- 1. Peter Abraham' ATLAS ANATOMII Ciao czowiek budowa i funkcj
wiat Ksiki
- 2. SPIS TRECI Wstp 6 Gowa * 8 Szyja 66 Klatka piersiowa 84
Koczyny grne 124 Brzuch " 154 Narzdy pciowe 182 Miednica 196
Koczyny dolne 202 Ukady 232 Indeks 248 rda zdj 256
- 3. ATLAS ANATOMII Wstp W cigu ostatnich kilkuset lat nastpi
ogromny rozwj medycyny i anatomii czowieka, co byo moliwe dziki
przeomowym odkry- ciom, ktrych dokonao kilku postpowych mylicieli.
W ielka jest fascynacja naszym ciaem, tym jak ono dziaa, dlaczego
co za- czyna le funkcjonowa i co zrobi, aby powrci do zdrowia. Na
przestrzeni dzie- jw wszelakiego autoramentu lekarze, chirurdzy,
szarlatani, szamani, alche- micy, uzdrowiciele i astrolodzy, ktrzy
w swoim czasie byli po- waanymi i dobrze opacany- mi zawodowcami,
wymy- lali mnstwo, przewanie bdnych teorii, majcych wyjani anatomi
i fi- zjologi czowieka. Pomimo dugiej listy zych praktyk historia
medycyny usiana jest te jasnymi punktami, takimi jak byskotliwe
odkrycia i prawdziwie wizjonerskie mylenie, ktre przywiody nas do
nowoczesnej wiedzy medycznej. Hipokrates, ojciec medycyny",
praktykowa medycy- n w V wieku przed nasz er na greckiej wyspie Kos
i niewtpliwie by naj- sawniejsz postaci w owym czasie. Jego osigni-
ciem byo ustanowienie cisych regu postpowa- nia etycznego wrd
lekarzy i wprowadzenie obserwacji jako metody bada naukowych. Stwo-
rzy on podstawy nowoczesnej medycyny. Cztery pyny ustrojowe Prace
Hipokratesa wywary gboki wpyw na me- dycyn, a jego idee w nastpnych
wiekach zostay entuzjastycznie poszerzone przez kolejne pokole- nia
lekarzy. Niestety, jego teorie dotyczce anato- mii czowieka i
powstawania chorb byy niepre- cyzyjne. Wierzy on, e cztery pyny
ustrojowe ( czarna, ta, flegma i krew) decyduj o zdrowiu czowieka i
e kada choroba jest skut- kiem braku rwnowagi pomidzy nimi. W re-
dniowieczu teoria humoralna" bya cigle uwaa- na za obowizujc, a
religia chrzecijaska i islam znajdoway si pod jej silnym wpywem.
Rnego rodzaju metody leczenia, takie jak puszczanie krwi, usuwanie
trujcych pynw z organizmu, pobudzanie nadmiaru pynw" do swobodnego
przemieszczania si w organizmie, wprowadzano w ycie, czsto stosujc
miks- tury sporzdzone przez aptekarzy, ktre zawieray tak dziwaczne
skadniki jak jzyki traszek i w- troby robakw.
NatymXVII-wiecznymwykresie wykonanym przezAnastasiusa Kirchera
ludzkie ciatoreprezen- tuje wiat w mikrokosmosie, kt-
ryjestopisywanyjakoyjcyor- ganizmzprzebiegajcymiwnim procesami
metabolicznymi. Pod koniec XIV wieku wraz z nastaniem we Wo- szech
epoki Renesansu doko- na si postp w dziedzinie nauk medycznych.
Ponowne odkrycie tego, co odkryto ju w staroytnoci, zachcio lekarzy
do zastosowania metod nau- kowych w badaniach medycznych i
uwolnienia si spod wpyww religii i zabobonw. Wielki czowiek tego
okresu, Leonardo da Vinci, przedstawi nowe pogldy. Uwaa on, e aby
mc leczy choroby, trzeba najpierw pozna ciao i toczce si w nim
procesy, a wiedz t mona zdoby, przeprowadzajc sekcje ludzkich zwok.
Wykonywanie sekcji zwok nie byo czym nowym. Claudius Galen, lekarz,
ktry cieszy si wielkim uznaniem w II wieku, prze- prowadza sekcje
zwierzt i zakada, e taka sa- ma jest budowa anatomiczna ludzkiego
ciaa. Pogld ten cieszy si uznaniem przez ponad 1500 lat. Lecz w XVI
wieku Andreas Vasalius zajmujcy si anatomi czowieka wykaza, e
6
- 4. WSTP Chirurdzy mog dzi wykonywa takie zabiegi, ktre 200 lat
temu graniczyyby z cudem; a obecne wspczynniki przey pacjentw
oszoomiyby wczesnych lekarzy. Galen si myli i w ksice z roku 1543
de Hu- mani Corporis Fabrica opisa uprzednio niezna- ne struktury.
Jednak zdobywanie zwok na po- trzeby sekcji nie byo zajciem ani
przyjemnym, ani atwym. Koci w Europie zabrania wyko- nywania
sekcji, tak wic lekarze studiujcy ana- tomi, chcc zdoby materia do
swoich bada, musieli ucieka si do kradziey zwok z gro- bw lub
odcinania cia wisielcw z szubienic. Do innych pionierskich prac
Leonarda da Vinci i Vasaliusa nale sporzdzane przez nich lub na ich
zlecenie diagramy i ilustracje, na ktrych przedstawiono budow
anatomiczn czowieka. Krenie krwi Jednak pogldy te i metody budziy
wiele kontro- wersji i byy czsto odrzucane. W 1628 roku an- gielski
lekarz William Harvey zaszokowa wiat medyczny publikacj An
Anatomical Disquisition on the Movement ofthe Heart and Blood. W
ksice tej wykaza, e krew kry po organi- zmie oraz dowodzi, e serce
przepompowuje krew przez ttnice. Opisa rwnie znaczenie za- stawek
serca w kontrolowaniu przepywu krwi. Cho pogldy te wydaway si na
owe czasy dzi- waczne, jednak ponownie udowodniono, e nau- kowe
metody badawcze stanowi drog, ktr naley dalej kroczy. Jego odkrycia
zostay po- twierdzone z chwil wynalezienia mikroskopu w kocu XVII
wieku - po raz pierwszy naukowcy mogli zobaczy wicej ni
nieuzbrojonym okiem. Pod koniec XIX wieku wprowadzono wiele no-
wych sposobw postpowania, ktre dzi s czym zupenie oczywistym. James
Young Simp- son opracowa pierwsze rodki znieczulajce, Jo- seph
Lister rodki odkaajce, a w 1896 roku Wilhelm Roentgen zadziwi wiat
wynalezieniem aparatu rentgenowskiego, ktry umoliwia ba- danie
wntrza ciaa bez koniecznoci przeprowa- dzania zabiegu
chirurgicznego. Nowe horyzonty ukaza Louis Pasteur, ktry ustali
zwizek po- midzy zarazkami a chorobami, a Karl Landstei- ner odkry
istnienie czterech grup krwi i przygo- towa grunt dla bardziej
skomplikowanych za- biegw chirurgicznych, jakimi s przeszczepy
narzdw. Chirurdzy mog dzi wykonywa takie zabiegi, ktre 200 lat temu
graniczyyby z cudem, a obecne wspczynniki przey pa- cjentw
oszoomiyby wczesnych lekarzy. Odkrywanie anatomii ludzkiego ciaa Co
waciwie wiemy o tym, jak dziaaj ukady naszego ciaa i jak moemy
lepiej zrozumie to, co lekarz lub chirurg widzi i robi? Atlas
anatomii daje moliwo poznania wszystkich elemen- tw, z ktrych si
skadamy. Ksika ta podzie- lona jest na dziewi czci przedstawiajcych
anatomiczn budow organizmu od czubka go- wy a po palce stopy. S to:
gowa, szyja, klatka piersiowa, koczyny grne, brzuch, narzdy pciowe,
miednica, koczyny dolne, ukady. W kadym rozdziale omwiono koci,
minie, nerwy tkanki mikkie i narzdy, przedstawiono ich dziaanie
oraz to, jak ze sob wsppracuj. Ksika ta z pewnoci bdzie pocztkiem
fa- scynujcej podry. Connor Kilgallon, Amber Books Ltd.
TechnikarezonansumagnetycznegoMRI(MagneticResonance
Imaging)umoliwiapersonelowimedycznemuuzyskanieprzekro- jw
wpostaciplastrwprzez organizm. Monaj stosowa w bada- niach
nowotworw tkanek mikkich, jak np. mzgu.
- 5. ATLAS ANATOMII Czaszka - widok od przodu Koci czaszki s
natu- ralnym kaskiem ochron- nym osaniajcym mzg i narzdy zmysw
przed uszkodzeniami. Czaszka skada si z 28 oddzielnych koci i jest
najbardziej zoonym elementem ludzkiego szkieletu. Koci czaszki
stanowi podpor dla czci mikkich twarzy i gowy. Jej podstawow funkcj
jest ochrona mzgu, szczeglnie narzdw zmy- sw, np. oczu i
przebiegajcych w obrbie gowy fragmentw uka- dw oddechowego i
pokarmowego. Czaszka stanowi rwnie miejsce przyczepu dla wielu mini
szyi i gowy. Chocia czsto myli si o czasz- ce jak o jednej koci, to
jednak skada si ona z 28 oddzielnych koci. Dla wygody czsto dzieli
si j na dwie czci: czaszk [cra- nium) i uchw. Podstaw do ta- kiego
podziau jest fakt, e pod- czas gdy wikszo koci czaszki ma wzgldnie
stae poczenia, to uchw mona atwo oddzieli. Czaszk [cranium) dzieli
si na kilka mniejszych okolic, do kt- rych naley: okolica
sklepienia czaszki, podstawa czaszki, koci twarzy, szczka, przewody
suchowe (uszy), jamy czaszki (wntrze czaszki, w ktrym znajduje si
mzg). Ko czoowa (Osfrontale) Tworzy czoto i sklepie- nie oczodou
Sklepienie czaszki (Calvaria) Cz czaszki mzgowej pokrywajca od gry
mzg (S^ Gtadzizna *& (Glabella) Miejsce, w ktrym ko nosowa -
czy si z wyrost- kiem czoowym szczki Nasion Punkt w miejscu
przecicia linii rod- kowej ciata ze szwem nosowo-czo- towym Ko
nosowa (Osnasale) Parzysta ko tworz- ca grzbiet nosa /** Brzeg pod-
& oczodoowy (Margoinfraorbitalis) Stanowi cz brzegu dolnego
oczodou Trzon uchwy (Corpusmandibulae) Ko w ksztacie pod- kowy
tworzca szcz- k doln Wcicie nadoczo- doowe (lucKurasupraorbitalis)
Olwr lub wcicie w grnej c/cci oczodou, w ktrym przebiegaj nerwy i
naczynia Oczod (Orbita) Jama, w ktrej ley gaka oczna i przynalene
do niej minie, nerwy i naczynia, zwana te orbit Ko skroniowa
(Ostemporale) Jedna z dwch koci, ktre tworz boki podstaw czaszki
Skrzydo mniejsze koci klinowej (Alaminorossis sphenoidale) Jedno z
dwch skrzy- de bocznych odcho- dzcych od trzonu koci klinowej Ko
jarzmowa (Oszygomaticum) Tworzy ko policzka i boczn cian oczodou
Otwr podoczodoowy (Incisurainfraorbitalis) Otwr, przez ktry
przechodz naczynia krwionone i nerwy Szczka (Meocilla) Parzysta ko
tworzca szczk grn Otwr brdkowy (Foramen mentale) Otwr, przez
ktryprze- chodz nerwy i naczynia; punkt wraliwoci na ucisk
przebiegajcej tdy trzeciej gazki nerwu trjdzielnego do dolnej wargi
i brody Maowina nosowa dolna (Conchanasalisinterior) Zwiksza
powierzchni ja- my nosowej Zatoki czaszki Przegroda nosa
(Septumnasi) ciana dzielca jam noso- w na praw i lew poow KLUCZ j 0
nniejsce mona ^PK bez trudu wyczu ' j y pod skr W oglnym pojciu
zatoki s to jamy lub puste przestrzenie ciaa. W czaszce znajduj si
cztery zatoki, ktre poprawnie nazywa si zatokami przynosowymi". Ich
nazwy pochodz od koci, w ktrych jamy te wystpuj: zatoki czoowe,
zatoki sitowe, zatoki szczkowe, zatoki klinowe. Ten fragment
czaszki przedstawia trzy zatoki przynosowe: czoowe (1), sitowe (2)
i szczkowe (3). Czwartych, klinowych, nie wida, gdy znajduj si one
we wntrzu czaszki, za oczami. Wszystkie zatoki przynosowe cz si z
jam nosa. Zatoki przynosowe s to przestrzenie powietrzne czce si z
jam nosa cienkimi, a przez to atwo zatykajcymi si kanaami. Ich rola
ogranicza si do nadawania gosowi brzmienia i, by moe, zmniejszania
ciaru czaszki. Tkanka wycielajca zatoki przynosowe jest tak sama
jak ta, ktra wyciela jamy nosa, dlatego te atwo ulega zakaeniu (co
prowadzi do zapalenia zatok). Najczciej ulega zakaeniu zatoka
szczkowa. W przebiegu infekcji rozwija si zapalenie btony luzowej
wycielajcej zatoki, co wywouje uczucie zatkanego nosa, utrat
powonienia oraz wyciek ropy i luzu z nosa. W leczeniu stosuje si
gwnie drena z antybiotykami lub bez nich. 8 i
- 6. GOWA Czaszka podwietlona Wikszo koci czaszki
poczonychjestzapomo- c szww - nieruchomych wknistych zczy. Po-
czenia te oraz koci czasz- ki znajdujce si w jej wntrzu mona
dostrzec, stosujc silne owietlenie. Miejsca, w ktrych koci czaszki
- cz si ze sob, nazywa si szwami czaszki. Szew wiecowy czy koci
czoowe i ciemieniowe, a szew strzakowy czy dwie koci ciemie- niowe.
Wane jest, by wiedzie, gdzie znajduj si te poczenia, po- niewa na
zdjciu rentgenowskim mona pomyli je ze zamaniami. U noworodkw
odstpy pomidzy komi czaszki s wzgldnie szerokie, umoliwia to
dopasowanie si koci czaszki w czasie przechodzenia gowy dziecka
przez kana rodny kobiety i zabezpiecza przed zamaniem. Miej- sca
styku koci s pokryte wknisty- mi bonami zwanymi ciemiczkami. W
wikszoci porodw gwkowych mona, w czasie badania ginekolo- gicznego,
opuszkami palcw wykry ciemiczka, co pozwala okreli poo- enie gowy
dziecka. ZMIANY PROPORCJI TWARZY Poniewa dzieci maj tylko zawiz- ki
zbw i zatok, ich twarze s pro- porcjonalnie mniejsze ni doro- sych.
(Czaszka noworodka stanowi V4 dugoci caego ciaa). Gdy sta- rzejemy
si, zmniejsza si wzgldna wielko twarzy, co spowodowane jest
kurczeniem si dzise, utrat zbw oraz masy koci. Zatoki czoowe
(Sinusfrontalis) Przestrzenie powietrzne poczone z jam nosow; ich
rola nie jest w petni wyjanio- na, ale uwaa si, e wptywaj one na
ksztat oczodotu i dwuoczne widzenie Grzebie koguci (Cristagalli)
Niewielki grzebie kostny rzutujcy si na ko si- tow Zatoka sitowa
(Sinusethmoidalis) Utworzona z omiu- dziesiciu komrek si- towych
znajdujcych si w zewntrznej cz- ci koci sitowej Maowina nosowa
(Conchanasalis) Ko w ksztacie muszli rzu tujca si na jam nosow
Skrzydo wiksze koci klinowej (Ala majorossissphenoidale) Jedno z
dwch skrzyde bocznych odchodzcych od trzonu koci klinowej Szczelina
oczodoowa grna -(Fissuraorbitalissupe- rior) Otwr pomidzy skle-
pieniem i boczn cian oczodotu, przez ktry biegn naczynia i nerwy uk
jarzmowy (Arcuszygomaticus) Cienki most kostny pomidzy komi
skroniow i jarzmow Ga uchwy (Ramusmandi- buiae) Ko rzutujca si
ponad uchw za zbami; stanowi podpor dla mini uchwy Zatoka szczkowa
(Sinusmaxillaris) Zatoka w ksztacie piramidy pooona w jamie
szczkowej L,zaszka pomalowana Patrzc na czaszk od przodu, wi- dzimy
dziewi wanych koci. Po- malowana farbami czaszka (po pra- wej)
ukazuje wyranie ich granice: Ko czoowa Ko potyliczna Ko skroniowa 4
Ko nosowa 5 Ko klinowa 6 Ko Izowa 7 Ko jarzmowa 8 Szczka 9 uchwa
Innymi wanymi czciami czaszki s oczodoy, jama nosowa i zby. Niektre
koci czaszki, jak te otaczajce oczod, s wzgldnie cienkie i podatne
na zamania, jed- nak duo zachodzcych na siebie koci sprawia, e
lekarzom podczas badania radiologicznego jest trudno takie zamania
zauway. Kolorami zaznaczono najwaniejsze koci czaszki widzia- nej
od przodu. W tej projekcji - zwanej przedni (ante- rior) -
niektrych koci, jak np. koci potylicznej (znajdu- jcej si z tylu
gowy) i podniebiennej (tworzcej podniebienie grne) nie mona
zobaczy. Radiogram wyranie ukazuje szwy czce koci. Jednak wygld ich
sprawia, e leka- rze maj trudnoci z ustaleniem rozpo- znania
zamania. eby znale zamanie, le- karze obserwuj prze- bieg piciu
czarnych linii na jasnej koci. Obecno janiejsze- go obszaru we wn-
trzu zatok moe suge- rowa obecno w jamie pynu, takiego jak ropa lub
krew. I
- 7. ATLASANATOMII Czaszka - widok z boku Widok czaszki z boku
wyranie ukazuje zoono jej budowy z wieloma oddzielnymi komi i
poczeniami pomidzy nimi. Wiele koci czaszki wystpuje parami i s one
uoone symetrycznie po obu stronach linii przechodzcej przez rodek
gowy. Parzystymi komi s koci: nosowe, jarzmowe, ciemieniowe,
skroniowe. Inne koci, jak np. koci sitowa i klinowa, wystpuj
pojedynczo, jednak zlokalizowane s w linii porodkowej ciaa. Niektre
koci rozwijaj si jako dwie oddzielne poowy, a nastpnie cz si w
linii porodkowej, jak np. ko czoowa i uchwa. Koci czaszki stale
podlegaj procesom przebudowy. Na zewntrznej powierzchni koci tworzy
si nowa jej warstwa, a nadmiar jej od strony wewntrznej ulega
wchanianiu zwrotnemu do krwi. Dynamika tego procesu zaley od wielu
rnych komrek i dobrego zaopatrzenia w krew. Czasami niedobr komrek
odpowiedzialnych za wchanianie zwrotne zaburza metabolizm koci, co
prowadzi do znacznego pogrubienia koci czaszki - osteopetrozy
(choroby marmurowej koci), lub choroby Pageta - w ktrych przebiegu
moe rozwin si lepota i guchota. Ko ciemieniowa (Osparietale)
Parzysta ko tworzca sklepienie i boki czaszki Pterion Punkt zejcia
koci czoowej, ciemienio- wej, czci skalistej koci skroniowej i
skrzyda wikszego koci klinowej Szew wgowy (Suuralambdoi- dea)
Znajduje si po- midzy koci potyliczn i komi ciemieniowymi Zewntrzny
otwr suchowy w koci skronio- wej Kanat prowadzcy do ucha rodko-
wego i wewntrz- nego Ko potyliczna (Osoccipitale) Ko w ksztatcie
spodka tworzca tyl i cz podsta- wy czaszki Szew wiecowy
(Suturacoronalis) Szew czcy ko czotow z obiema komi ciemienio- wymi
Wyrostek sutko- waty koci skro- niowej (Processusmastoideus)
Wynioso kostna le- ca z tyu za uchem miejsce przyczepu wie- lu mini
szyi Wyrostek rylcowaty koci skroniowej (Processusstyloideus)
Wyrostek kostny w ksztacie pal- ca, miejsce przyczepu mini i cigien
Ko czoowa (Osfronale) Tworzy czoto i grn cz obu oczodo- w. Przy
porodzie skada si z dwch potwek, ktre pniej si tcz Ko zowa
(Oslacrimalej Najmniejsza ko twarzy, ktra tworzy cz ciany oczodou
uskowa (paska) cz koci skroniowej Tworzy cz boku czaszki Ga uchwy
(Ramusmandibulae) czy si z koci skronio- w, tworzc staw skroniowo-
-uchwowy ^S Ko nosowa ^S>r (Osnasale) Parzysta, czworoboczna ko
tworzca nasad i grzbiet nosa Ko jarzmowa (Oszygomaticum) Tworzy
wystajc cz policzka i cz oczodou uk jarzmowy (Arcuszygomaticusj
Poziomy luk utworzo- ny przez koci jarz- mow i skroniow Szczka
(Maxilla) Szczka grna Ko klinowa iOssphenoidaie) Tworzy podstaw
czaszki z tyu za oczami Trzon uchwy (Corpusmandi- bulae) Szczka
dolna Otwr brdkowy (Foramenmentale) Otwr do przej- cia naczy krwio-
nonych i nerww KLUCZ To miejsce mona bez trudu wyczu pod skr koci
czas 10 1 Szew wgowy 2 Szew potyliczno-sutkowy 3 Szew
ciemieniowo-sutkowy 4 Szew uskowy 5 Szew klinowo-luskowy 6 Szew
klinowo-czoowy 7 Szew czolowo-jarzmowy 8 Szew wiecowy 9 Staw
skroniowo-uchwowy Jedynym ruchomym stawem czaszki jest staw
skroniowo-uchwowy. w ktrym uchwa czy si z czaszk. Poczenie to
umoliwi jedzenie i mwienie. Wszystkie pozostae koci s poczone ze
sob za pomoc szww, ktre wystpuj tylko w czaszce. Ta pomalowana
czaszka przedstawia umiejscowienie 11 gwnych koci oraz czce je
szwy. U dorosych tworz je cienkie stref; niezmineralizowanej tkanki
wknistej czce nieregularne, wzajemnie zazbiajce si brzegi ssiednich
koci. U rozwijajcego si maego dziecka poczenie koci czaszki szwami
ma na celu umoliwienie ich wzrostu w odpowiednim ustawieniu.
Podczas szybkiego zwikszania si wymiarw czaszki, w okresie od
niemowlctwa do wieku dziecicego, powikszajcy si mzg wywiera nacisk
na koci, oddzielajc je od siebie w miejscu szww, a nowa ko jest
odkadana na brzegu szwu, stabilizujc czaszk w jej nowym wymiarze. W
wieku siedmiu lat spowalnia si wzrost w obrbie szww czaszkowych, a
czaszka powiksza si znacznie wolniej w procesie przebudowy koci
I
- 8. GOWA Wntrze czaszki Wntrze lewej poowy czaszki ukazuje
sklepienie czaszki (calvaa) i przekrj przez koci twarzy. Porwnujc t
fotografi ze zdjciem czaszki od zewntrz, wida wiele tych samych
koci, jak rwnie dodatkowe struktury. Kostna cz przegrody nosa
(ciana dzielca jam nosa) utworzona jest z lemiesza oraz blaszki
pionowej koci sitowej. W tej czaszce powietrzne zatoki klinowe s
due. W zagbiajcym si w zatok siodle tureckim znajdu- je si
przysadka mzgowa. Ma ona wielko ziarna grochu i wytwarza hormony.
Kkiem zaznaczono pterion. Jego pozycja pokrywa si z miejscem
zaznaczonym na fotogra- fii przedstawiajcej czaszk z boku. Czaszka
pokrywa mzg, a zama- nia czaszki mog prowadzi do sta- nw
zagraajcych yciu. Jeli doj- dzie do zamania koci skroniowej, mog
ulec uszkodzeniu naczynia krwionone odchodzce od ttnicy oponowej
rodkowej, co prowadzi do powstania krwotoku nadopono- wego.
Naczynie to zaopatruje w krew koci czaszki i opony pokry- wajce z
zewntrz mzg. Jeli uleg- nie ono rozerwaniu, wypywajca z niego krew
moe wywiera nacisk na pooone w mzgu wane dla y- cia orodki. Jeli
nie zmniejszy si cinienia wewntrz czaszki, moe wystpi nagy zgon. Do
ttnicy tej chirurg moe dotrze z dojcia koo punktu okrelanego jako
pterion. Bruzda ttnicy oponowej rodkowej (Sulcusarteriaemenin- geae
mediae) Biegnie ku grze i w tyt do opon, ktre ie na zewntrz mzgu
Szew wiecowy (Suturacoronalis) Ko ciemieniowa (Osparietale)
Wewntrzny otwr su- chowy w czci ska- listej (pirami- dzie) koci
skroniowej (Meatus accusticus internus) j Ko potyliczna (Os
occipitale) Siodto tureckie (Sellaturcica) Zagbienie, w ktrym
znajduje si przysadka Pterion (Pterion) Cz oczodoowa koci czoowej
(Parsorbitalisossisfrontalis) Tworzy sklepienie oczodou Zatoka
czoowa (Sinusfrontalis) 5S Ko nosowa ' (Os nasale) Zatoka klinowa
(Sinussphenoidalis) Szew wgowy (Sutura lambdoidea) / 5 Guzowato ' ^
r potyliczna zewntrzna (Protuberantia occipitalisexterna) Brzeg
otworu wielkiego Blaszka pionowa koci sitowej (Laminaperpendicula-
ns ossis ethmoidalis) Lemiesz(Vomer) Cz podnie- bienna szczki Trzon
uchwy (Corpus mandibulae) Otwr uchwy (Foramen mandibulae) Ga uchwy
(Ramus mandibulae) Kt uchwy (Angulus mandibulae) Haczyk skrzydowy
blaszki przyrodko- wej wyrostka skrzy- dowatego mmm fypy koci
czaszki Ko jest gst, tward, zminerali- zowan tkank czn skadajc si z
trzech skadnikw: macierzy organicznej (ok. 25% wagowych) utworzonej
gwnie z wkien kolagenu, krysztaw fosforanu wapnia i wglanu wapnia
(ok. 65% wagowych) znanego pod nazw hydroksyapatytu, okoo 10% wody.
Poczeniemateriaw organicznych z mineralnymi sprawia, e ko jest
mocna i sztywna, a jednoczenie gitka i moe znosi obcienie, nie
kruszc si. Koci czaszki - czoowa, cie- mieniowa, potyliczna i
skroniowa - s komi paskimi skadajcymi Przekrj poprzeczny koci
szczki grnej ukazuje budow zatok przynosowych podobn do plastra
miodu - sprawia to, e s one lejsze, lecz wcale nie sabsze. si z
dwch zewntrznych cienkich W szpiku kostnym wytwarzane blaszek koci
zbitej, pomidzy ktrymi znajduje si luna ko gbczasta. W podobnej do
kra- townicy koci gbczastej znajduje si szpik kostny. s komrki
krwi, podczas gdy same koci s rdem jonw wapnia niezbdnych do
prawidowego funkcjonowania nerww i mini. Koci gbczaste wystpuj
tylko w czaszce. Stanowi one mocn i lekk ochron mzgu oraz odywiaj
mzg i wane dla ycia narzdy zmysw. r r Prawa ko ciemieniowa, odcita
blaszka zewntrzna (2), poniej ktrej znajduje si ko gbczasta (1).
Wida budow podobn do gbki; poniej znajduje si wewntrzna blaszka
koci zbitej. 11
- 9. ATLAS ANATOMII Sklepienie i podstawa czaszki
Sklepienieczaszki stanowi grny odcinek czaszki, ktry otacza i
ochrania mzg. Cztery koci, ktre tworz sklepienie czaszki, to ko
czoowa, dwie koci ciemieniowe i cz koci potylicznej. Koci te
powstaj w procesie, w ktrym bony utworzone z mikkiej tkanki cznej
twardniej (kostniej), stajc si koci, nie przechodzc przez porednie
stadium chrzstki, jak to si dzieje z niektrymi innymi komi czaszki.
Szczeglnie wane punkty w sklepieniu czaszki to: U szew strzakowy,
ktry przebiega od szwu wgowego pooonego z tyu gowy do szwu
wiecowego; B szczyt (najwyszy punkt sklepienia czaszki) - najwysza
cz rodkowa przebiegajca wzdu szwu strzakowego; odlego pomidzy dwoma
guzami ciemieniowymi jest najszerszym wymiarem czaszki; B zoona
natura wzajemnie zachodzcych na siebie szww, ktre umoliwiaj znaczne
powikszenie si czaszki w okresie dojrzewania i zapewniaj wytrzymao
i stabilno czaszki osoby dorosej. Sklepienie czaszki widok z
zewntrz Sklepienie czaszki wntrze Ko potyliczna (Osoccipitale)
Widoczna z gry; tworzy cz tylu i podstawy czaszki Guz ciemieniowy
(Tuberpaetale) Wyniosto na bocznej powierzchni czaszki /5 Szczyt
>& (Vertex) rodkowa cz skle- pienia tworzca naj- wyszy punkt
czaszki Ko ciemieniowa (Ospaetale) Parzysta ko leca po
przeciwlegych stronach czaszki Szew TY wiecowy (Suturacoronalis)
Przebiega midzy koci czoow i dwiema komi ciemieniowymi Ko czoowa
(Osfrontale) Tworzy przedni cz sklepienia czaszki i czoto Szew
strzakowy (Sulurasagittalisj czy dwie koci ciemieniowe Paska" ko
ciemienia Zbudowana z trzech warstw: tuski wewntrz- nej, rdkocia i
tuski zewntrznej Bruzda ttnicy oponowej rod- kowej
(Sulcusarteriaeme- ningeaemediae) Umoliwia przejcie naczy do opon
le- cych na zewntrz mzgu Grzebie czoowy (Cristafrontalisj
Uwypuklenie koci czoto- wej w gtb jamy czaszki PRZD KLUCZ To
miejsce mona bez trudu wyczu pod skr i rozw ojoi Poniewa czaszka
rozwija si w jedyny w swoim rodzaju sposb - rosncy mzg wywiera
nacisk na koci, powodujc rozszerzenie szww - kade zaburzenie w
obrbie samych koci lub szww moe spowodowa drastyczne zmiany ksztatu
i wygldu gowy noworodka lub dziecka. Izolowane przedwczesne
zrastanie si szww (kiedy pojedyncze po- czenia przeksztacaj si w
stae, za- nim mzg osignie swoj docelow wielko) nazywa si
kraniosynosto- z. Powoduje ona znaczne zmniej- szenie moliwoci
poszerzania si wymiarw czaszki na szwach. Mzg stale si powiksza w
kie- runkach, na ktre pozwalaj mu elastyczne szwy czaszkowe. Nie-
prawidowoci w rozwoju szww powoduj powstanie rnych znie- ksztace
mzgu, zalenych od te- go, w ktrym szwie wystpuj; U dkogowie polega
na wydu- eniu czaszki w ksztat dki w nastpstwie zwenia (przed-
wczesnego zamknicia) szwu strzakowego, krtkogowie polega na
skrceniu czaszki spowodowanym obustronnym zweniem szwu wiecowego,
skonogowie polega na skonym asymetrycznym zdeformowaniu czaszki
bdcym nastpstwem zwenia jednej poowy szwu wiecowego, U wieogowie,
stokogowie polega na nieprawidowym nadmiernym nachyleniu czaszki
spowodowanym przedwczesnym zamkniciem szww strzakowego i wiecowego.
Zaburzenia procesw tworzenia si koci mog rwnie powodowa deformacje
czaszki. Achondroplazja - chondrodystrofia podowa (karo- wato)
dotyczy chrzstek koci. Oznacza to, e koci podstawy czaszki s
skrcone, podczas gdy sklepienie czaszki jest prawidowe (kostnienie
na podou boniastym nie jest zaburzone). Dziecko ze stokoglowiem ma
stokowaty czubek gowy i niedo- rozwinite sklepienie czaszki. Ta
wada rozwojowa moe te powo- dowa upoledzenie widzenia. Wodogowie
jest cik chorob, w ktrej dochodzi do gromadzenia si otaczajcego mzg
pynu mzgowo-rdzeniowego. Powoduje Ten mczyzna ma klasyczne objawy
brachycefalii (krtkogto- wia) - wysok, spiczast gow i wypuke oczy -
spowodowane zaroniciem szwu wiecowego. to powikszanie si wymiarw
gowy w wyniku wysokiego cinienia dziaajcego od wewntrz. 12
- 10. GOWA Podstawaczaszki Niezwyky widok czaszki od spodu. Wida
szczk grn i otwr, przez ktry przechodzi rdze krgowy. Koci podstawy
czaszki (ko sitowa, klinowa i cz koci potylicznej), lece w okolicy
linii porodkowej, rozwijaj si w inny sposb ni koci sklepienia
czaszki. Wywodz si one z wczeniej wystpujcych chrzestnych struktur,
ktre ulegy kostnieniu rdchrzstnemu. Szczk tworz dwie symetryczne
koci, w ktrych osadzone s zby. Podniebienie twarde tworz wyrostki
podniebienne szczki i blaszki poziome koci podniebiennych. WADY
PODNIEBIENIA Rozszczep podniebienia wystpuje wtedy, gdy w yciu
podowym struktury podniebienia nie zcz si prawidowo, tworzc
szczelin w sklepieniu jamy ustnej. Szczelina ta czy jam ustn i jam
nosow. Jeli szczelina obejmuje rwnie szczk, to powstaje zajcza
warga w wardze grnej. Defekt ten czsto mona skorygowa zabiegiem
chirurgicznym. Dzieci z wskim podniebieniem i ciasno rosncymi zbami
mog mie zaoony aparat ortodontyczny, ktrego zadaniem jest stopniowe
zwikszanie nacisku w poprzek podunie biegncego podniebienia. W cigu
miesicy brzegi szwu ulegaj rozszerzeniu, co umoliwia wytwarzanie si
nowej koci i powstanie dodatkowej przestrzeni dla zbw. D
przysieczny (Fossaincisiva) Zagbienie wiodce do korzenia kla
Wyrostek podniebienny szczki (Processuspalatinus maxillae) Blaszka
pozioma koci podniebiennej (Laminahorizonalis ossispalatini) Razem
z wyrostkiem pod- niebiennym szczki two- rzy podniebienie twarde I
uk jarzmowy (Arcus zygomaticus) Otwr owalny (Foramenovale) Otwr
poszarpany (Foramenlacerum) Kana ttnicy szyjnej (Canaliscaroticus)
Otwr szyjny (Foramenjugulare) Wyrostek sutkowaty (Processus
masoideus) Wynioso koci skroniowej Wcicie sutkowe
(Incisuramastoidea) Grzebie potyliczny zewntrzny (Cristaoccipitalis
externa) Guzowato poty- ' liczna zewntrzna (Protuberantiaoccipi-
talisexterna) Szew podniebienny pordkowy (Suturapalatinamediana)
Biegnie midzy dwoma wyrostkami podniebiennymi szczki Ko jarzmowa
(Oszygomaticum) Lemiesz (Vomer) Stanowi cz przegrody nosowej Ko
klinowa (Ossphenoidale) Otwr kolcowy (Foramenspinosum) Guzek
gardowy (Tuberculumpha- ryngeum) Miejsce przycze- pu mini gardta
Otwr rylcowo- -sutkowy (Foramenstylo- mastoideum) Otwr wielki
(Foramenmagnum) Otwr, przez ktry przechodzi rdze przeduony czcy si
z pniem mzgu Otwr sutkowy (Foramenmastoi- deum) KLUCZ T- To miejsce
mona "^" bez trudu wyczu pod skr1 # I I uianwid jest tu liczba
mnuyct aciskiego sowa foramen oznaczajce- go otwr. Otwory te tworz
wiele pof- cze w ksztacie kanaw przechodz- cych przez koci czaszki,
ktre umoliwiaj naczyniom krwiononym i 12 parom nerww czaszkowych
wejcie do jamy czaszki i wyjcie z niej. Inne mniej regularne kanay
cz yy lece na zewntrz czaszki z tymi pooonymi wewntrz. S to yy
wypustowe, ktre przechodz przez otwory wypustowe. Tymi drogami moe
szerzy si zakaenie z zewntrz czaszki i powodowa cikie zakaenie w
jej wn- To zdjcie z bliska przedstawia lew potowe dou rodkowego
czaszki (jednego z trzech zagbie w dnie jamy czaszki) od wewntrz i
cztery otwory: (1) otwr kolcowy, (2) otwr owalny, (3) otwr
poszarpany, (4) otwr wielki. tizu. Najwaniejszymi otworami' w
czaszce s. otwr wielki, przez ktry rdze krgowy czy si z pniem mzgu,
otwr poszarpany, ktry znajduje si pomidzy czci skalist koci
skroniowej a koci klinow, otwr owalny (po jednym otworze z obu
stron), przez ktry przechodzi ga uchwowa nerwu trjdzielnego otwr
kolcowy, umoliwiajcy przej- cie ttnicy oponowej rodkowej do wntrza
jamy czaszki, otwr rylcowo-sutkowy, przez niego przechodzi VII nerw
czaszkowy (nerw twarzowy), otwr szyjny, stanowicy ujcie zatoki
esowatej i zatoki koci skalistej oraz trzech nerww czaszkowych,
kanat ttnicy szyjnej, przez ktry przechodzi przez niego ttnica
szyjna wraz z towarzyszcymi jej wknami nerwowymi. 13
- 11. ATLAS ANATOMII Skra gowy Koci czaszki pokrywa pi warstw
tkanki. Skra przymocowana jest mocno do mini za pomoc tkanki przez
ktr przebiega duo naczy krwiononych. cznej, Skra gowy pokrywa
wierzchoek gowy i rozciga si od linii wosw z tyu gowy do brwi z
przodu. Stanowi ona grub przesuwaln ochronn warstw pokrywajc
czaszk. Mona w niej wyrni pi warstw; pierwsze trzy s ze sob cile
poczone. O C H R O N A Skra gowy jest najgrubsza i najbardziej
owosiona na caym ciele. Chroni ona czaszk, a skra okolicy czoa ma
szczeglne znaczenie dla mimiki twarzy, poniewa jest do niej
przyczepio- nych wiele wkien miniowych, co umoliwia przesuwanie jej
do przodu i do tyu. TKANKA CZNA ZBITA Pod skr gowy znajduje si cile
z ni zwizana warstwa zbitej tkanki cznej, przez ktr przebiega wiele
ttnic i y. Ttnice te s gazkami ttnic szyjnych wewntrznej i
zewntrznej, ktre czc si ze sob, zapewniaj bogate unaczynienie
wszystkich okolic skry gowy. Ta warstwa tkanki cznej czy minie ze
skr gowy w taki sposb, e gdy nawet dochodzi do rozdarcia skry w
czasie wypadku, te trzy warstwy pozostaj cile ze sob poczone. Skra
(Cutis) Zewntrzna warstwa, w kt- rej znajduje si wiele miesz- kw
wosowych, gruczow potowych i ojowych rdkocie (Diple) Porowata
tkanka wy- peniajca przestrze znajdujc si midzy blaszk zewntrzn i
wewntrzn koci Powierzchnia mzgu Mzg pokryty jest opon mikk, kt- ra
ley najgbiej ze wszystkich opon Pajczynwka (opona
pajcza)(Arachnoidea encephali) Cienka wknista warstwa pokrywajca
opon mikk ley pomidzy opon twar- d a opon mikk Opona twarda mz-
gowia (Duramaterencephali) Mocna, wknista bona wycielajca czaszk od
wewntrz yta rdkocia (Venadiploica) Pooona we wntrzu koci gbczastej
czaszki Odstonio pi warstw skry owo- sionej gowy, aby ukaza ich
wzajem- ne pooenie wzgldem naczy krwio- nonych i pooonej poniej
koci. Czaszka (Cranium) Tkanka czna zbita Druga warstwa; czy skr z
czepcem cig- nistym; prze- biegaj przez ni liczne naczy- nia
krwionone Czepiec cignisty (Aponeurosis epicranialis) Cienka, mocna
bona cignista, ktra czy brzu- siec potyliczny z tyu gowy z brzucem
czo- towym z przodu Misie skroniowy (Musculustemporalis) Misie z
boku gowy; przyczepia si do dol- nej uchwy i mona go wyczu przy
zacini- tych zbach Tkanka tczna luna Umoliwia przesuwanie si grnej
warstwy skry gowy wzgldem warstwy pooo- nej najgbiej, okostnej
czaszki Okostna czaszki (Pericranium) Najgbiej pooona war- stwa
skry gowy, okost- na, jest bon pokrywaj- c koci czaszki KLUCZ To
miejsce mon bez trudu wyczu pod skr Korze wosa Opuszka wosa Mieszek
wosa Przekrj poprzecznyprzez skr ukazuje wosy wraz z mieszkami.
Mona zobaczy rwnie minie przywosowe. L Gruczo ojowy Minie
przywosowe Skra gowy jest najbardziej owosion okolic ciaa. Wosy na
skrze gowy izoluj od zimna i chroni przed dziaaniem soca i w pewnej
mierze osaniaj gow przed niewielkimi urazami. Kady wos skada si z
korzenia pooonego w skrze i odygi wystajcej ponad skr. W skrze
korze otoczony jest mieszkiem wosowym. Wos wystaje z mieszka
wosowego pod ktem ostrym i dlatego skutecznie okrywa skr. Mieszki
wosowe w skrze gowy przechodz przez faz wzrostu i spoczynku. Po
aktywnej fazie wzrostowej mieszki wosowe i opuszka wosa odpoczywaj
przez krtki okres. Wosy wypadaj w czasie fazy spoczynku. Poniewa
fazy wzrostu i spoczynku w poszczeglnych mieszkach wosowych ukadaj
si naprzemiennie, wypadania wosw zwykle si nie zauwaa. Gruczoy
ojowe, ktre wytwarzaj oleist wydzielin nazywan ojem skrnym, znajduj
si take w skrze kontaktujcej si z mieszkiem wosa. j smaruje odyg
wosa oraz chroni skr przed bakteriami i grzybami. Do mieszka
dochodzi misie, ktry w czasie skurczu pociga odyg i prostuje wosy,
przez co powstaje gsia skrka". Skurcz mini powoduje rwnie wycinicie
na zewntrz zawartoci gruczou ojowego. 14
- 12. GOWA Minie skry gowy Minie skry gowy znajduj si pod skr i
warstw tkanki cznej. Przesuwaj one skr czoa i szczk podczas ucia.
Misie potyliczno-czoowy jest duym miniem skadajcym si z dwch czci,
jednej pooonej z przodu, a drugiej z tyu skry gowy, poczonych patem
wknistej tkanki cznej (czepcem cignistym). Brzusiec czoowy minia
potyliczno-czoowego znajduje si w okolicy czoowej. Rozpoczyna si na
skrze brwi, kieruje si do tyu i czy z czepcem cignistym. Misie ten
podnosi brwi i marszczy czoo lub pociga skr gowy do przodu.
Brzusiec potyliczny minia potyliczno-czoowego rozpoczyna si w
tylnym grnym odcinku szyi i kieruje si do przodu, gdzie czy si z
czepcem cignistym. Skurcz minia powoduje przesunicie skry gowy ku
tyowi. Minie skroniowe pooone s z boku po obu stronach czaszki nad
uszami. Ich wkna przebiegaj od czaszki w kierunku uchwy. Uczestnicz
one w procesie ucia. LUNA TKANKA CZNA Czwart warstw znajdujc si pod
miniami i czepcem cignistym jest luna tkanka czna. Dziki niej
warstwy znajdujce si powyej mog wzgldnie atwo przesuwa si po
warstwie pooonej poniej. Jest to miejsce, w ktrym skra gowy moe si
oderwa podczas wypadku, gdy np. gowa wypada przez przedni szyb
samochodu. Pit warstw stanowi okostna czaszki, ktra jest mocn bon
pokrywajc bezporednio koci czaszki. Tkanka czna zbita Znajduje si
bezpo- rednio pod skr, z ktra jest zczona, biegn w niej ttnice i
yy, ktrymi pynie krew Brzusiec /5 czoowy ^& (Venterfrontalis)
Pokrywa czoto i sklepienie czaszki na odcin- ku od czepca
cignistego do brwi; unosi brwi i marszczy czoto Misie okrny oka
(Musculusorbi- cularisoculi) Piaski misie, ktry otacza oko Misie
okrny ust (Musculusorbiculans oris) Misie zwieracz otaczajcy usta
Skra (Cutis) Najbardziej zewntrzna warstwa, w ktrej znajduj si wosy
Czepiec scignisty (Aponeurosis epicranialis) Warstwa wk- nistej
tkanki cznej, ktra czy brzusiec czoowy z brzu- cem potylicz- nym
minia potyliczno- -czotowego Brzusiec potyliczny (Venter
occipitalis) Zaczynasina koci potylicznej i czy z czep- cem
cignistym; pociga skr gowy do tyu Misie skroniowy
(Musculustemporalis) Pooony z boku gowy, przebiega w d do uchwy;
zamyka uchw i przytrzymuje j pod- czas spoczynku Brzusiec
potyliczny minia potyliczno-czoowego unieruchamia czepiec
scignisty, przez co brzusiec czoowy moe uczestniczy w mimice
twarzy. Misie skroniowy odpowiada za zaciskanie uchwy. KLUCZ To
miejsce mona bez trudu wyczu pod skr skry gowy Uszkodzenia skry
gowy i warstw znajdujcych si pod ni powoduj obfite krwawienie,
nawet przy niewielkim skaleczeniu. Za dugotrwae i obfite krwawienie
po zranieniu odpowiadaj dwa czynniki. Aby odywi tak wiele mieszkw
wosowych, tkanki pokrywajce czaszk maj wicej gbokich naczy
krwiononych ni skra w pozostaych obszarach ciaa. Krew dopywa do
skry i tkanki podskrnej gowy przez wiele ttnic, Rozlegle zranienia
skry gowy bardzo krwawi, gdy ttnice si nie obkurczaj. Upoledza to
powstawanie skrzepu. ktre cz si ze sob przez ana- stomozy biegnce w
tkance cznej zbitej pooonej pod skr. Te czce si ze sob naczynia
krwionone zapewniaj bardzo dobre ukrwienie wszystkich tkanek
pokrywajcych koci czaszki. Warstwa tkanki cznej zbitej przytrzymuje
naczynia i sprawia, e nie mog si one obkurcza po urazie, tak jak
ttnice w innych okolicach ciaa. Jeli ttnice nie mog si zwa,
utrudnia to tworzenie si skrzepu. Aby zahamowa krwawienie,
konieczne jest ucinicie krwawicego miejsca. Wikszo krwi
zaopatrujcej skr gowy przepywa przez na- czynia pooone na
powierzchni mini pokrywajcych czaszk. I 15
- 13. ATLASANATOMII Mzg Mzg stanowi cz orodkowego ukadu
nerwowego, pooon we wntrzu jamy czaszki. Zarzdza on wieloma
funkcjami organizmu, takimi jak praca serca, zdolno chodzenia i
biegania oraz myleniem i emocjami. Mzg skada si z trzech gwnych
czci: przodomzgowia, rdmzgo- wia i tyomzgowia. Przodomzgo- wie
dzieli si na dwie poowy, ktre tworz lew i praw pkul mzgu. PKULE
MZGU Pkule mzgu stanowi najwiksz cz przodomzgowia. Ich zewn- trzna
powierzchnia jest pofadowa- na i tworzy wiele zakrtw i bruzd, ktre
znacznie powikszaj jego powierzchni. Wiksza cz powierzchni mzgu
jest gboko ukryta w bruzdach. Kada pkula mzgu dzieli si na paty:
czoowy, ciemieniowy, potyliczny i skroniowy. Nazwy ich pochodz od
ssiadujcych z nimi koci czaszki. Obie pkule czy spoido wielkie
(corpus callosuni), skupisko wielu wkien pooonych gboko w brudzie
rodkowej. ISTOTA BIAA I SZARA Pkule zbudowane s z pooonej
zewntrznie kory (istoty szarej) i wewntrznie pooonego skupiska
wkien nerwowych (istoty biaej]. Istota szara zbudowana jest z cia
komrek nerwowych; wystpuje w pkulach kory mzgu i mdku oraz w jdrach
podkorowych. Istota szara zbudowana jest z wkien nerwowych
(wypustek cia komrek nerwowych) pooonych poniej kory. Tworz one sie
czcych si ze sob wkien, ktre mog komunikowa si z innymi obszarami
mzgu i rdzenia krgowego. Lewa pkula mzgu Prawa pkula mzgu Biegun
czoowy (Polusfrontalis) Najbardziej do przodu wysunita cz
przodomzgowia Zakrt czoowy grny (Gyrusfrontalissuperior) Zakrt
przedrodkowy (Gyrus precentralisj Zawiera orodki ruchowe, ktre
kontroluj minie szkieletowe. Ta cz kory mzgu zawiaduje ruchami
koczyn, palcw rk, kciuka, a take warg Zakrt zarodkowy (Gyrus
postcentralis) Zawiera orodki czuciowe Bruzda (Sulcus) Zagbienie w
korze mzgu Szczelina poduna mzgu (Fissuralongitudinalis cerebri)
Oddziela praw pkul mzgu od lewej Bruzda przedrodkowa (Sulcus
precentralis) Bruzda rodkowa (Sulcus centralis) Oddziela pat
czotowy od ciemieniowego Bruzda ciemie- niowo-potyliczna
(Sulcusparieto- occipitalis) Stanowi granic midzy ptatem
ciemieniowym a potylicznym Zakrt (Gyrus) Wypuky fad kory mzgu FafHy
ITBruzcb Pierwotna kora ruchowa Pierwotna kora somato- sensoryczna
Pat czoowy Cz przodo- mzgowia od- powiedzialna za emocje Orodek
ruchowy mowy (orodek Broca) Pat skroniowy Obszar mzgu
odpowiedzialny za dwik i jzyk mwiony Cztery ptaty ptkul mzgowych
zaznaczone na lewej ptkul i Pierwotna kora suchowa Orodek czuciowy
mowy (orodek Wernickego) Pat cie- mieniowy Obszar za- angaowany w
orientacj w przestrzeni Pat potyliczny Cz tytomz- gowia i gwny
obszar odpo- wiedzialny za interpretacj bodcw wzrokowych Bruzda
rodkowa mzgu biegnie od szczeliny podunej mzgu do bruzdy bocznej i
stanowi granic pomidzy patem czoowym a ciemieniowym. Bruzda
przedrodkowa ley z przodu przed bruzd rodkow i przebiega rwnolegle
do niej; znajduje si w niej pierwotna kora ruchowa odpowiedzialna
za ruchy celowe. W zakrcie zarodkowym ley pierwotna kora
somatosensoryczna, ktra odbiera bodce z ciaa. Bruzdy
ciemieniowo-potyliczne (lece na przyrodkowych powierzchniach obu
pkul mzgu) s granic midzy patami ciemieniowymi a potylicznymi. W
brudzie ostrogowej mieci si pierwotna kora wzrokowa, gdzie powstaj
obrazy. Pierwotna kora Bruzda ostrogowa (Sulcuscalcarinus) Znajduje
si w niej cz wzrokowa kory suchowa ley w tylnym odcinku szczeliny
bocznej. Na powierzchni przyrodkowej pata skroniowego, z przodu na
zakrcie czoowym grnym, ley pierwotna kora wchowa odbierajca
zapachy. Wewntrznie od zakrtu przyhipokampowego ley hipokamp, ktry
jest czci ukadu limbicznego i odpowiada za pami. Obszary nadzorujce
mow le w pkuli dominujcej (zwykle lewej). Orodek ruchowy mowy
(orodek Broca) ley na zakrcie czoowym dolnym i ma zasadnicze
znaczenie dla powstania mowy. 16
- 14. GOWA I Wntrzemzgu Przekrj w linii porodko- wej ciaa pomidzy
dwiema pkulami mzgu ukazujegwnestruktury, ktre kontroluj wikszo
czynnoci ciaa. Podczas gdy okrelone obszary nad- zoruj czucie i
przepyw informacji, inne kontroluj mow i sen. MOWA, MYLI I RUCHY
Orodek czuciowy mowy (orodek Wernickego) ley poza pierwotn kor
suchow i jest niezbdny do rozumienia mowy. Kora przedczoowa spenia
wysze funkcje poznawcze: odpowiada za mylenie abstrakcyjne,
zachowania spoeczne i zdolno podejmowania decyzji. Wewntrz istoty
biaej pkul mzgowych znajduj si liczne skupiska istoty szarej, ktre
tworz jdra podstawne. Struktury te s odpowiedzialne za funkcje
ruchowe, w tym programowanie ruchw, planowanie, wybr kolejnoci
wykonywania ruchw i przywoywanie pamici. MIDZYMZGOWIE rodkowa cz
przodomzgowia zawiera struktury, ktre otaczaj komor trzeci. Tworz
one midzymzgowie, w skad ktrego wchodz wzgrze, podwzgrze, nadwzgrze
i niskowzgrze zlokalizowane w obu pkulach. Wzgrze jest ostatni
stacj przekanikow dla informacji pyncych z pnia mzgu i rdzenia
krgowego do kory mzgu. Podwzgrze mieci si pod wzgrzem na dnie
midzymzgowia. Odpowiada ono za wiele mechanizmw homeostazy i
kontroluje dziaanie przysadki Ciao modzelowate (Corpuscallosum)
Grube pasmo wkien nerwowych znajdujce si w dnie szczeliny podunej,
ktre zespala obydwie pkule mzgu Prawa pkula mzgu Jedna z dwch pkul,
ktre stanowi najwiksz cz przodo- mzgowia Komora (Ventriculus) Jama
wype- niona pynem Wzgrze (Thalamus) Przekazuje informacje
sensoryczne z narzdw zmysw do odpowiednich obszarw kory mzgu Nerw
wzrokowy (Nervusopticus) Przekazuje informacje wzrokowe z oka do
mzgu Przysadka (Hypophysis) Mzg wyjty z czaszki nie zawiera
przysadki Podwzgrze (Hypothalamus) Odpowiedzialne za uczucia popdy,
takie jak gd i pragnienie; pomaga te kontrolowa temperatur ciata i
rwnowag wodno-elektrolitow krwi Zakrt przed rodkowy (Gyrus
precentralis) Bruzda rodkowa (Sulcuscentralis) Zakrt zarodkowy
(Gyruspostcentralis) rdmzgowie (Mesencephalon) Wane dla wzroku; czy
przodomzgowie z tytomzgowiem Most (Pons) Cz pnia mzgu zawie- rajca
liczne drogi nerwowe mzgowej, ktra zwiesza si z jego podstawy. Pat
przedni przysadki wydziela substancje, ktre wpywaj na nadnercza,
tarczyc, gonady i wytwarza czynniki wzrostu. Pat tylny produkuje
hormony, ktre zwikszaj cinienie krwi, zmniejszaj wytwarzanie moczu
i powoduj skurcze macicy. Podwzgrze wpywa rwnie na ukad wspczulny
(sympatyczny) i przywspczulny (parasympatyczny) i kontroluje
temperatur organizmu, apetyt i czujno. Nadwzgrze jest wzgldnie ma
czci grzbietowo-ogonow midzymzgowia, w ktrej znajduje si szyszynka
wytwarzajca Szyszynka (Corpuspineale) Cz nadwzg- rza, ktra synte-
tyzuje melatonin Bruzda ciemieniowo- -potyliczna (Sulcusparie-
tooccipitalis) Oddziela pat ciemieniowy od potylicznego - Bruzda
ostrogowa (Sulcuscalcarinus) Znajduje si tu wikszo pierwotnej kory
wzrokowej Mdek (Cerebellum) Kontroluje ruchy ciaa i rwnowag; na
zewntrz znajduje si istota szara, a wewntrz istota biaa Rdze
przeduony (Medullaoblongata) Zawiera wane dla ycia orodki
kontrolujce oddychanie i ukad sercowo-naczyniowy melatonin; zarzdza
ona kontrol cyklu sen/czuwanie. Niskowzgrze ley poniej wzgrza i
obok podwzgrza. W strukturze tej znajduj si jdra, ktre kontroluj
ruch. Rdze krgowy (Medulla spinalis) Pie mzgtuFmozclek Pat
ciemieniowy Pat czoowy Pierwotna kora wzrokowa Pierwotna kora
wchowa Pat potyliczny Zakrt hipokampa Pie mzgu Tylny odcinek
midzymzgowia czy si ze rdmzgowiem, ktre przechodzi w most i rdze
przeduony w tyomzgowiu. rdmzgowie i tyomzgowie zawieraj wkna
nerwowe czce pkule mzgu z jdrami nerww czaszkowych, a take z
niszymi orodkami w pniu mzgu i rdzeniu krgowym. Zawieraj one rwnie
jdra nerww czaszkowych. Wikszo tworu siatkowatego, sieci wkien
nerwowych, ley w rdmzgowiu i tyomzgowiu. Widok przyrodkowej
powierzchni prawej pkuli mzgu po usuniciu pnia mzgu, co umoliwia
wgld w doln cz pkuli. W ukadzie tym znajduj si wane orodki
oddechowe, sercowe i naczynioruchowe. Mdek znajduje si z tyu za
tyomzgowiem i czy si z nim za pomoc trzech par wskich struktur,
tzw. konarw mdku. Konary te zapewniaj te poczenie mdku z reszt mzgu
i rdzeniem krgowym. Mdek koordynuje ruchy zapocztkowane przez inne
obszary mzgu. Sprawuje on rwnie kontrol nad utrzymaniem rwnowagi, a
take wpywa na postaw i napicie miniowe. 17
- 15. ATLAS ANATOMII Naczynia krwionone Ttnice zaopatruj mzg w
krew utlenowan. Mzg way okoo 1,4 kg, co stanowi okoo 2% masy caego
ciaa, jednak do prawidowego funkcjonowania potrzebuje od 15% do 20%
krwi pompowanej przez serce. Jeli mzg nie otrzymuje krwi przez 10
sekund, czowiek traci przytomno, a jeli przepyw krwi nie zostanie w
cigu kilku minut przywrcony, to nastpuje jego nieodwracalne
uszkodzenie. SIE NACZY TTNICZYCH Krew ttnicza dopywa do mzgu przez
dwie pary ttnic. Ttnice szyjne wewntrzne odchodz od ttnic szyjnych
wsplnych, biegncych po obu stronach szyi, i wnikaj do jamy czaszki
przez kana ttnicy szyjnej, a nastpnie rozgaziaj si i zaopatruj kor
mzgow. Dwoma gwnymi gaziami ttnicy szyjnej wewntrznej s ttnica
rodkowa mzgu i ttnica przednia mzgu. Ttnice krgowe bdce
odgazieniami ttnic podobojczykowych wnikaj do jamy czaszki przez
otwr wielki i zaopatruj w krew pie mzgu i mdek. cz si ze sob,
tworzc ttnic podstawn, ktra dzieli si na dwie ttnice tylne mzgu,
ktre zaopatruj midzy innymi kor pata potylicznego lub kor wzrokow
lec z tyu mzgu. Te dwa rda dostarczajce krew do mzgu cz si ze sob i
tworz koo ttnicze na podstawie mzgu zwane koem Willisa". mzgu Widok
mzgu od dou Prawa pkula Lewa pkula Opuszka wchowa
(Bulbusolfactorius) Narzd wchu Ttnica rodkowa mzgu
(Arteriacerebrimedia) Gwna gal ttnicy szyjnej wewntrznej, ktra
zaopatruje w krew dwie trzecie pkuli mzgu i wiele struKtur w gbi
mzgu Ttnica podstawn (Arteriabasilaris) Dua ttnica, ktra ley na
dolnej powierzchni mostu; rozdziela si na dwie ttnice tylne mzgu
Ttnica krgowa (Arteriavertebraiis) Gat ttnicy podobojczykowej;
wnika do jamy czaszki przez otwr wielki, dostarczajc krew do pnia
mzgu, potem dwie ttnice cz si w ttnic podstawn Rdze krgowy
(Meduilaspinalis) Mzg (Cerebrum) Ttnica przed- nia mzgu
(Arteriacerebri anterior) Dostarcza krew do pata czoowego i do
rodkowej powierzchni pkuli mzgu Koottnicze mzgu (koto Willisa)
(Circulusarterio- suscerebri) Koto czcych si ze sob ttnic na pod-
stawie mzgu Ttnica tylna mzgu (Arteriacerebri posterior) Dostarcza
krew do dolnej czci pata skroniowe- go i do pata potylicznego z tyu
mzgu Mdek (Cerebellum) Ttnice mdkowe (Arteriaecerebelli) Gazie
ttnic krgowych i podstawnych, ktre dostarczaj krew do mdku pryw
Krwi WMr/,yiiidiiv Znaczenie zaopatrzenia mzgu w krew szczeglnie
wida wtedy, kiedy dopyw krwi zostaje prze- rwany, jak np, w udarze.
Do udaru moe doj w wyniku zahamowania dopywu (niedokrwienie) lub
krwawienia (krwotok) do mzgu. Moe to Ten kolorowy obraz tomogra-
ficzny ukazuje obszar martwicy (niebieski) spowodowanej zamkniciem
wiata ttnicy mzgowej, na przykad przez skrzeplin. spowodowa mier
tkanki mzgowej zaopatrywanej przez okrelone naczynie. cilej mwic, u
pacjenta efekt kliniczny zaley od lokaliza- cji uszkodzonego
naczynia. W klasycznym udarze" jest to ttnica rodkowa mzgu (patrz
zdjcie). Zamknicie tego naczynia powoduje uszkodzenie obszaru kory
ruchowej, ktra kontroluje zamierzone ruchy mini po stronie
przeciwnej, i poraenie poowy ciaa. Inne objawy, kti towarzyszy
uszkodzeniu tej ttnicy, to; utrata czucia w poowie ciata po stronie
przeciwnej niz ognisko, zaburzenia widzenia zaburzenia mowy (jeli
uszkodzenie obejmuje domi- nujc lew pkul) Wielko uszkodzenia i
stopie powrotu do zdrowia zalez od obszaru objtego zawatem (ob-
szaru martwej tkanki) Czasem poraenie si nie cofa i 18
- 16. yy mzgu yy gbokie i powierz- chowneodprowadzaj krew z mzgu
do skomplikowanego ukadu zatok. Z zatok krew pod wpywem si
grawitacji powraca do serca - w przeciwiestwie do innych y nie ma
tam zastawek. yty mzgu mona podzieli na ukady y powierzchownych i
gbokich. yy te nie maj zasta- wek i odprowadzaj krew do zatok
ylnych czaszki. Zatoki znajduj si pomidzy warstwami opony twardej,
mocnej zewntrznej bony otaczajcej mzg, i w przeciwiestwie do y
znajdujcych si w innych czciach ciaa nie maj wkien miniowych w
swoich cianach. yy powierzchowne maj rny przebieg na powierzchni
mzgu i wiele z nich ma poczenia z innymi yami. Wikszo y
powierzchow- nych uchodzi do zatoki strzakowej grnej. Wikszo y
gbokich, od- prowadzajcych krew ze struktur po- oonych wewntrz
mzgu, odpro- wadza krew do zatoki prostej przez y wielk mzgu (y
Galena). ZADANIA ZATOK Zatoka prosta i zatoka strzakowa grna cz si
ze sob. Krew prze- pywa przez zatoki poprzeczn i esowat i opuszcza
jam czaszki przez y szyjn wewntrzn, ktra prowadzi j z powrotem do
serca. Poniej mzgu po obu stronach koci klinowych znajduj si zatoki
jamiste, do ktrych spywa krew z oczodow i gbiej pooonych czci
twarzy. Zatoka ta stanowi potencjaln drog szerzenia si zakaenia do
wntrza czaszki. Zatoka strzakowa grna (Sinussagittalissuperior)
Najwiksza z zatok ylnych; otrzymuje krew z wielu powierzchownych yl
mzgu; jest rwnie miejscem wchaniania zwrotnego pynu
mzgowo-rdzeniowego do krwiobiegu Zatoka strzakowa dolna
(Sinussagittalisinterior) Znajduje si przy dolnym brzegu sierpu
mzgu (duej wypustki opony twardej oddzielajcej obie ptkule mzgu);
otrzymuje krew z yt powierzchownych GOWA Zatoka prosta
(Sinusrectus) Odprowadza krew z zatoki strzakowej dolnej i gbokich
y mzgu przez due naczynie ylne - y wielk mzgu Zatoka jamista
(Sinuscavernosus) Odprowadza krew z oczodou, gbokich czci twarzy i
przysadki Zatoka skalista dolna (Sinuspetrosusinterior) Biegnie
wzdu tylnej krawd czci skalistej koci skroniowej; odprowadza krew z
zatoki jamistej do yy szyjnej wewntrznej Zatoka skalista grna
(Sinuspetrosus superior) Odprowadza krew z zatoki jamistej do
zatoki poprzecznej Zatoka poprzeczna (Sinustransversus) czy ze sob
zatoki i przechodzi w zatok esowat Zatoka esowat (Sinussigmoideus)
Odprowadza krew z zatoki poprzecznej do yty szyjnej wewntrznej;
nazwa jej pochodzi od przebiegu w ksztacie litery S" brzowanie zy
yy mzgu i zatoki zylne mona atwo uwidoczni w badaniu
angiograficznym. Badanie to polega na wstrzykni- ciu rodka
cieniujcego do ttnicy szyjnej wewntrznej. Mniej wicej po 7
sekundach rodek cieniujcy powinien znale si w kreniu ylnym.
Nastpnie wykonuje si seryjne zdjcia rentgenowskie, na ktrych mona
tatwo uwidoczni nieprawidowoci w obrbie ukadu ylnego mzgu. Na tym
arteriogramie ttnicy szyjnej (faza ylna) wida yty mzgu. rodek
cieniujcy w naczyniach krwiononych jest na zdjciu czarny. Za pomoc
tej techniki mona uwidoczni miejsca, w ktrych doszo do zakrzepu, a
take wady wrodzone pocze pomidzy ttnicami a yami. Jednak zaburzenia
w yach mzgowych wystpuj znacznie rzadziej ni w ttnicach mzgu. Ten
model ukazuje zatoki ylne mzgu, ktre odprowadzaj odtlenowan krew z
powrotem do serca. 19
- 17. ATLAS ANATOMII Komory mzgu Mzg pywa" w ochronnej warstwie
pynu mzgowo-rdze- niowego - wodnistej cieczy, ktra jest wytwa-
rzana w ukadzie komr lecychwe wntrzu mzgu oraz wjego pniu. Mzg
zawiera ukad czcych si ze sob jam, ktre okrela si mianem komr. W
mzgu i pniu mzgu znajduj si cztery komory. Kada wytwarza pyn
mzgowo- -rdzeniowy, ktry otacza i nasika mzg i rdze krgowy, chronic
go przed urazami i infekcjami. Trzy komory - dwie parzyste komory
boczne i komora trzecia - znajduj si w przodomzgowiu. Parzyste
komory boczne s najwiksze, a kada z nich ley w jednej z pkul mzgu.
W komorze bocznej mona wyrni cz rodkow i trzy rogi, przedni (pooony
w pacie czoowym), tylny (w pacie potylicznym) i wewntrzny (w pa-
cie skroniowym). Komora trzecia jest wsk jam lec pomidzy wzgrzem a
podwzgrzem. KOMORA CZWARTA Komora czwarta znajduje si w tylomzgowiu
poniej mdku. Gdy patrzy si na ni z gry, ma ksztat diamentu, lecz w
paszczynie strzakowej (patrz na prawo) ma ksztat trjkta. czy si z
komor trzeci wskim kanaem - wodocigiem mzgu - znajdujcym si w
rdmzgowiu. Sklepienie czwartej komory jest niepene, przez co moe si
ona komunikowa z przestrzeni podpajczynwkow (patrz powyej). Komora
boczna (Ventriculuslateralis) Parzysta komora potoona w
przodomzgowiu; w kadej pkuli znajduje si jedna komora boczna Rg
czoowy (przedni) (Cornufrontale[anterius]) Czoowa cz komory
bocznej; ley ku przodowi od otworu midzykomorowego Cz rodkowa
(Parscentralis) Gtwna cz komory bocznej, w skad ktrej wchodz
jeszcze trzy rogi: przedni, dolny i tylny Kora mzgowa
(Cortexcerebn) Pat skroniowy iLuhustempOralis) Rg skroniowy (dolny)
(Cornutemporale[inferius]) Cz komory bocznej potoona w pacie
skroniowym Rg potyliczny (tylny) (Cornuoccipitale [posterius]) Cz
komory boczne], ktra siga w obrb ptata potylicznego (z tyu gowy) at
potyliczny iLobus occipitalis) Otwr midzykomorowy
(Forameninterventriculare) Kana czcy obie komory boczne z komor
trzeci (dawniej nazywany otworem midzykomorowym Monroego) Komora
trzecia (Ventriculustertius) Pojedyncza komora tczca si z dwiema
komorami bocznymi przez otwr midzykomorowy Wodocig mzgu
(Aqueductuscerebri) Kana czcy komor trzeci z komor czwart;
przebiega wzdu rdmzgowia Ten przekrj strzakowy mzgu i pnia mzgu
ukazuje cztery komory oraz otwory i wodocig mzgu, ktre je cz. Otwr
boczny komory czwartej (Luschki) (Aperturalateralisventriculi
quarti[Luschkae]) Otwr, przez ktry pyn mzgowo-rdzeniowy odpywa do
przestrzeni podpajczynwkowej Otwr porodkowy komo- ry czwartej
(Magendiego) (Aperturamedianaventriculi quarti[Magendii]) Otwr w
komorze czwartej ktry umoliwia odpyw pynu mzgowo-rdzeniowe- go do
przestrzeni podpajczynwkowej Rdze krgowy (Medullaspinalis) Komora
czwarta (Ventriculusquartus) Jama w obrbie pnia mzgu sigajca do
kanau rodkowego w centralnej czci rdzenia krgowego 'Pyn
mzgowo-rdzeniowy w komorach mzgy Wewntrz kadej komory znajduje si
sie naczy krwiononych zna- nych jako splot naczyniwkowy. Jest to
miejsce, w ktrym wytwa- rzany jest pyn mzgowo-rdze- niowy. Pyn ten
wypenia komory, a take przestrze podpajczynw- kow otaczajc mzg i
rdze kr- gowy, gdzie peni funkcje ochronne. Uwaa si, e pyn ten
usuwa szko- dliwe produkty do ukadu ylnego. Wygld pynu moe czsto
dostar- Na tym zdjciu z rezonansu magnetycznego wyranie wida
symetryczny ukad komr mzgu (w kku). czy wanych informacji na temat
ewentualnej infekcji. Pyn mzgowo-rdzeniowy mona pobra z wielu
miejsc, pooonych wzdu rdzenia krgowego, podczas zabiegu zwanego
punkcj ldwiow. Ig wkuwa si przez opon tward (najbardziej zewntrzn
warstw opon otaczajcych mzg i rdze kr- gowy) do jamy podpajczynwko-
wej, skd aspiruje si (odciga) pyn. Zwykle pyn mzgowo-rdzeniowy jest
jasny, bezbarwny, a kada zmia- na jego wygldu moe wiadczy o
chorobie. Czerwone zabarwienie np. moe wskazywa, e do pynu dostaa
si krew z ogniska krwotoku. Odlew z ywicy przedstawia ukad komr
mzgu, ktry skada si z czterech poczonych ze sob jam. 20 i
- 18. GOWA Krenie pynu mzgowo-rdzeniowego Pyn mzgowo-rdzeniowy
wytwarzany jest w splocie naczyniwkowymznajdu- jcym si w komorach
bocznych oraz w komo- rach trzeciej i czwartej. Splot naczyniwkowy
zawiera duo naczy krwiononych, ktre pochodz z pooonej najgbiej i
otaczajcej bezporednio mzg opony mikkiej. W splocie tym znajduje si
wiele wypustek kosmkowatych, ktre uwypuklaj si do komr, i
wytwarzany jest w nich pyn mzgowo-rdzeniowy. Ze splotu
naczyniwkowego znajdujcego si w obu komorach bocznych mzgu pyn
mzgowo- -rdzeniowy przechodzi przez otwr midzykomorowy do komory
trze- ciej. Wraz z pynem, ktry powsta- je w komorze trzeciej,
przepywa on przez wodocig mzgu do rd- mzgowia i komory czwartej.
Do- datkowo pyn mzgowo-rdzeniowy wytwarzany jest przez splot naczy-
niwkowy w komorze czwartej. PRZESTRZE PODPAJ CZYNWKOWA Z komory
czwartej pyn mzgowo- -rdzeniowy ostatecznie trafia do otaczajcej
mzg jamy podpajczy- nwkowej. Pyn mzgowo-rdze- niowy przepywa do
przestrzeni podpajczynwkowej przez otwory znajdujce si w komorze
czwartej - otwr porodkowy (Magendiego) i dwa otwory boczne
(Luschki]. Gdy pyn znajdzie si w jamie podpajczynwkowej, okra on
orodkowy ukad nerwowy. W zwizku z tym, e pyn mzgo- wo-rdzeniowy
jest cigle produko- wany, musi on stale odpywa, aby nie wytworzyo
si zbyt due cinie- nie. Za przepyw pynu do ukadu zatok ylnych mzgu
odpowiedzialne s wypustki, tzw. ziarnistoci paj- czynwki.
Szczeglnie duo ich znaj- duje si w zatoce strzakpwej grnej. Zatoka
strzakowa grna - (Sinussagittalissuperior) Przestrze, do ktrej
spywa krew ylna z ptkul mzgu Opona pajcza (pajczynwka)
(Arachnoidea) rodkowa z trzech opon mzgowych Komora boczna
(Ventriculus lateralis) Opona twarda mzgowia {Dummaterencephali)
Najbardziej zewntrz- na spord trzech opon mzgowia Splot
naczyniwkowy komory trzeciej (Plexuschoroideusventriculitertii)
Odpowiada za wytwarzanie ptynu mzgowo-rdzeniowego Ziarnistoci
pajczynwki (Granulationes arachnoideales) Przez te struktury pyn
mz- gowo-rdzeniowy przenika do uktadu ylnego Przestrze (jama) pod-
pajczynwkowa (Cavitassubarachnoidealis) Przestrze pomidzy paj-
czynwka a opon mik- k, przez ktr prze- pywa pyn mzgowo-rdze- niowy;
strzaki wskazuj kie- runek prze- pywu Otwr midzykomorowy (Foramen
interventriculare) Otwr, przez ktry przepywa pyn mz- gowo-rdzeniowy
z komory bocznej do komory trzeciej. Jego zablokowanie moe
doprowadzi do powstania wodogowia Wodocig mzgu (Aqueductuscerebri)
Odprowadza pyn mzgowo-rdzeniowy do komory czwartej Przysadka mzgowa
(Glandulapitiutaria) Reguluje wytwarzanie hormonw nwkowej Na
przekroju przez mzg i pie mzgu pokazano przepyw pynu
mzgowo-rdzeniowego. Strzakami niebieskimi oznaczono kierunek
przepywu przez ukad komr; tymi przez jam podpajczynwkow. Otwr
boczny komory czwartej (Luschki] (Aperturalateralisventriculi
quarti[Luschkae]) Otwr, przez ktry pyn mz- gowo-rdzeniowy przepywa
do przestrzeni podpajczy- Kanat rodkowy (Canaliscentralis) Stanowi
przeduenie komory czwartej, przebiega przez ca dugo rdzenia
krgowego Otwr porodkowy komory czwartej (Magendiego)
(Aperturamediana ventriculiquarti[Magendii]) Otwr potoony w
sklepieniu komory czwartej, przez ktry pyn mzgowo-rdzeniowy
przepywa do przestrzeni podpajczynwkowej Komora trzecia
(Ventriculus tertius) Zbiornik yy wielkiej mzgu (Cisternavenae
cerebrimagnae) Obszar, z ktrego mona pobra do badania pyn mz-
gowo-rdzeniowy Splot naczyniwkowy komory czwartej (Plexuschoroideus
ventriculiquarti) Wytwarza pyn mzgowo- -rdzeniowy Zbiornik mdkowo-
-rdzeniowy (Cisternacerebello- medullaris) Jeden z wielu zbiorni-
kw, poszerzonych obszarw przestrzeni podpajczynwkowej, z ktrego
mona pobra pyn mzgowo- -rdzeniowy do badania Pyn mzgowo-rdzeniowy
wytwarzany jest cigle, dlatego zaburzenia w jego odpywie prowadz do
wzrostu cinienia rdczaszkowego. Do rozwoju wodogowia (gromadzenia
si ptynu w mzgu) moe doj w sytuacji zablokowania przepywu przez
otwr midzykomorowy, wodocig mzgu lub otworw w sklepieniu komory
czwartej. U pacjenta Wodogowie jest stanem, w ktrym dochodzi do
zahamowania przepywu pynu mzgowo- -rdzeniowego w ukadzie komr mzgu
lub przez przestrze podpajczynwkow. Przyczyn blokady w ukadzie
komorowym moe by guz, a zaburzenia przepywu przez jam
podpajczynwkow - uraz gowy lub zapalenie opon mzgowo-rdzeniowych. z
t chorob wystpuj boi ylowy, zawroty gtowy i upoledzenie funkcji
intelektualnych. U noworodkw wodogowie moe powodowa napicie i
ttnienie ciemiczka przedniego oraz powikszanie si obwodu gowy, Stan
ten wymaga natychmiastowego obnienia cinienia rdczaszkowego. Jeli u
osoby dorosej konieczne jest pobranie ptynu mzgowo-rdzeniowe- go do
badania, wykonuje si punkcj ldwiow Podczas tego zabiegu wprowadza
si ig do przestrzeni podpajczynwkowej pomidzy trzonem czwartego a
pitego krgu ldwiowego Nie powoduje to uszkodzenia tkanki nerwowe),
gdy w warunkach prawidowych rdze krgowy koczy si znacznie wyej
(pomidzy pierwszym a drugim krgiem ldwiowym) 21
- 19. ATLASANATOMII Pkule mzgu Pkule mzgu s najwiksz czci mzgu. U
ludzi s one bardziej rozwinite ni inne czci mzgu, i to wanie odrnia
nasze mzgi od mzgw zwierzt. Lewa i prawa pkula mzgu oddzielone s od
siebie szczelin podun mzgu. Patrzc na powierzchni pkul mzgowych od
gry i z boku, wida wyranie rowek schodzcy w d, pooony okoo 1 cm za
punktem wyznaczajcym rodek pomidzy przednim a tylnym biegunem mzgu.
Jest to tzw. bruzda rodkowa mzgu lub bruzda Rolanda. Schodzc dalej
z boku mzgu, wida drugi duy rowek tzw. bruzd boczn mzgu lub bruzd
Sylviusa. PATY M Z G U Pkule mzgu dziel si na paty, ktre nazywaj si
tak jak pooone powyej koci czaszki: pat czoowy znajduje si przed
bruzd rodkow mzgu i powyej bruzdy bocznej, pat ciemieniowy pooony
jest za bruzd rodkow mzgu i powyej tylnego odcinka bruzdy bocznej
mzgu; rozciga si on do tyu a do bruzdy ciemieniowo- -potylicznej,
ktra oddziela ten pat od lecego z tyu mzgu pata potylicznego; pat
skroniowy obejmuje obszar znajdujcy si poniej bruzdy bocznej mzgu,
rozciga si on do tyu i styka si z patem potylicznym. Paty pkul mzgu
Bruzda rodkowa (Sulcuscentralis) Bruzda Rolanda Ptat czoowy
(Lobusfrontalis) Odpowiada za planowanie przyszych ruchw i kontrol
ich wykonania Bruzda boczna (Sulcuslateralis - sulcus Sylvii)
Bruzda Sylviusa Kada z ptkul mzgu dzieli si na cztery paty, ktre
nazywaj si tak jak lece bezporednio nad nimi koci czaszki. Ptat
skroniowy (Lobustemporalis) Odpowiada za syszenie i niektre
elementy uczenia si, pami i emocje aruzay Zakrt (Gyrus) Uniesiony
obszar kory mzgowej Bruzda (Sulcus) Pytki rowek znajdujcy si w
korze mzgu r Istota szara (Substantlagrisea) Znajduj si w niej
ciata komrek nerwowych Ptat ciemieniowy (Lobusparietalis) Odpowiada
za czucie somatyczne Bruzda ciemieniowo- -potyliczna (Sulcus
parietooccipitalis) Ptat potyliczny (Lobusoccipitalis) Odpowiada za
interpretacj obrazw Istota biaa - (Substantiaalba) Znajduj si w
niej wypustki komrek nerwowych (aksony) Powierzchnia ludzkiego mzgu
jest bardzo pofadowana, z wieloma zakrtami i bruzdami. Poniewa mzg
w yciu podowym bardzo szybko ronie, kora mzgu ule- ga pofadowaniu w
wyniku nachodze- nia na siebie tkanki mzgowej. Mzg przypomina
wygldem powierzchni orzecha woskiego. Fady nazywane s zakrtami, a
pytkie rowki znajdujce si pomidzy nimi to bruzdy. Niektre bruzdy
znajduj si w tym samym miejscu w mzgach wszyst- kich ludzi i
dlatego wykorzystuje si je jako punkty odniesienia przy podziale
kory mzgu na cztery paty. POWSTAWANIE ZAKRTW I BRUZD Zakrty i
bruzdy pojawiaj si okoo trzeciego-czwartego miesica ycia podowego.
Do tego czasu powierzchnia mzgu jest gadka, jak w mzgach ptakw i
gadw. Taki skomplikowany ukad pofadowania powierzchni pozwala
zwikszy powierzchni kory mzgu wewntrz czaszki, ktra ma ograniczon
pojemno. 22
- 20. GOWA Funkcje pkul mzgowych Rne obszary kory mzgowej speniaj
odmienne,wysoko specjalistyczne funkcje. Kora mzgu dzieli si na:
Pola ruchowe, ktre inicjuj i kontroluj przebieg ruchw. Pierwotna
kora ruchowa kontroluje ruchy zamierzone po przeciwnej stronie
ciaa. Z przodu, przed pierwotn kor ruchow, ley cz przednia (kora
przedruchowa), a strefa trzecia, dodatkowy obszar ruchowy, znajduje
si na wewntrznej powierzchni plta czoowego. Wszystkie obszary
wspdziaaj ze zwojami podstawy mzgu i mdkiem, umoliwiajc wykonywanie
skomplikowanych sekwencji dokadnie kontrolowanych ruchw. Pola
czuciowe otrzymuj i zbieraj informacje pochodzce z receptorw
czuciowych znajdujcych si w ciele. Pierwotna kora czuciowa
otrzymuje informacje dotyczce dotyku, blu, temperatury i pooenia
staww i mini (czucie gbokie) z receptorw czuciowych umiejscowionych
po przeciwnej stronie ciaa. Pola asocjacyjne kory mzgowej
uczestnicz w integracji skomplikowanych funkcji mzgu - wyszych
procesw umysowych zwizanych z nauk, pamici, mow, ocen,
rozumowaniem, uczuciami i osobowoci. Pierwotna kora ruchowa
Kontroluje ruchy zalene od woli po przeciwnej stronie ciata;
pobudzanie elektryczne tego obszaru powoduje ruchy okrelonych grup
mini Pierwotna kora somatosensoryczna Docieraj do niej informacje z
receptorw czuciowych po stronie przeciwnej ciata dotyczce dotyku,
blu, temperatury i pozycji mini oraz staww Kora asocjacyjna
(kojarzeniowa) suchowa Odpowiada za interpretacj i znaczenie dwikw
Orodek ruchowy mowy (Broca) Odpowiada za wytwarzanie dwikw (mow); u
97% ludzi obszar ten znajduje si z lewej strony mzgu Kilka z
najwaniejszych pod wzgldem funkcji obszarw przed- stawiono w
postaci mapy na bocznej powierzchni mzgu. Pierwotna kora suchowa
Przetwarza podstawowe cechy dwikw, jak wysoko tonu i rytm F
Roprezonta Reprezentacja ruchowa ciaa chowa ciah Reprezentacja
czuciowa ciaa Pierwotna kora ruchowa Nerwy kontrolujce okrelone
grupy miniowe ukadaj si w sposb uporzdkowany Pierwotna kora
somatosensoryczna Bardzo czule okolice ciaa reprezentowane s w
korze mzgu przez due obszary, ktre odbieraj docierajce z nich bodce
czuciowe Kora asocjacyjna (kojarzeniowa) wzrokowa Odpowiada za
rozpoznawanie i znaczenie informacji wzrokowych i odnoszenie ich do
wczeniejszych dowiadcze Pierwotna kora wzrokowa Dochodz do niej
informacje z oczu z przeciwlegej polowy pola widzenia reprezeniuA
.n . ,- czuciowych i ruchowych w sposb' uporzdkowany. Kanadyjski
neurochiruig Wilder Penfield w latach 50. XX wieku sporzdzi map
kory mzgu, ktra otrzymuje informacje z rnych obszarw ciaa. W
znieczuleniu miejscowym pobudza) on powierzchni mzgu pacjentw i
pyta ich, co czuj, Penfield odkry, e pobudzanie ; 1 obszarw zakrtu
zarodkowego wywoywao wraenia dotykowe w okrelonych obszarach po
przeciwnej stronie ciata. Inne badania wykazay, ze objto kory
ruchowej przyporzdkowanej rnym obszarom ciata zaley od stopnia
zoonoci i precyzji ruchw, jakie one wykonuj, a nie od iloci tkanki
miniowej. Kora nie otrzymuje i nie wysya jednakowej iloci
informacji do kadego obszaru ciata. 23
- 21. ATLAS ANATOMII Wzgrze (thalamus) Wzgrze jest gwnym orodkiem
przekanikowym i integrujcym w mzgu, pooonym gboko wjego czci
centralnej. Zbudowane jest z dwch pow i odbiera bodce czuciowe
wszystkich rodzajw oprcz zapachu. Wzgrze zbudowane jest z parzy-
stych, jajowatych skupisk istoty szarej {ciaa komrek nerwowych),
dugoci 3-4 cm i szerokoci 1,5 cm, pooonych gboko w rodku mzgowia, w
okolicy nazywanej midzymzgowiem. Wzgrze tworzy okoo 80%
midzymzgowia i znajduje si po obu stronach wypenionej pynem
mzgowo-rdzeniowym komory trzeciej. Lewa i prawa cz wzgrza cz si
przez most utworzony z istoty szarej - zrost midzywzgrzowy.
NEUROANATOMIA Z przodu wzgrze jest zaokrglone i wsze ni w odcinku
tylnym, ktry przechodzi w poduszk. Powierzchni grn wzgrza pokrywa
cienka warstwa istoty biaej - warstwa obwodowa. Druga warstwa
istoty biaej - blaszka rdzenna zewntrzna - pokrywa powierzchni
boczn. Budowa wzgrza jest bardzo zoona. Wzgrze zawiera ponad 25
rnych jder (skupiska komrek nerwowych penicych t sam funkcj). Jdra
wzgrza oddzielone s od siebie pionow warstw istoty biaej, ktra ma
ksztat litery Y - tzw. blaszk rdzenn wewntrzn. Jdro przednie
znajduje si w rozwidleniu litery Y, ktrej ogonek oddziela jdra
boczne i rodkowe i dzieli si, obejmujc jdra rdblaszkowe. Blaszka
rdzenna wewntrzna (Laminamedullaris interna) Znajduj si w niej jdra
rdblaszkowe, ktre kontroluj czuwanie Jdro grzbietowo- -przyrodkowe
(Nucleusdorsomedialis) czy informacje dotyczce nastroju i instynktu
Jdro boczne tylne (Nucleuslateralisposterior) Zaangaowane w czenie
informacji czuciowych Poduszka (PuMnar) tczy odczucia somatyczne
oraz informacje suchowe i wzrokowe Jdro przednie (Nucleusanterior)
Uczestniczy w procesach zwizanych z pamici i emocjami Wzgrze skada
si z wielu od- dzielnych jder (skupisk komrek nerwowych). Kade jdro
odbiera informacje czuciowe pochodzce z rnych rde i przekazuje je
do okrelonych okolic mzgu. Jdro brzuszne przednie (Nucleusventralis
anterior) Bierze udziat w kontroli ruchw zamierzonych Jdro brzuszne
boczne (Nucleusventrolateralis) Bierze udziat w kontroli ruchw
zamierzonych Ciao kolankowate boczne (Corpusgeniculatum laterale)
Przekazuje informacje wzrokowe do kory mzgowej plta potylicznego
Jdro brzuszne tylno-boczne (Nucleusventralis posterolateralis)
Przekazuje informacje dotycz- ce blu, dotyku, ucisku, tem-
peratury, wibracji do obszarw czuciowych kory mzgowej Widok mzgu z
boku Wysza kontrola Funkcji mzgu] Widok mzgu od wewntrz 'T Kade
jdro wzgrza czy si z okrelonym obszarem kory mzgowej (zewntrzn
warstw mzgu). Na obu powyszych ilustracjach pokolorowano obszary
kory mzgu odpowiadajce rysunkowi wzgrza znajdujcego si na grze
strony. Kade jdro wzgrza czy si z okrelonym obszarem kory mzgowej
poprzez pczki wkien nerwowych przebiegajcych w torebce wewntrznej.
Niektre jdra wzgrza przekazuj informacje pochodzce z rnych
receptorw czuciowych, np. bodce somatyczne (fizyczne), wzrokowe i
suchowe, do kory somatosensorycznej. Inne uczestnicz w
przekazywaniu informacji dotyczcych ruchu, z mdku i jder podstawy,
do okolic ruchowych okolicy czoowej kory mzgu. Wzgrze uczestniczy
rwnie w autonomicznych (bezwiednych) funkcjach, jak zachowanie
wiadomoci. 24
- 22. GOWA Podwzgrze (hypothalamus) Podwzgrzejestzoon struktur
pooon gboko w mzgu. Zarzdza ono podstawowymi funkcjami organizmu i
odgrywa znaczn rol w utrzyma- niu homeostazy - rwnowagi rodowiska
wewntrznego organizmu. Podwzgrze jest maym obszarem midzymzgowia;
ma wielko paznokcia pokrywajcego kciuk i mas tylko 4 gramw. Pooone
jest poniej wzgrza i oddzielone jest od niego pytkimi bruzdami.
Podwzgrze znajduje si tu za skrzyowaniem nerww wzrokowych, w ktrym
dwa nerwy wzrokowe krzyuj si po drodze z gaek ocznych do kory
wzrokowej pooonej z tyu mzgu. W podwzgrzu wyrnia si wiele wyranych
struktur. Na jego spodniej powierzchni znajduj si: ciaa
suteczkowate (corpora mamilhria), dwie mae wyniosoci wielkoci
groszku, ktre zaangaowane s w zmys powonienia; lejek
[infundibulum), czyli szypua przysadki, czcy podwzgrze z lec poniej
tyln, nerwow, czci przysadki; guz popielaty [tuber cinerum),
szaroniebieskie wzniesienie otaczajce podstaw lejka. Jdro
przykomorowe (Nucleusparaventricularis) Syntetyzuje hormon
oksytocyn; u kobiet hormon ten wpywa na produkcj pokarmu w
gruczoach piersiowych i skurcz ciany macicy podczas porodu Jdro
skrzyowania (Nucleussuprachiasmaticus) Bierze udziat w kontroli
rytmu snu i czuwania Podwzgrze, podobnie jak wzgrze, skada si z
licznych jder. Jdra te bior udzia w kontroli funkcji autonomicznych
(niezalenych od woli). Jdro nadwzrokowe (Nucleussupraopticus)
Produkuje wazopresyn (hormon antydiuretyczny), ktry zwiksza
wchanianie zwrotne wody w nerkach Ciato modzelowate
(Corpuscallosum) Pasmo wkien ner- wowych, ktre czy lew i praw pkul
mzgu Jdro grzbietowo-przy- rodkowe i brzuszno- -przyrodkowe
(Nucleusdorsomedialiset nucleusventromedialis) Uczestniczy w
kontroli godu i pragnienia Przysadka (Hypophysls)
(Glandulapituitaria) Hormony wydzielane przez ten gruczo pozostaj
pod bezporedni kontrol podwzgrza Kontro1ajgodw Junkc|i_ Podwzgrze
Przedni pat przysadki Wydzielanie hormonw z przedniego pata
przysadki pobudzane jest przez czynniki uwalniane przez podwzgrze
Cz guzowata Wiele podwzgrzowych hormonw regulujcych uwalnia si do
maych naczy krwiononych w obszarze wyniosoci porodkowej Tylny pat
przysadki Tu do naczy krwiononych uwalniane s hormony produkowane w
jdrach nadwzrokowych i przykomorowych Podwzgrze reguluje wiele
podstawowych procesw organizmu: Przysadka Podwzgrze stanowi gwne
poczenie pomidzy orodkowym ukadem nerwowym a ukadem
wewntrzwydzielniczym, kontrolujcym funkcje przysadki. Autonomiczny
ukad nerwowy Wkna nerwowe cz podwzgrze z orodkami autonomicznymi
pooonymi w pniu mzgu. Dziki temu podwzgrze moe wpywa na czsto pracy
serca i cinienie krwi; prac jelit i pcherza moczowego; pocenie si i
wydzielanie liny. Jedzenie i picie Pobudzanie bocznego obszaru
podwzgrza zwiksza gd Podwzgrze kontroluje przysadk za porednictwem
wkien nerwowych dochodzcych do tylnego pata przysadki i naczy
wosowatych zaopatrujcych przedni pat przysadki. i pragnienie, a
pobudzanie obszaru przyrodkowego zmniejsza gd i spoycie pokarmu.
Temperatura ciaa Pewne obszary podwzgrza kontroluj temperatur krwi
i peni funkcj termostatu. Kontrola zachowa emocjonalnych Podwzgrze
wraz z innymi obszarami mzgu uczestniczy w wyraaniu strachu i
agresji oraz wpywa na zachowania seksualne. Kontrola cyklu snu i
czuwania Jdro skrzyowania odpowiada za codzienny sen i czuwanie.
Pami Uszkodzenie cia suteczkowatych wie si z upoledzeniem zdolnoci
do nauki i przyswajaniem nowych informacji. 25
- 23. ATLAS ANATOMII Ukad imbiczny Ukadem imbicznym nazywamy zesp
czcych si ze sob struktur pooonych wewntrz mzgu. Ukad imbiczny czy
si z innymi czciami mzgu. Odpowiada on za nastrj i pami. Ukad
imbiczny jest zespoem struktur pooonych gboko w mzgu, ktry wie si z
odbiorem emocji i odpowiedzi organizmu na nie. Ukad imbiczny nie
jest jedn wyran czci mzgu, lecz raczej piercieniem poczonych
struktur otaczajcych grny odcinek pnia mzgu. Poczenia pomidzy tymi
strukturami s zoone, czsto tworz ptle lub okrgi. Ich dokadne
znaczenie nie zostao jeszcze w petni wyjanione. BUDOWA Ukad
imbiczny skada si ze wszystkich lub tylko niektrych spord
wymienionych struktur: ciao migdaowate - jdro w ksztacie migdaa
wydaje si wiza z uczuciem strachu i agresji; I hipokamp - struktura
odgrywajca pewn rol w procesie nauki i pamici; jdra przednie
(wzgrza) - te skupiska komrek nerwowych tworz cz wzgrza. Do ich
zada naley midzy innymi kontrola zachowa instynktownych; zakrt
obrczy - czy ukad imbiczny z kor mzgow, czci mzgu odpowiedzialn za
wiadome mylenie; podwzgrze - reguluje rodowisko wewntrzne
organizmu, w tym cinienie krwi, ttno i stenie hormonw. Ukad
imbiczny wpywa na organizm za porednictwem podwzgrza, do ktrego
wysya bodce. Ukad imbiczny we wntrzu mzgu - widok od strony
przyrodkowej Zakrt obrczy (Gyruscinguli) czy ukad imbiczny z kor
mzgow Ciao migdaowate (Corpus amygdaloideum) Skupisko istoty szarej
w ksztacie migdal, ktre czy si z ukadem wchowym Podwzgrze
(Hypothalamus) Obszar przodomzgowia regulujcy rodowisko wewntrzne
organizmu Hipokamp (Hippocampus) Odgrywa wan rol w przetwarzaniu
nowych informacji w pami dugotrwa Poczenia ukadu limbicznego
obejmuj grn cz pnia mzgu. cz si one z innymi czciami mzgu i s
odpowiedzialne za emocje. iczny i zmys Ukad wchowy (odpowiedzialny
za zmys wchu) czsto zaliczany jest do ukadu limbicznego. Z pewnoci
istnieje cise poczenie pomidzy nimi. EMOCJE Wkna nerwowe przewodzce
do mzgu informacje z receptorw czuciowych zlokalizowanych w nosie
cz si ze strukturami ukadu linibicznego, przede wszystkim z ciaem
migdaowatym. Nasz zmyst wchu jest cile zwizany ze wspomnieniami z
prze- szoci lub emocjami. Na przykad zapach noworodka moe wyzwoli
uczucia macierzyskie. Dziki temu rne zapachy czsto kojarz si z
rnymi emocjami i uczuciami. Przykadem moe by wstrt, jaki wywouje wo
odchodw, lub uczucie macierzyskie, ktre wywouje zapach maego
dziecka. WSPOMNIENIA Zapach wie si rwnie z pamici; nie jest niczym
niezwykym to, e jaki zapach budzi w nas nagle wspomnienia, ktre,
jak si wydawao, zostay ju dawno zapomniane. Zjawisko to mona wyjani
rol ukadu limbicznego, zwaszcza hipokampu, w procesach uczenia si i
utrwalania pamici. 26
- 24. GOWA I Poczenia ukadu limbicznego Ukad limbiczny czy si z
wyszymi orodkami znajdujcymi si w korze mzgowej i z bardziej
prymitywnym pniem mzgu. Sprawia on, e uczucia i emocje oddziauj na
organizm, a take umoliwia regulacj odpowiedzi emocjonalnej. Ludzki
mzg mona podzieli na trzy czci. Czci te rozwijay si kolejno przez
tysice lat. PIE MZGU Najstarsz" rozwojowo czci mzgu jest pie mzgu.
Kontroluje on gwnie wewntrzn homeostaz organizmu. Pie mzgu mona
postrzega jako rodzaj ukadu podtrzymujcego ycie". UKADLIMBICZNY
Wraz z rozwojem ssakw pojawia si druga warstwa" mzgu ukad
limbiczny. Ukad ten umoliwi rozwj odczu i emocji w odpowiedzi na
dopywajce bodce czuciowe. Wie si on rwnie z rozwojem nowych - w
pojciu ewolucyjnym - zachowa wizi z potomstwem (wizi
macierzyskiej). KORA MZGOWA Ostatni warstw ludzkiego mzgu wspln dla
ssakw wyszego rzdu jest kora mzgowa, cz mzgu, ktra umoliwia mylenie
i posugiwanie si rozumem. Za pomoc tej czci mzgu osoby postrzegaj
wiat zewntrzny i podejmuj wiadome decyzje dotyczce zachowania i
dziaa. Rozwj mzgu Kora mzgowa Zewntrzna warstwa mzgu rozwija si na
kocu i wie si z wyszymi funkcjami intelektualnymi Ukad limbiczny
Ten uktad rozwija si w drugiej kolejnoci i reguluje czynnoci
emocjonalne niezbdne dla ycia ssakw, na przyktad trosk o potomstwo
ZNACZENIE UKADU LIMBICZNEGO Ukad limbiczny ley pomidzy kor a pniem
mzgu i komunikuje si z obiema tymi strukturami. Dziki poczeniom z
pniem mzgu ukad limbiczny powoduje, e stan emocjonalny moe wpywa na
stan wewntrzny organizmu. Moe on na przykad przygotowa organizm do
zachowa zalenych od instynktu samozachowawczego", np. ucieczki w
sytuacji zagroenia lub do zblienia seksualnego. Rozlege poczenia
pomidzy ukadem limbicznym a kor mzgu umoliwiaj czowiekowi
wykorzystywanie wiedzy na temat Pie mzgu Ta cz mzgu rozwija si
najpierw i jest odpowiedzialna za instynkt samozachowawczy i agresj
Trzy warstwy mzgu rozwijay si kolejno przez tysice lat. Kada z nich
jest odpowiedzialna za inne funkcje ciaa i inne funkcje
intelektualne. wiata zewntrznego do odpowiedzi na bodce
emocjonalne. W razie potrzeby kora mzgowa moe przej wadz" nad
bardziej prymitywnym ukadem limbicznym. UKiauu iimDiczncgo Poniewa
ukad limbiczny jest odpowiedzialny za emocje, nastrj i pami,
uszkodzenie jego struktur moe wywiera wpyw na te obszary.
ENCEFALOPATIA WERNICKEGO Encefalopatia Wernickego jest chorob mzgu,
w ktrej dochodzi do krwawie z drobnych naczy krwiononych do grnego
odcinka pnia mzgu i ukadu limbicznego. Chorob t powoduje dugotrwae
naduywanie alkoholu, z jednoczes- Padaczka skroniowa moe obej- mowa
ukad limbiczny. Elektro- encefalografia ukazuje nieprawi- dow
aktywno elektryczn w okrelonych obszarach mzgu. nymi niedoborami
pokarmowymi. U osb chorych wystpuje spltanie, ktre w kocu
przechodzi w piczk. Objawy choroby czsto nie ustpuj cakowicie.
Pozostaj pewnego stopnia amnezja i niemono nauczenia si nowych
rzeczy. PADACZKA SKRONIOWA W padaczce skroniowej ognisko chorobowe
znajduje si w pacie skroniowym mzgu, w pobliu ukadu limbicznego.
Jeli procesem chorobowym objte s ciaa migda- owate lub hipokamp, w
czasie napadu padaczkowego chory moe odczuwa rne zapachy, zmiany
nastroju czy zaburzenia pamici. Napady mog by tak cikie, e mog
przypomina schizofreni. 27
- 25. ATLASANATOMII Jdra podstawne Jdra podstawne le gboko w
istocie biaej pkul mzgu. S to skupiska komrek nerwowych, ktre
sprawuj kontrol nad ruchami ciaa. Powszechnie uywana nazwa, zwoje
podstawy mzgu, w rzeczywistoci jest terminem bdnym, gdy okrelenie
zwj" odnosi si do skupiska wielu komrek nerwowych znajdujcych si w
obwodowym, a nie orodkowym ukadzie nerwowym. Waciwym terminem
anatomicznym jest okrelenie jdra podstawne". CZCI SKADOWE Istnieje
wiele struktur zaliczanych do jder podstawnych i wszystkie s blisko
powizane anatomicznie i czynnociowo. Nale do nich: Skorupa. Wraz z
jdrem ogoniastym skorupa otrzymuje sygnay pochodzce z kory mzgu.
Jdro ogoniaste. Nazwa odzwierciedla jego ksztat, gdy ma ono dugi
ogon. Jdro to czy si z przednim odcinkiem skorupy. Gaka blada. Jdro
to przekazuje informacje ze skorupy do barwnikowego obszaru
rdmzgowia znanego jako istota czarna, z ktrym ma wiele cech
wsplnych. PODZIA Rne nazwy wi si z rnymi grupami jder podstawnych.
Okrelenie ciao prkowane" odnosi si do caej grupy wchodzcej w skad
jder podstawnych, podczas gdy prkowie obejmuje tylko skorup i jdro
ogoniaste. Inny termin - jdro soczewkowate, odnosi si do skorupy i
gaki bladej, ktre razem tworz struktur podobn do soczewki.
Schodkowy przekrj przez mzg ukazuje jdra podstawne pooone gboko w
pkulach mzgu. Te skupiska komrek nerwowych sprawuj kontrol nad
ruchami.Gowa jdra ogoniastego (Capunucleicaudati) Torebka wewntrzna
(Capsulainterna) Blaszka istoty biaej mzgu w ksztacie wachlarza
pooona midzy jdrami podstawnymi, nadajca im wygld pasw Skorupa
(Putamen) Otrzymuje informacje z kory mzgowej Gaka blada
(Globuspallidus) Cz jdra soczewkowatego mzgu Ogon jdra ogoniastego
(Caudanucleicaudati) Lokalizacja przekroju Wzgrze (Thalamus)
Skupisko istoty szarej potoone po obu stronach przodomzgowia
przekrj w paszczynie czoowej przez_mz Lokalizacja przekroju Wzgrze
Trzon jdra ogoniastego Skorupa Ogon jdra ogoniastego Przekrj w
paszczynie czoowej przez mzg ukazuje dwie anatomiczne waciwoci jder
podstawnych - ksztat i pooenie - w odniesieniu do innych struktur
tej okolicy. KSZTAT JDER Przekrj w paszczynie czoowej pokazuje, e
jdro soczewkowate ma ksztat podobny do orzecha bra- zylijskiego lub
czstki pomaraczy. Skorupa ley na bocznej (zewntrznej) gace bladej,
ktra Ten przekrj czoowy przez mzg ukazuje pooenie jder podstawnych
w odniesieniu do innych struktur mzgu. zwa si i koczy tpo. W bok od
skorupy znajduje si pasmo istoty szarej zwane przedmurzem
(niepokazane), ktre czasami wczane jest do jder podstawnych.
TOREBKA Jdra podstawne znajduj si w pobliu wzgrza, wanego obszaru
mzgu, z ktrym maj wiele pocze. Oddzielone s one od podwzgrza torebk
wewntrzn, obszarem istoty biaej zawierajcym wkna nerwowe, ktre od
kory mzgowej przechodz w d do rdzenia krgowego. 28
- 26. GOWA Budowa i funkcje jder podstawnych Oglny ksztat jder
podstawnych mzgu jest zoony i na podstawie dwuwymiarowego obrazu
trudno sobie wyobrazi rzeczywisty ich wygld. Trjwymiarowy obraz
jder podstawnych pozwala atwiej zrozumie ich pooenie w mzgu, wielko
oraz ksztat. atwiej mona sobie wyobrazi ksztat jdra ogoniastego - w
okolicy gowy czy si ono ze skorup, a nastpnie zagina si ku tyowi,
tworzc uk powyej wzgrza, i ponownie kieruje si ku przodowi. Koniec
ogona jdra ogoniastego czy si z jdrami migdaowatymi stanowicymi cz
ukadu limbicznego (odpowiedzialnego za niewiadome funkcje
autonomiczne). ZNACZENIE JDER PODSTAWNYCH Badanie funkcji jder
podstawnych mzgu nie jest atwe, poniewa le one gboko w mzgu i z
tego powodu s stosunkowo trudno dostpne. Wikszo tego, co wiemy na
temat ich funkcji, pochodzi z obserwacji klinicznych tych pacjentw
z chorobami jder podstawnych, ktre prowadz do okrelonych zaburze
ruchowych i zaburze postawy, jak np. choroba Parkinsona. Obecny
stan wiedzy na temat funkcji jder podstawnych pozwala stwierdzi, i
pomagaj one wykonywa precyzyjne ruchy zamierzone i przeciwdziaaj
wykonywaniu ruchw niezamierzonych i mimowolnych. Jdro soczewkowate
(Nucleuslentiformis) Ciao migdaowate (Corpus amygdaloideum) Ogon
jdra ogoniastego (Caudanuclei caudati) Jdro ogoniaste (Nucleus
caudatus) Wzgrze (Thalamus) Ten diagram przedstawia trjwymiarowy
obraz mzgu. Ukazano na nim wielko i ksztat jder podstawnych oraz
ich pooenie w stosunku do innych struktur mzgu. v^iioroDy jaer
poastawnycn Wiele zaburze ruchowych jest skutkiem uszkodzenia jder
podstawnych mzgu. Do chorb tych naley choroba Parkinsona, plsawica
Huntingtona i choroba Wilsona. ZABURZENIA RUCHOWE Choroba
Parkinsona jest chorob o nieznanej etiologii, ktra wystpuje gwnie u
ludzi starszych. Prowadzi do rnych zaburze ruchowych - spowolnienia
ruchw, zwikszenia napicia mini, dre i pochylenia postawy Choroba
Parkinsona moe by spowodowana uszkodzeniem jder podstawnych. Do
objaww tej choroby nale: pochylenie tuowia do przodu, drenie i chd
powolny z szuraniem nogami. ciaa. Osoby dotknite t chorob maj
trudnoci z rozpoczciem i zakoczeniem ruchu, wyraz twarzy chorego
przypomina mask. W badaniach jder podstawnych chorych na chorob
Parkinsona wykazano niedobr dopaminy, substancji, ktra umoliwia
neuronom komunikowanie si midzy sob. Plsawica Huntingtona jest
chorob wrodzon, ktra nie ujawnia si przed osigniciem wieku
redniego. Wie si z powoln degeneracj czci jder podstawnych i
prowadzi do wystpowania nieprawidowych ruchw i otpienia. Choroba
Wilsona jest chorob wrodzon zwizan z uszkodzeniem jder podstawnych
i postpujcym otpieniem w modym wieku. 29
- 27. ATLASANATOMII Mdek Mdek, po acinie cerebellum - may mzg",
znajduje si z tyu, poniej patw potylicznych kory mzgu. Kontroluje
on ruchy w sposb podwiadomy. 4 Cz mzgu nazywana mdkiem
zlokalizowana jest z tylu gowy poniej patw potylicznych kory mzgu.
Najwaniejszym zadaniem mdku jest koordynacja ruchw, utrzymanie
rwnowagi ciaa oraz postawy. Mdek wykonuje swoje funkcje w sposb
podwiadomy, wic czowiek nie uwiadamia sobie jego dziaania. BUDOWA
Mdek skada si z dwch pkul poczonych w linii porodkowej robakiem.
Pkule mdku pooone s z boku i z tylu od linii porodkowej ciaa.
Powierzchnia mdku ma charakterystyczny wygld. W przeciwiestwie do
duych zakrtw kory mzgowej powierzchni mdku tworzy wiele drobnych
zakrtw. PATY Pomidzy zakrtami mdku na jego powierzchni znajduj si
gbokie szczeliny, ktre dziel mdek na trzy paty: pat przedni, pat
tylny, ptat kaczkowo-grudkowy. Mdek ma dwie pkule, po jednej z
kadej strony robaka. Powierzchnia mdku skada si z wskich fadw
(zakrtw). Konar grny mdku Robak (Vermis) rodkowa cz mdku czca obie
pkule mdku, przypominajca ksztatem robaka Pat przedni mdku
(Lobusanteriorcerebelli) Stosunkowo maty pat, oddzielony od ptata
tylnego przez pierwsz szczelin (fissuraprimaria) Ptat tylny mdku
(Lobusposteriorcerebelli) Najwikszy z trzech ptatw, sigajcy od
szczeliny pierwszej na grnej powierzchni mzgu do szczeliny
tylno-bocznej na spodzie mdku Most (Pons) Cz pnia mzgu czca rdze
przeduony ze wzgrzem Rdze przeduony (Medullaoblongata) Grny koniec
rdzenia krgowego i najnisza cz pnia mzgu Pat kaczkowo-grudkowy
(Lobusflocculonodularis) May pat w ksztacie ruby potoony na spodzie
mdku; sktada si z ktaczka i guzka rodkowego (czci robaka) Zakrty
mdku (Foliacerebelli) Wskie, utoone poprzecznie fady na powierzchni
mdku Kana rodkowy (> rdzenia krgowego ; '' (Canaliscentraiis
medullaespinalis) mclku Konar rodkowy mdku Konar dolny mdku Mdek cz
z pniem mzgu, czyli z reszt mzgu, trzy pary konarw mdku, ktre
skadaj si z wizek wkien nerwowych. Mona je zobaczy na dolnej
powierzchni mdku. Istniej trzy szlaki: konar grny mdku, czy mdek ze
rdmzgowiem, konar rodkowy mdku, czy mdek z mostem, konar dolny
mdku, czy mdek z rdzeniem przeduonym. Trzy pary konarw mdku stanowi
poczenie mdku z pniem mzgu. Konary skadaj si z wizek wkien
nerwowych. Nie ma bezporedniego poczenia pomidzy mdkiem a kor
mzgow. Wszystkie informacje przepywajce do lub z mdku przechodz
przez konary. W odrnieniu od kory mzgu, w ktrej kada ze stron
kontroluje przeciwn stron ciaa, kada poowa mdku kontroluje t sam
poow ciaa. Oznacza to, e kade uszkodzenie jednej ze stron mdku
spowoduje wystpienie objaww po tej samej stronie ciaa. 30
slideshare_object._adQueue.push({ tile : 5, zone : 'slideshare',
dart_code: '', width: 300, height: 250, appendTo: 'topRightAd'});
Recommended
- Time Management Tips Weekly Online Course - LinkedIn
Learning
Grant Writing for Education Online Course - LinkedIn Learning
Learning the Basics of Branding Online Course - LinkedIn Learning
Atlas anatomii cheloveka 1 tom sinelnikov tumursukh batsukh 1
Dorotazzz Chemia fizyczna podrcznik Tadeusz Hermann joannabialik5
Bypassy naczy mzgowych podstawy anatomiczne Anna Pruszyska
Presentacion teleasistencia Patricio Arias Biochemia. krtkie wykady
joannabialik5 nik-p-14-043-bezpieczenstwo-cyberprzestrzeni Adam
Zakrzewski
Espaol Portugus Franais Deutsch
Dev & API Blog Terms Privacy Copyright Support
LinkedIn Corporation 2018 Share Clipboard Email Email sent
successfully..
Twitter LinkedIn Link Public clipboards featuring this slide No
public clipboards found for this slide Save the most important
slides with Clipping Clipping is a handy way to collect and
organize the most important slides from a presentation. You can
keep your great finds in clipboards organized around topics. Start
clipping No thanks. Continue to download. Select another clipboard
Looks like youve clipped this slide to already. Create a clipboard
You just clipped your first slide! Clipping is a handy way to
collect important slides you want to go back to later. Now
customize the name of a clipboard to store your clips. Name*
Description Visibility Others can see my Clipboard Cancel Save