Neuropsychologiczne podłoże mowy i języka
Jakub SzewczykInstytut Psychologii UJ
Ewolucyjnie
Język mówiony całkiem młodym wynalazkiem ewolucyjnym –50-100 tysięcy lat
Pismo i języki dwu-klasowe – jeszcze młodsze
Język i komunikacja najprawdopodobniej współewoluowały z człowiekowatymi
Wczesne poglądy na lokalizacje funkcji w mózgu - frenologia
Badania Pierre-Paula Broci
Pacjent „Tan” – po 20 latach przebywania w szpitalu dla nieuleczalnych osób, 11
kwietnia 1861 został zapoznany z Paulem Brocą.– Pajent „Tan” ma całkowity paraliż prawej strony ciała oraz
niemożność wypowiadania niczego, poza sylabą „Tan” i 1 przekleństwem.
– 17 kwietnia umiera z powodu gangreny lewej nogi– Broca osobiście dokonuje autopsji –
stwierdza uszkodzenie lewej półkuli czołowej i styku skroniowo-ciemieniowego. Na podstawie wieku uszkodzeń wiąże utratę mowy z trzecim zakrętem czołowym.
– na podstawie kolejnych przypadków Broca powiązał ten typ zaburzeń ztylnią częścią zakrętu czołowego –odtąd znaną jako okolica Broca.
Badania Karla Wernickego
15 lat po doniesieniach Paula Broci, Karl Wernickeprzedstawił dane które podważyły ściśle lokalizacyjne poglądy Broci.
Przedstawił teorię neuroanatomii języka, która w znacznym stopniu przyczyniła się do rozwoju współczesnych poglądów na temat funkcjonowania języka.
Badania Karla Wernickego
W 1874 Wernicke przedstawił przypadek pacjenta, który przed śmiercią posługiwał się bardzo płynną mową, ale w dużym stopniu pozbawioną sensu.
Po śmierci okazało się, że miał rozległe uszkodzenie tylniego płata skroniowego, blisko styku z płatem ciemieniowym.
Okolica Broci i Wernickego
Afazje
Ważne odróżnienie dyzartrii od afazji:
– dyzartria: zaburzenia mówienia spowodowane zaburzeniami kontroli mięśni aparatu wokalnego
– afazja – częściowe lub całkowite zaburzenie mechanizmów programujących czynności nadawania i odbioru mowy u człowieka, spowodowane uszkodzeniem struktur mózgowia
Afazje
Afazja Broci:
– problemy z ekspresją mowy– mowa mało fluentna– brak słów funkcyjnych– agramatyzmy– dobre rozumienie mowy– zaburzenie powtarzania
Afazje
Afazja Wernickego:
– mowa płynna– dobra intonacja– liczne parafazje (fonetyczne i semantyczne)– mała sensowność mowy (w skrajności – tzw. sałata słowna)– słabe rozumienie mowy
Afazje
Afazja kondukcyjna (przewodzenia):
– spontaniczna mowa na ogół płynna– mogą występować parafazje głoskowe– bardzo głęboko zaburzona zdolność powtarzania– stosunkowo dobre rozumienie wypowiedzi.
Model Wernicke-Geschwinda
Badanie afazji
Szereg metod odwołujących się do różnych umiejętności werbalnych.
Np... opisz co siędzieje na tym obrazku
badania późniejsze
Badania Penfielda
badania późniejsze
Badania Ojemana
wnioski z badań Penfielda i Ojemanna
Z badań Penfielda i Ojemanna wynika kilka ważnych wniosków:
– występuje ogromne zróżnicowanie organizacji funkcji językowych pomiędzy ludźmi
– ogólnie rzecz biorąc podobne funkcje są reprezentowane w podobnych miejscach, ale też nie ma ścisłej reguły
– lewa półkula jest dominująca dla mowy u większości ludzi
Badania nad językiem – PET i fMRI
lata 80-te XX wieku – badania nad językiem przy użyciu technik neuroobrazowania
– oglądanie słów
– słuchanie słów
– mówienie
– generowanie skojarzeń słownych
Badania nad językiem – PET i fMRI
Organizacja sieci semantycznej
– różne kategorie obiektów są reprezentowane w różnych częściach mózgu
Organizacja systemu językowego
Język pełni rolę czysto symboliczną– reprezentacje mózgowe języka należy odróżnić od aparatu
ekspresji mowy (mówienia, migania, pisania)– przykład – dzieci osób głuchoniemych
Materiał językowy jest przetwarzany zupełnie inaczej niż materiał słuchowy – prawie „od początku” traktowany jako odrębna kategoria bodźców
Analiza dźwięków mowy
Analiza dźwięków mowy – na podstawie formantów
Analiza dźwięków mowy
Przełożenie formantów na fonemy:– bez wyraźnych kryteriów– kategorialne– wyuczalne tylko w okresie krytycznym
Fonemy w ludzkich systemach językowych– ponad 200 fonemów– przeciętny (europejski) język używa około 40– po 1 r.ż. wrażliwość na nie używane fonemy spada
Język u zwierząt
Czy język jest zdolnością tylko ludzką?
– wszystkie społeczności świata wykształciły język– żadne zwierzęta nie wykształciły języka
Badania na małpach– są w stanie nauczyć się leksykonu słów
Język u zwierząt
Język u zwierząt
Zwierzęta nigdy nie uczą się:– gramatyki i struktur syntaktycznych („daj pomarańcz mnie daj daj
jeść pomarańcz mnie jeść pomarańcz daj mnie jeść pomarańcz daj mnie ty”)
– nie nadają spontanicznie nazw obiektom– nie jest w stanie przekroczyć bariery dwu-klasowości