")"$16(! .1"(&%=.1&,%(0./06(! "70>#&%()*"($.>"1(,=(#00>9&%'(#(/"+&-&%"(),(&)1(0#$"%)16(+"0"%+&%'(,%()*"(&%+&8&+.#>()$"#)/"%)(0>#%(,=()*"(

-*&>+H(((

(! >"#$%(0$,-"+.$"1(&%()*"(0#"+&#)$&-(2#$+6(! #00>9()*"($.>"1(,=(#1"0)&-1(#%+(#%)&1"0)&-1(6(! #00>9()*"(=,>>,2&%'(0$,-"+.$"1E(! 2#1*&%'(*#%+1(*9'&"%&-#>>96(! .1&%'(#%)&1"0)&-(/"#%1(&%(1.$'"$&"16(! 1"'$"'#)&,%(,=(/"+&-#>(2#1)"(&%()*"(0#"+&#)$&-(2#$+6(! )$#%10,$)#)&,%(#%+(1),$#'"(,=(0,)"%)&#>>9(&%="-)&,.1(/#)"$&#>6(! .1&%'(+&1&%="-)&,%(/"#%1(,%(8#$&,.1(1.$=#-"16(! 1)"$&>&1#)&,%(,=("F.&0/"%)(.1"+(&%()*"(0#"+&#)$&-(2#$+6(! 0$,-"+.$"(#=)"$("70>,1&,%(-#.1"+(59(&%="-)&,.1(/#)"$&#>16(

((IB((J/$*-$C+&+,%C$&(#*"$#-"0#((((D*"()$#&%""(2&>>E

DOKUMENTY PROGRAMU ERASMUS ZWIĄZANE Z PRAKTYKAMI STUDENCKIMI

!"#$%!&'()$*+(",-.&"#*/!("(#-,0120&*(*3"(4"&,01*3"&%5$%06**!"#$%&%&'()'#**+*&,-(

*

36

!"#$%&'(

!"##$%&'()*+%,#)-#,.%/012(3*#%//(2**2*#!"#$!%&'()$$!*(++,!

! %'-$!.'&%!()!%#$!$/'0()'%(1)!()!%#$!.'$2('%&(3!*'&24!! ()51&0!%#$!3#(+267!3'&$&7!')2!.&$.'&$!%#$!3#(+2!%1!%#$!0$2(3'+!$/'0()'%(1)4!! '3310.')8!%#$!3#(+2!')2!197$&:$!%#$!0$2(3'+!$/'0()'%(1)4!! %'-$!3'&$!15!%#$!3#(+2!'5%$&!%#$!$/'0()'%(1)4!! 19%'()!7'0.+$7!51&!%#$!9(13#$0(3'+!')2!0(3&19(1+1;(3'+!$/'0()'%(1)<!

#4" 561*%('#,&12#)-#+.2#,.%/0#7%+.#0%*)1021*#)-#8&1%)6*#*9*+2:*#

!"#$!%&'()$$!*(++,!

! %'-$!.'&%!()!%#$!.&13$77!15!2(';)17();!%#$!3#(+24!! =7$!'..&1.&('%$!&=+$7!2=&();!:'&(1=7!0$2(3'+!%&$'%0$)%74!!!! 197$&:$!')2!&$31&2!%#$!;$)$&'+!31)2(%(1)!15!%#$!3#(+24!! %'-$!.'&%!()!%#$!.+'))();!15!%#$!3#(+267!&$#'9(+(%'%(1)4!! #$+.!%#$!3#(+2!*(%#!$:$&82'8!'3%(:(%($7!2$.$)2();!1)!(%7!3+()(3'+!31)2(%(1)4!! 311.$&'%$!*(%#!%#$!3#(+267!3'&$&7!')2!.&$.'&$!%#$0!%1!)=&7$!3#(+24!! .&$.'&$!%#$!5'0(+8!%1!%'-$!.'&%!()!%#$!.&13$77!15!%#$!3#(+267!&$#'9(+(%'%(1)!2=&();!(%7!7%'8!()!%#$!#17.(%'+!

')2!'%!#10$4!! #$+.!()!3&$'%();!%#$!'%017.#$&$!$)31=&';();!%#$!3#(+2!%1!1:$&310$!2(55(3=+%($7!()!%#$!.&13$77!15!

&$#'9(+(%'%(1)4!! #$+.!3#(+2!%1!1:$&310$!%#$!5$'&!15!&$#'9(+(%'%(1)!')2!2(';)17%(3!'3%(:(%($7<!!!!!!!!!!!!!!

##

;)(%+)1%('#&(0#28&/6&+%)(#</&(=###;>5?@>A?5B#!>1)(%1&();!'3%(:(%($7!15!%#$!7$)2();!()7%(%=%(1)!! $:$&8!>1)2'8,!')!$?0'(+! 5&10!%#$! %&'()$$!*(%#!'!7#1&%! &$.1&%! @')!$+$3%&1)(3!:$&7(1)!15! %#$!01)(%1&();!51&0!*(++!9$!7$)%!9$51&$!%#$!2$.'&%=&$!15!%#$!%&'()$$A4!! '%!%#$!$)2!15!%#$!5(&7%!01)%#,!01)(%1&();!:(7(%!15!B10$!C)(:$&7(%8!&$.&$7$)%'%(:$7<!!>1)(%1&();!'3%(:(%($7!15!%#$!%=%1&!5&10!%#$!#17%!()7%(%=%(1)!! $:$&82'8!01)(%1&();!15!%#$!%&'()$$!*1&-!')2!:$&9'+!5$$29'3-!'%!%#$!$)2!15!$'3#!2'84!! '5%$&! %#$! 5(&7%4! 7$31)2! ')2! %#(&2! 01)%#! 15! %#$! .+'3$0$)%,! $?0'(+! 5&10! %#$! %=%1&! *(%#! '! 7#1&%! &$.1&%!

@01)(%1&();!51&0!*(++!9$!';&$$2!9$51&$!%#$!%&'()$$67!'&&(:'+A<!#CDEFGE@?>5##D:'+='%(1)! '3%(:(%($7! 98! %#$! %=%1&! 5&10! %#$! #17%! ()7%(%=%(1),! .&$.'&();! %#$!"&')73&(.%! 15!E1&-! '%! %#$! $)2!15! %#$!.+'3$0$)%4! ()3+=2();!')!$:'+='%(1)!15!%#$!%&'()$$67!.$&51&0')3$!15!$77$)%('+!%'7-7!@2$%'(+();!-)1*+$2;$!'3F=(&$2!98!#$&4!%#$!%&'()$$67!'%%(%=2$!%1*'&2!*1&-4!713('+!7-(++74!.$&71)'+!F='+(%($7!$%3<A<!!D:'+='%(1)!'3%(:(%($7!15!%#$!7$)2();!()7%(%=%(1),!

! .&$.'&();!'!5()'+!$:'+='%(1)!&$.1&%!1)!%#$!9'7(7!15!'++!01)(%1&();!')2!$:'+='%(1)!'3%(:(%($7!')2!&$.1&%7!')2!"&')73&(.%!15!E1&-!5&10!%#$!#17%!()7%(%=%(1)4##!

! &$31;)(%(1)!15!%#$!.+'3$0$)%!98!%#$!2$.=%8!2$')!&$7.1)7(9+$!51&!.+'3$0$)%7<!###############################!

!#########???"#?5H>A;E@?>5#)(#@IC#JEA@5CA#I?BICA#C$GKE@?>5#?5L@?@G@?>5#%(#+.2#I>L@#####################K>G5@AM#N>J@?>5EFO#

!

E#(+7%!-$$.();!5=++!&$7.1)7(9(+(%8!51&!%#$!.+'3$0$)%!')2!51&!')8!012(5(3'%(1)!%1!%#(7!';&$$0$)%4!%#$!7$)2();!()7%(%=%(1)!#'7!'!+13'+!.'&%)$&7#(.!*(%#!G()+#&<</%,&P/2H!()!:($*!15!#$+.();!*(%#!%#$!01)(%1&();!15!%#$!019(+(%8!'9&1'2<!

I++!.'&%($7!*(++!-$$.!%#$!7$)2();!()7%(%=%(1)!()51&0$2!15!%#$(&!$/3#');$7<!!

"#$!31)%'3%!.$&71)!()!%#$!.'&%)$&!()7%(%=%(1)!(7,!

J'0$,!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!K=)3%(1),!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

L#1)$!)=09$&,!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!D?0'(+,!!

I22&$77,!#

#

DOKUMENTY PROGRAMU ERASMUS ZWIĄZANE Z PRAKTYKAMI STUDENCKIMI

!"#$%!&'()$*+(",-.&"#*/!("(#-,0120&*(*3"(4"&,01*3"&%5$%06**!"#$%&%&'()'#**+*&,-(

*

37

!"#$%&'(

!"#$!!!%&''"(')*(!&+!(,)!(,-))!./-(")0!!"#$%&'%'&#()%$#*+,-./'(#()/#$(-*/'(0#()/#$/'*%'&#%'$(%(-(%+'#1'*#()/#)+$(#+2&1'%$1(%+'#,+'3%2.#()1(#()/"#4%55#16%*/#6"#()/#72%',%75/$#+3#()/#8-15%("#9+..%(./'(#3+2#:21$.-$#$(-*/'(#751,/./'($#$/(#+-(#%'#()/#*+,-./'(#6/5+4;##

(12!3456274!

<(-*/'(=$#$%&'1(-2/#;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;############>1(/?##

#

## #

(12!1834!89:;7<3;4<87!

@)/#$(-*/'(#4%55#2/,/%A/#1#3%'1',%15#$-77+2(#3+2#)%$#751,/./'(#####B/$!=!!!!!C+!!!!

@)/#$(-*/'(#4%55#2/,/%A/#1#,+'(2%6-(%+'#%'#D%'*##3+2#)%$#751,/./'(#B/$!!!!!!!C+!>!

E/#,+'3%2.#()1(#()%$#72+7+$/*#(21%'%'&#72+&21../#%$#1772+A/*;#F'#,+.75/(%+'#+3#()/#(21%'%'&#72+&21../#()/#+2&1'%$1(%+'#4%55#%$$-/#1#9/2(%3%,1(/#(+#()/#$(-*/'(;#

9++2*%'1(+2=$#'1./#1'*#3-',(%+'#

;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;#

9++2*%'1(+2=$#$%&'1(-2/#

;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;!

!

>1(/?#;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;!

#

#

#

#

#

#

#

(12!3276<7:!<734<454<87!

E/#,+'3%2.#()1(#()%$#72+7+$/*#(21%'%'&#72+&21../#1&2//./'(#%$#1772+A/*;#@)/#751,/./'(#%$#712(#+3#()/#,-22%,-51###B/$GC+#HIJ;######F'#$1(%$31,(+2"#,+.75/(%+'#+3#()/#(21%'%'&#72+&21../#()/#%'$(%(-(%+'#4%55#K75/1$/#%'*%,1(/#)+4#()/#751,/./'(#4%55#6/#2/,+&'%$/*;#@)/2/#$)+-5*#1(#5/1$(#6/#+'/#7+$%(%A/#1'$4/2L?#

M##1412*#:9@<#,2/*%($###B/$GC+#HIJ##N3#"/$?#'-.6/2#+3#:9@<#,2/*%($?#OP##

M#1'*G+2#HIJ#####

2/,+2*#()/#(21%'%'&#7/2%+*#%'#()/#>%75+.1#<-775/./'(###B/$GC+#HIJ##+2#%3#'+(#7+$$%65/#2/,+2*#%(#%'#()/#$(-*/'(Q$#(21'$,2%7(#+3#2/,+2*$##################B/$GC+#

N'#1**%(%+'#0#()/#.+6%5%("#7/2%+*#4%55#*+,-./'(/*#%'#()/#:-2+71$$#.+6%5%("#*+,-./'(#####B/$GC+#HIJ###

#

#

9++2*%'1(+2=$#'1./#1'*#3-',(%+'#

#

9++2*%'1(+2=$#$%&'1(-2/#

#HIJ#H75/1$/#$(2%D/#+-(#()/#'+'#1775%,165/#1'$4/2J!

!

>1(/?#;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;!

DOKUMENTY PROGRAMU ERASMUS ZWIĄZANE Z PRAKTYKAMI STUDENCKIMI

!"#$%!&'()$*+(",-.&"#*/!("(#-,0120&*(*3"(4"&,01*3"&%5$%06**!"#$%&%&'()'#**+*&,-(

*

38

!"#$%&'(

!

!"#$%&'()*++%&+,-&!

./0(,012342(2546785(9:1;737852(

"#$%!&'()$*+!,-..$*./0*!1/2)$3(*/%!*#/!21$03$2)/%!-4!*#/!5'1-2/(0!&'()$*+!,#(1*/1!4-1!6-7$)$*+!

&<,(=,->%-?(<%?<,@(,>")#&%*-(%-=&%&"&%*-A("->,@&#B,=(&*C((

8/4$0/!*#/!:7108D8E(/45;/372(-4!*#/!2)(3/./0*!$0!*/1.%!-4!*#/!90-:)/;</=!%9$))%!(0;!3-.2/*/03$/%!*-!7/!(3>'$1/;!

?%%$%*!*#/!%*';/0*!$0!;F//2D8E!*#/!(221-21$(*/!#-%*!-1<(0$%(*$-0=!21-@/3*!;'1(*$-0!(0;!2)(3/./0*!3-0*/0*!*-!(3#$/A/!*#/%/!)/(10$0<!-'*3-./%!

=7:7;5(%*';/0*%!-0! *#/!7(%$%!-4!3)/(1)+!;/4$0/;!(0;! *1(0%2(1/0*!31$*/1$(!(0;!21-3/;'1/%!(0;!%$<0!(!9:1;73785(;/8501;5!:$*#!*#/!%/)/3*/;!%*';/0*%B!

G079107!%*';/0*%!4-1!*#/!21(3*$3()=!21-4/%%$-0()!(0;!3')*'1()!)$4/!-4!*#/!#-%*!3-'0*1+=!$0!2(1*$3')(1!*#1-'<#!)(0<'(</!*1($0$0<!*($)-1/;!*-!.//*!*#/$1!-33'2(*$-0()!0//;%!

C1-A$;/! :/ED25D;1:( 2499/05! *-! %*';/0*%! 3-03/10$0<! *1(A/)!(11(0</./0*%=! A$%(=!(33-..-;(*$-0=! 1/%$;/03/!-1!:-19!2/1.$*%!(0;!%-3$()!%/3'1$*+!3-A/1!(0;!$0%'1(03/!

D$A/!H4::(07;/E8D5D/8!*-!*#/!%*';/0*!4-1!%(*$%4(3*-1+!3-.2)/*/;!(3*$A$*$/%!%2/3$4$/;!$0!*#/!"1($0$0<!?<1//./0*!

,I1:4157! :$*#! /(3#! %*';/0*! *#/! 2/1%-0()! (0;! 21-4/%%$-0()! ;/A/)-2./0*! (3#$/A/;! *#1-'<#! 2(1*$3$2(*$-0! $0! *#/! 51(%.'%!21-<1(../!

&<,(=,->%-?(%-=&%&"&%*-A(#->(<*=&(*@?#-%=#&%*-(J*%-&$'("->,@&#B,(&*C((

E/<-*$(*/!(0;!(<1//!(!*($)-1F.(;/(&01D8D8E(#E0773785(G$03)';$0<!*#/!21-<1(../!-4! *#/!2)(3/./0*!(0;!*#/!1/3-<0$*$-0!(11(0</./0*%H!4-1!/(3#!%*';/0*!(0;!*#/!(;/>'(*/!./0*-1$0<!(11(0</./0*%(

+/8D5/0!*#/!21-<1/%%!-4!*#/!2)(3/./0*!(0;!*(9/!(221-21$(*/!(3*$-0!$4!1/>'$1/;(

&<,(<*=&(*@?#-%=#&%*-("->,@&#B,=(&*C((

?%%$<0(*-!%*';/0*%!512K2(186(0729/82DLD:D5D72!G(%!%*$2')(*/;!$0!*#/!"1($0$0<!?<1//./0*H!*-!.(*3#!*#/$1!90-:)/;</=!%9$))%=!3-.2/*/03$/%!(0;!*1($0$0<!-7@/3*$A/%!(0;!/0%'1/!*#(*!(221-21$(*/!/>'$2./0*!(0;!%'22-1*!$%!(A($)(7)/!

81(:! 1( ;/8501;5( /0( 7M4DI1:785( 6/;43785! 4-1! *#/! 2)(3/./0*! $0! (33-1;(03/! :$*#! *#/! 1/>'$1/./0*%! -4! *#/! 0(*$-0()!)/<$%)(*$-0(

#99/D85(1(3785/0!*-!(;A$%/!%*';/0*%=!#/)2!*#/.!:$*#!*#/$1!$0*/<1(*$-0!$0!*#/!#-%*!/0A$1-0./0*!(0;!.-0$*-1!*#/$1!*1($0$0<!21-<1/%%!

C1-A$;/!901;5D;1:(2499/05!$4!1/>'$1/;=!3#/39!(221-21$(*/!$0%'1(03/!3-A/1!(0;!4(3$)$*(*/!'0;/1%*(0;$0<!-4!*#/!3')*'1/!-4!*#/!#-%*!3-'0*1+(

&<,(=&">,-&("->,@&#B,=(&*C((

,-.2)+!:$*#!())!10018E737852!0/<-*$(*/;!4-1!#$%I#/1!2)(3/./0*!(0;!*-!;-!#$%I#/1!7/%*!*-!.(9/!*#/!2)(3/./0*!(!%'33/%%(

?7$;/! 7+! *#/! 04:72( 186( 07E4:15D/82! -4! *#/! #-%*! -1<(0$%(*$-0=! $*%! 0-1.()! :-19$0<! #-'1%=! 3-;/! -4! 3-0;'3*! (0;! 1')/%! -4!3-04$;/0*$()$*+!

)/3348D;157!:$*#!*#/!%/0;$0<!$0%*$*'*$-0!(7-'*!(0+!21-7)/.!-1!3#(0</%!1/<(1;$0<!*#/!2)(3/./0*!

=4L3D5(1(079/05!$0!*#/!%2/3$4$/;!4-1.(*!(0;!(0+!1/>'$1/;!%'22-1*$0<!;-3'./0*%!(*!*#/!/0;!-4!*#/!2)(3/./0*!

! J0!*#/!/A/0*!*#(*!*#/!#$<#/1!/;'3(*$-0!$0%*$*'*$-0!$%!$0*/<1(*/;!$0!(!3-0%-1*$'.=!$*%!3-..$*./0*%!.(+!7/!%#(1/;!:$*#!*#/!3-F-1;$0(*$0<!-1<(0$%(*$-0!-4!*#/!3-0%-1*$'.!

!

DOKUMENTY PROGRAMU ERASMUS ZWIĄZANE Z PRAKTYKAMI STUDENCKIMI

!"#$%!&'()$*+(",-.&"#*/!("(#-,0120&*(*3"(4"&,01*3"&%5$%06**!"#$%&%&'()'#**+*&,-(

*

39

!"#$%&'(

!"#$%!&'()$*+(",-.&"#*/!("(#-,0120&*(*3"(4"&,01*3"&%5$%06**!"#$%&%&'()'#**+*&,-(

*

!"#$"%&"!'!()%*#"!$+!)%,#"-./-"!

"#$#%&'()!*)+,)!-)./!0#!/1(2#%+0#%13)!()"/#%$#)!45+/6%&'.#%&!*)+,7!$)!+(%0(!-)./!0#!8/9#3$/!0#!

)0-$+$/(&"%1+-+""&#("%2$3#("%)0-$+$/(&#%-4!'50)($1"%1+%-4,6'7%4'2'1)#4/&,%-)$8%%

:.+%!3#$!/0(%.#2)$%!%;%.,7!9:;<=><?!2!.),%</+#)0=!2#%1(7>!5?#%&%,$/!0#!#!.2)3#;#.)0&#>!&).#%!?)&&!$)97$!',51%$0#@!

A/?B0!',51%$,/?!2!@>AB:CD!/16/2#%1$#%&!#$',7,50&#!6+(7&?5&&0%&>!6+/<+)?5!6+).,7.#!/+)(!&%&!0()'5!,+2)$#)>!)#%97!5?/#3#2#$!',51%$,/2#!/'#&<$#%0#%!,70=!+%(53,),B2@!

1>A:;&!',51%$,B2!$)!6/1',)2#%!6+(%&+(7',70=>!&)'$/!/.+%!3/$70=!.+7,%+#B2!#!6+/0%15+!/+)(!6/16#')$!EFB@'%G;%:D;H?C;IJ'%@>J;CKE%@%IDHE%BKA>I?;%9:;<=><?!(!279+)$7?#!',51%$,)?#@!

*:C>LB=B@;&!',51%$,B2!1/!#70#)!()2/1/2%</!#!.53,5+)3$%</>!)!,).#%!1/!2)+5$.B2!#70#)!0/1(#%$$%</!6)$5&&070=!2!.+)&5!</'(0(&07?>!6+(%1%!2'(7',.#?!6/6+(%(!'(./3%$#%!&%(7./2%!5.#%+5$./2)$%!$)!#0=!6/,+(%97!()2/1/2%@!

C)6%2$#$!',51%$,/?!@M9;:I?D%HBL?M=>ICGD!!2!/1$#%'#%$#5!1/!6/1+B#7>!().2),%+/2)$#)>!.2%',##!(2#&()$70=!(!5(7'.)$#%?!2#(7D!6/(2/3%$#)!$)!6/97,!359!6+)0%>!59%(6#%0(%$#)!'6/"%0($%</!/+)(!#$$%</!,765!59%(6#%0(%$#)@!

1%9D(G?!ECG;&%6+).,7.%!(+%)3#(/2)$&!2!()1/2)3)&&07?!',/6$#5!6+(%(!',51%$,)>!(</1$#%!(!EA/+/(5?#%$#%?!/!6+/<+)?#%!6+).,7.#F@!

3B<BG;&!G!2+)(!(!.)#17?!',51%$,%?!G!BIDG>!&%</!+/(2/&5!/'/9#',%</!#!()2/1/2%</>!&).#!?#)"!?#%&'0%!1(#%.#!50(%',$#0,25!2!6+/<+)?#%!4+)'?5'@!

)0-$+$/(&"%1+-+""&#("7%)%)0-$+$/(&"%*#4+&./&#("%1-*N50),%4'2'1)#4/&#%-)$8%%

H7$%</0&/2)$!#!6/16#')$!E*B:BCEF?DG?D%B%9:BL:;F?D%9:;<=><?O!1/',/'/2)$%!1/!#$172#15)3$70=!6/,+(%9!',51%$,)!I52(<3%1$#)&&0%!6+/<+)?!6+).,7.#!#!2)+5$.#!5($)$#)J!/+)(!6/0(7$#$!/16/2#%1$#%!5',)3%$#)!1/,70(&0%!/6#%.#!?%$,/+)!I#$172#15)3$%</!1/+)107D/6#%.5$)J@!

.BG?=B:B@;&%6/',%67!',51%$,)!6/10()'!6+).,7.#!/+)(!6/1&&$!/16/2#%1$#%!1(#)")$#)>!/!#3%!()&1(#%!,).)!6/,+(%9)@!

)0-$+$/(&"%*#4+&./&#("%4'2'1)#4/&,%-)$8%%

*:C>KC?DH?&%',51%$,/?!C;K;G?;%?%BAB@?)C<?!I&).!27'(0(%<B3$#/$/!2!EA/+/(5?#%$#5!/!6+/<+)?#%!6+).,7.#FJ!/16/2#)1)&&0%!#0=!2#%1(7>!5?#%&%,$/!0#/?>!.2)3#;#.)0&/?!/+)(!0%3/?!'(./3%$#)>!)!,).#%!()6%2$#$!#?!1/',%6!1/!/16/2#%1$#%</!276/')#%$#)!#!?),%+#)"B2@!!

K6/+(&1(#$!EFB@'%HEA%:P@GB:C'KG>%KB<EFDG=!1/,@!6+).,7.#!(</1$#%!(!27?/<)?#!6+)2)!.+)&/2%</@!

1>CG;IC>&%FDG=B:;%I/6#%.5$)J>!/16/2#%1(#)3$%</!()!1/+)1()$#%!',51%$,/?>!6/?/0!2!#$,%<+/2)$#5!'#%!(%!!+/1/2#'.#%?!3/.)3$7?!/+)(!!3%1(%$#%!#0=!6/',%6B2!2!6+/0%'#%!'(./3%$#/27?@!!

C)6%2$#$%@M9;:I?D%9:;<=>ICGD>!/!#3%!()&1(#%!,).)!6/,+(%9)!'6+)21()$>%0(7!',51%$0#!6/'#)1)&&!/16/2#%1$#%!6/3#'7!59%(6#%0(%$#/2%!/+)(!5"),2#)$!#?!(+/(5?#%$#%!.53,5+7!.+)&5!</'(0(&0%</@!

-$/3,0$%4'2'1)#4/&,%-)$8%%

A+(%',+(%<)$%2'(7',.#0=!EM=;HD*%27$%</0&/2)$70=!2!(2#&(.5!(!1)$&!6+).,7.&!#!1/"/#7$!2'(%3.#0=!',)+)'>!)97!6/?7!3$#%!5./'0(7$!6+).,7.%@!

K,/'/2)$!'#%!1/!C;M;K%?%9:CD9?MP@!#$',7,50&#!6+(7&?5&&0%&>!/9/2#&(5&&070=!2!$#%&!</1(#$!6+)07>!./1%.'5!6/',%6/2)$#)!/+)(!()')1!()0=/2)$#)!6/5;$/!0#@!

!BG=;<=B@;&%M?'!(!#$',7,50&&!27'7")&&0&!2!6+(76)1.5!2'(%3.#0=!6+/93%?B2!359!(?#)$!1/,70(&070=!6+).,7.#@!

A/!()./'0(%$#5!6+).,7.#!9:CDK(B+>&%M9:;@BCK;G?D!2!6+(%2#1(#)$%&!;/+?#%!2+)(!(!2'(%3.&!27?)<)$&!1/.5?%$,)0&&@!

L!H!6+(76)1.5>!<17!#$',7,50&)!'(./3$#0,2)!27#'(%</!&%',!(+(%'(/$)!2!./$'/+0&5?>!?/#%!1(#%3#$!'#%!/9/2#&(.)?#!(!.//+17$),/+%?!./$'/+0&5?@!

789:;<=>?@:ABCB*

DOKUMENTY PROGRAMU ERASMUS ZWIĄZANE Z PRAKTYKAMI STUDENCKIMI

40

ERASMUSKARTA STUDENTA

2007-2013

Status studenta Erasmusa uzyskują studenci, którzy spełniają kryteria udziału w wymianie Erasmusa i zostali zakwalifi kowani przez macierzystą uczelnię* na wyjazd Erasmusa za granicę - do uprawnionej partnerskiej uczelni w celu zrealizowania części studiów lub do przedsiębiorstwa albo innej właściwej instytucji w celu odbycia praktyki. W przypadku wyjazdu na część studiów zarówno uczelnia macierzysta studenta, jak i uczelnia przyjmująca, muszą posiadać Kartę Uczelni Erasmusa (Erasmus University Charter) nadaną przez Komisję Europejską. W przypadku wyjazdu na praktykę w przedsiębiorstwie uczelnia macierzysta studenta musi posiadać rozszerzoną Kartę Uczelni Erasmusa (extended Erasmus University Charter), która określa między innymi prawa i obowiązki związane z realizacją praktyki.

*Uczelnia” oznacza jakikolwiek typ instytucji szkolnictwa wyższego, która, zgodnie

z prawem i praktyką danego kraju, oferuje oficjalnie uznane tytuły zawodowe oraz

inne uznane kwalifikacje na poziomie szkolnictwa wyższego.

ERASMUSKARTA STUDENTA

ERASMUS

KARTA STUDENTAJako student/studentka Erasmusa masz prawo oczekiwać, że:

Twoja uczelnia macierzysta i uczelnia przyjmująca podpisały umowę międzyinstytucjonalną;

uczelnia macierzysta i uczelnia lub przedsiębiorstwo/instytucja przyjmująca podpiszą z Tobą przed wyjazdem za granicę „Porozumienie o programie zajęć” lub „Porozumienie o programie praktyki” (Learning/Training Agreement), w którym będą ustalone szczegóły planowanych studiów lub praktyki za granicą, w tym liczba punktów, jaką powinieneś/powinnaś uzyskać;

uczelnia przyjmująca nie będzie pobierać od Ciebie czesnego, wpisowego, ani żadnych opłat za egzaminy, korzystanie z laboratoriów czy bibliotek podczas studiów w programie Erasmus;

Twoja uczelnia macierzysta w pełni uzna uzyskane przez Ciebie podczas okresu studiów lub praktyki Erasmusa zadowalające osiągnięcia akademickie lub zawodowe, zgodnie z ustaleniami „Porozumienia o programie zajęć” lub „Porozumienia o programie praktyki”;

po zakończeniu okresu studiów lub praktyki Erasmusa otrzymasz podpisany przez uczelnię lub przedsiębiorstwo/instytucję przyjmującą „Wykaz zaliczeń” lub „Wykaz zrealizowanych prac” (Transcript of Records), w którym zamieszczone będą uzyskane przez Ciebie osiągnięcia akademickie lub zawodowe wraz z oceną i liczbą zdobytych punktów. W przypadku, gdy praktyka nie stanowi części Twojego programu studiów informacja o praktyce zostanie zamieszczona przynajmniej w „Suplemencie do dyplomu”;

w uczelni przyjmującej będziesz mieć takie same prawa i obowiązki jak studenci tej uczelni;

uczelnia macierzysta i uczelnia przyjmująca zapewnią Ci dostęp do treści swoich Kart Uczelni Erasmusa i Deklaracji Polityki Erasmusa;

zachowasz prawo do korzystania z krajowych stypendiów lub pożyczki/ kredytu, do których nabyłeś/nabyłaś prawo przed wyjazdem.

Jako student/studentka Erasmusa będziesz zobowiązany/a:przestrzegać zasad i zobowiązań wynikających z umowy Erasmusa podpisanej

z Twoją uczelnią macierzystą lub Narodową Agencją;

dopilnować, aby wszystkie zmiany treści „Porozumienia o programie zajęć” lub

„Porozumienia o programie praktyki” były uzgodnione z uczelnią macierzystą

i uczelnią lub przedsiębiorstwem/instytucją przyjmującą i bezzwłocznie

wprowadzone do „Porozumienia” w formie pisemnej;

spędzić w uczelni lub przedsiębiorstwie/instytucji przyjmującej pełny ustalony

okres studiów lub praktyki, obejmujący również egzaminy lub inne formy

oceny, oraz przestrzegać zasad i przepisów uczelni lub przedsiębiorstwa/

instytucji przyjmującej;

wypełnić ankietę i/lub przygotować sprawozdanie z okresu studiów lub

praktyki za granicą po powrocie do kraju oraz udzielać informacji na temat

pobytu na stypendium, jeżeli będzie to wymagane przez uczelnię macierzystą,

Komisję Europejską lub Narodową Agencję.

Jeżeli będziesz mieć problem związany z którymkolwiekz powyższych praw i obowiązków:

dokładnie określ dany problem i sprawdź swoje prawa i obowiązki;

zwróć się do wydziałowego lub uczelnianego koordynatora Erasmusa

w Twojej uczelni i wykorzystaj ofi cjalne procedury odwoławcze Twojej uczelni

macierzystej, jeżeli będzie to konieczne.

Jeśli nie uda Ci się rozwiązać problemu, skontaktujsię z Narodową Agencją.

Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji

Narodowa Agencja Programu „Uczenie się przez całe życie”

ul. Mokotowska 43, 00-551 WARSZAWA

tel. 022 46 31 000; faks: 022 46 31 021

www.erasmus.org.pl

erasmus@frse.org.pl

DOKUMENTY PROGRAMU ERASMUS ZWIĄZANE Z PRAKTYKAMI STUDENCKIMI

41

!"#$%&'(

DOKUMENTY PROGRAMU ERASMUS ZWIĄZANE Z PRAKTYKAMI STUDENCKIMI

!"#$!"!%&'()!*'&+#,-)!%.-$/0+$!1!23%,$03$&!4!()51-,!23%,$031!

01!*#163)6#!(!#'6%!161,$&+.6+&!7898:99!

;<=>?@ABCD!EF@GH>7898!

!

!

!

!

!

"#$%#&'!()*+,-.,!/.!!"#+,+!*&",!#0*.,1!2!,#&/')/!304&+5!-&!"#&6706!!!

3!#$6)!&6&5,'.*6.'!89:9;::!

)'$3&!-#!!"#$%&'(")*+()#,-"*'#$.+*')-,'/,!)%0.'12#)%"2,3'''''4.$(")5*6'

78'9,5+,'(',)&%1'#:5%-"(;'2%-%<.";'<,/1;'%=$,(-6''

8888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888'

8888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888'

8888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888'

),-%>'5+,"#!=*$3'?@:5%-"(#A;'&%4&%5%"2.+,"#!=*$3'4&5%5'B,"(#CB,",6'DDDDDDDDDDDDDDDDDD8888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888'',''E8'B,"(#CB,"%$6'($("'('",5+(1/.'.&,5',)&%1'12#)%"2,;'2%-%<.";'<,/1;'%=$,(-6'

8888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888'

8888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888'

),-%>'5+,"#!=*$3'?F%"%<(:>%"2%$A'''"$/7&-$3.,-.&!)'$30<!

!

&#706)"!:!2!"#+,5'.$7!.!*+&/!7#3&-.&!)'$30!

787 G%-%$' "("(%>15%>' #$.+*' >%12' ./&%$-%"(%' 5.H.+(#5,%' /,!)%>' 5%' 12&."' +' 5+(#5/#' 5' +*>,5)%$' ",' 4&,/2*/"'+'4&.0&,$(%' ?@:5%"(%' 1("' 4&5%5' :,&%' !*:(%A'2!I&,1$#1' !),-%>6' I&,1$#138' B.12,".+(%"(,' "("(%>15%>' #$.+*' !5,'+*>#2/(%$' 2*:J;' /2K&%' ).2*:5#' 4&5*5","%0.' 12*4%")(#$3' .)".15#' 1("' 2,/!%' ).' 12#)%"2,;' /2K&*' 2' 14%&"(,>#:'+15*12/(%'/&*2%&(,'<.&$,-"%'4&.0&,$#'2'"(%'.2&5*$#>%'12*4%")(#$'!12#)%"2'I&,1$#1,'H%5'12*4%")(#$38'

'78E B.H*2'+'("12*2#:>('4,&2"%&1/(%>'$#1('H*''&.54.:5"2*'('5,/.%:5."*'+'./&%1(%'.)'7':5%&+:,'EL7L'&8').'ML'+&5%$"(,'

EL77'&8'

78M F%"%<(:>%"2' 5.H.+(#5#>%' 1("' 5&%,-(5.+,'' 4&.0&,$' 4&,/2*/(' #50.)"(."*'+' ?B.&.5#$(%"(#' .' 4&.0&,$(%' 4&,/2*/(A'!N&,("("0'O0&%%$%"23;'12,".+(#:*$'("2%0&,-"#':5"$''"("(%>15%>'#$.+*;'4.):5,1'4.H*2#'2&+,>#:%0.'P)6'!)5(%%;'$(%1(#:;'&./3'

!

Q.6'!)5(%%;'$(%1(#:;'&./3'!

' :.'12,".+('&#:5"(%6'

$(%1(":*6'!

' +'

9,5+,'("12*2#:>('4&5*>$#>#:%>6'!

R&,>6'

!

!

&#706)"!8!2!=.-&-/$3&-.,!"#&6706.!.!"#+,+-&*+,-.,!/70",-5.)'!

E87' @:5%-"(,' 5,4%+"(' F%"%<(:>%"2.+(' +14,&:(%' <(","1.+%' S14K-".2*' ",' &%,-(5,:>"' 4&,/2*/(' 5' H#)!%2#' 4&.0&,$#'I&,1$#18'T2*4%")(#$'I&,1$#1,'>%12'4&5%5",:5."%'",'4./&*:(%').),2/.+*:J;','"(%'4%&"*:J'/.152K+'5+(#5,"*:J'5'+*>,5)%$'('4.H*2%$'",'4&,/2*:%'+'("12*2#:>('4&5*>$#>#:%>8'

E8E R+.2,' ).<(","1.+,"(,;' >,/#' F%"%<(:>%"2' .2&5*$,' 5' H#)!%2#' 4&.0&,$#' I&,1$#1' +*".1(' D8' %#&.' ",' $(%1(#:'!1&.+"(%6' DD8' 3;' :.' ),>%' &#:5"(%' 8888' %#&.' ",' +*$(%"(."*' +' 4/28' 78M' :5,1' 4.H*2#8' P12,2%:5",' /+.2,').<(","1.+,"(,'5'H#)!%2#'4&.0&,$#'I&,1$#1'5.12,"(%'./&%$-.",'4&5%5'@:5%-"("6'

42

!"#$%&'(

DOKUMENTY PROGRAMU ERASMUS ZWIĄZANE Z PRAKTYKAMI STUDENCKIMI

!"#$!"!%&'()!*'&+#,-)!%.-$/0+$!1!23%,$03$&!4!()51-,!23%,$031!

01!*#163)6#!(!#'6%!161,$&+.6+&!7898:99!

;<=>?@ABCD!EF@GH>7898!

!" #!$ %&'()!*+,$ -!!*+!'.-,#+!$ -$ +#()/)0.1+$ %2-/1301".,1$ &42,!5!1".,6&$ 2-,.-/*+()/$ .-!($ %&7/)0$ *$ 42!10$'&.,5&*/38$

7" %&$0*-65#'#+,#+0$,*,#)0!5#,1$2,'/()2/70.1+$-*&5#+&#/.9$507$'&'!)4&*/.9$!2&'4:*;$

<.-,5#+!$ 6*!2!#)01,$ */%$!)#$ ()/%,#'+03$ #!$ %+,2*&)#+,$ 0-6&'#+&#/$ &42,($ %&7/)0$ *$ +#()/)0.1+$ %2-/1301".,1;$=/%$!)!$()/%,#'+03$#!$,*,#)0!5#,$0-6&'#+&#,$%&3+#'-/$()2&#!3+$%2-,'$0%,#+,$%&7/)0$#+,$1,()$6*!2!#)&*!#!;$$

!"#$%&'!!(!)!*+,+-."*"/."!0$#+/!'1+-%!

>;? @,#,A+.1,#)$&!*+!'.-!B$%,$-!%&-#!$$(+#$-$42/),2+!3+$A&23!5#/3+B$4):2,$%&*+##+$(%,$#+!&$()0',#.+$-!4*!5+A+4&*!#+$#!$*/1!-'$*$%2&62!3+,$C2!(30($+$%,$(%,$#+!$),$42/),2+!;$$

>;D @,#,A+.1,#)$&!*+!'.-!B$%,$-!%&-#!$$(+#$-$-!(!'!3+$%2&62!30$&'#&(-"./3+$(+#$'&$*/1!-':*$()0',#):*$E-!$".-#+4$'&$03&*/$%&3+#'-/$<.-,5#+"$!$F!2&'&*"$G6,#.1""$+$%,$7#'-+,$%2-,()2-,6!$$)/.9$-!(!';$$

>;> H)2&#/$ 03&*/$ &!*+!'.-!1"B$ %,$ -!%&-#!$/$ (+#$ +$ -&7&*+"-01"$ (+#$ %2-,()2-,6!&$ -!(!'$ 2,!5+-!.1+$ %2!4)/4+B$*/3+,#+&#/.9$*$I!2.+,$J!4&!.+$K2!4)/4+$C2!(30(!;$

>;L @,#,A+.1,#)$ %2-/1301,$ ()/%,#'+03$ +$ -&7&*+"-01,$ (+#$ -2,!5+-&*!&$ %2!4)/4#B$ '-+!$!1".$ #!$ (*&1"$ *$!(#"$&'%&*+,'-+!5#&!&$ +$ *,'$06$ %2&62!30$ 0-6&'#+&#,6&$ %2-,-$ ()2&#/$ %2-,'$ */1!-',3$ *$ MG;$ N$ 1!4+.94&5*+,4$-3+!#!.9$ *$ MG$ 7,#,A+.1,#)$ 30(+$ 7,--*$&.-#+,$ %&*+!'&3+&$ <.-,5#+#;$ J,%,5+$ <.-,5#+!$ */2!-+$ -6&'#$ #!$%2&%&#&*!#,$-3+!#/B$*%2&*!'-&#!$-&()!#+,$&'%&*+,'#+!$%+(,3#!$%&%2!*4!$'&$MG;$$

>;O @,#,A+.1,#)$-&7&*+"-01,$(+#$-$&%/&$*$<.-,5#+$*$),23+#+,$'&PPPPPP;Q$

!"$-!!*+!'.-,#+,$&$&42,(+,$%&7/)0$*$+#()/)0.1+$%2-/1301".,1B$-!*+,2!1".,$A!4)/.-#"$'!)#$2&-%&.-#.+!$!!!!+$-!4&'.-,#+!$%2!4)/4+8$

7"$-!!*+!'.-,#+,$&$-2,!5+-&*!#+0$-!$&%,'$%2&62!3&*/.9$%2!4)/4+$-$1,1$&.,#"$*/()!*+&#"$%2-,-$&%+,40#!$!!!!%2!4)/4+$*$+#()/)0.1+$%2-/1301".,18$

."$(%2!*&-'!#+,$-$%2!4)/4+$*$A&23+,$*/3!6!#,1$%2-,-$0.-,5#+#$&2!-$G#4+,)#$H)/%,#'/()/$C2!(30(!$*/%,$#+&#"$!!!!*,'$06$*-&20$+$*$A&23+,$*/3!6!#,1$%2-,-$<.-,5#+#;$

>;R F!$ %&'()!*+,$ '&403,#):*$ */3+,#+&#/.9$ *$ %0#4.+,$ >;L$ 03&*/$ <.-,5#+!$ -&7&*+"-01,$ (+#$ '&$ -!5+.-,#+!$@,#,A+.1,#)&*+$%2!4)/4+$23!43536378!9:9;<#4=>#7?78!;!'74@A2<;$<.-,5#+!$3&%,$&'3:*+&$-!5+.-,#+!$%2!4)/4+$1,'/#+,$ *$ %2-/%!'40B$ 4+,'/$ @,#,A+.1,#)$ #+,$ -2,!5+-01,$ %2&62!30$ &42,!5&#,6&$ *$ MG$ 507$ #+,$ %2-,'()!*+$'&403,#):*$ */3+,#+&#/.9$ *$ %0#4.+,$ >;O$ 03&*/B$ 507$ #+,$ (%,$#+$ +##/.9$ *!20#4:*$ &42,!5&#/.9$ %&3+#'-/$()2&#!3+$1!4&$#+,-7#'#,$'&$&)2-/3!#+!$-!5+.-,#+!;$

>;S F+,-2,!5+-&*!#+,$ 0-6&'#+&#,6&$ *$ MG$ %2&62!30$ %2!4)/4+$ 507$ #+,-$&%,#+,$ %2-,-$ @,#,A+.1,#)!$ &42,!5&#/.9$*$%0#4.+,$ >;O$ 03&*/$ '&403,#):*$3&%,$ ()!#&*+&$ %&'()!*#$ '&$*,-*!#+!$ @,#,A+.1,#)!$ '&$ -*2&)0$ .-#!.+$ 507$.!$&!.+$&)2-/3!#,6&$()/%,#'+03;$=$%2-/%!'40$-!+()#+,#+!$%2-/.-/#/$#+,-!5,%#,1$&'$@,#,A+.1,#)!B$&42,!5&#,1$1!4&$T(+$!$*/%(-!U$E)1;$(/)0!.1!$#+,-!5,%#!$&'$()0',#)!$-*+"-!#!$-$%&*!%#"$.9&2&7"$507$#+,(-.-#!5+*/3$-'!2-,#+,3"B$<.-,5#+!$ 3&%,$ &'()"%+&$ &'$ %"'!#+!$ -*2&)0$ 4*&)/$ 507$ -3#+,1(-/&$ 1,1$ */(&4&!&;$ K2-/%!',4$ )!4+$ */3!6!$%&)*+,2'-,#+!$*$A&23+,$%+(,3#,1$-$F!2&'&*,1$G6,#.1+$K2&62!30$T<.-,#+,$(+#$%2-,-$.!$,$%/.+,U$V$C2!(30($E'!5,1Q$F!2&'&*!$G6,#.1!";$<.-,5#+!$7,--*$&.-#+,$%&+#A&2301,$@,#,A+.1,#)!$&$',./-1+$%&'1#),1$%2-,-$F!2&'&*"$G6,#.1#;$

>;W =$%2-/%!'40$#+,'&()!2.-,#+!$*/3!6!#/.9$ +$&42,!5&#/.9$*$%0#4.+,$>;O$03&*/$'&403,#):*$ 507$*$%2-/%!'40$#+,(%,$#+,#+!$ +##/.9$ %&()!#&*+,'$ #+#+,1(-,1$ 03&*/$ %2-,-$ @,#,A+.1,#)!B$ +#()/)0.1!$ */(/$!1".!$ 3!$ %2!*&$ '&$*/%&*+,'-,#+!$03&*/;$

>;X @,#,A+.1,#)$ &!*+!'.-!B$ %,$ #+,$ &)2-/3!$$ %!'#,6&$ +##,6&$ ()/%,#'+03$ #!$ %&42/.+,$ )/.9$ (!3/.9$ 4&(-):*$-*+"-!#/.9$-$*/1!-',3$#!$%2!4)/4#B$&42,!5&#/3$*$%0#4.+,$?;>B$-$+##/.9$%2&62!3:*$*(%:5#&)&*/.9$507$+##/.9$+#+.1!)/*$I&3+(1+$C02&%,1(4+,1;$

>;?Y @,#,A+.1,#)$ -&7&*+"-01,$ (+#B$ -!$ */1")4+,3$ %2-/%!'40$ -!+()#+,#+!$ %2-/.-/#/$ #+,-!5,%#,1$ &'$ @,#,A+.1,#)!B$&$4):2,1$3&*!$*$%0#4.+,$>;S$03&*/B$'&Q$

!; -*2&)0$#!$%"'!#+,$<.-,5#+$.-#!.+$507$.!$&!.+$&)2-/3!#,6&$()/%,#'+03$*$%2-/%!'40$#+,*/%,$#+,#+!$1!4+,6&4&5*+,4$-&7&*+"-!#+!$*/#+4!1".,6&$-$#+#+,1(-,1$03&*/8$

7; -*2&)0$#!$%"'!#+,$<.-,5#+$.-#!.+$507$.!$&!.+$&)2-/3!#,6&$()/%,#'+03$*$%2-/%!'40$!#05&*!#+!$03&*/$%2-,-$<.-,5#+#;$$

=/(&4&!&$-*2&)0$&42,!5!$<.-,5#+!;$

>;?? @,#,A+.1,#)$ &!*+!'.-!B$ %,$ -&()!$$ %&+#A&23&*!#/$ &$ &7&*+"-40$ 0-/(4!#+!$ '&403,#)0$ 0%2!*#+!1".,6&$ '&$4&2-/()!#+!$-$&%+,4+$-'2&*&)#,1$#!$),2/)&2+03$<C$+$4&#+,.-#&!.+$07,-%+,.-,#+!$(+#$E4&(-)/$5,.-,#+!B$#!()#%()*!$#+,(-.-#!5+*/.9$*/%!'4:*$+Z507$&'%&*+,'-+!5#&!.+$./*+5#,1"$#!$.-!($%&'2:%/$+$%&7/)0$#!$%2!4)/.,;$@,#,A+.1,#)$&!*+!'.-!B$ %,$ -!%&-#!$$ (+#$ -$ A&23!5#&!.+!3+$ -*+"-!#/3+$ -$ 5,6!5+-!.1"$ %&7/)0$ *$ 42!10B$ *$ 4):2/3$ 7#'-+,$&'7/*!$$%2!4)/4#;$

>;?D @,#,A+.1,#)$&!*+!'.-!B$%,$*$%2-,(-$&!.+$#+,$7/$$()/%,#'/()"$%2&62!30$C2!(30($V$*/1!-'$#!$%2!4)/4#;$

>;?> @,#,A+.1,#)$&!*+!'.-!B$%,$&)2-/3!$$I!2)#$H)0',#)!$C2!(30(!;$

43

!"#$%&'(

DOKUMENTY PROGRAMU ERASMUS ZWIĄZANE Z PRAKTYKAMI STUDENCKIMI

;<=>?@ABCD!EF@GH>7898!

!"#$%&%'()*%&+"## !"#,)-%.&(!##/"-0(123#(#(4(!#1+56%&+"# /"-0(123#(#(4(!#78"0&%93#78-%61+"0()(%."#,)-%.&(#:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: # ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::#7367(1# 7367(1##

:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: # ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::#

6"+"# 6"+"### ;(%)-!"#,)-%.&(##

!"#$!"!%&'()!*'&+#,-)!%.-$/0+$!1!23%,$03$&!4!()51-,!23%,$031!

01!*#163)6#!(!#'6%!161,$&+.6+&!7898:99!

!"#$ %&'&()*+&',- ./01+23+&- 45- 6)74525!*)8- "&- ')&- 9#40)&- 2:;$- 39)&;7%- <)#- .5'56')&- 5- 61+704- '7- ./7=,1=#-6-./5;/72)&->/7<23<-6-=5?&+'1*@-?7,7*@-A45,1*01-,5-/:6')&"-61+7043-9&0-<,1.&'4)32B"--

!"#C D-*07<)&-.591,3-%&'&()*+&',7-'7-./7=,1*&-E*0&?')7-9#40)&-=5',1'3567$7-61.$7,#-<,1.&'4):6-=/7+561*@-A'."-<5*+7?'&8- 07- 61')=)- 6- '73*&B8- 45- =,:/1*@- %&'&()*+&',- '791$- ./765- ./0&4- 61+704&2"- E*0&?')7- 07.&6')-%&'&()*+&',56)-25"?)65!%-39)&;7')7-<)#-5-66"-<,1.&'4)7-.5-.56/5*)&-<,34&',7-0-./7=,1=)"--

-!"#$%&!'(')'*!"&+%,'-!!#+."/,'0#$-1+2,&3''

$"# D1.$7*&')&- <,1.&'4)32- 9#40)&- '7<,#.567$5- 6- /7,7*@8- 6- <.5<:9- 30;54')5'1- .52)#401- <,/5'72)- A./5<0#-<./&*10567%-<.5<:9-./0&=70167')7-<,1.&'4)32B"-

$"F E*0&?')7-25"&- 04&*14567%- 5-61.$7*&')3- 5<,7,')&+- /7,1- <,1.&'4)32-%&'&()*+&',56)- .5-61.&$')&')3-6<01<,=)*@-05956)&07'-61')=7+&*1*@-0-')')&+<0&+-32561-6-<,5<3'=3-45-E*0&?')-5/70-)'<,1,3*+)-./01+23+&*&+"-

- G$7,'5!*)-9#4&-/&7?)0567'&-'7-=5',5-97'=56&-%&'&()*+&',78-+7=-61<0*0&;:?')5'5-.5')"&+H-- I7067-97'=3H-JKL-- M4/&<-5440)7$3H-JKL-- N5=$74'7-'7067-.5<)747*07-/7*@3'=3H-JKL-- G&$'1-'32&/-=5',7-A0-360;?#4')&')&2-=54:6-97'=561*@-O%MIP%OQBH-JKL-- D7?3,7-./56740&')7-/7*@3'=3H-JK"L'''!"#$%&!'4')'.5.*,#6&7#/1'-"!*.','7&"$02$%/7!'0#2.*!'

C"# G/010'7')&- )- 61.$7,7- 89:;<=>?@A' ;BCDBEA@' 1BE8A@8' F<89' >CGC=:HE=E' =E' ;C>89EH?<' ;C89E=CH?<$'@ACH:I' JE8E>' H8;KL=C9CH:MN' AEF%M:MN' >C' =?<F' JE89C8CHE=?<' CBEJ' JDC>=?<' J' JE8E>%'8@O8:>?EB=C&M?')';BEH@';CL8G?<A@"-E*0&?')7-)-%&'&()*+&',-25;&-6')&!%-<./76#-45,1*0&*&-4&*10+)-.54+#,1*@-./0&0-4/3;&-<,/5'#-6-54')&<)&')3-45-07<,5<567')7-./0&.)<:6-32561-5/70-3<,7?&'-45,1*0&*1*@-+&+-/&7?)07*+)-45-6$7!*)6&;5- <&43- 0;54')&- 0- 5956)&03+&*12- ./76&2- =/7+5612"-D<0&?=)&- <./761- <.5/'&- 06)&07'&- 0- ')')&+<0&-3256&-9#4&-/50<,/01;7'&-0;54')&-0-./765476<,6&2-.5?<=)2"'

'!"#$%&!'P')'*!"&+%,'.QRS+1'

R"#-S4.56)&40)7?'5!%'

T7"47-0&-<,/5'-32561-065?')-4/3;&-<,/5'#-0-6<0&?=)&+-54.56)&40)7?'5!*)-*16)?'&+-07-<0=541-.5')&<)5'&-./0&0-')&-?39-+&+- .&/<5'&?- 6- 61')=3- /&7?)07*+)- ')')&+<0&+- 325618- .54- 67/3'=)&28- "&- ,7=)&- <0=541- ')&- 61')=7+&- 0- .567"'&;5-)-*&?56&;5-61=/5*0&')7-.5.&$')5'&;5-./0&0-4/3;&-<,/5'#-?39-+&+-.&/<5'&?"-I7/54567-M;&'*+7-)-T52)<+7->3/5.&+<=7-?39-)*@-.&/<5'&?-')&-05<,7'&-.5*)&;')#*)-45-54.56)&40)7?'5!*)-6-./01.74=3-/5<0*0&')7-0- ,1,3$3-32561-06)&07'&;5-0-6<0&?=)2)-<0=5472)-61')=$12)-.54*07<- /&7?)07*+)-./7=,1=)"-U- ,&;5-.56543-I7/54567-M;&'*+7- ?39- T52)<+7- >3/5.&+<=7- ')&- 9#4&- /50.7,/167%-6<0&?=)*@-6')5<=:6- 5- 54<0=54567')&- ?39- 06/5,-=5<0,:6-,567/01<0&*1*@-,7=)&23-/5<0*0&')3"---R"F-S*@/5'7-47'1*@-D<01<,=)&- 47'&- 5<5956&- 0767/,&- 6- 3256)&- 9#4&- ./0&,67/07'&- 0;54')&- 0- V50.5/0&40&')&2- AD>B- '/-$CPFWW#-G7/?72&',3->3/5.&+<=)&;5-)-V741-5-5*@/5')&-5<:9-()01*0'1*@-6-06)&0=3-0-./0&,67/07')&2-47'1*@-5<59561*@-./0&0-)'<,1,3*+&- )-5/;7'1- 6<.:?'5,56&- )-5- <65954'12- ./0&.$16)&- ,7=)*@- 47'1*@"- N7'&- 9#4&- ./0&,67/07'&- 61$&*0')&-6-06)&0=3- 0- /&7?)07*+&- 32561- )- 40)7$7')72)- 303.&$')7+&*12)- /&7?)07*+#- 32561- ./0&0- E*0&?')#8- I7/5456&- M;&'*+#-)-T52)<+#- >3/5.&+<=&8- 0- 25"?)65!*)&- ./0&=707')7- 47'1*@- 6$74052- 54.56)&40)7?'12- 07- )'<.&=*+#- )- 7341,- 0;54')&-0-./765476<,6&2-D<.:?'5,1- AX/193'7$-S9/7*@3'=561- ?39->3/5.&+<=)-E/0&4-4<"-U67?*07')7-I743"1%- Y)'7'<561*@-ASZMYBB"-I7- .)<&2'1- 6')5<&=- %&'&()*+&',- 25"&- 301<=7%- 45<,#.- 45- <65)*@- 47'1*@- 5<59561*@- )- <=5/1;567%- 6<0&?=)&-)'(5/27*+&8- =,:/&- <&- ')&.5./76'&- ?39- ')&.&$'&"- %&'&()*+&',- .56)')&'- =)&/567%- 6<0&?=)&- 07.1,7')7- 45,1*0&*&-./0&,67/07')7- <65)*@- 47'1*@- 5<59561*@- 45- E*0&?')- )P?39- I7/5456&+- M;&'*+)"- %&'&()*+&',- 25"&- 6')&!%- <=7/;#-0-,1,3$3-./0&,67/07')7- <65)*@-47'1*@-5<59561*@-./0&0-E*0&?')#- )P?39-I7/5456&- M;&'*+#- 45-[$:6'&;5- O'<.&=,5/7-S*@/5'1-N7'1*@-S<59561*@-?39-45->3/5.&+<=)&;5-O'<.&=,5/7-S*@/5'1-N7'1*@-6-54')&<)&')3-45-=5/01<,7')7-0-,1*@-47'1*@-./0&0-T52)<+#->3/5.&+<=&"---R"!-T5',/5?&-)-7341,1-\,/5'1- 32561- 05956)&03+&- <)#- 45- ./0&4<,76)&')7-6<0&?=)*@- <0*0&;:$561*@- )'(5/27*+)8- 5- =,:/&-6')5<=3+&- T52)<+7->3/5.&+<=78- I7/54567- M;&'*+7- ?39- =7"47- )''7- 0&6'#,/0'7- )'<,1,3*+7- 3.567"')5'7- ./0&0- T52)<+#- >3/5.&+<=&- ?39-I7/5456&-M;&'*+#-6-*&?3-<=5',/5?567')78-*01-./7=,1=7-)-./0&.)<1-32561-<&-./76)4$565-/&7?)0567'&"-

R"$ D./56740&')&-+7=)*@=5?6)&=-02)7'-45-')')&+<0&+-32561-6127;7-(5/21-.)<&2'&+-.54-/1;5/&2-')&67"'5!*)"-

R"C-I)')&+<0&-3256#-<.5/0&405'5-6-46:*@-+&4'59/02)&*1*@-&;0&2.?7/07*@8-.5-+&4'12-4?7-=7"4&+-0&-<,/5'"-E2567-5956)&03+&-54-4')7-+&+-.54.)<7')7-./0&0-59)&-<,/5'1"--

44

!"#$%&'(

!"#$%&'(

!"#$%&"'()*+,*-+".*

-/*0/"/1')0*&+$,'"2*)0#)*)0/*%)34/$)*

!"#$%&'()$*'+,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%

-)).$&&+,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%

/"&%0"..1$)%2('%"%3."0'10"4%34"0$#$*'%"'%2(.%2.5"*1&"'12*%

!"#$%02#3"*6+,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%

-)).$&&+,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%

72(*'.6+,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%

89$%34"0$#$*'%'22:%34"0$%;.2#%,,,,,,,,,<,,,,,,,,%=>,,,,,,"*)%$*)$)%"'%,,,,,,,,,<,,,,,,,,,,=>,,,,,,,

!(#?$.%2;%@78A%0.$)1'&+BBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBB,,,

/1&C9$.%'"&:&%D$.$+%,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%

E.5"*1&"'12*+,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%F"'$%"*)%G4"0$+,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%

!"#$%"*)%;(*0'12*+,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%A15*"'(.$+,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%

5*67#&/2/$)*8*5%%'9$2/$)*

:#".;*,"+2*<*)+*=*

H,%-33410"?141'6%2;%:*2D4$)5$%"*)%.$&(4'&%'2%'9$%

*$$)&%2;%'9$%2.5"*1&"'12*%

=,%I$'92)%2;%D2.:1*5%D914$%3$.;2.#1*5%'9$%

"&&15*#$*'%

J,%K$&(4'&%

>?*5))')34/*)+1#"4%*1+".*

H,%A$4;<$#3426#$*'%

=,%L*1'1"'1M$%

J,%K$&32*&1?141'6%

N,%L*M24M$#$*'%

O,%A3$$)%2;%D2.:%

P,%G4"**1*5%

@?*A+&'#7*%.'77%*

H,%72*'"0'%D1'9%&'";;%#$#?$.&%

=,%72*'"0'%D1'9%$Q$0('1M$&%

J,%72*'"0'%D1'9%$Q'$.*"4%3$234$%

N,%-)"3'"'12*%'2%2.5"*1R"'12*"4%.(4$&%

O,%A'()$*'&S%0"3"01'6%'2%1*'$5."'$%D1'9%

2.5"*1R"'12*%"*)%;2.$15*%0(4'(.$&

B?*6/"%+$#7*C3#7')'/%*

H,%T4$Q1?141'6%

=,%7.$"'1M1'6%

J,%7.1'101&#%'2D".)&%2D*%D2.:%

N,%U1441*5*$&&%'2%.$M1&$%2D*%D2.:%2.%"''1'()$%

O,%G$.&("&1M$*$&&%

P,%/"*)41*5%D2.:%3.$&&(.$%

E.5"*1&"'12*%+%,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%

!"#$%&(3$.M1&2.+%,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%

F"'$%+%,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%

G4"0$%+%,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,%